Zdefiniuj pojęcie pogranicza
Pogranicze-zetknięcie się co najmniej dwóch kultur pomiędzy którymi zachodzą interakcje. Powodem konfliktów może być chęć dominacji kultury lub ideologii. Pogranicze zawsze kojarzy nam się z pojęciem granic. Wiąże się z obszarem pomiędzy centrami, pomiędzy tym co znajduje się na granicach i przynależeć może do obu centrów. Opuszczając centrum, które z reguły jest sztywne i zamknięte, wchodzimy do obszaru zróżnicowań, inności i odmienności, gdzie możemy porównywać, odkrywać i negocjować. Pogr. to naturalny, spontaniczny wyznacznik zasięgu kultur, etnosów, czasami także idei czy systemów wartości. Pogranicze ujmowane jest jako obszar, na którym przebiegają rozmaite relacje społeczne i kulturowe między ludźmi wywodzącymi się z odmiennych od siebie rdzeni kulturowych. Istotnymi cechami pogranicza są: zakreślający go obszar, przenikanie kultur i przebiegający na tym terenie kontakt społeczny
stare pogranicza:
- historyczne- ukształtowały się w rezultacie długotrwałych procesów społecznych i kulturowych
- terytorialne- zakres rozciągania się może być mniej lub bardziej dokładnie wyznaczony przestrzennie
- przenikanie się kultur
- płynne zróżnicowanie ekonomiczne i społeczne
nowe pogranicza :
- terytorium nieokreślone lub symboliczne
-„ahistoryczne”, powstały niedawno
- duże zróżnicowanie kulturowe i dystansach cywilizacyjnych między stykającymi się zbiorowościami
-zróżnicowany charakter odmienności i dystansów społecznych i ekonomicznych
Zinterpretuj pojęcie
a). Pogranicze stanów i aktów świadomości jednostki
Życiodajne w kulturze są punkty, które przekraczają granic, a nie te które należą do aroganckiego, izolującego się wnętrza obudowanego granicami odpychającymi możliwości, wątpliwości dylematów i kryzysów. Człowiek i idea żyją zachowując zdolność do toczenia sporu samym sobą i całym światem. Życie w kulturze mierzy się zdolnością bycia „pogranicznego” na „progu” wobec granicy, która stawia nam pytania: gdzie, jak i dlaczego warto być?
b). Pogranicze treściowe (treściowo-kulturowe)
Ludzie na swój użytek wytwarzają szereg zwyczajów, reguł o znaczeniu tradycji, które ułatwiają im współżycie na pograniczu terytorialnym i to tworzy specyfikę kulturową społeczności, w której jednostka nie jest skazana na monokulturowość i ma możliwość dokonywania wyborów i kształtowania wartości o multikulturalizm. Ostateczny system wartości jest fuzją wartości wywodzących się z dwóch lub więcej systemów kulturowych. Można mówić o tyglu (naczynie z mater. ognotrwałego), polifonii (technika kompozyt. poleg. na prowadz. kilku równorzędnych głosów wokalnych lub instrument., wielogłosowość) kultur, co w efekcie daje zwielokrotnioną tożsamość jednostki. Na pograniczu nie ma kulturowo-homogenicznej wspólnoty, natomiast elementami istotnie ją różnicującymi od innych jest: bliskość terytorialna, język, wyznanie, przystosowanie ekologiczne, wspólnota folkloru i historii.
c). Pogranicze stykowe (w rozumieniu terytorialnym)
O pograniczu stykowym możemy mówić wówczas , gdy między sąsiadującymi grupami istnieją bariery i różnice jakościowe, uniemożliwiające lub co najmniej ograniczające możliwość wymiany społeczno-kulturowej. Pogranicze stykowe jest w przeciwieństwie do pogranicza przejściowego pasywne- sąsiadujące ze sobą strony nie współpracują.
