Komentarz do art. 156 k. k.
1. Kodeks karny wyodrębnia "ciężki" uszczerbek na zdrowiu (art. 156) oraz "inny" uszczerbek, który należy podzielić na "średni" i "lekki" - w zależności od tego, czy naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwał do 7 dni, czy dłużej (zob. art. 157 § 1 i 2). Podział ten znajduje dodatkowe uzasadnienie w tym, iż uszczerbek lekki podlega ściganiu z oskarżenia prywatnego (art. 157 § 4), poważniejsze zaś (z wyjątkiem "średnich" popełnionych nieumyślnie - art. 157 § 3) ścigane są z urzędu. Poza tą kwalifikacją pozostaje naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217), które zaliczono do przestępstw przeciwko czci i nietykalności jednostki (rozdz. XXVII).
2. Uszczerbek na zdrowiu obejmuje uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia człowieka. Uszkodzenie ciała (naruszenie ciągłości tkanek) może polegać zarówno na zewnętrznym zranieniu, jak i sięgającym w głąb ciała, w tym na obrażeniach narządów wewnętrznych. Jego istotą są zmiany anatomiczne, które powodują utratę lub naruszenie czynności narządu ciała (np. narządu wzroku, słuchu, oddychania, nerek itd.). Z kolei przez rozstrój zdrowia rozumie się zakłócenie funkcji organizmu o charakterze czynnościowym (fizjologicznym), które może wynikać z zadanego urazu (np. wadliwe funkcjonowanie nerki z powodu urazu), jak i mieć charakter bezurazowy (np. zatrucie organizmu, szok psychiczny itp.).
3. Ustawodawca używa znamienia czynnościowo-skutkowego - "powoduje", co oznacza, że między zachowaniem się sprawcy (działaniem albo zaniechaniem) a opisanym w art. 156 § 1 skutkiem musi zachodzić związek przyczynowy, który wyraża się w tym, iż bez tego zachowania się sprawcy skutek by nie nastąpił. Należy dodać, że jeżeli na rozmiar skutku wpływają okoliczności wykraczające poza samo zachowanie się sprawcy, jego odpowiedzialność za tak określony skutek jest uzależniona od tego, czy skutek ten chciał osiągnąć lub godził się z jego nastąpieniem albo bezpodstawnie sądził, że go uniknie, albo wreszcie nie przewidywał, ale przy zachowaniu wymaganej ostrożności mógł i powinien był przewidzieć (zob. art. 9 § 1 i 2).
4. Forma winy determinuje, czy sprawca poniesie odpowiedzialność za umyślny, czy też za nieumyślny typ omawianego przestępstwa, z czym wiąże się daleko idące zróżnicowanie sankcji (art. 156 § 1 i 2).
5. W opisie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ustawodawca posługuje się różnymi kryteriami: anatomicznym (utrata lub uszkodzenie narządu ciała), funkcjonalnym (w sensie funkcjonowania narządów ciała), fizjologicznym (rozstrój zdrowia, choroba), społecznym (utrata zdolności do pracy), a także estetycznym (zeszpecenie).
6. W pkt 1 omawianego art. 156 § 1 określono skutki w postaci pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy lub zdolności płodzenia. Należy podkreślić, że "pozbawienie" oznacza całkowitą utratę wymienionych zdolności, tj. zupełną głuchotę, ślepotę (a nie utratę jednego oka), a także utratę zdolności płodzenia (u mężczyzn zdolności zapładniania, u kobiet zdolności poczęcia, donoszenia płodu i urodzenia dziecka), czego jednak nie należy mylić ze zdolnością do spółkowania. Pozbawienie pokrzywdzonego jednego oka lub innego z narządów parzystych (nerki, płuca, jądra i in.) należy uważać za inne ciężkie kalectwo, o którym mowa w pkt 2 omawianego paragrafu (według SN ciężkie kalectwo polega na zniesieniu lub znacznym ograniczeniu czynności narządu ciała - zob. wyr. z 10 XI 1973 r., OSNPG 1974, nr 3, poz. 42; por. też wyr. SA w Łodzi z 26 II 2002 r., II Aka 18/02, Biul. Prok. Apel. 2003, nr 13).
7. W art. 156 § 1 pkt 2 wymienia cztery kategorie chorób: chorobę nieuleczalną, chorobę długotrwałą, chorobę realnie zagrażającą życiu i trwałą chorobę psychiczną. Są to określenia, których ocena musi się opierać na kryteriach medycznych, zgodnych z obecnym stanem wiedzy w tej dziedzinie, co niewątpliwie wymaga zasięgnięcia opinii biegłych. W orzecznictwie przyjęto, iż za chorobę długotrwałą uznaje się chorobę, która narusza funkcjonowanie organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy (zob. wyr. SN z 26 VII 1972 r., RW 6/72 oraz wyr. SN z 13 II 1976 r., KR 192/72; por. też J. Bafia i in., Komentarz, s. 106).
8. Jeżeli chodzi o chorobą realnie zagrażającą życiu, to jest nią choroba, w której występują poważne zaburzenia czynności układu krążenia, oddechowego, nerwowego itp., co może spowodować w każdej chwili ustanie tych czynności i zgon (por. wyr. SN z 15 IX 1983 r., OSP 1984, nr 9, poz. 192). Nie musi to być choroba długotrwała, wystarczy że jej nasilenie stwarza bezpośrednie zagrożenie życia. Choroba realnie zagrażająca życiu może powstać nie tylko na skutek jednorazowego niebezpiecznego dla życia urazu, ale może być też wynikiem wielu obrażeń, z których każde powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie zagrażające życiu, jednakże ich suma prowadzi do takiego rezultatu (tak trafnie wyr. SA w Lublinie z 2 VI 1999 r., II Aka 24/99, OSA 2000, nr 6, poz. 45).
9. Przez trwałą, całkowitą niezdolność do pracy w zawodzie należy rozumieć niezdolność do pracy zgodnej z kwalifikacjami i wykonywanym zawodem; znaczna niezdolność to poważne ograniczenie możliwości wykonywania pracy danej osoby, chociażby zachowała ona zdolność do innej, z reguły prostszej pracy.
10. Odpowiedzialność za następstwo umyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci śmierci pokrzywdzonego zachodzi, gdy sprawca następstwa tego nie obejmował swym zamiarem (nie chciał go ani z jego spowodowaniem nie godził się), jednakże powinien i mógł je przewidzieć (chodzi zatem o winę kombinowaną - zob. uwagi do art. 9 § 3