Ergonomia pochodzi z języka greckiego ergon - praca, nomos - prawo co tłumaczyłoby tę wiedzie jako zajmująca się prawami rządzącymi praca. Jednym słowem jest to nauka zajmująca się dostosowaniem pracy do organizmu człowieka w przekroju jego psychofizycznych właściwości.

Kierunki wdrożenia ergonomii.

W historii kształtowania narzędzi pracy można wyróżnić dwa podejścia ergonomii, występujące w literaturze przedmiotu:

1. Ergonomia korekcyjna - zajmuje się analizą już istniejących i funkcjonujących maszyn z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizjologicznych możliwości użytkownika.

Wyniki analizy wskazują na możliwość korekt warunków pracy w celu zmniejszenia zmęczenia, wypadkowości, poprawy komfortu pracy.

Przykładem ergonomii korekcyjnej może być poprawa mikroklimatu, wyciszenie hałasu w środowisku pracy, poprawa oświetlenia oraz zamiana uciążliwej stojącej pozycji pracy na siedząca. Jednak często jest sytuacja taka, że postulaty korekt ergonomicznych nie mogą być uwzględnione, gdyż popełnione błędy w fazie projektowania maszyny są technicznie niemożliwe do usunięcia.

2. Ergonomia koncepcyjna - stawia za cel projektowanie maszyn i urządzeń spełniających wymogi w zakresie dostosowania ich do organizmu człowieka. Ten kierunek ergonomii ma charakter profilaktyczny, gdyż wpływając na właściwe kształtowanie wytworów zapobiega powstawania błędów. Tutaj człowiek - maszyna będzie podstawowym ogniwem procesu pracy stanowi ona równocześnie składnik wszystkich systemów wytwórczych. W trakcie jego funkcjonowania następuje uprzedmiotowienie się pracy jako celu systemu, produkowanie określonych wytworów.

Ogólnie można stwierdzić że człowiek może żyć i pracować w różnych warunkach, także w warunkach poniżej norm higienicznych. Jednak tylko w warunkach sprzyjających może wydajnie pracować i rozwijać się. Warunki nieergonomiczne powodują powstawanie zbędnych kosztów bezpośrednich i pośrednich.

Wyróżnia się 3 podstawowe funkcje ergonomii, które wzajemnie się dopełniają w procesie tworzenia takiego układu człowiek - maszyna - środowisko, że pracownik będzie zdrowy, produktywny i zadowolony z pracy, co będzie się przekładało na skalę społeczną oraz przynosiło pożądane rezultaty ekonomiczne:

1. Humanizacyjna - związana z tworzeniem warunków pracy dostosowanych do człowieka, aby umożliwiać jego rozwój, zapewnić zdrowie fizyczne i psychiczne.

W ramach humanizacji pracy zapewnia się bezpieczeństwo i podmiotową rolę człowieka, eliminując lub zapobiegając (ergonomia korekcyjna i koncepcyjna) nieodpowiednim rozwiązaniom technicznym i organizacyjnym: dostosowanie urządzeń i maszyn do człowieka, eliminacja ciężkiej pracy fizycznej (minimalizacja kosztu biologicznego), zapobieganie wyalienowaniu człowieka, umożliwianie pracownikowi spełnienia zawodowego - w sensie wykorzystywania jego uzdolnień i możliwości.

Funkcje humanizacyjne można określić jako zapewnianie człowiekowi swego rodzaju komfortu - psychicznego i fizycznego - na stanowisku pracy, aby on sam wyzwolił swój potencjał, pracował chętnie i dobrze.

2. Społeczno - polityczna - kładzie nacisk na skumulowane efekty reakcji jednostek na pracę: pozytywne (wzrost postaw aktywnych) i negatywne (wzrost absencji, fluktuacji - spowodowane najczęściej złymi warunkami pracy; wzrost wypadkowości i zachorowalności, które obciążają fundusze państwowe). Działania mające na celu stosowanie zasad ergonomii są postrzegane przez pracujących jako wyraz ukierunkowanej na nich polityki społecznej, a to oddziałuje pozytywnie na ich postawy.

3. Ekonomiczna - związana jest ze wzrostem efektywności pracy i niezawodności układu człowiek - maszyna, pod wpływem zaleceń ergonomii, których stosowanie, według licznych badań, powoduje m.in. zmniejszenie liczby wypadków, poprawę jakości itp. Te zjawiska poprawiają charakterystyki ekonomiczne: zwiększają produkcję przy tych samych zasobach, obniżają koszty pracy (mniej roboczogodzin potrzebnych na wykonanie zadania), odszkodowań czy rent powypadkowych, mniejsza wadliwość produktów zmniejsza koszty z tytułu zwrotów i reklamacji.