Wymień cechy charakteryzujące granicę i pogranicze wg Mariana Golki
granica jako linia „okopów- nie ma żadnej współpracy a przenikanie jest nieznaczne, wytwarza pogranicze w postaci „pola minowego”
granica jako „rzeka”- dzieli strony w sposób pasywny, widzą się ale nie antagonizuje, wytwarza pogranicze w postaci promu, korzysta się z niego rzadko, najczęściej osoby trzecie
granica jako ściana - jest wyrazem segregacji, izolacji jawnej lub skrywanej, wytwarza pogranicze w postaci bramy symbolizując przejście przynajmniej czasowe, otwarcie się, strony są siebie ciekawe i potrzebują siebie wzajemnie
granica jako parkan - oddziela strony symbolicznie, strony zaakomodowały się-wytwarza pogranicze w postaci boiska. Prezentuje się na nim swoją wartość i siłę, urodę i wielkość, służy to podpatrywaniu się z przeciwnikiem, porównywaniu a w efekcie zapożyczaniu
granica jako ulica- mało wyraźna bardziej łączy niż dzieli, wytwarza pogranicze w postaci placu targowego-obszaru w pełnej koegzystencji, wzajemnej akceptacji, gdzie równoważy się odmienność ale i wzajemne zainteresowanie a nawet atrakcyjność
Cechy pogranicza:
współwystępowanie wielu odmiennych wzorców i wytworów kulturowych
sprzężone relacje zwrotne między grupami mniejszość-większość oraz jednostką,
3) kreowanie nowych wzorców na bazie zetknięcia obecnych - zastanych - starych,
4) rozbicie albo zakłócenie subiektywnej świadomości przynależności,
5) niechęć do precyzowania własnej tożsamości,
6) wzmacnianie roli małej ojczyzny, autonomii i lokalności,
poczucie osobniczego dyskomfortu ze względu na konieczność dokonywania wyboru.
Opisz nowego człowieka pogranicza
wg Jerzego Nikitorowicza
Nowy typ społeczności i wypełniające ją jednostki cechują się dużą transgresyjnością postaw, otwartością, tolerancją. Społeczność kumuluje w sobie potężny potencjał socjalizacyjnych funkcji, w budowaniu człowieka pogranicza, twórczego, o bogatej osobowości, nasączonej wielokulturowymi wpływami.
wg Georga Simmla
Simmlowski „obcy” jest takim typem człowieka, który penetrując otaczający świat, jest w stałej gotowości podjęcia nowych wyzwań, nowej „wędrówki”. Wędrówka ta nie jest przemieszczaniem się terytorialnym, ale ma w sobie elementy transgresji, wchodzenia i obcowania w różnym kontekście intelektualnym, kulturowym, społecznym w nowe przestrzenie. Osoba ta tkwi w przestrzennie określonym kręgu jednak nie należy ona od początku do tego kręgu, wnosi jakości niebędące i niemogące być rdzennymi jego właściwościami. Obcy jest nam o tyle bliski, o ile odczuwamy wspólne nam i jemu podobieństwo cech narodowych, społecznych, zawodowych czy ogólnoludzkich. Natomiast jest nam o tyle daleki, o ile wspólne cechy nie obejmują tylko nas, o ile wiążą nas tylko dlatego, że w ogóle wiążą bardzo wielu. „Obcy” mimo, że jest wartościowy, czy to w sensie kulturowym, czy w sensie kooperacji handlowej, nadal pozostaje obcy - nie integruje się z tą społecznością, jest jakby wewnątrz, a jednak stale poza.
5. Czym jest tożsamość regionalna
Tożsamość regionalna - jest szczególnym przypadkiem tożsamości społecznej i kulturowej zarazem, opartej na tradycji regionalnej odnoszonej do wyraźnie zdefiniowanego i delimitowanego(rozgraniczonego) terytorium, jego specyficznych cech społecznych, kulturowych (symbolicznych), gospodarczych, czy nawet topograficznych wyróżniających ów obszar spośród innych. Można zatem przyjąć, iż tożsamość społeczna powstaje na bazie tożsamości indywidualnych, choć nie jest do nich redukowalna.
