Poznański i jego fortuna.
Joanna Klaudia Pawłowska
Filologia polska
I rok studia zaoczne
Poznański
Łódź jest miastem osobliwym. Można to miasto kochać, można nie kochać, ale nie można zachować się wobec niego obojętnie. To wielkie fabryczne centrum przemysłu włókienniczego (nazywane przez wiele lat polskim Manchesterem) musiało zwracać na siebie uwagę co wnikliwszych obserwatorów. Nie dziwię się temu zaciekawieniu, bo sama bardzo lubię to miasto. Urodziłam się tam, mieszkałam przez pewien okres czasu i odwiedzam je często. Zawsze fascynowały mnie budynki z czerwonej cegły. Nie raz słyszałam opowieści z ust mojej mamy o przemysłowcach, którzy tworzyli swoje imperia. Jednym z nich był Izrael Kalmanowicz Poznański.
Urodził się on 25 sierpnia 1833 roku w Aleksandrowie Łódzkim. Ojciec Izraela - Kalman (Kałma) urodził się w 1785 r. w Kowalu koło Włocławka na Kujawach. Był on z pochodzenia żydem i - podobnie jak wielu innych współwyznawców - zarabiał na życie drobnym detalicznym handlem - kramarstwem. Jego żona, młodsza o 11 lat, urodziła mu około 10 dzieci, z których tylko niektóre są znane z imienia. Rodzina Poznańskich mieszkała w drewnianym domu nr 257 przy południowej stronie targowiska przy ul. Warszawskiej w Aleksandrowie. Rok później rodzina przeniosła się do Łodzi, gdzie ojciec założył sklep z wyrobami bawełnianymi i lnianymi przy Rynku Starego miasta. Kontynuował on w Łodzi działalność handlową rozpoczętą w Kowalu (miejscowość w której wcześniej mieszkała rodzina Poznańskich) i Aleksandrowie.
Izrael w Łodzi skończył szkołę elementarną i tzw. Progimnazjum. W wieku kilkunastu lat zbierał stare materiały jeżdżąc rozklekotanym wózkiem, ciągnionym przez zabiedzonego konia. W przyszłości, niechętni bogaczowi twierdzili, że nie miał wówczas konia a do wózka zaprzęgał psy.
W wieku 17 lat Izrael wziął ślub z Leą Hertz, córką Mojżesza Hertza, zamożnego kupca z Warszawy. Leonia wniosła mu w posagu sklep handlujący towarami łokciowymi w Warszawie. Z żoną miał czterech synów: Ignacego, Hermana, Karola i Maurycego oraz dwie córki: Annę (Ajdlę), żonę Jakuba Hertza, i Joannę Natalię, żonę Zygmunta Lewińskiego.
W 1852 roku ojciec przekazał synowi swój nieduży sklep. Od tego momentu Izrael zaczął działać na szerszą skalę, prowadząc działalność handlowo-wytwórczą. Po niecałych dziesięciu latach stać już go było na kupno murowanego, piętrowego domu czynszowego na Rynku Starego Miasta. Rok później nabył następną posesję.
W 1872 roku założył fabrykę wyrobów tkackich. Był to jeden z tych zakładów, które zapoczątkowały proces przewrotu technicznego w tej gałęzi przemysłu w Królestwie Polskim.
W ówczesnej sytuacji rynkowej dawało to ogromne zyski, pozwalające na szybki rozwój.
W niedługim więc czasie Izrael powiększył tkalnię. Zbudował również odlewnię żelaza i oddział budowy maszyn (robiono tam krosna i części do maszyn), chcąc uniezależnić się od dostaw z zagranicy. Swoją fabrykę zakładał, mając do dyspozycji 200 krosien, natomiast 3 lata później posiadał ich już 640. Gdy w 1878 roku otwierał nową przędzalnię, posiadała ona 36 000 wrzecion.
