OPISOWE:
Oświata w renesansie.
Wg Ciebie jaki pedagog zasłużył się w nauce lub oświacie - dlaczego?
Szkolnictwo europejskie epoki średniowiecza. ٧
Omów i uzasadnij, który z pedagogów przyczynił się do rozwoju pedagogiki. ٧
Szkolnictwo w oświeceniu.
1. Szkolnictwo w renesansie:
Upadek powagi kościoła przyczynił się do wzbudzenia nowych, emancypacyjnych dążeń wśród świeckiego społeczeństwa, które odtąd pragnie myśleć i postępować samodzielnie. Sposób myślenia różni się od średniowiecznego. Ludzie więcej zajęli się rzeczywistością, przywiązaniem do spraw doczesnych i ludzkich, zaciekawieniem wobec ziemskich bogactw i otaczającej przyrody. Stąd powstał nowy kierunek myślenia, który nazywamy humanizmem. Franciszek Petrarka pogardzał szkolną nauką (scholastyką, uniwersytety nazywa gniazdami zarozumiałej ignorancji), za godne poważnego męża uważał szukanie mądrości, cnoty i wymowy. Zaczęto odgrzebywać i studiować kulturę pogańskiego Rzymu, jego sztuki. Entuzjazm dla starożytności ogarnął całe Włochy. W wychowaniu wprowadzono wych. fiz. (ćw. fizyczne, zabawy, pływanie, przebywanie na świeżym powietrzu). W zakresie edukacji moralnej odżyła zasada starożytnych, oddziaływanie na ambicje młodzieży przez pochwały i nagrody.
Uległ zmianie też program kształcenia naukowego. Wykształcenie językowe wzięło górę nad rzeczowym. Już od wcześniejszych początków uczono dziecko czystego słownictwa, poprawnych form i płynnych okresów łaciny cycerońskiej. Usunięto średniowieczne podręczniki gramatyczne, wprowadzono nowe oparte na łacinie klasycznej.
Władcy i dostojnicy próbują zakładać na przekór uniwersytety, szkoły wyższe, w których ustanawiają katedry poezji i retoryki, gramatyki klasycznej łaciny i literat grec. Najgłośniejszy zakład to College de France. Wynaleziono druk co ułatwiało się szerzenie oświaty.
3. Szkolnictwo europejskie w średniowieczu:
ORGANIZACJA WYCHOWANIA I SZKOLNICTWA W ŚREDNIOWIECZU
Chrześcijańskie średniowiecze wyszło z kultury antycznej, ale ze względu na jej pogański charakter nie mogło jej popierać ani też z niej korzystać. Kościół mimo pierwszych prób godzenia wiedzy świeckiej z religią, odnosił się niechętnie. Stały one bowiem w sprzeczności z nowymi, chrześcijańskimi ideałami wychowawczymi. Po likwidacji cesarstwa rzymskiego niektóre szkoły działały dalej, bądź to siłą tradycji, bądź to na skutek nowych władców. Część dawnych szkół średnich i retorycznych funkcjonowała w Rzymie, Mediolanie oraz na terenie Galii.
Pierwsze wielkie poczynania na rzecz zahamowania pochodu ciemnoty i zacofania, odrodzenia i nauk i szkolnictwa podjął na początku IX wieku Karol Wielki. Sprowadziwszy Alkwina dla kształcenia swego dworu i kleru, raz po raz wydawał zarządzenia w celu podniesienia ruchu umysłowego w Kościele. Karol Wielki rozesłał list do opatów i biskupów, zachęcając ich do kształcenia siebie i swego duchowieństwa, zarzucając im władanie „prostackim jezykiem”. Nakazał utrzymanie przy klasztorach i katedrach szkółek łacińskich kształcących chłopców dla chóru i przyszłych kleryków. Król wydawał rozkazy i pilnował ich wykonywania, Alkwin zaś przygotowywał nauczycieli, układał podręczniki szkolne i pismami literackimi wykazywał potrzebę nauk. Organizację oświaty rozpoczął monarcha od ściągania na swój dwór uczonych i założenia tam szkoły pałacowej. Jej uczniami zostali członkowie rodziny władcy oraz synowie ważniejszych urzędników. Treści nauczania obejmowały siedem sztuk wyzwolonych, a więc: gramatykę, dialektykę, retorykę, geometrię, arytmetykę, astronomię i muzykę oraz architekturę, medycynę , redagowania zarządzeń i dekretów itp.
