FONETYKA

ARTYKULACJA 1.Spółgłoski: p- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, dwuwargowa. b- dźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, dwuwargowa. p'-bezdźwięczna, ustna, miękka, dwuwargowa, zwartowybuchowa. b'- dźwięczna, ustna, miękka, dwuwargowa, zwartowybuchowa. t- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, przedniojęzykowozębowa. d- dźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, przedniojęzykowozębowa. t'- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartowybuchowa, przedniojęzykowozębowa. d'- dźwięczna, ustna, miękka, zwartowybuchowa, przedniojęzykowozębowa. t.(kropka pod spodem)- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, przedniojęzykowodziąsłowa. d.(kropka pod spodem)- dźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, przedniojęzykowodziąsłowa. k- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, tylnojęzykowa. g- dźwięczne, ustne, twarde, zwartowybuchowe, tylnojęzykowe. k'- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartowybuchowa, tylnojęzykowa. g'- dźwięczna, ustna, miękka, zwartowybuchowa, tylnojęzykowa. c- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowozębowa. dz(3)- dźwięczna, ustna, twarda, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowozębowa. c'(ci)- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowozębowa. dzi(3')- dźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowozębowa. cz(c^)- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa. dż(3^)- dźwięczna, ustna, twarda, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa. czi(c'^)- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa. dżi(3'^)- dźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa. ć- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, środkowojęzykowa. dź(3'-kreska nad 3)- dźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, środkowojęzykowa. f- bezdźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, wargowozębowa. v(w)- dźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, wargowozębowa. f'- bezdźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, wargowozębowa. v'- dźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, wargowozębowa. s- bezdźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, przedniojęzykowozębowa. z- dźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, przedniojęzykowozębowa. s'- bezdźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, przedniojęzykowozębowa.z'- dźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, przedniojęzykowozębowa. sz(s^)- bezdźwięczna, ustna, twarda, szczelionowa, przedniojęzykowodziąsłowa. ż(z^)- dźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa. ś- bezdźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, środkowojęzykowa. ź- dźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, środkowojęzykowa. x(h)- bezdźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, tylnojęzykowa. x'(hi)- bezdźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, tylnojęzykowa. m- dźwięczna, nosowa, twarda, sonorna, dwuwargowa. m'- dźwięczna, nosowa, miękka, sonorna, dwuwargowa. n- dźwięczna, nosowa, twarda, sonorna, przedniojęzykowozębowa. n.(kropka pod n)- dźwięczna, nosowa, twarda, sonorna, przedniojęzykowodziąsłowa. ń- dźwięczna, nosowa, miękka, sonorna, środkowojęzykowa. nga- dźwięczna, nosowa, twrda, sonorna, tylnojęzykowa. nga'- miękka, reszta jak nga. l- dźwięczna, ustna, twarda, sonorna boczna, przedniojęzykowodziąsłowa. l'- dźwięczna, ustna, miękka, sonorna boczna, przedniojęzykowodziąsłowa. ł(u^)- dźwięczna, ustna, twarda, sonorna boczna, przedniojęzykowodziąsłowa. r- dźwieczna, ustna, twarda, sonorna drżąca, przedniojęzykowodziąsłowa, r'- miękkie, reszta jak u r. r.(pod r)- bezdźwięczna, reszta jak u r 2.Samogłoski: WSZYSTKIE SĄ DŹWIĘCZNE! y- wysokie położenie języka w pionie, przednie położenie języka w poziomie, spłaszczony układ warg. i- wysokie położenie języka w pionie, przednie położenie języka w poziomie, spłaszczony układ warg. e- średnie położenie języka w pionie, przednie położenie języka w poziomie, spłaszczony układ warg. a- niskie położenie pionie, centralne położenie języka w poziomie, obojętny układ warg. o- średnie położenie języka w pionie, tylne w poziomie, zaokrąglony układ warg. u- wysokie położenie języka w pionie, tylne w poziomie, zaokrąglony układ warg.

2. Upodobnienia śródwyrazowe i międzywyrazowe (co do stopnia otwarcia, miejsca artykulacji, dźwięczności).
FONOLOGIA
3. Fonem i warianty fonemu.