Do produkcji używał bawełnę sprowadzaną praktycznie ze wszystkich kontynentów. Bardzo dużo inwestował w poprawianie jakości tego surowca, za co otrzymał medal. Z czasem zaczął budować domy dla robotników oraz szkoły dla dzieci fabrycznych. Pod koniec życia stworzył kasę zapomogową dla pracowników fabryki. Jako współzałożyciel i prezes Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności na jego działalność przeznaczył część swoich pieniędzy.
W 1899 roku firma została przekształcona w Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznańskiego.
Jego fabryki, zatrudniające ponad 6 tysięcy pracowników, pod względem rozmiaru produkcji włókienniczej ustępowały tylko przedsiębiorstwu Karola Wilhelma Scheiblera - największego z łódzkich fabrykantów, któremu Poznański przez całe życie bezskutecznie próbował dorównać. Zaliczały się one do największych tego typu przedsiębiorstw nie tylko w Królestwie Polskim, ale i w całej Rosji oraz Europie.
Izrael Poznański umiera w Łodzi, 28 kwietnia 1900 i zostaje pochowany w grobowcu rodzinnym na Nowym Cmentarzu Żydowskim przy obecnej ul. Brackiej. Posiadał majątek wartości 11 milionów rubli.
Uważany był za jednego z najbardziej bezwzględnych fabrykantów łódzkich. Główną siłą roboczą w jego fabrykach były dzieci, wśród których wiele nie miało nawet dwunastu lat. Był niezwykle surowy w stosunku do robotników. Nie uznawał żadnych kompromisów, zmuszał do pracy w niedziele i święta, zaś kary za niestosowanie się do poleceń były bardzo ciężkie.
Anegdoty
Kompleks Poznańskiego
Izrael Poznański budując swój pałac zapragnął mieć w nim wszystko, co najlepsze. Był na tyle bogaty, iż wymyślił, że w jednym z pokoi wyłoży podłogę złotymi rublami. Miał jednak problem z wizerunkiem cara. Jego podobizna mogła być albo ułożona głową do dołu albo też trzeba by było po niej deptać. Poznański zwrócił się więc do samego cara z pytaniem jaką wersje wybiera. Odpowiedź od cara przyszła błyskawicznie:
- Oczywiście panie Izraelu, nie widzę przeciwwskazań, ale proszę owe ruble ułożyć „na sztorc”. Ostatecznie Poznański zrezygnował z pomysłu.
Styl Izraela
Pewnego dnia u Poznańskiego zjawił się architekt i zapytał:
- Panie Izraelu, w jakim stylu chciałby pan mieć wykonany pałac?
- Jak to, w jakim? W każdym, przecież stać mnie na wszystkie! - wykrzyknął Poznański.
Kalendarium
25 sierpnia 1833
Izrael Poznański rodzi się w Aleksandrowie Łódzkim.
1834
Rodzina Poznańskich przenosi się do Łodzi.
1851
Izrael Poznański zaślubia Leonię Hertz.
Poznański przejął od ojca zarząd rodzinnej firmy kupieckiej.
1859
Manufaktura tkacka Izraela Poznańskiego dysponuje już 50-oma warsztatami tkackimi zatrudniając 75 pracowników.
1860
Izrael Poznański angażuje się w mieszkalne inwestycje nieruchomościowe oraz w zakup gruntów w dolinie rzeki Łódki po wschodniej stronie Nowego Miasta (od strony Helenowa).
1865
Wstępuje do Zgromadzenia Kupców miasta Łodzi.
1871
Izrael Poznański zakupuje pierwsze parcele po zachodniej stronie Nowego Miasta wzdłuż ulicy Ogrodowej w kierunku cmentarzy miejskich (począwszy od ulicy Zachodniej).
1872
Buduje i uruchamia pierwszą tkalnię (parterową) przy ul.Ogrodowej wyposażając ją w 200 angielskich krosien mechanicznych napędzanych maszyną parową.
1874/1875
Rozbudowuje tkalnię wyposażając ją o dalsze 1040 krosien - buduje oddział bielnika i apretury.
1877
Zakupuje parcelę na rogu ul. Ogrodowej i Zachodniej z piętrowym domem.
