Marcin Baron[Author ID1: at Mon Jul 12 12:38:00 2004 ]

Zasada zrównoważonego rozwoju a polityka regionalna Unii Europejskiej

Streszczenie

Celem pracy jest próba odpowiedzi na pytanie czy kierunki polityki regionalnej prowadzonej przez Unię Europejską są zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju. Praca zawiera krótki rys historyczny europejskiej polityki regionalnej oraz uzasadnienie dla wzrastającej roli regionów w rozwoju społeczno - gospodarczym państw. W głównej części zostały opisane i skonfrontowane z wymogami zasady zrównoważonego rozwoju regulacje prawne dotyczące przede wszystkim funduszy strukturalnych, jako najważniejszych instrumentów polityki regionalnej Unii Europejskiej. Pracę kończy zdefiniowanie opartego na dokumentach Wspólnoty schematu zrównoważonego rozwoju regionu.

Summary

An attempt to answer the question if the directions of the European Union's regional policy conform to the sustainable development principle, is an objective of this paper. It contains a brief historical outline of the European regional policy and a justification for the growing role of regions in the socio-economic development of countries. As the Structural Funds are the most important instruments of the regional policy of the European Union, their legal framework was described in the main part and compared to the requirements of sustainable development. The paper is finished with a Community documents based definition of a pattern of regional sustainable development.

Spojrzenie na europejską gospodarkę wolnorynkową w drugiej połowie XX wieku oraz u progu nowego tysiąclecia pozwala zauważyć dwie silne, charakterystyczne dla tego okresu, tendencje:

• postępujący proces integracji ekonomicznej i społecznej zapoczątkowany przez kraje Europy Zachodniej i rozszerzający się aż po wschodnie granice kontynentu,

• tworzenie się „Europy regionów” czyli wzrost roli regionów w polityce gospodarczej.

Powstanie polityki regionalnej i umacnianie jej znaczenia dla skutecznej polityki makroekonomicznej gospodarek narodowych wynika z jednej strony z dostrzegania przez rządy problemów charakterystycznych jedynie dla pewnych obszarów krajów i potrzeby ich rozwiązywania w trosce o „sprawiedliwość społeczną” na terenach państw, a z drugiej strony z faktu, iż dobrze prowadzona polityka regionalna korzystnie wpływa na poprawę sytuacji w całej gospodarce. Myślenie kategoriami regionów pozwala na zerwanie z sektorowym zarządzaniem gospodarką na rzecz zintegrowanego rozwoju obszarów krajów. Władze regionalne mają pełniejszy obraz zależności i procesów zachodzących w regionach przez co mogą stwarzać korzystniejsze warunki dla funkcjonowania przedsiębiorstw i inicjatyw gospodarczo - społecznych. To z kolei prowadzi do wzrostu konkurencji między regionami a w konsekwencji do poprawy jakości świadczonych usług publicznych [1].

Wzrost znaczenia polityki regionalnej oraz początki europejskiej (wspólnotowej) polityki regionalnej przypadają na lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte XX wieku. Efektem jej popularyzacji było, w latach siedemdziesiątych, silne finansowanie obszarów słabiej rozwiniętych oraz utworzenie szerokiego spektrum instrumentów rozwoju regionalnego. Na lata osiemdziesiąte przypada z kolei okres oszacowywania potencjału oraz kosztów polityki regionalnej, czyli ukierunkowanie na jej efektywność. W związku z tym, nastąpiło redefiniowanie celów, które skupiły się na optymalizacji wykorzystania zasobów regionalnych przy generowaniu wzrostu gospodarczego, poprzez stymulowanie konkurencji i ograniczanie bezrobocia [2]. Lata dziewięćdziesiąte, w których nastąpiły pełna integracja gospodarcza krajów „piętnastki” oraz podpisanie umów przedakcesyjnych z niektórymi państwami Europy Środkowej i Wschodniej, charakteryzuje nie tylko kontynuacja działań z lat poprzednich, ale również wspólne dla całej Unii i krajów stowarzyszonych budowanie strategii spójności oraz rozwoju regionalnego na najbliższe lata w oparciu o Agendę 2000 oraz istniejące już instrumenty takie jak: fundusze strukturalne (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - ERDF, Europejski Fundusz Socjalny - ESF, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - EAGGF, Jednolity Instrument Finansowania Rybołówstwa - FIFG), Fundusz Spójności, inicjatywy Wspólnoty (INTERREG III, EQUAL, LEADER+, URBAN II) oraz fundusze przedakcesyjne (PHARE II, Przedakcesyjny Instrument Strukturalny - ISPA, Przedakcesyjny Instrument Wsparcia dla Rolnictwa i Obszarów Wiejskich - SAPARD). Działania te uzasadnione są faktem, że zrównoważony rozwój regionalny i przechodzenie od funkcjonującego obecnie modelu „centrum-peryferie” do modelu „wieloośrodkowego obszaru europejskiego” stanowią jeden z priorytetów dalszej integracji europejskiej [3].

