Makroekonomia jest działem ekonomii, który zajmuje się badaniem gospodarki narodowej jako całości Makroekonomia zajmuje się badaniem agregatowych zmiennych ekonomicznych np. produkcji, zatrudnienia, popytu inwestycji ogólnego poziomu. Próbuje także zidentyfikować siły i czynniki określające kształtowanie się poziomu i zmian tych agregatów. Makroekonomia bada również przewidywane skutki wynikające z danej sytuacji i analizując ich przyczyny oraz skutki, a takze bada i przeprowadza analizy dotyczące polityki państwa zarówno w sferze gospodarczej jak i dziedzinach często politycznej z uwzględnieniem polityki zagranicznej, obronnej oraz wewnętrznej kraju.

Produkt krajowy brutto PKB stanowi miarę produkcji wytworzonej w ciągu roku przez czynniki wytwórcze znajdujące się na terenie danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem. 3 metody liczenia PKB:

1/sumowanie wartości dóbr i usług polega na sumowaniu wartości produkcji dóbr i usług w różnych gałęziach gospodarki w ciągu roku .Licząc PKB tą metodą sumujemy albo wartość dodaną albo wartość dóbr finalnych. Wartość dodana to przyrost wartości dóbr będący efektem danego procesu produkcji, oblicza się ją przez odjęcie wartości dóbr wyprodukowanym w danym przedsięb., sumy kosztów rzeczowych czynników produkcji, zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr. Dobra finale to te dobra i usługi, które nazywane są przez ostatecznych ! nie są przeznaczone do obróbki czy sprzedaży. Natomiast dobra i usługi które są w całości zużyte przez przedsięb. przy wytwarzaniu innych dóbr i usług nazywamy dobrami pośrednimi. 2/ Metoda sumowania dochodów polega na zsumowaniu płac i zysków jakie uwzględnione są przez różne podmioty gospodarcze wytwarzające PKB. 3/ metoda sumowania wydatków polega na sumowaniu wartości pieniężnej wszystkich produktów finalnych, metoda ta sumuje wydatki na dobra i usługi różnych pomiotów gosp. tj, gosp. domowych, przed, państwa. PKB=C+J+G+Ex-Jn (C-wydatki konsumpcyjne, J-wydatki inwestycyjne przedsięb, G-wydatki rządowe, Ex- eksport wartość, Jn-wartość netto,

Podatki pośrednie płacone są w cenie nabywanych produktów /akcyza, VAT/uszczuplają kwoty jakie przed. mogą przeznaczyć na nabywanie czynników produkcji, z tego też względu musi odjąc wielkość podatków pośrednich w rach PKB.

Natomiast subsydia otrzymane przez przedsięb. z budżetu państwa powodują zwiększenie przychodu przedsęb.. i w efekcie także wzrost wydatków na czynniki produkcji dlatego tez subsydia muszą być włączone przy obliczaniu PKB w cenach rynkowych=C+J+G+Nx ( C wyd. konsump., J -wyd. inwers. G-wydatki rządowe, Nx-eksport netto). PKB w cenach czynników prod.=PKB w cenach rynkowych - Te+D ( Te-podatek pośredni, D-substdia).

Produkt narodowy brutto jest miarą całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług, miejsca prod. tz. zarówno w jak i za granicą .PNB jest równie PKB powiększone o dochód netto z tytułu pracy za granicą PNB=PKB+Dn.(Dn-dochody netto z tyt. za granicy)

Dochody netto należy rozumieć jako różnice między dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą (Du )a odpływem dochodów z własności lub pracy należnych cudzoziemcą (Dz.) Dn=Du-Dz (Dn-doch. netto z tyt. za garanicą, Du-polacy, Dz-obcokrajowcy).PNBw cenach rynkowych-PKBw cenach rynkowych+Dn, PNB w cenach czynn.prod=PKB w cenach czynn.prod+Dn

Produkt narodowy netto PNN jest miarą ilości pomiędzy jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi po odłożeniu niezbędnej ilości pieniędzy., wystarczającej do sfinalizowania amortyzacji i utrzymania istniejącego kapitału na dotychczasowym poziomie. PNN=PNB-A (PNB-prod. narodowy brutto, a-amortyzacja)

Dochód narodowy DN wyraża ogół dochodów wypłacanych za wykorzystanie czynników produkcji w określonym czasie ich właścicielom. DN=PNNw cenach rynkowych-Te (Te-podarek pośredni).