Należy również zauważyć, że produkty projektowane w myśl ergonomii (a więc wygodne, bezpieczne, nowoczesne) są bardziej konkurencyjne.

Ergonomia - nauka o dostosowaniu środowiska pracy (maszyn, urządzeń, warunków pracy) do możliwości psychofizycznych człowieka. Dostosowanie to polega na takim traktowaniu środowiska pracy, aby człowiek mógł wykonywać w nim swoją pracę w sposób bezpieczny, wydajny i satysfakcjonujący.

Pojęcie układu ergonomicznego jest jednym z podstawowych w nauce ergonomii. Kryje się pod nim układ człowiek - maszyna. W ten symboliczny sposób można przedstawić każde stanowisko pracy. Obydwa elementy tego układu mają także charakter symboliczny, gdyż pod pojęciem człowieka może się kryć zarówno jednostka jak i grupa osób. Podobnie ma się rzecz z drugim elementem układu - maszyną. Może to być: narzędzie lub stanowisko pracy, jedno urządzenie lub też cały ciąg produkcyjny. Pomiędzy tymi dwoma elementami zachodzą stale pewne procesy, wynikające z ich wzajemnego oddziaływania. Oba te elementy działają w konkretnych warunkach środowiska zewnętrznego, które ma wpływ na każdy z nich. Także i elementy układu mają wpływ na otoczenie, zarówno bliższe jak i dalsze. Dlatego też często stosuje się określenie: układ człowiek - maszyna - środowisko. Należy także wspomnieć, że w tym przypadku pojęcie ?układ? jest rozumiane jako ?system?. Jest on wieloznaczny, dotyczy zbioru zasad postępowania ewentualnie sposobów zorganizowania, uporządkowania lub podporządkowania elementów tworzących całość. Wiele dyscyplin naukowych dostarcza informacji na temat właściwego działania elementów składowych tego układu. Materiał ten jest przez ergonomię integrowany pod kątem optymalnego ich wspólnego działania dla dobra człowieka i wynikających z tego efektów.

W stosunkach pomiędzy człowiekiem a maszyną występują następujące procesy:

• maszyna za pośrednictwem układu sygnalizacyjnego wysyła sygnał o określonym znaczeniu,

• człowiek obsługujący maszynę odbiera sygnał przy pomocy tzw. receptorów, czyli narządów zmysłów i przekazuje go do układu nerwowego, czyli innymi słowy odczytuje treść otrzymanej informacji,

• w centralnym układzie nerwowym człowieka - operatora maszyny następuje przetworzenie odebranej informacji, w wyniku którego rodzi się decyzja,

• operator wykonuje podjętą decyzję, oddziaływując przy pomocy efektorów na elementy sterownicze maszyny i powodując uruchomienie, regulację czy zatrzymanie maszyny.

Ergonomia - nauka o dostosowaniu środowiska pracy (maszyn, urządzeń, warunków pracy) do możliwości psychofizycznych człowieka. Dostosowanie to polega na takim traktowaniu środowiska pracy, aby człowiek mógł wykonywać w nim swoją pracę w sposób bezpieczny, wydajny i satysfakcjonujący.

Pojęcie układu ergonomicznego jest jednym z podstawowych w nauce ergonomii. Kryje się pod nim układ człowiek - maszyna. W ten symboliczny sposób można przedstawić każde stanowisko pracy. Obydwa elementy tego układu mają także charakter symboliczny, gdyż pod pojęciem człowieka może się kryć zarówno jednostka jak i grupa osób. Podobnie ma się rzecz z drugim elementem układu - maszyną. Może to być: narzędzie lub stanowisko pracy, jedno urządzenie lub też cały ciąg produkcyjny. Pomiędzy tymi dwoma elementami zachodzą stale pewne procesy, wynikające z ich wzajemnego oddziaływania. Oba te elementy działają w konkretnych warunkach środowiska zewnętrznego, które ma wpływ na każdy z nich. Także i elementy układu mają wpływ na otoczenie, zarówno bliższe jak i dalsze. Dlatego też często stosuje się określenie: układ człowiek - maszyna - środowisko. Należy także wspomnieć, że w tym przypadku pojęcie ?układ? jest rozumiane jako ?system?. Jest on wieloznaczny, dotyczy zbioru zasad postępowania ewentualnie sposobów zorganizowania, uporządkowania lub podporządkowania elementów tworzących całość. Wiele dyscyplin naukowych dostarcza informacji na temat właściwego działania elementów składowych tego układu. Materiał ten jest przez ergonomię integrowany pod kątem optymalnego ich wspólnego działania dla dobra człowieka i wynikających z tego efektów.