Do studiów w szkole pałacowej przygotowywała specjalnie zorganizowana szkoła elementarna.
Przy szkole pałacowej utworzono coś w rodzaju towarzystwa naukowego nazywanego akademią, gdzie wygłaszano wykłady na różne tematy, czytano własne utwory itp.
Władca zdawał sobie sprawę, że własne imperium będzie można umacniać tylko w oparciu o potęgę moralną i polityczna Kościoła. Środkiem wiodącym do tego celu miała być kultura starożytna, a jej propagatorem kler, który ze względu na znajomość podstaw łaciny stanowił przynajmniej potencjalna siłę do realizacji cesarskich założeń. Dzieło swoje rozpoczął Karol od konsekwentnego wprowadzenia reform mających na celu ograniczenie zbyt wielkich swobód kleru i zakonników. Zabronił np. uczestniczyć duchownych w polowaniach, bitwach, pijaństwie i zabawach. Nakazał również wprowadzić obowiązek nauczania kleru i pisania a następnie podstaw 7 sztuk wyzwolonych. Kolejnym posunięciem było polecenie zakładania szkół przy kościołach, klasztorach i biskupstwach dla wszystkich chętnych do nauki chłopców. Program miał obejmować naukę czytania, pisma, rachunków i śpiewu. W niektórych szkołach posługiwano się podręcznikami skopiowanymi przez mnichów z łacińskich oryginałów.
Godne podkreślenia jest również to, że wbrew kościelnej tradycji uniwersalizmu języka łacińskiego szkoły zakładane z inicjatywy Karola Wielkiego posługiwały się obok łacińskiego, językiem narodowym.
Po włoskich, szkoły mieszczańskie rozwijały się najliczniej w Anglii, nieco mniej w Niemczech i we Francji. Cechą szkół miejskich, która szczególnie różniła je od szkół kościelnych, było zwracanie uwagi na użyteczność treści nauczania i język obcy.
ORGANIZACJA I PROGRAM SZKOŁ ŁACIŃSKICH
Chrześcijańskiej Europie Zachodniej zaczęła zagrażać niemal ciemnota. Ratunkiem przed nią zaczęły się stawać się zakładane od VI wieku klasztory, w których uczono mnichów czytania i pisania. Pierwszy klasztor benedyktynów założono na Monte Cassino w 529 r. Nauka pisania i czytania wynikała z konieczności studiowania Pisma Świętego, umiejętność pisania była potrzebna do przepisywania ksiąg. Próby połączenia wiedzy starożytnej z religią chrześcijańską podjął się wykształcony działacz polityczny Flawius Aurelius Cassiodorus. W założonym przez siebie klasztorze po raz pierwszy, obok wiedzy religijnej, wprowadził nauczanie w zakresie podstaw podstaw 7 sztuk wyzwolonych. Kassiodor twierdził, że bez znajomości sztuk wyzwolonych nie da się zrozumieć Pisma Świętego. Aby ściślej określić zakres treści tych nauk opracował dzieło, pełniące funkcję podręcznika Kształcenie w naukach boskich i świeckich. Od Kassiodora bierze początek tradycja nauczania w późniejszych szkołach kościelnych siedmiu sztuk wyzwolonych z podziałem na dwa cykle:
trivium ( gramatyka, retoryka i dialektyka )
quadrium ( arytmetyka, muzyka, geometria i astronomia).