Cechą charakterystyczną współczesnej polityki regionalnej Unii Europejskiej jest założenie, iż u jej podstaw winna znaleźć się zasada zrównoważonego rozwoju. Wynika to bezpośrednio z wizji funkcjonowania Wspólnoty w nadchodzących latach: „Unia musi się starać, by zapewnić większą spójność w zarządzaniu gospodarką światową, przyczyniać się do stopniowej integracji krajów rozwijających się, do zrównoważonego rozwoju oraz określenia nowych reguł działań, zasadniczych z punktu widzenia sprawiedliwego podziału korzyści z globalizacji, tak aby jak najwięcej ludzi mogło z nich korzystać. Należy ustanowić minimalne zasady swobodnej konkurencji, standardów socjalnych oraz ochrony środowiska, a także inwestycji. [4]”. Powyższe założenie o rozwoju zrównoważonym, czyli rozwoju społeczno - gospodarczym, którego istotą jest zapewnienie trwałej poprawy jakości życia współczesnych i przyszłych pokoleń [5], wymaga aby zasada ta znalazła swoje odbicie w dokumentach unijnych wyznaczających kierunki polityki regionalnej oraz w ustawodawstwie. Tak więc stwierdzenie czy istnieją podstawy do mówienia o rozwoju zrównoważonym w polityce regionalnej Unii Europejskiej wymaga ich analizy pod kątem poszukiwania pierwiastków zapewniających istnienie długookresowych współzależności pomiędzy trzema „filarami” rozwoju zrównoważonego: trwałym wzrostem gospodarczym w regionach, trwałą poprawą jakości życia mieszkańców regionów oraz trwałą poprawą stanu środowiska i racjonalnym gospodarowaniem zasobami przyrodniczymi.

Jako że niezaprzeczalnie najważniejszymi z instrumentów unijnej polityki regionalnej są fundusze strukturalne, uzasadnione wydaje się założenie, że regulacje prawne dotyczące finansowania przez nie programów regionalnych mają największe znaczenie dla ustalenia poziomu ważności zrównoważonego rozwoju w działaniach na rzecz rozwoju regionów. Przepisy Rady Unii dotyczące ogólnych warunków funkcjonowania funduszy strukturalnych [7] w preambule zakładają, iż są tworzone po to aby wzmocnić ekonomiczną i społeczną spójność Wspólnoty, promować zharmonizowany, zrównoważony i samopodtrzymujący się rozwój aktywności ekonomicznej, a także wysoki poziom zatrudnienia oraz ochrony i poprawy stanu środowiska. Dokument wyraźnie stwierdza, że rozwój kultury, jakość środowiska zarówno naturalnego jak i przekształcanego przez człowieka oraz kulturowy i jakościowy wymiar życia ludzkiego przyczyniają się wzrostu ekonomicznej i społecznej atrakcyjności regionów, a w konsekwencji do realizowania zasady rozwoju zrównoważonego.

Aby osiągnąć swoje założenia, Rada Unii Europejskiej przyjmuje priorytetowe cele:

1. Wspierania rozwoju i dostosowania regionów słabo rozwiniętych,

2. Wspierania ekonomicznej i społecznej konwersji obszarów borykających się z problemami strukturalnymi (szczególnie obszarów upadającego przemysłu),

3. Wspierania adaptacji i modernizacji polityk i systemów edukacji, szkolenia i zatrudniania dla lepszego wykorzystania zasobów ludzkich danych regionów.