6. Jakie są wymiary tożsamości regionalnej(7)
1) perspektywa psychologiczna - kluczowym jej elementem jest stopień identyfikacji z regionem, jego społecznością i kulturą. Owa identyfikacja wyraża się w gotowości do altruistycznych działań na rzecz regionu, czy jego społeczności i przeciwnie - o wyobcowaniu, alienacji świadczy brak gotowości do tych działań,
2) perspektywa socjologiczna - konstytutywnym wydaje się tutaj funkcjonowanie w świadomości zbiorowej podziału na „my i oni”, poczucie odrębności lub nie, ale z pewnością odczuwane, często spolityzowane w grze o władzę.
Tożsamość regionalna w wymiarze socjologicznym przejawia się poprzez odwoływanie się do małych ojczyzn, ojczyzn prywatnych, heimatów.
3) perspektywa geograficzna - kluczowym wydaje się tutaj przypisanie do określonego terytorium, a dokładnie do miejsca i przestrzeni,
4) perspektywa etnograficzna - najistotniejszym w niej są: odwołania do stroju, zwyczajów, obyczajów, śladów dziedzictwa kulturowego, rozumienie i odczytywanie znaczeń, symbolów kultury materialnej oraz jej korelatów.
Elementem perspektywy etnograficznej jest perspektywa socjolingwistyczna, której szczególnym elementem są wytwory języka, literatura oraz lokalne dialekty w mowie pisanej i ustnej,
5) perspektywa historyczna - w tym przypadku kreatywnym wydaje się związek indywidualny (psychologiczny) i społeczny (zbiorowe przywiązanie do dziejów regionu, jego bohaterów i instytucji).
Przy tego typu interpretacji nieodzownym staje się przyjęcie perspektywy socjohistorycznej Pierra Brodela, określanej mianem le langeduee (długiego trwania),
6) perspektywa ekonomiczna - oparta na wspólnocie gosp., ekon., kooperacji i konkurencji między regionami,
7) perspektywa urbanistyczno-architektoniczna - opiera się na wspólnym dla całego regionu modelu zagospodarowania terenu, rozwiązań architektonicznych, na wspólnych formach budowlanych i planistycznych.
7. Czym jest bikulturalizm
Przestrzeń, w której zarówno nonkonformistyczne, jak i konformistyczne wzory zachowań stają się równoprawne, w której cechy jednej kultury (związanej z respektowaniem porządku społecznego) miksują się z cechami innej kultury (przestępczej). W efekcie członkowie obu grup posiadają równocześnie cechy obu kultur.
8. Wymień cechy człowieka marginesu wg R. E. Parka
W kanonie charakterystyk człowieka marginesu podkreśla się jego ambiwalentny stosunek do otaczającej rzeczywistości, jego częstokroć nieprzewidywalne wybory i działania oraz ryzyko jego obecności dla porządku społecznego. Człowiek pogranicza w tradycji socjologicznej nazywany jest również człowiekiem marginesu. Człowiek pogranicza stanowi pewien rodzaj kulturowej hybrydy o cechach zapożyczonych z różnych grup pozostających w stosunku do siebie w konflikcie, nie będący jednocześnie w pełni członkiem żadnej z tych grup. W tym wypadku dominują cechy społeczeństwa kolektywistycznego., monolitu politycznego i jednakowo rozumianego dobra wspólnego, a będącego w konfrontacji z nim społeczeństwa zindywidualizowanych interesów, pluralizmu politycznego i swobody wyboru.
9. Co to jest akomodacja w sensie kulturowym (wg słownika socjolog.)
Proces polegający na wytworzeniu się, przez wzajemne ustępstwa, pewnych wspólnych elementów (wartości, norm czy instytucji społecznych) w kulturach, których przedstawiciele weszli ze sobą w kontakt; rodzaj adaptacji kulturowej.
10. Czym jest amalgamacja w sensie kulturowym (wg słownika pojęć socjol.)
Zmieszanie i przenikanie się dwóch lub więcej kultur w następstwie ich kontaktu. W koncepcjach rasowo-antropologicznych podejmowano problem mieszania się, czyli amalgamacji, różnych ras oraz rozpatrywano warunki utrzymywania się „czystości ras”. W socjologii współczesnej używa się raczej terminów: „integracja”, „uniformizacja”.