Ze względu na własne potrzeby, a przede wszystkim pod wpływem działalności oświatowej Karola Wielkiego coraz częściej zaczęto zakładać przy klasztorach, diecezjach, a nawet parafiach szkoły. Ich sieć w Europie stawała się coraz gęstsza. Szkoły klasztorne jak i katedralne miały kształtować przede wszystkim zakonników i księży ale również przyjmowano chłopców ( choć w niewielkim stopniu), którzy nie ubiegali się o takie stanowiska.
Średniowieczne szkoły kościelne nie posiadały jednakowego statusu organizacyjnego, a ich program nauczania różnił się często w sposób zasadniczy i to nawet w ramach tego samego typu szkoły. Zdarzało się, że szko0ły parafialne w miastach przewyższały poziomem nauczanym placówki przy katedrach i klasztorach. Różny był też czas nauki - od 1 do 8 lat nauki oraz różne wyposażenie szkoły - od podręczników , liczydeł, abecadeł i przyrządów astronomicznych do słów nauczyciela jako jedynego źródła informacji.
Przedmiotem najważniejszym, któremu poświęcono najwięcej czasu, było gramatyka. Następnym przedmiotem realizowanym w ramach trivium była retoryka. Również więcej uwagi poświęcano do dialektyki, która stworzyła możliwość poznawania zasad logicznego myślenia.
Stopień drugi - quadrivium realizowany był w niewielu szkołach średniowiecznych . Arytmetyka i geometria, jeżeli nawet były nauczane , to stały się na bardzo niskim poziomie. Arytmetykę ograniczono do działań elementarnych , geometrię zaś do prostych pomiarów. Znacznie większą popularnością cieszyły się muzyka i astronomia, bowiem obydwie służyły Kościołowi.
POWSTANIE I ROZWÓJ UNIWERSYTETÓW
Właściwa nazwa uniwersytetów średniowiecznych to „studium generale”. Oznaczało to szkołę publiczną dla całego świata, w której i mistrz i student zewsząd mogą być przyjęci (oczywiście katolicy), a nie, żeby tam miały być wszystkie nauki.
Podstawową formą nauczania uniwersyteckiego były wykłady profesorów i magistrów, którzy z reguły czytali i komentowali dzieła mistrzów starożytnych i średniowiecznych. Dopuszczalne były również dyskusje które w XIII w. Osiągnęły szczególnie wysoki poziom.
Do najstarszych i najsłynniejszych europejskich uniwersytetów średniowiecznych należy zaliczyć uniwersytety:
w Bolonii - założony w 1119 r.,
w Paryżu - 1200r.,
Cambroge - 1209.,
w Oxfordzie - 1214r.,
w Padwie - 1222 r.
W krajach słowiańskich jako pierwszy powstał uniwersytet w Pradze - 1348 r., a drugi w Krakowie - 1364 r. Pod koniec XIV wieku działało w Europie już ponad 20 uniwersytetów. Uniwersytet Krakowski powstał zza inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego w roku 1364r. Była to uczelnia świecka jak i państwowa. Śmierć Kazimierza wielkiego osłabiła działalność uniwersytetu, ale w niedługim czasie przejęła go Królowa Jadwiga wraz z Władysławem Jagiełłą.
NAUCZYCIELE OKRESU ŚREDNIOWIECZA
Z chwilą rozwinięcia się szkół kościelnych nauczycielami byli duchowni świeccy lub zakonni, chociaż zdarzały się wypadki, że uczyli również ludzie świeccy. Nauczyciel - scholasticus, magister, doktor mógł uczyć w szkole kościelnej tylko wtedy, gdy posiadał odpowiednie zezwolenie . W każdej szkole był jeden główny scholasticus, który posiadał przywilej nadawania prawa nauczania oraz pełną władzę nad uczniami. Z chwilą powstawania uniwersytetów prawo do nauczania nadawał również kanclerz uniwersytetu. Nauczyciele szkół kościelnych nie musieli martwić się o własny byt materialny. Zabezpieczał go klasztor lub biskup w formie beneficjów. Pomocnikom nauczyciela beneficja nie przysługiwały i wtedy byli oni zmuszeni pobierać opłaty od uczniów, chociaż nauka była bezpłatna. Na tym tle dochodził często do nadużyć, bowiem opłaty od uczniów pobierali często i ci, którzy wynagradzani byli przez kościół.