Realizacja tych celów - zgodnie z założeniami ustawodawcy - powinna przyczynić się do samopodtrzymującego się rozwoju aktywności ekonomicznej, poprawy zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich, ochrony i poprawy stanu środowiska oraz wyeliminowania nierówności społecznych. Jako regiony, które powinny zostać objęte wsparciem Wspólnoty kwalifikowane są obszary, których PKB per capita jest niższy niż 75 % średniej unijnej (dla celów 1,3) oraz (dla celu 2) obszary spełniające poniższe warunki:

• stopień bezrobocia długookresowego wyższy niż średnia Unii Europejskiej,

• wysoki stopień ubóstwa, zawierający niedostateczne warunki mieszkaniowe,

• szczególnie zniszczone środowisko,

• wysoki wskaźnik przestępczości,

• niski poziom wykształcenia ludności.

Analiza charakterystyki funduszy pomocowych pozwala wyciągnąć wniosek, że podstawy prawne ich funkcjonowania narzucają podmiotom odpowiedzialnym za realizację programów współfinansowanych przez Unię Europejską kierowanie się, już od fazy założeń, zasadą zrównoważonego rozwoju dla stworzenia zadań mających na celu szeroko rozumiany rozwój w sferze współzależności między gospodarką, poziomem życia ludzi oraz środowiskiem. Konsekwencją przyjęcia zasad zapisanych w ustawodawstwie są wytyczne dla realizacji regionalnych programów Wspólnoty w latach 2000 - 2006 [8]. Zakładają one kontynuację procesu likwidowania nierówności - szczególnie ekonomicznych i społecznych wynikających z niedostatecznej liczby miejsc pracy - oraz działania na rzecz stworzenia warunków zapewniających długookresowy rozwój regionów, który jest możliwy jedynie poprzez wspieranie zrównoważonego rozwoju oraz podnoszenie poziomu konkurencyjności. Finansowanie zrównoważonego rozwoju jest definiowane przez Komisję Europejską jako równoczesne i mające na względzie długookresowy horyzont czasowy działanie na rzecz wzrostu ekonomicznego, spójności społecznej oraz ochrony środowiska.

Wytyczne unijne dotyczą trzech strategicznych dla rozwoju regionalnego priorytetów: konkurencyjności regionów, europejskiej strategii zatrudnienia oraz prawidłowego rozwoju terytorialnego (obszarów miejskich i wiejskich). Jako czynniki ważne dla realizacji tych priorytetów uznaje się między innymi:

• tworzenie efektywnych systemów transportowych, wspierających rozwój gospodarki oraz poprawę komfortu mieszkańców regionu (zwiększenie bezpieczeństwa, szybkości przejazdu, unikanie kongestii);

• promowanie efektywnego pozyskiwania, przesyłu i wykorzystania energii oraz wykorzystywania jej odnawialnych źródeł;

• wspieranie rozbudowy systemów teleinformatycznych dla poprawy warunków funkcjonowania przedsiębiorstw oraz warunków życia mieszkańców;

• tworzenie i unowocześnianie infrastruktury ochrony środowiska, jako kluczowego czynnika dla regionalnego rozwoju socjoekonomicznego oraz wdrażanie zasady „zanieczyszczający płaci”;

• rozwój innowacyjności, wzrost znaczenia badań naukowych i postępu technologicznego, mających na celu wspieranie inicjatyw gospodarczych (w szczególności sektora MSP) oraz rozwój zasobów ludzkich.

• wspieranie konkurencyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, jako podmiotów zajmujących istotną rolę w tworzeniu miejsc pracy

• prewencyjne podejście do kwestii wykorzystania zasobów środowiskowych przez podmioty gospodarcze - wyrażające się w silniejszym wsparciu dla inwestycji zapewniających zbalansowane zużycie surowców naturalnych, minimalizację odpadów, dostarczanie bezpiecznych ekologicznie produktów i usług, wykorzystujących procedury audytu ekologicznego oraz ukierunkowanych na konwersję starych terenów przemysłowych;

• zrównoważone programowanie rozwoju turystycznego, mające na względzie jego wpływ na środowisko, społeczność lokalną i gospodarkę oraz zachowanie dziedzictwa naturalnego i kulturowego;

• prowadzenie aktywnej polityki promowania zatrudnienia i kreowania rynku pracy, szczególnie obejmującej swoim zasięgiem mieszkańców zagrożonych społeczną i ekonomiczną marginalizacją wynikającą przede wszystkim z bezrobocia strukturalnego, niepełnosprawności lub faktu pochodzenia z mniejszości etnicznych;

• rozwój obszarów miejskich - rozumiany jako zwiększanie ich znaczenia jako regionalnych biegunów wzrostu, wspieranie integracji społecznej, ochrona środowiska, poprawa jakości życia, zwiększenie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;

• rozwój obszarów wiejskich poprzez wspieranie inwestycji ukierunkowanych na kreowanie nowych rodzajów aktywności na terenach wiejskich, poprawę jakości i opłacalności produkcji rolnej i leśnej oraz zachowanie naturalnej charakterystyki krajobrazu i środowiska wiejskiego;

• działanie na rzecz zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju terytorialnego zapewniającego właściwe, efektywne oraz ekonomicznie i społecznie niezbędne interakcje pomiędzy obszarami miejskimi a wiejskimi.