Dochód osobisty DO oznacza całkowity dochód uzyskany przez obywateli przed opłacenim podatku.

DO=DN-Nz-Tp-Us+Od+Bg+Bp (DN-doch,narod, Nz-nierozdzielone zyski przed, Tp-podatki bezpośr, od docho, przedsieb. Us-składki naubez. Społ, Od-odsetki od dlogow zaciągniętych prez podmioty niegosp.Bg-płatnośsi transf, rządu, Bp-płatności tranf, przed. na rzcz osób pryw.)

Dyspozycyjne dochody osobisteDDO (rozporządzane dochody osobiste RDO) to dochody osobistego zaplaceniu podatków, które przeznaczone są na bieżącą konsumpcję i oszczędności. DDO=DO-Td-Zo (Td-podatki bezpoś, od doch. Ludności, Zo-zobowiązania ludności).

Nominale PNB ponieważ PNB obliczane jest w cenach bieżących inflacja zniekształca wyniki porównań danych z różnych okresów. Jeżeki ceny wzrosną wówczas PNB odzwierciedli inflację przedstawiając przejaskrawiony obraz wzrostu produkcji rzeczywistych dóbr i usług. Dlatego tez jeżeli PNB ma stanowi rzeczywistą miarę zmian w rozmiarach produkcji należy wyeliminować efekt jaki przynosi zmiana cen. Eliminacji takiej dokonuje się przez wybór roku bazowego, z którego cena dóbr i usług przyjmowane są jako stałe. Produkt narodowy brutto liczony w cenach stałych nazywamy realnym PNB, zaś produkt narodowy brutto obliczony bez przeliczenia skutków zmian nominalnym PNB lub PNB w cenach bieżących.

Deflator PNB wyraża koszt nabycia dóbr usług finalnych uwzględniony w PNB w jakimś roku w stosunku do kosztu nabycia tych pozycji w roku bazowym. Delator jest miarą przeciętnego wzrostu lub spadku cen w kraju na wszystkie dobra i usługi wchodzące w skład PNB.

Przedstawione makroekonomiczne miary wielkości produktu i dochodu w gospodarce nie są doskonałe ponieważ nie uwzględniają w niej całego obszaru aktywności ekonomicznej. 3 przyczyny; 1/ PNB uwzględnia tylko te dobra i usługi finalne które są kupowane i sprzedawane na rynku. Jednak nie wszystkie dobra i usługi wytwarzane w gospodarce są przedmiotem obrotu rynkowego i dlatego nie jest możliwe określenie skali ich występowania. Wiele dóbr i usług np. przemyt, narkotyki praca na czarno stanowią działalności przestępczą i nie są rejestrowane i nie są wliczone do PNB.2/ PNB nie uwzględnia zmian ilości czasu który pracownicy spędzają przy pracy, również wartość czasu wolnego który przyczynia się do ogólnego dobrobytu i nie jest uwzględnione w PNB. 3/ na skutek prowadzenia działalności gosp. oprócz porządanych dóbr i usług wytwarzane są również produkty nieporządane, zwane społecznymi kosztami lub antydobrami., które negatywnie wpływają na jakość zycia ludzi /hałas, zanieczyszczenie środ/. Z powyższych przyczyn PNB liczone w sposób tradycyjny nie jest uznawany za zadawalający miernik dobrobytu społecznego. Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego nettoDEN koryguje PNB przez: 1/ pomniejszenie oszacunkową wartość wytworzoną w gosp. nieporządanych produktów zwanych społecznymi kosztami 2/ dodanie wartości dóbr i usług o charakterze nierynkowym 3/ włączenie wartości czasu wolnego.