4. 4. Typy opozycji fonologicznych:
1.podział wg. stosunku do podstawy porównania
a. opozycje jednowymiarowe (zespół cech wspólnych jest właściwy tylko dla danej opozycji), np.
/d/:/t/ - zwartość, przedniojęzykowość
b. opozycje wielowymiarowe (zespół cech wspólnych właściwy jest także innym opozycjom), np.
/b/:/d/ /d/:/g/ /g/:/b/, zwartość, dźwięczność
c. opozycje proporcjonalne np. par : bar; tom : dom; koń : goń
d. opozycje izolowane (różnica między członami jest wyjątkowa), np. /r/:/l/ drżącość : boczność
2.podział wg. wzajemnego stosunku między członami opozycji
a. opozycje prywatne ( jeden z członów opozycji charakteryzuje się obocznością cechy, której nie
posiada człon drugi) np. /d/:/t/ dom : tom
b. opozycje równorzędne (każdy człon ma cechę której nie posiada człon drugi) np. para : tara
c. opozycje gradualne (stopniowe, dotyczy co najmniej trzech członów, które różnicuje stopień
natężenia jednej tylko cechy dystynktywnej) np. kara : kora : kura
3. podział wg. zasięgu funkcji dystynktywnej
a. opozycja stała jest podstawa różnicowania znaczeń w każdym otoczeniu
b. opozycja neutralizowana nie obejmuje wszystkich kontekstów dźwiękowych

SŁOWOTWÓRSTWO
5. Derywaty transpozycyjne, mutacyjne i modyfikacyjne rzeczownika.

5. Derywat - wyraz pochodny, wyraz motywowany złożony z podstawy słowotwórczej i formantu
słowotwórczego np. domowy od dom przedszkole od przed szkołą itd.
Rodzaje derywatów
-transpozycyjne - w stosunku do swoich podstaw mają zmieniona tylko funkcję składniową, a ich
znaczenie pozostaje bez zmian np. bieganie to ot samo co biegać ale pierwsze to rzeczownik a drugie
jest czasownikiem (formant pełni funkcję syntaktyczna i strukturalną)
-mutacyjne - nowe nazwy desygnatów mają zmieniona funkcję semantyczną w stosunku do swoich
podstaw, np. książka - księgarnia (wiąże się z funkcja semantyczną zmiana znaczenia i może być ale
nie musi zmiana części mowy)
-tautologiczne - występują wówczas gdy formant pełni wyłącznie funkcję strukturalną np. głębia >
głęb -ina, wzór > wzorz -ec
-modyfikacyjne - nie zmienia się część mowy i następuje modyfikacja znaczenia wyrazu
podstawowego są to: zdrobnienia (kot/ kotek), zgrubienia (zamek/zamczysko), formy ekspresywne
(pismo/piśmidło, mięso/mięcho), derywaty związane z określeniem płci (student/ studentka),
czasowniki wskazujące na częstotliwość wykonywania czynności (pisać/pisywać, czytać/czytywać),
przymiotniki oznaczające intensywność cechy (najczęściej chodzi o przedrostek)
(ciekawy/arcyciekawy, piekny/przepiękny)

6. Słowotwórstwo przymiotników.
7. Słowotwórstwo przysłówków.
8. Słowotwórstwo czasowników.
FLEKSJA
9. Deklinacja męska, żeńska i nijaka rzeczowników.
10. Deklinacja przymiotników.
11. Deklinacja zaimków.
12. Deklinacja liczebników.
13. Koniugacja czasowników.

SKŁADNIA

14. Podmiot + rodzaje.

Podmiotem nazywamy główną część zdania oznaczającą osoby lub rzeczy (zwierzęta, rośliny, przedmioty, zjawiska, pojęcia), o których orzeka się w zdaniu. Odpowiada na pytanie kto?co?
Podmiotem w zdaniu może być:
1. rzeczownik, np. Ptak lata.
2. zaimek rzeczowny, np. On ćwierka.
3. inna część mowy mająca znaczenie rzeczownika, np.
a) czasownik w bezokoliczniku, np. Wstawać z samego rana to dla mnie utrapienie.
b) imiesłów przymiotnikowy, np. Dotknięte uważa się za sprzedane.
c) przymiotnik, np. Chorzy mają pierwszeństwo.
d) liczebnik, np. Wybiła piąta.
e) przysłówek, np. Jutro należy do nas.
Rodzaje podmiotów:
1. gramatyczny.
- odpowiada na pytania kto?, co?,
- wystepuje w mianowniku,
- jest najczęściej spotykanym podmiotem.
np. Książka lezy na stole. Ona ma grubą okładkę.
2. logiczny
- odpowiada na pytania kogo?, czego?,
- występuje w dopełniaczu,
- występuje w zadaniu, w którym
a) czasownik oznacza brak lub nadmiar czegoś, ubywanie lib przybywanie czegoś,
np. Nie ma (kogo?) domowników.
b) obok podmiotu występuje liczebnik główny począwszy od pięciu, liczebnik zbiorowy albo inny wyraz oznaczający ilość lib miarę,
np. W domu pali się pięć (czego?) żarówek.
Kilka (czego?) książek lezy na podłodze.
3. domyślny
- w zdaniu nie wymieniono wprost, kto lub co jest podmiotem, ale można sie go domyślić, ponieważ:
a) przed chwilą była o tym mowa w poprzednim zdaniu,
np. Franek nie ma teraz ochoty na jedzenie. Zje później.
podmiot domyślny drugiego zdania: Franek.
b) końcówka czasownika nam podpowiada, o kogo chodzi,
np. Wybieramy się do teatru.
Podmiot domyślny: my.
- odpowiada w domysle na pytania kto?, co?
4. szeregowy
- kilka wyrazów razem wziętych i wymienionych zazwyczaj bezpośrednio po sobie tworzy podmiot szeregowy,
np. Pszczoły, osy i motyle należą do owadów.
- odmiana podmiotu szeregowego jest tzw. podmiot towarzyszacy, czyli szereg podmiotów, z których jeden jest wyrazony w mianowniku a pozostałe w innym przypadku,
np. Premier wraz z ministrami tworzą rząd.