Godzien zauważenia jest, wyłaniający się z zaleceń Komisji Europejskiej schemat, według jakiego ma następować rozwój regionalny wspierany przez unijne agendy. U jego podstaw znajduje się dbałość o środowisko życia człowieka, zasoby ludzkie oraz stworzenie pozytywnego klimatu do rozwoju gospodarczego. Na ich bazie budowany jest portfel produktów regionu, stanowiących o jego konkurencyjności. Dobra pozycja konkurencyjna regionu sprzyja z kolei rozwojowi gospodarczemu, wysokiemu poziomowi zatrudnienia a także (o ile w trakcie zachodzących procesów nie zostaną zachwiane założenia wyjściowe) poprawie jakości życia mieszkańców regionu. Wydaje się, że takie podejście jest faktycznie działaniem noszącym znamiona dbałości o zrównoważony rozwój w wymiarach ekonomicznym, społecznym oraz ekologicznym. Dodać jednak należy, że o pełnym sukcesie prowadzenia polityki zrównoważonego rozwoju regionalnego stanowi również właściwa ewaluacja programów dofinansowywanych z funduszy unijnych pod kątem zbieżności z opisanymi regulacjami oraz ich szczegółowe monitorowanie.

Literatura

1. Noga M.: Ekorozwój a regionalna polityka ekologiczna [w:] Społeczna gospodarka rynkowa. Aspekty regionalne - Materiały konferencyjne pod red. E. Okoń - Horodyńskiej, Akademia Ekonomiczna, Katowice, 1997

2. Bachtler J.: Instrumenty polityki rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej. Ekspertyza dla Zespołu Zadaniowego ds. Polityki Strukturalnej. Grupa robocza nr 4 „Instrumenty polityki rozwoju regionalnego”

3. Ciepielewska M.: Przewodnik dla programów strukturalnych w UE latach 2000-2006 [w:] Wspólnoty Europejskie, nr 1 (101), 2000

4. „Kształtowanie nowej Europy”: Strategiczne cele na lata 2000-2005 - informacja Komisji Europejskiej dla Parlamentu Europejskiego, Rady UE, Komitetu Ekonomiczno - Społecznego i Komitetu Regionów [w:] Monitor Integracji Europejskiej, nr 29, 2000

5. Piontek F., Piontek W., Piontek B.: Ekorozwój i narzędzia jego realizacji, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, 1997

6. Olszewski M.: Unia Europejska. Informator o programach pomocowych, Komitet Integracji Europejskiej, Centrum Informacji Europejskiej, Warszawa, 1999

7. Council Regulation (EC) No. 1260/1999 of 21 June 1999 laying down general provisions on the Structural Funds, Official Journal of the European Communities, L 161/1, 26.06.1999

8. The Structural Funds and their coordination with the Cohesion Fund. Guidelines for programmes in the period 2000-06. Communication of the Commission, The European Commission, 1999

Referat wygłoszony podczas konferencji „Konstytucyjna zasada zrównoważonego rozwoju w świetle integracji Polski z Unią Europejską”, Wisła, listopad 2000. Dostępny w materiałach konferencyjnych.

Budżet funduszy strukturalnych stanowi ok. 67 % budżetu polityki strukturalnej i ok. 28 % budżetu Unii Europejskiej w latach 2000-2006. [6]

Szukasz gotowej pracy ? [Author ID3: at Fri Mar 30 06:42:00 2012 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

To pewna droga do poważnych kłopotów.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Plagiat jest przestępstwem ![Author ID3: at Fri Mar 30 06:42:00 2012 ]

Nie ryzykuj ! Nie warto ![Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.[Author ID3: at Fri Mar 30 06:42:00 2012 ]

[Author ID3: at Fri Mar 30 06:42:00 2012 ]

[Author ID3: at Fri Mar 30 06:42:00 2012 ][Author ID3: at Fri Mar 30 06:42:00 2012 ]

---