Dobrobyt ekonomiczny netto jest ięć próbą oszacowania skali tych zjawisk i włączenie ich do PNB tak aby stały się bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju.

Bezrobocie, tzn. sytuacja, gdy ludzie szukający pracy nie mogą jej otrzymać. Nawet wówczas, gdy gospodarka prężnie się rozwija, bezrobocie może występować. Bezrobotny to osoba w wieku produkcyjnym, zdolna do pracy, gotowa podjąć pracę i zarejestrowana w Urzędzie Pracy.

Pojęcie bezrobocia jest ściśle związane z pojęciem zasobu pracy lub zasobu siły roboczej. Zasób siły roboczej obejmuje wszystkich ludzi, którzy pracują oraz wszystkich bezrobotnych, którzy - posiadając możliwość oraz chęć do pracy - nie mogą znaleźć zatrudnienia i są zarejestrowani w urzędach pracy, inaczej mówiąc: zasoby siły roboczej = liczba osób zatrudnionych + liczba osób bezrobotnych

Bezrobocie nie jest zjawiskiem o charakterze statycznym, lecz podlega ciągłym wahaniom wynikającym z wahań dochodu i produkcji w gospodarce oraz z innych przyczyn, często o charakterze obiektywnym i subiektywnym. Główną przyczyną wzrostu lub spadku bezrobocia są wahania koniunkturalne w gospodarce, w wyniku których następuje spadek lub wzrost poziomu produkcji i dochodu. Każdemu spadkowi dochodu towarzyszy przeważnie odpowiednie zwiększenie bezrobocia, natomiast w okresie ożywienia i rozkwitu, kiedy następuje wzrost zatrudnienia, bezrobocie zmniejsza się.

Bezrobocie wywołane jest działaniem róznych czynników, z których każda wymaga zastosowania odmiennych rozwiązań. Bezrobocie może mieć charakter przejściowy (frykcyjny Uf) (strukturalny Us), (cykliczny Uc). Można zapisać U=Uf+Us+Ud

Bezrobocie przejściowe (frykcyjne) występuje wówczas, gdy ludzie zmieniają miejsce zamieszkania, są w trakcie zmiany zawodu lub zmiany miejsca pracy, a także, gdy ze względów zdrowotnych nie mogą znaleźć odpowiedniego miejsca pracy. Bezrobocie frykcyjne jest spowodowane przez wahania podaży i popytu na dobra i usługi.

Bezrobocie strukturalne wiąże się z niedostosowaniem podaży do popytu na siłę roboczą w wyniku zmieniającej się struktury gospodarki. Może ono być spowodowane brakiem kapitału, złymi proporcjami w rozmieszczeniu zasobów produkcyjnych gospodarki lub ogólnym niedorozwojem gospodarki.

Bezrobocie cykliczne wywołane jest przez okresowe spadki koniunktury gospodarczej, tzn. przez szeroko zakrojoną obniżkę ogólnego poziomu wydatków w gospodarce.

Bezrobocie frykcyjne można ograniczyć poprzez rozwój sieci Urzędów Zatrudnienia i poprawę informacji o wolnych miejscach pracy. Manipulując wysokością podatków i wydatków państwowych, można ograniczyć bezrobocie cykliczne. Bezrobocie strukturalne można zmniejszyć poprzez podnoszenie jakości systemu informacji i zachęcanie poszukujących pracy do korzystania z niego, przez zwiększenie możliwości przekwalifikowania się, a także poprzez zachęcanie firm do wchodzenia na tereny, gdzie upadają inne gałęzie przemysłu, przez stosowanie preferencyjnych kredytów czy ulg podatkowych.