Najbardziej sławni, jak np. Abelard, czerpali z nauczania pokaźne dochody. Nauczyciele szkół katedralnych czy klasztornych w zasadzie cieszyli się powagą, co wynikało głównie z powszechnego przekonania, że wiedzy nie można zdobyć samemu, a tylko za pośrednictwem mistrzów. Poza tym byli to ludzie należący do grona nielicznych posiadających gruntowne wykształcenie. W znacznie gorszej sytuacji pozostawała duża część nauczycieli szkół parafialnych. Wprawdzie proboszcz był obowiązany do świadczeń na rzecz nauczyciela, ale nie zawsze wystarczyło to na skromne utrzymanie. Ci którzy uczyli dzieci biedoty miejskiej i wiejskiej, nie mogli też liczyć na pomoc rodziców. Aby żyć, wynajmowali się do różnych posług na rzecz kościoła lub miasta. Bywali pisarzami miejskimi , trudnili się handlem, rzemiosłem itp. Warto podkreślić, że los nauczycieli szkół parafialnych niewiele się zmienił również w wiekach następnych. Nauczyciele szkół średniowiecznych , podobnie jak w czasach rzymskich, nie byli przygotowani do swojej pracy w specjalnych szkołach, a ich statusu zawodowego nie określały specjalne przepisy. Sytuacja zmieniła się nieco dopiero po powstaniu uniwersytetów. Absolwenci wydziału stopnia wyższego - bakałarze i stopnia wyższego - magistrowie zostawali przeważnie nauczycielami. Uniwersytety średniowieczne można byłoby zatem uznać za pierwsze ośrodki kształcenia nauczycieli w Europie.
4. Europejski pedagog, który przyczynił się do rozwoju pedagogiki:
STANISŁAW SZACKI - pedagog rosyjski polskiego pochodzenia, który rozwijał idee pedagogiki. Żył na przełomie 2 ustrojów: Rosji Carskiej i Związku Radzieckiego. Był jednym z wybitniejszych pedagogów początku XX w. Słusznie uważał, że dla rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży potrzebne są 3 ważne środowiska:
środowisko rodzinne (jako pierwsze)
środowisko szkolne
środowisko sąsiedzkie (lokalne)
Wyrażał pogląd, iż należy podnosić na wyższy poziom świadomość wychowawczą rodziców, by środowisko rodzinne mogło efektowniej rozwijać wrodzone właściwości dzieci. Również zwracał uwagę na fakt, iż szkoła powinna w większym stopniu wychowywać i uczyć dzieci. Szacki stawiał 3 ważne zadania przed nauczycielem:
nauczyciel powinien być dobrym badaczem - musi umieć zdiagnozować środowisko rodzinne ucznia, jego poziom umysłowy, potrzeby psychiczne - diagnoza ma służyć dzieciom
nauczyciel powinien dobrze uczyć i wychowywać w szkole
powinien być dobrym aktywistą, ma podnosić poziom kultury, wychowania i edukacji środowiska społecznego, tego, w którym pracuje
Od roku 1911 działał jako twórca i kierownik kolonii dziecięcych. Racjonalne wychowanie - głosi Szacki - wymaga uwzględnienia wszystkiego, co oddziałuje na dziecko w domu, szkole, w środowisku pozaszkolnym. Wg niego w procesie wychowawczym doniosłą rolę pełni środowisko.