W stosunkach pomiędzy człowiekiem a maszyną występują następujące procesy:

• maszyna za pośrednictwem układu sygnalizacyjnego wysyła sygnał o określonym znaczeniu,

• człowiek obsługujący maszynę odbiera sygnał przy pomocy tzw. receptorów, czyli narządów zmysłów i przekazuje go do układu nerwowego, czyli innymi słowy odczytuje treść otrzymanej informacji,

• w centralnym układzie nerwowym człowieka - operatora maszyny następuje przetworzenie odebranej informacji, w wyniku którego rodzi się decyzja,

• operator wykonuje podjętą decyzję, oddziaływując przy pomocy efektorów na elementy sterownicze maszyny i powodując uruchomienie, regulację czy zatrzymanie maszyny.

Ergonomia to działalność naukowa i aplikacyjna zmierzająca do dostosowania maszyn, narzędzi, materialnego środowiska i organizacji pracy oraz życia i przedmiotów powszechnego użytku do możliwości i ograniczeń człowieka

Zadaniem ergonomii jest optymalne kształtowanie systemu pracy, zarówno poszczególnych jego elementów jak i relacji między nimi. Oznacza ono zapewnienie wydajności pracy wykonywanej w warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale pozwalających na wszechstronny rozwój pracownika - intelektualny, psychiczny i społeczny. Te optymalne warunki pracy stwarzają możliwości i motywację u pracownika do zwiększania wydajności.
Podstawowym warunkiem przy projektowaniu pracy jest jej bezpieczeństwo. Kształtowanie takich warunków pracy wymaga wiedzy o niezawodności działania nie tylko układów technicznych, ale i człowieka - jego możliwości fizycznych i psychicznych. A także wiedzy o różnicach między możliwościami poszczególnych osób.

Podstawowe pojęcia ergonomii:

• Środowisko pracy

• Układ ergonomiczny

• Obciążenie statyczne

• Monotypowość ruchów roboczych

• Obciążenie statyczne

• Praca statyczna

• Praca dynamiczna

• Ocena środowiska pracy

• Klasyfikacja czynników środowiska pracy

• Obciążenie fizyczne

• Obciążenie psychonerwowe

• Koszty wypadków przy pracy

• Zarządzanie bezpieczeństwem pracy

• BHP

• Ergonomiczna lista kontrolna

Bezpieczeństwo i higienę pracy można zdefiniować jako stan warunków pracy i jej organizacji oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. System zarządzania BHP jest podsystemem systemu zarządzania organizacją. Obejmuje on cele, strukturę, odpowiedzialność, zasady postępowania, procesy wraz z opisującymi je procedurami oraz metody i narzędzia niezbędne dla wdrożenia i utrzymania systemu.

Norma PN-N-18001 wydana w 1999 roku opisuje system zarządzania BHP zgodny z polskimi przepisami. Model ten jest wzorowany na brytyjskiej normie BS 8800. Analizując wymagania normy trzeba opierać się o kodeks pracy, przepisy szczegółowe oraz dyrektywy Unii Europejskiej. Jak dotychczas nie powstała norma międzynarodowa. Prace nad nią idą bardzo wolno i były wielokrotnie wstrzymywa-ne. Obszar, który miałby być objęty systemem ma zupełnie różne uregulowania prawne w krajach samej UE, nie mówiąc już o pozostałych krajach. Dlatego zaleco-no stworzenie narodowych standardów, które byłyby zgodne z duchem przyświeca-jącym pracom ISO. Takim standardem jest właśnie PN 18001.

Norma ta jest zbliżona strukturą do systemu zarządzania środowiskiem ISO 14001. Składa się również z czterech rozdziałów, przy czym w czwartym zamiesz-czono w sześciu podpunktach wymagania systemu. Autorzy jako jej cel określili wspomaganie działań na rzecz poprawy BHP, poprzez określenie wymagań dotyczą-cych skutecznego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. [Norma PN 18001 1999]

Model ciągłego doskonalenia, charakterystyczny dla norm zintegrowanych systemów zarządzania, jest w PN 18001 bardzo podobny do modelu z pozostałych norm.