.Ten poziom bezrobocia, który stanowi nadwyżkę osób zdolnych do pracy i gotowych podjąć pracę za płacę realną wyższą od tej, która ukształtowała się w warunkach równowagi nazywamy naturalną stopą bezrobocia.

Główną stratą dla społeczeństwa wynikającą z bezrobocia jest strata PNB, którą mierzy się przy pomocy luki PNB. Jest ona procentowym odchyleniem rzeczywistego PNB (tzn. faktycznie osiągniętą wielkością PNB w danym okresie) od potencjalnego PNB (tzn. występującego w ramach pełnego zatrudnienia).

W celu wyznaczenia luki PNB wykorzystuje się prawo Okuna, mówiące, że luka PNB powiększa się o 2,5% dla każdego 1% wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia. Innymi słowy, dla każdego punktu procentowego, o jaki stopa bezrobocia przekracza naturalną stopę bezrobocia, rzeczywisty PNB jest o 2,5% niższy od potencjalnego PNB. Y-realne PNB, Yp-potencjalny pnb, b-stopa bezrobocia, bn-naturalna

prawo Okuna jest określone formułą.

Bezrobocie jest zjawiskiem wielomierzalnym, a każda z miar ilustruje tylko pewną cechę. Dlatego też, aby uzyskać w miarę pełny i wiarygodny obraz o sytuacji bezrobocia, należy stosować kilka miar jednocześnie. Zaliczamy do nich:

Liczbę bezrobotnych (np. liczba osób poszukujących pracy na podstawie zarejestrowania w powiatowym urzędzie pracy), która jest najpopularniejszą miarą obrazującą wielkość populacji bezrobotnych, jednak nie informuje ona o tym, czy np. 1000 osób bezrobotnych to dużo czy mało dla danego obszaru;

Stopę bezrobocia, która wyraża procentowy udział bezrobocia w ogólnych zasobach siły roboczej oraz ukazuje, jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni;

Stopę bezrobocia rejestrowanego, którą oblicza się jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do cywilnych zasobów siły roboczej (czyli bez osób odbywających czynną służbę wojskową, pracowników resortu: obrony narodowej, spraw wewnętrznych);

Czas wyczekiwania na pracę, który wyraża stosunek liczby bezrobotnych do odpływu do pracy podawanych w dniach. Miara ta informuje o tym, jak długo trzeba czekać, aby przy danym odpływie z bezrobocia i liczbie bezrobotnych zlikwidować bezrobocie do zera;

liczba bezrobotnych przypadających na jedno miejsce pracy, którą zapisujemy następująco:

Metodę czasu indywidualnego, która informuje, jaki procent bezrobotnych oczekuje na pracę powyżej danego okresu. Jeżeli czas pozostawania bez pracy wynosi 12 miesięcy (takie kryterium bezrobocia długoterminowego przyjmuje większość krajów europejskich, choć niektóre z nich, jak: Austria, Malta czy Wielka Brytania, skracają go do 6 miesięcy) i więcej, to kwalifikuje bezrobotnego do grupy bezrobotnych długoterminowych. Jeżeli czas ten wynosi mniej niż 12 miesięcy, to bezrobocie jest krótkookresowe.

O ile poprzednie miary postrzegały bezrobocie w ujęciu statycznym, to trzy kolejne miary oddają jego dynamikę. Zaliczamy do nich:

Stopę napływu do bezrobocia, która informuje, jaki procent bezrobotnych napływa do zasobu bezrobocia:

Stopę odpływu z bezrobocia informującą, jaki procent bezrobotnych odpływa z zasobu bezrobocia:

Wskaźnik płynności rynku pracy, który wyraża stosunek liczby bezrobotnych, którzy podjęli pracę do liczby

osób, które zostały zarejestrowane jako bezrobotne:

Jeżeli stosunek ten jest większy od 1, to sugeruje poprawę na rynku pracy, ponieważ więcej osób otrzymuje pracę, niż zostaje zwolnionych.