5. Szkolnictwo w oświeceniu:
Obowiązek szerzenia oświaty, kształcenia umysłów i charakterów spadł przede wszystkim na szkolnictwo, którego rozwój w duchu nowoczesności i postępu zapoczątkował Stanisław Konarski i założona przez króla Szkoła Rycerska. Kontynuację ich zamierzeń podjęła powołana w 1773 roku Komisja Edukacji Narodowej (KEN), pierwsza w Europie władza oświatowa o charakterze odrębnego ministerstwa. Szkolnictwo odebrano Kościołowi, a kasacja zakonu jezuitów umożliwiła przekazanie jego majątku na cele oświaty.
W szkołach zniesiono łacinę jako język wykładowy i zastąpiono ją językiem polskim. Wprowadzono poglądową metodę nauczania zamiast pamięciowej, wśród przedmiotów nauczania znalazły się: rolnictwo, ogrodnictwo, które łączono z praktycznym doświadczeniem, oraz znajomością fizyki i chemii. Zadbano o kondycję fizyczną uczniów, wprowadzając tzw. ćwiczenia cielesne.
W 1775 roku założono Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, zajmujące się opracowywaniem podręczników szkolnych. Napisano wówczas pierwszy polski podręcznik gramatyki - "Gramatykę języka polskiego" (Onufry Kopczyński). Toczono walkę z francuszczyzną i zepsutą łaciną polszczyzną, układano podręczniki wymowy i stylu oraz wydawano dzieła pisarzy odrodzenia, przede wszystkim Jana Kochanowskiego, aby od nich uczyć się pięknej polszczyzny.
Polityka zaborców wobec szkolnictwa:
123 lata niewoli nie były jednakową niewolą. Prusacy mieli w tym czasie najlepiej rozwinięte w Europie szkolnictwo i najlepszych pedagogów. Bardzo wysoki poziom szkół polskich - poziom jak w Prusach, widzieli zbyt dużo szkół humanistycznych a za mało zawodowych toteż chcieli zmiany budując fabryki, zagęszczenie szkół elementarnych-język polski, w pierwszym okresie nie było germanizacji, nowo tworzone szkoły tworzono na wzór niemiecki, zakładano biblioteki.
Katarzyna II postanowiła zlikwidować wsz. Skutki dział. KEN-u : zamknęła Akademię Wileńską, całe szkolnictwo oddała jezuitom. Po jej śmierci rządy objął Aleksander I, który chciał swoje państwo doprow. Do poziomu Polski, szkolnictwem miał kierować Książe Adam Czartoryski. Nie było rusyfikacji. Zabór austriacki: zlikwidowano ¾ szkół z powodu braku nauczycieli j. niemieckiego, w 1805 wyszła ustawa mówiąca że nie ma być szkół bez j. niemieckiego wykładowego, zakazano dostępu do szkół średnich młodzieży chłopskiej i mieszczańskiej - były one dla szlachty, nie liczono się w ogóle z uzdolnieniami, U Krakowski przeszedł na j. niemiecki.
KEN:
Komisja Edukacji Narodowej została powołana w 1773 roku i była jednym z pierwszych ministerstw oświatowych w Europie. Powstała po rozwiązaniu zakonu jezuitów, miała przejąć prowadzone przez ten zakon szkoły i opracować zasady programowe nowego systemu szkolnego. Reforma szkolnictwa miała stanowić istotne ogniwo reformy państwa, jej celem było wykształcenie pokolenia Polaków świadomych swych obowiązków obywatelskich, wyposażonych w wiedzę użyteczną, opartą na ówczesnych zdobyczach nauki. Przejęty przez KEN majątek zakonu miał zapewnić podstawy materialne jej działalności.
Komisja pozostawała pod protektoratem króla, cieszyła się pełną autonomią, jedynie w sprawach finansowych odpowiadała przed sejmem. Początkowo w jej skład wchodziło 4 senatorów i 4 posłów reprezentujących Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie, później liczbę komisarzy powiększono. Pierwszym prezesem został bp M. Poniatowski (późniejszy prymas), brat króla. Do najbardziej zasłużonych członków KEN należeli m.in.: A.K. Czartoryski, J. Chreptowicz, I. Potocki, A. Zamojski.