Rys. Model ciągłego doskonalenia systemu zarządzania BHP

Zgodnie z deklaracją twórców normy, model ten może być stosowany w or-ganizacji każdego typu niezależnie od wyrobu, jaki jest realizowany.

Celem zarządzania bezpieczeństwem pracy jest zapewnienie wygody, satysfakcji, dobrego samopoczucia, poczucia komfortu i spełnienia zawodowego. Podczas projektowania dowolnego stanowiska pracy zawsze należy pamiętać o występowaniu szkodliwych, niebezpiecznych bądź uciążliwych czynnikach(fizyczne, chemiczne, psychofizyczne i biologiczne).

W myśl ustawy o bezpieczeństwie i ochronie pracy każde miejsce pracy, w którym może wystąpić zagrożenie dla pracowników, winno być odpowiednio oznakowanie i zabezpieczone, niezbędne są również środki ochrony zbiorowej i indywidualnej czy urządzenia ochronne. Przykładowo na terenie budowy wszystkie otwory i wgłębienia muszą być zakryte przykrywami lub oznakowane zgodnie z Polskimi Normami. To samo dotyczy niebezpiecznych przejść i miejsc grożących potknięciem upadkiem czy uderzeniem. Nie wolno też zapomnieć odpowiednim oznakowaniu i zabezpieczeniu dróg ewakuacyjnych. Za bezpieczeństwo i higienę pracy odpowiada bezpośrednio dyrektor przedsiębiorstwa tudzież dyrektor budowy czy organizator. Natomiast w pomieszczeniach, obowiązkiem pracodawcy jest utrzymanie czystości czy montaż włączników alarmowych, blokady drzwi, przycisków spowalniających czy płytek zezwalających. Winny być przeprowadzane okresowe remonty oraz kontrole czujników i urządzeń zabezpieczających przed kradzieżą czy włamaniem itp. Pracownik nie tylko musi czuć się bezpieczny fizyczne ale również psychicznie. Ważne jest również urozmaicenie pracy oraz odpowiedni dopływ świeżego powietrza, oświetlenie czy stosowna temperatura pracownikom wykonującym czynności przy taśmie montażowej itp.

Ustawy dokładnie dokładnie regulują dopuszczalną wilgotność, dopuszczalny hałas, naświetlenie czy nachylenie ścieżek czy też kąty pod jakimi mogą się przemieszczać ręce pracownika podczas pracy przy biurku komputerowym czy taśmie montażowej. Teraz chciałabym dokładniej omówić kilka aspektów jak dokładnie wygląda proces projektowania dobrze zabezpieczonego miejsca pracy. Eliminacja zagrożeń wiążących się z pracą w warunkach zrobotyzowanych wiąże się z przewidywaniem i układaniem wszelkich niepomyślnych scenariuszy, po czym wprowadza się odpowiednie środki które zapewnią pracownikom daleko idące bezpieczeństwo(budowa osłon; alarmy; czujniki; konsole sterujące usytuowane w odpowiednim oddaleniu; okresowe kontrole konserwacyjno sprawdzające itd). Podczas pracy z robotami ważne jest tez ich ustawienie, ponieważ może okazać się, że konieczna jest współpraca robotów czy innych urządzeń.

Kolejne są zagrożenia urazowe - indywidualne lub zbiorowe, lekkie, ciężki, inwalidzkie itd. Przyczyno powstania wypadku może być zmęczenie, niska samoocena, depresja, nierozwaga pracownika, wadliwe urządzeni, narzędzia czy źle zorganizowane stanowisko pracy. Profilaktyka przedwypadkowa zaleca nie tylko usunięcie zagrożeń, ale przede wszystkim niedopuszczenie do ich powstania. Winny być przeprowadzane badania częstości występowania wypadków, kontrole stanowisk roboczych i zawsze analizy przyczyn wypadków.