Budowa olbrzymiego gmachu przędzalni wzdłuż ul. Ogrodowej uruchamiając 3600 wrzecion.
1878
Zwiększa zdolność produkcyjną przędzalni do 50000 wrzecion.
Powstają warsztaty mechaniczne.
Uzyskuje brązowy medal za prezentowane wyroby na Wszechświatowej Wystawie w Paryżu
1879 - 1889
Zakupuje kolejne nieruchomości wzdłuż ul. Zachodniej w stronę ul. Drewnowskiej.
1879
Rozpoczyna budowę czterokondygnacyjnych domów robotniczych wzdłuż południowej pierzei ul. Ogrodowej
1880
Budowa szpitala fabrycznego (Szpital Św. Józefa, obecnie im. Radlińskiego) przy ul. Drewnowskiej 75.
Uruchamia oddział tzw. „niciarni” przy oddziale tkalni parterowej.
1883
Buduje gazownię fabryczną.
1884
Buduje obiekt warsztatów naprawczych (później warsztatów elektrycznych).
Buduje odlewnię żelaza (później tzw. parowozownia).
1885 - 1890
Poznański funduje „Szpital Starozakonnych”, obecnie Szpital Kliniczny przy ul. Sterlinga 1/3.
1885
Buduje farbiarnię tkanin po północnej stronie koryta rzeki Łódki i budynek kantoru wraz z portiernią.
Powstaje farbiarnia, wykończalnia i centralna kotłownia.
Przechodzi na surowiec rosyjski i perski dostarczany przez własne oczyszczalnie bawełny w miejsce amerykańskiego, indyjskiego i egipskiego
1888
Przenosi na teren przy ul. Ogrodowej w sąsiedztwo domów robotniczych drewniany kościół staromiejski z Placu Kościelnego przy ul. Zgierskiej.
1889
Przekształca firmę w rodzinne przedsiębiorstwo w postaci Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego.
1890
Buduje zakładową remizę straży pożarnej.
1891
Buduje obiekt drukarni-wykończalni (najdłuższy budynek fabryczny) od strony ul. Drewnowskiej.
Buduje tzw. magazyn niski bawełny od strony cmentarza (obecnie wyburzony-przebiega nowa ulica Prof.J.Karskiego)
Postawiono odlewnię żeliwa.
Wzniesiono wielkie magazyny bawełny przy Starym Cmentarzu.
1895
Buduje obiekt tzw. tkalni wysokiej (budynek przeznaczony obecnie na Muzeum Sztuki).
1898
Buduje tzw. magazyn wysoki w zachodniej części zespołu fabrycznego.
Firma zostaje przekształcona w spółkę akcyjną. Oficjalna nazwa zakładów brzmi: "Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznańskiego w Łodzi".
1900
Majątek Izraela Poznańskiego wynosi ponad 11000000 rubli dzięki czemu zaliczany on był do grona najzamożniejszych przemysłowców Królestwa.
Umiera w Łodzi.
Kierownictwo Spółki przejmuje najstarszy syn Ignacy Poznański
1902- 1903
Następuje ostateczne zakończenie rozpoczętej przez Izraela Poznańskiego latach 80-tych XIX wieku budowy rezydencji pałacowej w oparciu o zakupiony w 1877 roku narożny dom piętrowy łączący się z budynkiem kantoru oraz charakterystyczną bramą ozdobną i parkanem, w której znalazły się pomieszczenia mieszkalne, handlowe, Zarządu Spółki i magazynowe
Zbudowane zostało Mauzoleum Izraela Poznańskiego.
Bibliografia
Mirosław Jaskulski, Stare fabryki Łodzi, Łódź 1995
Małgorzata Laurentowicz - Granas, Joanna Manzett-Kubiak, Pałace Ziemi Obiecanej, Łódź 1997
Skrzydło Leszek, Rody fabrykanckie, Łódź 1999
Skrzydło Leszek, Rody fabrykanckie II, Łódź 2000
Mirosław Zbigniew Wojalski, 575 lat Miasta Łodzi, Łódź 1998