11. Czym jest rekulturacja
Dążenie do powrotu kultury rodzimej, porzuconej lub przekształconej w procesie akulturacji.
12. Omów wymiar socjologiczny tożsamości regionalnej i sposób jej opisywania
Funkcjonuje w świadomości zbiorowej podział na „my i oni”, „swoi i obcy”, „tutejsi i nietutejsi”, poczucie odrębności artykułowane lub nie, ale z pewnością odczuwane, często spolityzowane w grze o władzę. Tożsamość regionalna w wymiarze socjologicznym przejawia się poprzez odwoływanie się do małych ojczyzn, heimatów, skonfederowanych ze sobą na poziomie regionalnym, pozostających niekiedy w symbolicznych lub realnych konfliktach, lecz spójnych dla postronnego obserwatora i zintegrowanych w przypadku zagrożenia zewnętrznego. Tożsamość regionalna jest odmianą tożsamości społecznej tworzonej na bazie odwołań do pewnego terytorium (regionu i jego kluczowych cech. Zbigniew Bokszański twierdzi, że tożsamość aktora społecznego można ujmować jako zbiór wyobrażeń, sądów, przekonań, które konstruuje on wobec samego siebie, czyli jako układ autodefinicji aktora społ.(definicje, które obejmują jaźń subiektywną)
13. Kim jest noenomad i kto wprowadził to pojęcie
14. W jakiej koncepcji mieści się pojęcie „live and let live”
„Żyj i pozwól żyć”
15. Podaj współczesne przykłady ekspulsji
Ekspulsja-wypędzenie słabszej niekoniecznie mniej licznej grupy, ze wspólnie zajmowanego terytorium. Odmieniec - dziwaczny - niepokojący -zagrażający - wróg kwalifikuje się do wypędzenia poza nasze terytorium.
16. Jak na poszukiwania akceptacji dla wielokulturowości patrzy W. Welsch
Zdaniem W. Welscha wszyscy jesteśmy mieszańcami i to nie tylko na pograniczach, ze swej natury płodnych w wielokulturowość. W każdej kulturze można wyśledzić tyle wspólnych z innych elementów, że naprawdę trudno byłoby powiedzieć, że na świecie istnieją jakieś dwie wyraźne, odrębne kultury. Wg Welscha odkrycie i akceptacja przez jednostki ich transkulturowości jest warunkiem pogodzenia się z transkulturowością społeczeństwa. Nienawiść czy odtrącenie obcych jest projekcją nienawiści wobec samego siebie i odwrotnie, uznanie w sobie cząstki wewnętrznej inności buduje przesłanki do akceptacji tej inności na zewnątrz. Dopiero właśnie wtedy, gdy nie negujemy już naszej wewnętrznej transkulturowości jesteśmy zdolni pogodzić się z zewnętrzną transkulturowością
17. Wyjaśnij pojęcia
homo transgresivus
Mieszkańcy obszarów pogranicza, którzy ewoluują w swych postawach i ocenach moralnych w kierunku respektowania norm i wartości uniwersalnych oraz przyjmowania takich form aktywności, które nie są społecznie naganne.
homo hubris
19. Co to są technopolie
Obszar wysokiego zurbanizowania , wysokie technologie, parki maszynowe
20. Czym charakteryzuje się pogranicze interakcyjne
Pograniczem jest proces i efekt tego procesu w komunikacji między ludźmi, w przejściu od monologu do dialogu kultur, od dominacji i stereotypów i uprzedzeń do wzajemnego zrozumienia, negocjacji i dbałości o wspólny spadek kultury pogranicza. Ludzie w efekcie codziennych kontaktów nabywają umiejętności bycia i takim i takim, mimo cech różnicujących, przypisujących ich do określonej grupy wyznaniowej czy etnicznej.
21. Czym jest Mała Ojczyzna a czym Ojczyzna prywatna
Mała Ojczyzna - to świat, w którym żyjemy na co dzień, to najbliższy krajobraz, ludzie i stworzona przez nich kultura; odpowiednik niemieckiego Heimat oddaje poczucie więzi z miejscem naszego urodzenia czy zamieszkania z jego lokalną historią i tradycjami.