• Bajki, opowiadania, legendy czy anegdoty były od dawna ulubioną na arabskim Wschodzie formą literacką, zarówno wśród ludu, jak i wśród ówczesnej elity intelektualnej. Pierwotnie żyły tylko w tradycji ustnej i dopiero z czasem zaczęto jej spisywać pojedynczo lub też w postaci większych zbiorów.

• Wśród opowiadaczy byli tacy, którzy wiernie odtwarzali tekst, jakiego niegdyś nauczyli się na pamięć. Wielu jednak. Bardziej utalentowanych i obdarzonych zdolnościami literackimi, dołączało do znanej treści nowe szczegóły wymyślone przez siebie, bądź też zaczerpnięte z innych opowiadań. TY, sposobem opowiadania ich ulegały coraz to nowym przeróbkom, uzupełnieniom czy też okrojeniom. Nie brakło zresztą i takich recytatorów, którzy tworzyli nowe, oryginalne opowiadania o dużej nieraz wartości literackiej.

• Księga tysiąca i jednej nocy ( Kitab alf lajla wa lajla) - jedno z najbardziej znanych i jedno z najstarszych dzieł literatury arabskiej ( liczy ona co najmniej dziesięć wieków historii)

• Zachodziły w niej zmiany typowe dla każdego dzieła literatury ludowej, nie chronionego przez kanon czy tez przez imię sławnego autora

• Już co najmniej od X wieku związana jest z opowieścią ramowa o Szeherezadzie

• Najstarsza wiadomość o Tysiącu i jednej nocy zawdzięczamy arabskiemu historykowi al.-Masudiemu, który przekazał ja w swym dziele zatytułowanym Złote łąki, napisanym w 947 roku. ( arabski zbór Tysiąc Opowieści, zwany popularnie Tysiąc nocy przekład perskiego dzieła Hezar Efsane( powstała w VIII w.) = Tysiąc opowieści) Ta sama opowieść ramowa.

• Wzmianka o Hezar Efsane w Al.-Fihrist, wykazie najważniejszych dzieł arabskich, napisany przez Muhammada ibn Abi Jakuba an-Nadima około 988 r.

• Niestety nie wiemy,które z opwieści Tysiąca i jednej nocy wchodziły w skład Hezar Efsane ( głównie opowieści perskie lub persko-indyjskie )

• Tytuł „Tysiąc i jedna noc” powstał prawdopodobnie pod wpływem tureckiego idiomu bin bir , który znaczy tysiąc i jeden i oznaczał bardzo dużą liczbę; tytuł był metaforyczny ale autorzy ostatniej wersji rozumieli go dosłownie i dodawali opowieści aby było ich 1001 ( dodano Sindbada Żeglarza i inne wcześniej samoistne utwory)

• Do końca XI wieku rozwój na gruncie bagdadzkim za Abbasydów. W tym czasie musiało wejść w jej skład 10-12 opowiadań miłosnych zaczerpniętych z napisanego około 1090r. dzieła autora bagdadzkiego Ibn as-Sarradża

• Koniec XI lub początek XII wieku Egipt za Fatymidów. Następnie wzbogacono zbiór za Mameluków, kiedy to ostatecznie całość została zebrana i zredagowana na piśmie.

• Najstarszy rękopis - początek XVI lub może nawet druga połowa XV wieku. TY, rękopisie posłużył się A. Galland, pierwszy europejski tłumacz tego dzieła z XVIII w. ( rękopis Gallanda) został napisany w Egipcie. Zachowały się z niego 3 tomy, czwarty zaginął.

• Wersję Gallanda i pokrewne wyparła skompilowana na krótko przed 1781 r. nowoczesna wersja egipska, czyli tak zwana „redakcja Zotenberga”( od nazwiska uczonego, który pierwszy zbadał i wyodrębnił jej rękopisy)

• Najważniejsze wydania: pierwsze wydanie kalkuckie( 1814- 1818 Kalkuta); wydanie niepełne; 1839-1843 drugie wydanie kalkuckie przygotowane przez W. H. Macnaghtena na podstawie rękopisu należącego do nowoczesnej wersji egipskiej, przywiezionego do Indii

• W 1835roku pojawiło się w Bulaku pierwsze wschodnie wydanie, oparte na nieznanym rękopisie nowoczesnej egipskiej wersji. Drugie poprawione wydanie ukazało się w 1862 r. także w Bulaku. Rękopis, którym posłużyli się wydawcy, był zdefektowana i brakowało w nim szeregu kart, co bardzo zniekształca sens niektórych opowiadań. Dalsza jego wada są liczne poprawki wprowadzone przez wydawców. Wszystkie rękopisy nowoczesnej wersji Księgi tysiąca i jednej nocy są pisane językiem, w którym aż roi się od wyrażeń wulgarnych oraz od słów przestarzałych, dziś już niezrozumiałych dla przeciętnie inteligentnego czytelnika arabskiego.