Nie w kazdym zdaniu musi wystapić podmiot. Są takie zdania, które go nie zawierają. Nazywamy je zdaniami bezpodmiotowymi.
Takie zdania występuja, gdy jest mowa o
1. zjaiwskach przyrody,
np. Grzmi. Pada. Już świta.
2. odczuciach zmysłowych
np. Mdli mnie. Było nam miło.
3. czynnościach bliżej nieokreślonych osób,
np. Wybito okno. Mówi się o podwyżkach.

15. Orzeczenia + rodzaje.

Orzeczenie- orzeka o podmiocie, czyli mówi ,co się z nim dzieje, działo w przeszłości lub będzie działo w przyszłości. Odpowiada na pytanie, Co robi? Co się z kimś/czymś dzieje?
Wyróżniamy orzeczenie:
-czasownikowe- jest wyrażone formą osobową czas. Lub formą nieosob. zakończoną na -no lub -to
-imienne- składa się z łącznika (być, stać się,zostać) oraz orzecznika (imiesłów przymiotnikowy, rzeczownik, przymiotnik, zaimek), orzecznikiem, jest najczęściej imię (w sensie gramatycznym).
Konkretnie w tej roli wystepują:
1. rzeczownik, najczęsciej w narzędniku,np. Zostanę informatykiem.
2. przymiotnik, np. Oni są lepsi.
3. liczebink, np. Kto był pierwszy na mecie?
4. zaimek, najczęsciej w narzędniku, np. Bądź sobą.
5. imiesłów przymiotnikowy, np. Kiedy to będzie zrobione?
6. przysłówek, np. Było tam strasznie ciasno.
7. wyrażenia przyimkowe, np. Ten stół jest z drewna.
8. wyrażenia porównawcze, np. Jesteś jak dziecko.
9. bezokolicznik, np. Kochac to dawać.

16. 16. Przydawki + rodzaje.
a) Rzeczowna ( w związku zgody i w związku rzędu)
b) Przymiotna (przymiotna, zaimek przymiotny, imiesłów przymiotny, liczebnik)
c) Przyimkowa (wyrażenie przyimkowe)

17. okolicznik + rodzaje
a) Ok. miejsca - oznacza miejsce, w którym odbywa się czynność, odp. Na pyt. GDZIE? Np. grała na pianinie w domu
b) OK. kierunku - kierunek w jakim zmierza pewna czynność, odp. Na pyt. W JAKIM KIERUNKU?
c) Ok. Czasu - oznacza stosunki czasowe, odp. Na pyt. KIEDY? W JAKIM CZASIE? Np. ona się uczyła wczoraj
d) Ok. stadium - stadium rozwoju, np. Nie od razu Kraków zbudowano, w końcu nadszedł egzamin, musiała to powiedzieć po raz drugi
e) Ok. sposobu - charakterystyczna czynność ze względu na postać, kształt, odp. Na pyt. W JAKI SPOSÓB? JAK?, np. dziecko biegnie jak wariat
f) Ok. miary (stopnia i miary) np. dziewczyna bardzo mi się podobała, stokrotnie się jej odpłaciłam;
a. Miary czasu (ILE? JAK DŁUGO?) np. pracowała dzień i noc na otrzymanie dzieci
g) Ok. celu - oznacza przyszły stan jaki chcemy przez naszą czynność osiągnąć, odp. Na pyt. W JAKIM CELU?, np. walczę dla sławy
h) Ok. przyczyny - przyczyna czynności, odp. Na pyt. Z JAKIEJ PRZYCZYNY? Z JAKIEGO POWODU?, np. umarł z przepracowania
i) Ok. skutku - oznacza czynność, która jest wynikiem innego procesu [AŻ!], np. walczyć do upadłego, opaliłam się na czerwono
j) Ok. warunku - określa środek czynności konieczny do realizowania określonego celu; jeśli coś się stanie, coś innego będzie miało miejsce, np. przy dobrej pogodzie pójdę w góry, na Twój rozkaz to czynię
k) Ok. przyzwolenia - [MIMO!] np. mimo niepogody czułam się dobrze, mimo późnej pory czułam się bezpiecznie
l) Ok. niewspółmierności treści - [WBREW!] występuję między czynnością a skutkiem, np. wbrew logice studiowałam w USA, zamiast przyjaciół spotykałam wrogów
m) Ok. względu - aspekt w jakim coś się dzieje (pod względem, na podstawie, w zakresie czego, według czego), np. w zakresie rozwoju spójników zaszły duże zmiany, na podstawie istniejącego prawa nie wolno bić dzieci
n) Ok. akcesoryjny/ okoliczności towarzyszących - np. szedłem drogą wśród burzy, szukałem po ciemku wyjścia, zamieszkał na stałe w Krakowie
o) Bezokolicznik - np. poszedł otworzyć drzwi, poszedł odprowadzić gości.