Budżet państwa jest to plan finansowy rządu, który obejmuje jego dochody i wydatki związane z prowadzeniem polityki społecznej i gospodarczej. Budżet jest sporządzany na okres jednego roku, zatwierdzany przez parlament i spełnia trzy podstawowe funkcje:

fiskalną, polegającą na gromadzeniu dochodów (głównie przez system podatkowy) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego i realizację określonych zadań; redystrybucyjną związaną z właściwym podziałem dochodu narodowego. Funkcja ta spełniana jest przez system podatkowy i wydatki budżetowe, głównie w postaci świadczeń społecznych tj. renty, emerytury, zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków chorobowych itd.;

stabilizacyjną polegającą na wykorzystaniu przez państwo instrumentów fiskalnych w celu oddziaływania na procesy gospodarcze, aby zapewnić równomierny rozwój i ograniczać wahania koniunkturalne.

Polityka budżetowa opiera się na określonych zasadach gwarantujących rządowi prowadzenie polityki fiskalnej, a parlamentowi wpływ na tę politykę i jej kontrolę. Do zasad tych zaliczamy:

zasadę rocznego budżetowania, która informuje o tym, że plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku; zasadę zupełności informującą o tym, że budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa; zasadę jedności podkreślającą, że wszystkie dochody i wydatki budżetowe państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu i powinny tworzyć jedną zwartą całość; zasadę jawności, która oznacza, że budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości; zasadę równowagi budżetowej informującej, że dochody budżetu państwa powinny być zsynchronizowane (pokrywać się) z jego wydatkami.

Głównym źródłem wpływów, czyli dochodu fiskalnego są: -podatki bezpośrednie od dochodów przedsiębiorstw; -podatki bezpośrednie od dochodów indywidualnych ludności; -podatki pośrednie płacone w cenie nabywanych towarów, tj. VAT, akcyza.

Głównymi pozycjami wydatków budżetowych są:- nakłady na obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, wymiar sprawiedliwości, oświatę, kulturę, służbę zdrowia itd.; -wypłaty z funduszu ubezpieczeń społecznych (emerytury, renty, zasiłki itd.); -odsetki płacone od długu wewnętrznego i zadłużenia zewnętrznego.

Stan finansów publicznych określany jest przez trzy podstawowe wielkości : -stopę podatkową mierzoną udziałem różnego rodzaju podatków w dochodzie narodowym, -poziom wytworzonego dochodu narodowego w kraju, -wielkość wydatków budżetu państwa

Deficyt ten może wynikać z : -nadmiernych wydatków budżetowych, -zbyt niskich dochodów fiskalnych, które mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego ściągania podatków bądź spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego.

W sytuacji występowania deficytu budżetowego, może on być ograniczony przez:

zmniejszenie wydatków budżetowych w celu ich dostosowania do osiąganych dochodów. Powoduje to jednak pogorszenie sytuacji materialnej pracowników sfery budżetowej, którzy, dysponując mniejszymi rozporządzalnymi dochodami, obniżają wydatki konsumpcyjne, co w efekcie prowadzi do spadku produkcji i dochodu narodowego. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest zmniejszenie dochodu fiskalnego;

zaciąganie kredytu w bankach. Powoduje to jednak zmniejszenie możliwości kredytowych dla sektora prywatnego i może spowodować podniesienie stopy oprocentowania kredytu, co z kolei wpływa niekorzystnie na rozmiary popytu konsumpcyjnego i wydatków inwestycyjnych w sektorze prywatnym. Efekt tego sposobu finansowania deficytu budżetowego jest podobny do wcześniej omawianego. Na skutek wzrostu stopy procentowej następuje zmniejszenie popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, co prowadzi do spadku globalnego popytu i zmniejszenia dochodu narodowego, któremu towarzyszą mniejsze wpływy do budżetu państwa;