Badania zależności między mikroklimatem a wymogami psychofizycznymi człowieka są niezbędnym czynnikiem pozwalającym prawidłowo zaprojektować stanowisko pracy. Jak wspomniałam wyżej wszystkie czynniki mikroklimatu definiuje ustawa, ale należy pamiętać iż powinno być one dostosowane do wymogów danego przedsiębiorstwa. Istnieje tutaj wiele modeli badających wymierność jakości środowiska pracy, jak na przykład: model termoregulacji organizmu człowieka, wskaźniki komfortu cieplnego. Pracodawca zobowiązany jest tutaj w szczególności do organizowania przerw rekreacyjnych, ograniczania pracy w szczególnie trudnych mikroklimatycznie warunkach czy do montażu specjalnych urządzeń klimatyzujących.

Do metod i sposobów zwalczania pyłów przemysłowych można zaliczyć na przykład umieszczanie uciążliwych maszyn w pomieszczeniach zamkniętych, stosowanie bezpyłowego transportu, perforowanie tzw. Procesów mokrych, prawidłowa eksploatacja maszyn i urządzeń czy tez stosowanie urządzenie nie powodujących pylenia. Podobnie wygląda sprawa w przypadku zabezpieczania przed zatruciami substancjami trującymi. Przeprowadza się tutaj szereg badań chemicznych a wyniki badań porównuje się do wartości normatywnych. Na stanowiskach roboczych dużym zagrożeniu substancjami toksycznymi winno się stosować wentylacje, hermetyzacje, ubiory ochronne indywidualne .

Trzeba tutaj uwzględnić całą serie działań zapobiegawczo ochronnych podczas pracy w warunkach dużych drgań mechanicznych, wysokiego hałasu, sztucznego oświetlenia(rękawice ochronne, okulary, stosowanie światła rozproszonego, nauszniki itd).

Na zakończenie warto podkreślić, że zadowolony pracownik to wydajniejszy pracownik. Nie można się ograniczać wyłącznie do praw czysto technicznych lecz należy poświęcić też trochę uwagi na samopoczucie i stan psychiczny pracownika.

Źródła:

"Ergonomia i ochrona pracy" pod redakcją Stefana Knapika

"Ergonomia stanowiska komputerowego" Maria Kamińska-Żyła

Ustawa z 26 czerwca 1974 - kodeks pracy

Rozporządzenie ministra prawa pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997

Autor: Katarzyna Podgórska

Interdyscyplinarność ergonomii związana jest z wzajemnym uzupełnianiem się (komplementarnością) zagadnień z różnych obszarów nauki, co pozwala na kompleksowe podejście do układu człowiek - praca - środowisko, niemożliwe do zrealizowania na gruncie poszczególnych nauk wyizolowanych.

Dyscypliny składowe ergonomii, traktowane równorzędnie, można podzielić na 3 grupy:

• Biologiczne: antropometria (mierzenie parametrów człowieka, np. zasięgu kończyn), higiena pracy (tworzy zasady ochrony zdrowia w miejscu pracy), medycyna pracy, fizjologia pracy (badanie reakcji organizmu podczas pracy), psychologia, socjologia, pedagogika, biologia, biochemia, biomechanika - badają one właściwości człowieka i gromadzą o nim dane, na podstawie których podejmowane są działania koncepcyjne i korekcyjne, dotyczące dostosowania urządzeń do człowieka, za które to dostosowanie odpowiadają dyscypliny,

• Techniczne: urbanistyka, architektura, inżynieria maszyn, inżynieria obiektów, inżynieria transportu, technologia, organizacja, bezpieczeństwo pracy, prawo; będące odpowiedzią na potrzeby wyspecyfikowane przy pomocy nauk z grupy A, kształtujące stanowisko pracy - narzędzia, maszyny, siedziska, budynki,

• Organizacyjne - dopełniają dwa poprzednie obszary, podejmując zagadnienia kształtowania warunków pracy, wpływające na funkcjonowanie maszyn i ludzi. Bez rozwiązań organizacyjnych niemożliwe jest dostosowanie warunków technicznych do organizmu człowieka. Obszarem zainteresowań są tu zagadnienia przerw w pracy, systemu zmian, itp.

Pomiędzy subdyscyplinami ergonomii istnieją różnorodne i liczne powiązania. Badania nauk podstawowych są podstawą praktycznych zastosowań, i odwrotnie, potrzeby praktycznych rozwiązań ukierunkowują badania nauk podstawowych.

Ergonomia, właśnie dzięki takiemu syntetycznemu ujęciu problemu optymalnego ukształtowania relacji człowieka z miejscem pracy i środowiskiem, pozwala na rozwiązywanie problemów optymalnego dopasowania człowieka i pracy.

---