18. Dopełnienia + rodzaje.
a) Bliższe - przy zmianie zdania ze strony czynnej na bierną przyjmuje funkcję podmiotu (obywatele myją zęby; zęby są myte przez obywateli)
b) Dalsze - nie ulega zmianie (wierzę przyjacielowi)
a. Przedmiotowe - wyraża obiekt, na który skierowana jest czynność
b. Porównawcze - porównuje ze sobą dwa obiekty (Jan jest wyższy od Andrzeja)
c. Czynnika towarzyszącego - czynność wykonywana jest z osobą towarzyszącą (żenić się z kimś; bić się z kimś)
d. Czynnika pomocniczego - czynność wykonywana za czyjąś pomocą (zrobię coś za pomocą kolegi/ przy pomocy maszyny)
e. Sprawcy - czynność jest wynikiem działać sprawcy (książka jest czytana przez ojca' drzewa są zwalone przez wichurę; uczył się i został oficerem; został wybrany posłem)

19 Rodzaje modulantów.
Modulanty nie są składnikiem zdania, modyfikują zawartą w zdaniu treść myślową.
a) Stymulujące (tylko, także, dopiero, właśnie, zwłaszcza, szczególnie)
b) Waloryzujące (owszem, naprawdę, istotnie)
c) Modalne (na pewno, niezawodnie, prawdopodobnie, podobno) : c.1 - życzące (niech, oby, bodaj); c.2 - pytające (czy, no)
d) Afektujące (koniecznie, nareszcie, skądże, przynajmniej, na szczęście, nareszcie)
e) Wprowadzające (ewentualnie, wkrótce)
f) Komentujące (najogólniej biorąc, że tak powiem, dosłownie, lepiej, bądź co bądź)

20. Zdania współrzędnie złożone.
a) Łączne - treści oby wypowiedzeń współistnieją w przestrzeni i czasie (czytałam, gdy ktoś zapukał do drzwi)
b) Rozłączne - określone treści się wykluczają (wieczorami czytam książkę lub oglądam TV)
c) Wyłączające - wykluczają wszystkie określone treści (ani nie zapracuję na wyjazd nad morzem, ani na wyjazd w góry)
d) Przeciwstawne - treści pod jakimś względem niezgodne (twarz jego była blada, ale oczy świeciły blaskiem)
e) Wynikowe - treść następnego wypowiedzenia wynika z treści wypowiedzenia poprzedniego (dzisiaj nauczycielka płonęła zapałem toteż nauka była przyjemnością)
f) Synonimiczne - zawierają treści równorzędne (brat zdał ostatni egzamin, czyli zakończył studia)
21. Zdania podrzędnie złożone.
a) Podmiotowe - odpowiada na pytania podmiotu (np. jasne było, że zachorowała poważnie; przeraziło mnie to, co zrobiła Balladyna)
b) Dopełnieniowe - wymagają uzupełnienia w postaci wypowiedzenia dopełnieniowego (np. prosiłam aby się ustatkowała)
c) Orzecznikowe - funkcja ogólnie zapowiedzianego orzecznika (np. taki jestem jaki mam być)
d) Przydawkowe - funkcja rozwiniętej przydawki (np. zobaczyła chłopa siejącego żyto; zobaczyła dziewczynę ubraną w ładną sukienkę)
e) Okolicznikowe
a. Czasowe - np. odkąd tu mieszkam nie spotkałam tu żadnego Polaka od dłuższego czasu
b. Miejsca - np. gdzie spojrzała wszędzie były lasy
c. Sposobu - np. młode życie omijało ją jak wzburzony potok omija las
d. Stopnia lub miary - np. wykonałem to tak starannie jak mnie tylko było stać
e. Celu- np. położyła się na kanapie, aby odpocząć
f. Skutku - np. wszystko mnie bolało, że oka nie zmrużyłem
g. Przyczyny -np. łzy mi w oczach stanęły, bo głodny byłem
h. Warunku - np. czuł się niezdrowym jeśli nie oddychał powietrzem zamkowym
i. Przyzwolenia - np. słońce nadal prażyło choć minęło południe

3

---