Slajd 1

System wspomagania decyzji w rozumieniu Hubera wyraża potrzebę szerszego wspomagania procesu decyzyjnego (planowania, wyboru, wdrażania). Włączenia do procesu podejmowania decyzji uczestników, którzy albo zajmują odpowiednie stanowisko, albo są motywowani w tym procesie.

Na decyzje kierownicze zawsze wpływa organizacja, w której są one podejmowane. W wielu przypadkach decydent nie podejmuje decyzji, lecz jest raczej kierującym procesem podejmowania lub przyczynia się do tego, że decyzja jest podejmowana.

Eksperci wiedzy (inżynierowie, finansiści, prawnicy) są odpowiedzialni za rozwijanie wiedzy na potrzeby organizacji oraz jej integrację z istniejącymi zasobami informacyjnymi. Dzięki istniejącym systemom tj.: SWD (System Wspomagania Decyzji), ISWD (Inteligentne Systemy Wspomagania Decyzji), SE (Systemy Ekspertowe) czynności te są uproszczone. Są one utożsamiane z trzema komplementarnymi aspektami: planowaniem długookresowym, zarządzaniem reakcjami oraz innowacyjnością.

(slajd2) Zarys historyczny

Pojęcie „Systemy Wspomagania Decyzji” w postaci zbliżonej do używanej dzisiaj w swojej pracy doktorskiej opisał S. Morton w 1971r. prace o podobnym charakterze przeprowadzano już w latach 50 i 60 w dwóch obszarach: badań teoretycznych dotyczących rozwiązania problemów i podejmowania decyzji z punktu widzenia psychologii realizowanych, oraz interaktywnych systemów komputerowych człowiek - komputer. W Polsce natomiast prace tego typu wykonywane były od 1971 roku. Koncentrowały się głównie uzasadnieniu możliwości wykorzystania nowej koncepcji systemu informatycznego do podejmowania decyzji organizacyjnych. Ich realizatorem był prof. H. Sroka.

Nazwę SWD utrwalono na początku lat 80. w USA, również w Polsce dokonał tego H. Sroka.

(Slajd3)

SWD - to narzędzie informatyczne będące kombinacją komputera i oprogramowania oraz baz danych i modeli. Wkład w metodologię budowy SWD kształtowało co najmniej trzy środowiska naukowe: informatycy, teoretycy organizacji i zarządzania oraz psychologowie.

Ujęcie organizacyjne

SWD Ujęcie psychologiczne

Ujęcie narzędziowe

Przedstawiciele ujęcia organizacyjnego koncentrowali swoja uwagę na zbudowaniu SWD kompatybilnego z rzeczywistym systemem wspomagania decydenta, rzeczywistymi procesami budowy i stosowania odpowiedniej strategii i taktyki przez przedsiębiorstwo.

W ujęciu psychologicznym podkreśla się pierwszoplanowe znaczenie rozwiązywania problemów (strategiczne, taktyczne, operacyjne, złożone) w procesach decyzyjnych, a także w procesach myślenia i postawach decydenta.

Ujęcie narzędziowe reprezentowali informatycy i przedstawiciele praktyki gospodarczej, a ich głównym celem było jak najszybsze opracowanie narzędzie informatycznych podstawowych dla budowy SWD; generatorów SWD; oraz przykładów specyficznych zastosowań SWD.

(slajd4)

Koncepcja SWD polega przede wszystkim na dostępie do informacji i ich prezentacji oraz na obliczeniach numerycznych prowadzonych w modelach analitycznych. Istota SWD dotyczy zrozumienia, jak decydenci podejmują swoje decyzje i mogą rozszerzać swoje umiejętności w tym zakresie wykorzystując do tego komputery.

(slajd5)

System w odróżnieniu od decydenta nie posiada władzy i autorytetu. SWD może niektóre z faz procesu podejmowania decyzji wzmocnić, inne wymagają działań niesformalizowanych i subiektywnych. Poniższy rysunek obrazuje interakcje między decydentem i SWD

Rys. slajd nr 5

Ważną kwestie w przekazywaniu wiadomości między komputerem a człowiekiem odgrywa język dialogu . Powinien on umożliwiać interakcję z przechowywanym zbiorem informacji o dziedzinie problemu i interakcję z mechanizmem rozwiązywania problemu. Jego zadaniem jest zapewnienie manipulacji z głównymi zasobami SWD - bazą wiedzy ( przez manipulację i definiowanie struktur danych i relacji), modelami (przez wykorzystywanie w ich definiowaniu), raportami, obrazami, itp., a także zapewnia pomoc przy poszukiwaniu rozwiązania, wyborze najlepszych wariantów.