zaciąganie długu publicznego. Jest to najpowszechniejsza forma finansowania deficytu budżetowego. Polega ona na tym, że skarb państwa emituje obligacje i sprzedaje je na wolnym rynku równym podmiotom gospodarczym tj. indywidualnym konsumentom, przedsiębiorstwom, instytucjom finansowym, bankom komercyjnym itd. Obligacje te charakteryzują się bardzo niskim stopniem ryzyka (gwarantem ich wypłacalności jest państwo) i stąd są chętnie nabywane. Wykup obligacji wraz z odsetkami, których termin upłynął dokonuje się z dochodów pochodzących z emisji nowych obligacji sprzedawanych na rynku kapitałowym, co prowadzi jedynie do pogłębienia istniejącego zadłużenia publicznego.

Przy danym poziomie wydatków państwa, zmiana stopy podatkowej przyczynia się do zmiany zarówno poziomu dochodu narodowego w równowadze, jak i rozmiarów deficytu budżetowego. Zależność między wpływami do budżetu państwa z tytułu podatków a wysokością stopy opodatkowania ilustruje krzywej Laffera .

Krzywa Laffera opiera się na założeniu, że wpływy do budżetu państwa (dochód fiskalny) zależą od dwóch wielkości: -podstawy opodatkowania, -wysokości stóp podatkowych.

Reasumując, można powiedzieć, że Krzywa Laffera: informuje, że nadmiernie wysokie podatki osłabiają bodźce do prowadzenia działalności gospodarczej, ponieważ produkcja i dochody przedsiębiorstw oraz rozporządzalne dochody gospodarstw domowych maleją, co w konsekwencji zmniejsza dochody budżetowe; sugeruje pożądany kierunek zmiany polityki fiskalnej.

Wzrost gospodarczy -Teoria wzrostu gospodarczego stara się uchwycić czynniki, które decydują o zmianach podstawowych makrowielkości gospodarczych, tj. produkcji, inwestycji, konsumpcji, inwestycji czy zatrudnienia. Termin wzrost gospodarczy jest jednym z kluczowych pojęć makroekonomii i rozumiany jest jako stale zwiększająca się zdolność danego kraju do wytwarzania i ciągłego ulepszania dóbr i usług służących do zaspokojenia określonych potrzeb ludzkich - zdolność mająca swój wyraz we wzroście PKB. Wymaga to jednak ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym oszczędnościom i inwestycjom, ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności, a także wprowadzania postępu technicznego. Wzrost gospodarczy mierzy się przeważnie rocznym przyrostem PKB_{per capita} (PKB na 1 mieszkańca) lub stopą wzrostu wyrażającą stosunek przyrostu dochodu narodowego brutto do jego poziomu z roku poprzedniego.

W przypadku, gdy sytuacja gospodarcza charakteryzuje się niskim lub zerowym wzrostem gospodarczym, mamy wówczas do czynienia ze stagnacją, której towarzyszy bardzo często wysokie bezrobocie, niska skłonność do inwestowania i nikłe perspektywy osiągania zysków.

Procesy gospodarcze nie przebiegają łagodnie i spokojnie, co wyraźnie ilustrują materiały statystyczne. Wszelkie zmiany aktywności gospodarczej przejawiające się w zmianach podstawowych wskaźników ekonomicznych (tj. produkcji, zatrudnieniu, inwestycjach, konsumpcji, dochodzie narodowym) określających kondycję gospodarki nazywamy koniunkturą gospodarczą. Odzwierciedla ona cykliczny przebieg procesu gospodarowania, odnosząc się zarówno do stanu jak też dynamiki zjawisk i procesów gospodarczych.

Periodyczne wahania wielkości agregatowych (tj. produkcji, zatrudnienia, inwestycji, dochodu narodowego) wokół trendu ekonomiści nazywają cyklem koniunkturalnym.

Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z czterech podstawowych faz: recesji (kryzysu), depresji (dna koniunkturalnego), ożywienia i rozkwitu (boomu, szczytu koniunkturalnego).