Prace KEN nad przygotowaniem nowych programów i nowych zasad organizacji szkolnictwa trwały do 1780 roku. Ostatecznie organizacja szkolna została oparta na podziale terytorialnym na tzw. wydziały szkolne. Ze względu na trudności w przejmowaniu majątku pojezuickiego KEN nie mogła utrzymać wszystkich dawnych kolegiów i część z nich przekazała innym zakonom. Pozostałe tzw. szkoły akademickie, podlegały bezpośrednio KEN. W 1775 KEN powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, na którego czele stanął I. Potocki, sekretarzem został G. Piramowicz. Zadaniem Towarzystwa było opracowanie programów i podręczników szkolnych. W rzeczywistości stało się ono "wydziałem pedagogicznym" KEN, sprawującym pieczę nad całym procesem edukacyjnym. Z jego inicjatywy ukazało się wiele wartościowych książek szkolnych, jak: "Elementarz dla szkół parafialnych narodowych" pod redakcją G. Piramowicza (1787r.), O. Kopczyńskiego "Gramatyka dla szkół narodowych (1783r.) i inne. Przy udziale członów Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych zostały opracowane w latach 1780 - 1783 "Ustawy dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane" - pierwszy w Europie kodeks szkolny obejmujący całość zagadnień administracyjnych i pedagogicznych związanych z funkcjonowaniem nowego systemu szkolnego. "Ustawy " kładły też podwaliny kształtowania się zawodu nauczycielskiego przez ustanowienie praw i obowiązków tzw. stanu akademickiego, do którego zaliczono nauczycieli szkół narodowych. Reforma programów nauczania przeprowadzona przez KEN w szkołach średnich (wydziałowych i podwydziałowych) ograniczą ich dotychczasowy profil filologiczno-retorychny na rzecz treści rzeczowych i utylitarnych. Mniejszy nacisk położono na przedmioty językowe, zmniejszono zakres nauczania łaciny, wprowadzono przedmioty przyrodnicze i fizyczne, historie, geografię, a także elementy nauk rolniczych i medycznych. Całkowicie nowym przedmiotem była "nauka moralna" oparta na prawie naturalnym. Także w szkołach parafialnych starano się rozszerzyć program nauczania, ale niewielu nauczycieli prowadziło je zgodnie z zaleceniami KEN. Nauczanie na wszystkich szczeblach szkolnictwa odbywało się w języku polskim. Reforma Akademii Krakowskiej, przeprowadzona w latach od 1777 do 1780 roku przez H. Kołłątaja i reforma Akademii Wileńskiej przeprowadzona w latach od 1780 do 1781 roku przez M. Poczobuta-Odlanickiego, doprowadziły do wyrugowania z programu studiów uprawianego w tych uczelniach arystotelizmu chrześcijańskiego głównie na rzecz kartezjanizmu, czemu towarzyszyła rozbudowa katedr wiedzy matematyczno - przyrodniczej i nauk medycznych.
W 1780 r. przy Szkole Głównej Koronnej powołano projektowane przez KEN seminarium dla kandydatów do stanu akademickiego. KEN, której współpracownikami było wielu wybitnych przedstawicieli polskiego oświecenia, stworzyła podwaliny pod nowoczesny system szkolny: sprawną administrację, unowocześnione programy nauczania, wytyczyła jasno cele wychowania, wprowadziła metody kształcenia oparte na doświadczeniu i racjonalnym ujmowaniu zjawisk. Wiele wskazań zawartych w "Ustawach" zachowało aktualność po dzień dzisiejszy.
Alkwin - wybitny zwolennik kultury antycznej, teolog, filozof i pedagog, anglosaski mnich.