Wyróżniamy 2 rodzaje języków dla budowy elementów SWD:

1. język dla definiowania struktury takich elementów jak raporty, modele, bazy danych

2. język operowania na całych elementach struktury SWD - będą to więc języki interpretowane

(slajd6)

Projektanci nie powinni być twórcami SWD, ponieważ nawet decydent nie może z wyprzedzeniem zdefiniować jakie winny być potrzeby funkcjonowania systemu. Za kluczowe terminy metodologii budowy SWD uważa się adaptacyjność i prototypowanie, ponieważ wykorzystują one bazę wiedzy. Dzięki nim w kolejnych udoskonaleniach funkcji systemu informatycznego możemy dokonywać redukowania kontekstu złożoności i niewiedzy.

(slajd7)

Elementami składowymi SWD są :

1. SYSTEM - wskazuje rodzaj systemu jaki zamierzamy dostarczyć. Buduje się go z zamierzeniem dostarczenia usług, wynika to z potrzeby rozwiązywania nieustrukturalizowanych problemów. Rozwój SWD jest uzależniony od wymagań i oczekiwań a także rozwoju samego decydenta. Jest to więc system decydenta a nie projektanta.

2. WSPOMAGANIE - nie jest budowane po to aby wyeliminować decydenta, lecz po to aby zachęcić go do penetracji za pomocą komputera tych metod analitycznych, które mogą mu pomóc rozwiązywać pojawiające się problemy.

3. DECYZJE - SWD wspomaga różnorodne procesy podejmowania decyzji, jak i różne rodzaje decyzji.

(slajd8)

„Wspomaganie” z punktu widzenia informatycznego dotyczy przede wszystkim dostępu do informacji, którą powinien mieć SWD, aby móc przypomnieć lub rozszerzyć wiedzę decydenta obejmującą rozpatrywany problem. Wyróżniamy następujące rodzaje wspomagania:

1. wspomaganie wyobraźni i poszukiwania pomysłów w procesie podejmowania decyzji za pomocą łatwych „obrazów” , takich jak rysunki, schematy itp.

2. pomoc przy przypominaniu wiedzy zawartej w pamięci decydenta

3. wspomaganie typowych czynności występujących w procesie podejmowania decyzji (ustalenie problemu, projektowanie rozwiązania, wybór, wdrażanie, ocena)

4. wspomaganie indywidualnych sposobów postępowania decydenta w procesie podejmowania decyzji, wypływających z reprezentatywnego stylu, umiejętności i wiedzy

5. pomoc przy kontroli dostarczanego wspomagania w celu upewnienia się, że wszystko w procesie podejmowania decyzji przebiegło zgodnie z jego osobistymi odczuciami

(slajd9)

Aby system zasługiwał na miano „Systemu Wspomagania Decyzji”, powinien spełniać następująca założenia:

2. być projektowany tak, aby ułatwić procesy podejmowania decyzji, a nie usprawnić prace urzędnicze

3. skupić uwagę na wspomaganiu, a nie automatyzowaniu decyzji

4. być w stanie reagować na szybko zachodzące zmiany w potrzebach decydenta

(slajd10)

W odróżnieniu od systemów przetwarzania danych SWD są przeznaczone do:

• rozwiązywania problemów nieustrukturalizowanych lub częściowo ustrukturalizowanych

• wspierania, a nie eliminowania rozumowania decydenta

• podnoszenia skuteczności, a nie sprawności procesów decyzyjnych

(slajd11)

Wspomaganie decyzji powinno być rozpatrywane za pomocą wielu aspektów, miedzy innymi od właściwości osobowych do różnorodnych uwarunkowań organizacyjnych. Na tej podstawie możliwe jest:

1. identyfikowanie kryteriów projektowania narzędzi mających podnieść skuteczność

2. opracowanie sposobów włączenia użytkownika w proces projektowania, uczenia się wykorzystania i rozwijania SWD

3. obserwowanie zastosowania i oddziaływania SWD na decydenta, decyzje i organizacje dla doskonalenia strategii ich projektowania i wdrażania

4. oszacowanie szans i ograniczeń we wspomaganiu decydentów oraz wynikających stąd potrzeb rozwoju metod podejmowania decyzji i informatyki

(slajd 12)

Mechanizm rozwiązywania problemów składa się z 4 podstawowych faz:

1. gromadzenie informacji

2. rozpoznanie problemu

3. budowa modelu

4. analiza decyzyjna

Największą potrzebą decydenta jest dostęp do danych, a także możliwość ich aktualizacji. Z tego powodu SWD musi zapewnić realizację funkcji zarządzania bazą danych. Ważna jest także odległość w jakiej znajdują się decydenci. Niezwykle istotną rolę w tej kwestii odgrywają sieci komputerowe i transmisja informacji np. w trakcie telekonferencji. Część uwagi decydenci poświęcają także akceptacji ze strony kolegów i współpracowników.