Między poszczególnymi fazami cyklu zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, który wskazuje, że mechanizmy i procesy, jakie zachodzą w jednej fazie cyklu, warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie.

Kryzys (recesja) - jest pierwszą fazą cyklu gospodarczego i trwa kilka miesięcy. Charakteryzuje się nadprodukcją, czyli rozpiętością między popytem i podażą. W wyniku nadprodukcji następuje zaostrzenie konkurencji między producentami, spadek cen, odczuwalny brak środków pieniężnych, krachy giełdowe, spadek produkcji, który powoduje obniżenie się PKB, a także przyczynia się do wzrostu bezrobocia i spadku płac.

Depresja - zwana często dnem kryzysu, charakteryzuje się stabilizacją ogólnej działalności gospodarczej na bardzo niskim poziomie. W fazie tej następuje zahamowanie spadku produkcji i tym samym spadku PKB, a także stabilizacja zatrudnienia, cen, zysku i stopy zysku. Gospodarka osiąga wówczas równowagę, lecz na bardzo niskim poziomie, dlatego nazywana jest bardzo często dnem koniunkturalnym. Ożywienie - charakteryzuje się ruchem ogólnego poziomu aktywności gospodarczej, czyli wzrostem inwestycji w gospodarce, co w efekcie prowadzi do zwiększenia produkcji i tym samym PKB, spadkiem bezrobocia i wzrostem płac. Faza ta może trwać aż do momentu, gdy gospodarka zbliży się do poziomu pełnego zatrudnienia lub też może ona zostać bardzo szybko zahamowana przez kolejną recesję. Rozkwit (boom) - Faza ta zaczyna się wówczas, gdy ogólny poziom aktywności gospodarczej, czyli PKB, zatrudnienie, płace przestają wzrastać.

Proces wzrostu ogólnego poziomu cen i kosztów w gospodarce określamy mianem inflacji. Z inflacją mamy do czynienia wówczas, gdy rosną ceny np.: masła, pieczywa, a także wtedy, gdy rosną płace, ceny gruntów oraz czynsze za wynajm.. Należy jednak pamiętać, że w okresach inflacji ceny i koszty nie rosną w tym samym tempie (np. cena chleba może rosnąć znacznie szybciej niż cena rowerów).

Z definicji inflacji wynika, że nie każdy wzrost cen jest inflacją. Należy tu zaznaczyć, że zmiany ceny na pojedynczym rynku spowodowane zmianami warunków funkcjonowania tego rynku nie są inflacją. Inflacja pojawia się dopiero wówczas, gdy bardzo wiele cen w całej gospodarce rośnie jednocześnie, powodując wzrost poziomu cen. Podstawowym miernikiem inflacji jest stopa inflacji. Stopa inflacji mierzy stopę zmiany przeciętnego poziomu cen i zwykle podawana jest w procentach na rok, nawet gdy jest obliczana częściej - w każdym kwartale czy dla każdego miesiąca.

W przypadku, gdy w gospodarce mamy do czynienia z utrzymującym się spadkiem poziomu cen (czyli sytuację odwrotną do inflacji), wtedy określamy ją mianem deflacji. Występuje ona najczęściej w okresach pogarszania się koniunktury w gospodarce i nie jest wcale zjawiskiem pożądanym. Inflację oblicza się przeważnie w okresie roku. W przypadku, gdy jest ona bardzo wysoka, wówczas oblicza się ją dla okresów miesięcznych.