• Księga Tysiąca i jednej nocy zawiera opowieści należące do przeróżnych rodzajów literackich, pochodzące z Indii, Persji, Mezopotamii, Syrii, Arabii i Egiptu. Łączy je ze sobą jedynie język arabski i przynależność do muzułmańskiego kręgu kulturowego, co wycisnęło swe piętno również na opowieściach pochodzenia niearabskiego i niemuzułmańskiego. Do lekkiej narracji wprowadzono na sposób arabski liczne wiersze i nawet prozę rymowaną. W całym zbiorze jest około 1420 cytatów poetyckich.( dołożonych do całości prawdopodobnie w okresie egipskim, wyeliminowanie ich nie zburzyłoby obrazu całości)

• Można wydzielić następujące grupy: 1) baśnie, 2) powieści i nowele, 3) tradycje i legendy, 4) opowieści o treści pouczającej, 5) humoreski, 6) anegdoty.

• Do najstarszych należą opowieści indyjskie. Opowieść ramowa(ułamkowe opowiadanie bajek, aby w ten sposób zyskać na czasie), a także niektóre opowiadania o zwierzętach i o pobożnych ludziach przypominające nam budujące opowieści dżanistyczne lub buddyjskie, cykl opowiadań związanych z historią Sindbada Mędrca ( imię Sindbad jest deformacją sanskryckiego imienia Sindhapati, co w syryjskim dało Syntipas, a w arabskim Sindbad) , opowieść o rybaku i ifrycie( motyw nadprzyrodzone istoty, dobrych i złych duchów, które pomagają tym, których lubią a wyrządzają szkodę tym, których nie lubią). Nie brak również indyjskich motywów bajkowych, rozrzuconych po opowiadaniach zasadniczo innego pochodzenia. Motywy indyjskie dostały się do Księgi tysiąca i jednej nocy za pośrednictwem Persji, gdzie były znane już w epoce Sasanidów. Nie jest jednak niemożliwe, ze pewną ich część mogli przywieźć do krajów arabskich różni podróżnicy, kupcy i żeglarze arabscy, którzy często odwiedzali Indie.

• Dość znaczny procent opowiadań jest pochodzenia perskiego i wywodzi się jeszcze z czasów królów sasanidzkich, wierzenia w dobre duchy( geniusze), wróżki, które interweniują w życie ludzkie są elementem wyraźnie irańskim

• Również i niektóre opowieści babilońskie i asyryjskie przetrwały czasy panowania perskiego i przeszły do Arabów ( za pośrednictwem literatury żydowskiej i chrześcijańskiej) trafiając wreszcie do nowoczesnej wersji Tysiąca i jednej nocy( np. opowiadanie o Mędrcu Hajkarze)

• Duża część rdzennie arabskich opowiadań pochodzi z Bagdadu i nawiązuje do epoki kalifów abasydzkich(756-1258)( anegdoty o poszczególnych władcach abasydzkich i ich otoczenia oraz niektóre historie z życia miejskiego w Bagdadzie, wytworzyło się nowe audytorium „burżuazyjne” które miało inne wymagania; zamiast cudownych opowieści beduińskich chętnie słuchano pochwały handlu, opowiadań o luksusowym, wesołym życiu. W realistycznych ramach życia miejskiego przedstawione są wielce niekiedy pikantne przygody miłosne i różne intrygi z nimi związane, opowieść Sindbadzie Żeglarzu( niektóre szczegóły opowieści nawiązują do historii zebranych w pierwszej połowie X wieku prze perskiego kapitana okrętu Bozorga ibn Szahrijar w księdze zatytułowanej Cuda Indii podobny otyw jak z Odysem i Polfemem), o Huranie ar- Raszydzie)

• Z Egiptu(specjalny cykl opowieści kairskich) pochodzą przede wszystkim opowieści humorystyczne, opowieści o łobuzach i złodziejach wielkomiejskich, opowieści miłosne z życia mieszczańskiego, bohaterami są zwykle kupcy lub artyści, niewykształceni, ale sprytni i rozsądni, zyskują zwykle wyższą pozycję albo przez poślubienie księżniczki albo przez wstąpienie na tron ( opowieść o szewcu Marufie), ironiczny stosunek do królów, gościnność wezyrów, którzy kierują sprawami nierozgarniętego władcy, sympatia dla biednych artystów wskazują na krytykę systemu feudalnego, motyw małpy umiejącej pisać boski pisarz Tot z mitologii egipskiej, który często bywa przedstawiany w postaci małpy,

• Motyw żydowski: występująca w baśni o rybaku i ifrycie wiara w demon, zamknięte na rozkaz króla Salomona w opieczętowanych naczyniach

• Do zbioru zostały włączone, głównie w okresie późniejszym, długie opowieści i romanse rycerskie, które długi czas żyły własnym życiem i stanowiły utwory samoistne(Księga o siedmiu wezyrach)

• Opowieści są ułożone przypadkowo, jedyna kolejność jest tematyczna np. o Harunie al.-Raszydzie lub świadczy o dołączaniu całych cykli opowieści

• Negatywne ustosunkowanie się ciągle konserwatywnych filologów arabskich do twórczości ludowej, odbiło się bardzo szkodliwie na losach drukowanych wydań arabskich tego zbioru. W wydaniu bulackim język opowiadań został poddany obróbce literackiej przez anonimowego, uczonego teologa. Redaktor starał się przybliżyć szatę językowo-literacką do poziomu bardziej literackiego, zastępując pierwotne ludowe wyrażenia i dialektyzmy ( egipski i syryjski) klasycznym językiem literackim.rsji szkodliwie na losach drukowanych wydań arabskich tego zbioru. ło sie omanse rycerskie, które długi czas żyły własnym życi

---