FORMIZM
Formiści - ugrupowanie działające w Krakowie, 1917-22
awangardowo niejednoroodne, członkowie zainteresowani: kubizmem, futuryzmem, ekspresjonizmem, dadaizmem, folklorem i trad.ludową
Działacze: Leon Chwistek (zał.), Tytus Czyżewski,Witkacy.
Plastycy: Andrzej i Zbigniew Pronaszkowie,A. Zamoyski, J.Hrynkowski, T.Niesiołowski, K.Winkler, H.Gotlik
Inicjowali nowe kierunki w sztuce: syntetyzm postaci i przedmiotów, indywidualizm, kubistyczna geometryzacja, futurystyczny dynamizm, ruch,ludowość (folklor góralski), prymitywizm, ekspresyjność
Manifesty:
-Tytus Czyżewski: „Od maszyny do zwierząt”(1921), „Pogrzeb romantyzmu-Uwiąd starczy symbolizmu-śmierć programizmu”(1924)
-Stanisław Ign. Witkiewicz „Nowe formy w malarstwie”(1919), „Szkice estetyczne”(1922), „Teatr. wstęp do teorii czystej formy”(1923)
-Leon Chwistek:”Wielkość rzeczywistości w sztuce”(1918), „Tutus Czyżewski a kryzys formizmu”(1922)-ostatnia wypowiedź Chwistka dot.formizmu
Doktryna formizmu wg Chwistka (wyłożona w „Wielkości rzeczywistości w sztuce”):
-rzeczywistość jest wieloznaczna i rozmaicie w różnych okolicznościach rozumiana
-pierwotne rozumiene rzeczywistości jest niewystarczające:
* wpływ przedmiotów zmysłowo niedostrzegalnych (atomów), teorii pod które modyfikuje się znaczenie pierwotne rzeczywistości i powołuje się nową rzeczywistość
* w malarstwie propagowano raczej technikę impresjonistów
Wielkość rzeczywistości polega na:
- rzeczywistości rzeczy - rozumienie naiwne, rzeczywistość popularna
-rz. fizykalnej - świat elementów bezbarwnych i niewidzialnych (atomów), niedostępny bezpośredniemu postrzeganiu
-rz. wrażeń zmysłowych - świat to suma wrażeń
-rz. wyobrażeń - rzeczywistość dostępna poetom, mistykom w ich wizjach i snach na jawie
wielkość rzeczywistości w sztuce polega na:
-rz. rzeczy - prymitywizm i realizm
-rz. fizykalnej - realizm i naturalizm
-rz.wrażeń zmysłowych - impresjonizm i wyobraźnia
-rz.wyobrażeń - futuryzm
Treść i forma:
- treść-element rzeczywistości w wytworach sztuki
- forma - kompozycja, kolory, technika wykonania
* muzyka, taniec, architektura, ornamentyka - brak treści prostota formy
* malarstwo,rzeźna,literatura - obecna treść
Formizm w poezji: jak największe oddalenie się od języka nauki, zbliżenie się do czyystej poezji; anarchia słowa (w poezji Czyżewskiego); niejasny język; znamienne treści (dla eksponowania formy); rytm wiersza był wyzwolony ze skojarzeń; ludowy prymitywizm (dada); wolność słowa (składnię i zdania uważ.za niewolnictwo)
Teoria czystej formy:
a) odpolitycznienie sztuki, sztuka nie powinna służyć żadnej ideologii, polityce,partii.”Sztuka jest dla sztuk”,powinna istnieć dla samego piękna formalnego, dla samej siebie.
b)antyralizm - formizm zwracał uwagę na świat taki, jaki jest naprawdę, zwracał uwagę na logiczne uporządkowanie,więc literatura charakt. się:
- destrukcją akcji i fabuły; brakiem związków przyczynowo skutkowyych; luźną konstrukcją scen; brakiem rysu psycchologicznego postaci; zerwaniem logiki z treścią
c) bohater-artysta (kreator) - najcz. przeżywa ból istnienia, próbuje zgłębić tajemnice ludzkości, wykraczając poza kanony smaku, gustu, zdrowego rozsądku. Celem teatru miało być drażnienie zmysłów widza, prowokacja jego doznań poprzez ukazanie na scenie przemocy, erotyzmu, mowienie językiem potocznym
formizm a futuryzm - cechy wspólne:
- język, ortografia, słowa; skrótowość, lakoniczność, wypowiedzi są zdeformowane; kult prymitywizmu
- pozarozumowość jest podst. rzeczywistości wyobrażeń