Mówiąc o inflacji, należy pamiętać, że można wyodrębnić wiele jej typów, w zależności od przyjętego kryterium. I tak, ze względu na: kryterium czasu - wyróżnić można inflację sekularną (chroniczną, trwałą lub permanentną), która polega na nieustannym występowaniu zjawisk inflacyjnych oraz inflację okresową (przejściową) polegającą na tym, że po wystąpieniu fali inflacji następuje stabilizacja ogólnego poziomu cen w gospodarce; miejsce pojawiania się - mamy do czynienia z inflacją wewnętrzną, która tworzona jest przez stosunki produkcji charakterystyczne dla danej gospodarki, a także z inflacją importową, która przenoszona jest do kraju z zagranicy, najczęściej za pośrednictwem wymiany handlowej; oddziaływanie na przebieg procesów inflacyjnych - wyróżniamy inflację kontrolowaną, która poddaje się kontroli ze strony państwa oraz inflację żywiołową wymykającą się spod kontroli państwa; ruch cen - rozróżniamy inflację otwartą (cenową) charakteryzującą się swobodnym (nie skrępowanym żadnymi ograniczeniami) wzrostem cen do poziomu równoważącego strumień popytu i podaży oraz inflację tłumioną (zasobową, odłożoną), w której administracyjna kontrola cen uniemożliwia swobodne regulowanie procesów rynkowych przez mechanizm cenowy, w wyniku czego odgórnie hamowany wzrost cen powoduje występowanie nadwyżkowego strumienia popytu, który nie może zostać zrealizowany przy danym poziomie cen, co w efekcie prowadzi do odkładania się niezrealizowanych zasobów pieniężnych (tzw. przymusowych oszczędności) uczestników rynku;

przyczyny wewnętrzne - wyróżnić można inflację ciągnioną przez popyt (inflację nabywców) polegającą na szybszym wzroście całkowitych planowanych wydatków w stosunku do całkowitej wielkości produkcji, inflację pchaną przez koszty (inflację dostawców) występującą w przypadku wzrostu ceny jednego lub kilku zasobów np. ropy naftowej, ziemi itd., bądź w przypadku nałożonych ograniczeń na podaż jednego lub kilku zasobów, a także inflację strukturalną, która występuje w sytuacji, gdy producenci mają problemy z dostosowaniem się do zmian jakie zachodzą w gospodarce;

wysokość stopy inflacji - dokonuje się rozróżnienia inflacji pełzającej (powolnej, łagodnej, przytłumionej lub jednocyfrowej) mającej miejsce wtedy, gdy tempo wzrostu cen nie przekracza 4-5% rocznie; inflacji kroczącej (kłusującej, biegnącej lub stąpającej) charakteryzującej się niskim tempem wzrostu cen mieszczącym się w granicach od 4-5% do 9% rocznie; inflacji galopującej, która występuje, gdy ceny rosną w tempie do15% miesięcznie; megainflacji zaczynającej się wtedy, gdy ceny rosną powyżej 15%, ale mniej niż 50% w skali miesięcznej oraz hiperinflacji (inflacji histerycznej, szalejącej) występującej wówczas, gdy ceny rosną powyżej 50% miesięcznie i nie można ustalić jej górnej granicy oraz charakteryzującej się nagłym, wręcz panicznym przyspieszeniem wzrostu ogólnego poziomu cen;

towarzyszącą inflacji określoną tendencję reprodukcji dochodu narodowego - mamy do czynienia ze stagflacją, która występuje w przypadku równoczesnego występowania stagnacji gospodarczej i wysokiej stopy inflacji oraz slumpflacją (reflacją) występującą przy spadku produkcji i popytu. Innymi słowy - slumpflacja oznacza łączne występowanie dwóch procesów, a mianowicie inflacji oraz recesji, oznaczającej głęboki spadek produkcji i zatrudnienia.

Szkody wywołane inflacją zależą generalnie od wysokości stopy inflacji oraz od tego, czy jest ona przewidywana, czy też nieprzewidywana. Na nieprzewidywanej inflacji niektórzy zyskują, zaś niektórzy tracą. Do tych, którzy zyskują, zaliczamy dłużników oraz rząd, zaś do tych, którzy niewątpliwie na niej tracą - posiadaczy depozytów na rachunkach oszczędnościowych płatnych na żądanie, wierzycieli, nabywców obligacji oraz podatników.

Makroekonomia - wybrane zagadnienia

1

3

---