ISLAM
Islam wywarl znaczny wplyw na ksztaltowanie sie kultury europejskiej. Twórczosc artystyczna w krajach muzulmanskich poludniowo- zachodniej i srodkowej Azji oraz pólnocnej Afryki od okolo poczatku VIII w. W niektórych okresach obejmujaca takze Pólwysep Iberyjski, Sycylie i Balkany. W wyniku ekspansji Arabów w VII w. i poczatkach VIII w. na obszarach podbitych zrodzila sie sztuka, która wchlonela i przetworzyla elementy sztuki wczesnochrzescijanskiej, perskiej, i tureckiej i wytworzyla liczne zróznicowane kierunki stylistyczne. Sztuka islamu znalazla najpelniejszy wyraz w architekturze i rzemiosle artystycznym, najbardziej charakterystyczna jej ceche stanowi niezwykly rozwój dekoracji ( malowidla scienne, mozaiki, plaskorzezba). Najczestszymi formami zdobniczymi byly ornamenty roslinne lub geometryczne (arabeska).
Sztuka figuralna prawie nie istniala ze wzgledu na religijny zakaz przedstawiania postaci, wyjatkiem jest Hiszpania. Doniosla role odgrywalo pismo arabskie ( inskrypcja dekoracyjna).
Architektura. Cechuje ja dosrodkowa orientacja budowli ( wewnetrzne dziedzince czesto otoczone arkadami), fasada zazwyczaj niepozorna. W konstrukcji czeste uzycie kolumn i filarów oraz luków, sklepien i kopul. Kolumny maja rozmaite polaczenia lukami : lukiem kolebkowym, oslim grzbietem lub trzylistna koniczyna. Do typowych budowli naleza: meczet ( Wielki Meczet w Damaszku X w., Dzom- e Masdzed w Isfahanie XIII w., meczet Bibi Chanum w Samarkandzie XIV w., meczet Suleymaniye Camii w Stambule XVI w. - architekt Sinan), szkola religijna (madrasa), mauzoleum grobowe, szpital (bimarestan), laznia (hammam), zajazd (karawanseraj), kryty bazar (suk), budowle palacowe z zalozeniami ogrodowymi ( Alhambra i Generalife w Grenadzie, ogrody przy palacach w Bagdadzie, Bucharze, Samarkandzie, Delhi, Agrze ), architektura obronna, mosty, cysterny, kanaly, tamy itp. Charakterystycznym elementem meczetów sa minarety, wysokie wieze sluzace nawolywaniu do modlitwy, a takze sadzawki. Najwazniejszym miejscem w meczecie jest mihrab nisza wskazujaca kierunek Mekki.
Rzemioslo artystyczne. Wsród wyrobów rzemiosla artystycznego wyróznily sie wyroby tkackie (kobierce perskie, afganskie i anatolijskie ), ceramika, szklo, wyroby z metalu, a takze sztuka kaligrafii oraz iluminowania (malarze miniatur Behzad, Reza Abbasi) i oprawiania rekopisów. Najwieksze zbiory sztuki islamu w Muzeum Sztuki Islamu w Kairze, w Polsce glównie w Krakowie (Muzeum Czartoryskich i Wawel)
Arabska sztuka, sztuka tworzona przez koczownicze plemiona arabskie zamieszkujace Półwysep Arabski <0130a3.html> w okresie przedmuzulmanskim (sztuka pózniejsza, powstajaca za czasów panowania religii mahometanskiej, jest okreslana jako sztuka islamu <0125b1.html>).
Rozwijala sie od czasów prehistorycznych do VII w. n.e., tj. czasów mahometanskiego podboju. W okresie tym Pólwysep Arabski byl podzielony na kilka królestw (najbardziej znane to królestwa: Saby <00df55.html>, Ma'in, Qataban, Hadramaut, Nabatejczyków i Himjarytów), których przeszlosc i sztuka jest jeszcze malo znana mimo intensywnych badan. Polozenie Arabii na szlaku laczacym Afryke z Eurazja sprawialo, ze sztuka arabska wnoszac niewiele wlasnych idei twórczych ksztaltowala sie pod wplywem sasiednich kultur: poczatkowo Egiptu <005eef.html> i Mezopotamii <0017d0.html>, a pózniej Morza Sródziemnego (tj. sztuki Krety <00e2da.html>, Grecji <00d9e5.html> i Rzymu <00f0e3.html>), laczac rózne impulsy w harmonijna calosc. Obejmowala architekture, rzezbe, malarstwo scienne i róznorakie galezie rzemiosla artystycznego (np. zlotnictwo czy ceramike).
Znane obecnie zabytki sztuki arabskiej grupuja sie wzdluz trzech karawanowych szlaków handlowych miedzy Zachodem a Afryka i Wschodem, wiodacych przez Pólwysep Arabski: przez Mekkę <0049b3.html> i Medynę <012fc9.html> do Morza Sródziemnego, przez tereny obecnego Jemenu i Omanu i - trzeci - wzdluz Zatoki Perskiej (tereny obecnego Kataru, Bahrajnu i nadmorskie tereny Arabii Saudyjskiej).
W pierwszym z tych obszarów znanym osrodkiem sztuki byla stolica panstwa Nabatejczyków, Petra (obecnie w Jordanii), gdzie zachowal sie zespól grobowców, swiatyn, sal biesiadnych i domów wykutych w skalach (III w. p.n.e.-VI w. n.e.). Architektura Petry laczyla wplywy egipskie, mezopotamskie, hellenistyczne i rzymskie. Waznymi osrodkami sztuki byly równiez juz w okresie przedmuzulmanskim Mekka i Medyna.
Szlak drugi to poludniowo-zachodnie tereny Pólwyspu Arabskiego, bogate w pozostalosci archeologiczne z czasów wspomnianego w Biblii królestwa Saby (od XII w. p.n.e.), podbitego w II w. p.n.e. przez Himjarytów. W Marib (stolicy Saby) i Sirwah zachowaly sie liczne ruiny wielopietrowych palaców i swiatyn (VIII-V w. p.n.e.). Byly to budowle kamienne lub drewniano-kamienne, z kamiennymi filarami (czesto monolitycznymi) o kapitelach <0084f4.html> kostkowych lub w formie odwróconej piramidy schodkowej. Ich sciany byly bogato dekorowane stiukami <011c49.html>, polichromią <010d68.html> i plaskorzezbionym ornamentem o motywach roslinnych i animalistycznych.
Miejscowa rzezba pozostawala pod wplywem licznych importów rzezb greckich i przemian stylistycznych tamtejszej sztuki. Wytworem rodzimym sa nagrobne stele i wotywne statuetki alabastrowe o surowych, uproszczonych formach i cechach portretowych. Wybitnym dzielem jest alabastrowa glowa kobieca ze stolicy królestwa Qataban, Timna (I w. p.n.e.). Waznym osrodkiem sztuki tego rejonu juz w starozytnosci byl Aden (wotywne statuetki z alabastru z ok. II w. p.n.e.), który rozkwit przezyl w VI w. n.e. pod panowaniem perskiej dynastii Sasanidów <00a772.html>.
Ostatni rejon, obejmujacy tereny wschodniej Arabii, pozostawal poczatkowo w sferze oddzialywania sztuki mezopotamskiej, a od VI w. p.n.e. - sztuki perskiej. Na obszarze tym zachowaly sie wyroby ceramiczne i rzezby z kamienia.
Sztuka arabska wywarla wplyw na sztuke panstwa Aksum <008a22.html> (tereny obecnej Etiopii) i polozyla podwaliny pod rozwój sztuki islamskiej