Slajd 13 (rysunek)

- dostęp do danych

- programy wspomagające analizę i modelowanie

- dla menedżerów na różnych poziomach

- dla grup i indywidualnie

- decyzje niezależne i współzależne

- wspomaganie faz definiowania problemu, rozwiązywania i wyboru

- wspomaganie różnorodnych stylów decyzyjnych i procesów

- Adaptacyjność i elastyczność

- interaktywny i łatwy w użyciu

- sterowany przez człowieka

- łatwy do konstrukcji dla użytkownika końcowego

- modelowanie i analiza

Slajd 14

Z paradygmatu „wspomaganie” wynika, że system komputerowy jest udostępniony w taki sposób, że umożliwia

• wykorzystanie danych i modeli do rozpoznania, zrozumienia i formułowania problemu

• wykorzystanie porady analitycznej dla oceny wariantów rozwiązań i podjąć decyzję

slajd 15

Po początkowym zastosowani SE dostrzeżono pewne ograniczenia, związane głownie z tym, że SE nie były w stanie realizować klasycznych funkcji SWD - bardziej obliczeniowych niż logicznych. Niezbędne jest więc by system mógł przetwarzać dane i zależności liczbowe w modelach oraz przez wnioskowanie i transformację tych danych wyraził je w postaci opinii, sądów, ocen i porad. Polega to na dodaniu do funkcji SWD możliwości wnioskowania co umożliwia udzielanie konkluzji i wyjaśnień w ramach specyficznych problemów decyzyjnych.

Slajd 16

Podstawowe funkcje:

• Zarządzanie danymi

• Prezentacja wyników

• Analiza i strukturalizacja modelu

• Zarządzanie modelami

• Techniki i metody statyczne i analityczne

slajd 17

Polega to na tym, że decydent może ustalić zbiór warunków i zasad, których spełnienie wywołuje automatyczne wyświetlanie informacji, przesłanie wiadomości, raportu, lub też podjęcie innych czynności np.: wykonanie obliczeń według modelu.

Slajd 18

Funkcje SWD determinują warunki wspomagania oraz analiza głównych faz procesu decyzyjnego. Dzięki SWD decydent ma możliwość:

• Projektowania lub poszukiwania stosownych wariantów rozwiązań

• Wzbogacenia umiejętności w podejmowaniu decyzji

• Planowania i wdrożenia decyzji

• Adaptacji

Aby osiągnąć te możliwości należy określić:

Fazę procesu którą zamierzamy wspomagać przez SWD

Stopień w jakim chcemy ją wykonać lub wspomagać

Metody informatyczne do wspomagania każdej fazy

Poziom oddziaływania każdej z faz na pozostałe SWD

Slajd 19 (rysunek)

SWD można podzielić ze względu na: stopień złożoności działań, których wymaga system i zakresu w jakim oddziaływuje na podejmowaną decyzję. W pierwszym przypadku otrzymujemy 7 SWD od najprostszych, gromadzenia zbiorów, do modeli sugerujących rozwiązanie. W drugim przypadku można wyróżnić 6 systemów od wyszukiwania pozycji do wyboru najkorzystniejszego rozwiązania. Pomiędzy tymi klasyfikacjami istnieje wiele podobieństw i można ja uprościć do grup systemów ukierunkowanych na dane lub na modele.

Slajd 20

W miarę pozyskiwania i integracji danych powstała koncepcja zintegrowanego SIZ - ujmujący w sposób kompleksowy zachodzące w organizacji procesy, gdzie głównym elementem jest zintegrowana baza danych z której korzystają wszystkie komórki organizacji. W tak zintegrowanym środowisku występują zależności pomiędzy pojedynczymi SIZ:

• każdy typ SIZ dostarcza innego aspektu wspomagania

• wszystkie SIZ są ze sobą ściśle powiązane (np. SIK bazuje na ST a SWD korzysta z SIK i ST)

• ewolucja i tworzenie nowych SIZ wpływa na jakościową poprawę zarządzania organizacją

• zależności pomiędzy poszczególnymi SIZ podlegają ciągłej ewolucji

slajd 21

W erze informacji i wiedzy, kiedy organizacje posiadają nieograniczony dostęp do różnorodnych elektronicznych zasobów informatycznych, wiele dotychczasowych modeli komputerowego wspomagania decyzji traci na znaczeniu, a w ich miejsce pojawiają się nowe propozycje , tak jak ostatnio systemy Business Intelligence (BI)

Slajd 22

Cechy SWD w erze informacji i wiedzy

• Inteligentny, analityczny doradca

• Środowisko do prowadzenia interakcji biznesowych i społecznych

• Środowisko wyposażone w nowoczesne metody zarządzania

• Narzędzia oferujące personalizowane produkty i oferty

• Zintegrowane repozytorium wiedzy biznesowe (pamięć organizacji)

Bibliografia

Jerzy Kisielnicki, Henryk Sroka, Systemy Informacyjne Biznesu, wyd. Placet;a

Inteligentne Systemy Wspomagania Decyzji w zarządzaniu, pod red. Celiny Olszak i Henryka Sroki;

Systemy Wspomagania Organizacji SWO 2005. pod red. Teresa Porębska - Mięc i Henryka Sroki;

Systemy Wspomagania Decyzji - aspekty metodologiczne pod red. Henryka Sroki, Katowice 1988;

Henryk Sroka, Systemy Wspomagania Decyzji Kierowniczych, Katowice 1986;

---