Środowisko - wprowadzenie do przedmiotu, pojęcia podstawowe

Środowisko - wszystko, co nas otacza. W ustawie prawo ochrony środowiska - art. 3 ust. 39: środowisko to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, w szczególności: kopaliny, powierzchnia ziemi, wody, powietrze, klimat, krajobraz oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami.

Każda dziedzina nauki, która posługuje się pojęciem środowiska wytworzyła swoją definicję środowiska. Środowiskiem geograficznym nazywamy powierzchniową powłokę ziemi, w skład której wchodzą: atmosfera (gazowa powłoka otaczająca kulę ziemską), hydrosfera (wodna powłoka), litosfera (skalna powłoka). Na styku tych trzech sfer rozwija się biosfera (świat roślin i zwierząt). Środowisko geograficzne jest z jednej strony wynikiem działania sił przyrody, a z drugiej strony społeczeństwa ludzkiego w miarę jego rozwoju historycznego. Pod wpływem tych czynników nieustannie się przeobraża, a zmiany uwidaczniają się w zmianach krajobrazu.

Elementy środowiska (komponenty środowiska):

1) budowa geologiczna (z budową geologiczną są związane kopaliny, czyli surowce mineralne)

2) rzeźbie powierzchni ziemi

3) klimat

4) wody

5) gleby

6) świat roślinny

7) świat zwierzęcy

Wszystkie elementy środowiska są wzajemnie ze sobą powiązane. Zmiana jednego (obojętnie którego) powoduje zmiany wszystkich pozostałych, a w konsekwencji całego środowiska.

Art. 5 ustawy prawo ochrony środowiska: środowisko powinniśmy chronić w sposób zintegrowany. Ochrona jednego lub kilku elementów środowiska powinna być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów.

Środowisko biotyczne - przyroda ożywiona, np. drzewa, trawy, ptaki, owady.

Środowisko abiotyczne - przyroda nieożywiona, np. kamień, piasek, powietrze, woda.

Środowisko pierwotne - powstało bez udziału człowieka.

Środowisko naturalne a środowisko antropogeniczne

Środowisko naturalne - środowisko, które powstało w wyniku działania sił przyrody, bez działalności człowieka. W sensie dosłownym już go nie ma. Nie zaleca się używania określenia środowisko naturalne.

Środowisko antropogeniczne - środowisko przekształcone przez człowieka, w którym w dalszym ciągu rządzą prawa przyrody. We wszystkich elementach środowiska są widoczne działania człowieka.

Ekologia - nauka biologiczna zajmująca się strukturą i funkcjonowaniem przyrody. Obejmuje całość zjawisk dotyczących wzajemnych zależności między organizmami (zespołami organizmów), a ich żywym i martwym środowiskiem (biotycznym i abiotycznym).

Funkcje środowiska

Funkcja biologiczna - polega na wspieraniu procesów życiowych

Funkcje gospodarcze:

- dostarczanie surowców i energii, które są wykorzystywane w procesach produkcyjnych i konsumpcji

- zapewnienie przestrzeni stanowiącej miejsce zamieszkania czy też pole działalności gospodarczej dla człowieka

- pochłanianie ubocznych skutków i wytworów działalności społecznej i gospodarczej człowieka

Poszczególne funkcje środowiska mogą być względem siebie konkurencyjne. Najbardziej uwidacznia się to pomiędzy funkcjami biologicznymi oraz gospodarczymi.

Środowisko w ujęciu systemowym

System - zbiór wzajemnie powiązanych elementów, wyodrębnionych z otoczenia ze względu na te powiązania. Systemy charakteryzują się następującymi cechami:

* składają się z podsystemów oraz zachodzących pomiędzy nimi powiązań

* są uporządkowane w sposób hierarchiczny

* zawierają zasoby materiale, energetyczne i informacyjne

* posiadają granice, które najczęściej są trudne do określenia

* zachodzą w nich relacje zarówno wewnętrzne i zewnętrzne, które stanowią różne drogi przepływu zasobów

* są spójne, dzięki posiadaniu mechanizmów kontroli i regulacji.

Jednym z przykładów systemu będzie układ środowiska. Wniosek praktyczny - środowisko składa się z wielu elementów powiązanych ze sobą różnymi zależnościami.

Jedną z rodzajów relacji zachodzących w systemach są sprzężenia zwrotne. Sprzężenia zwrotne mogą być dodatnie lub ujemne. Sprzężenie zwrotne to oddziaływanie skutku danego zjawiska na jego przyczynę. Sprzężenia dodatnie oznacza, że zmiana jednej wielkości w systemie sprawia, że pierwotna zmiana jest wzmacniana. Przykłady sprzężeń zwrotnych dodatnich występujących w systemie środowiska:

Efekt cieplarniany: podwyższenie temperatury przy powierzchni ziemi powodowane obecności gazów cieplarnianych (freonów, CO2, ozonu, metanu, pary wodnej i innych). wzrost zawartości pary wodnej w atmosferze prowadzi do podwyższenia jej temperatury. Wzrost temperatury powietrza powoduje wzrost temperatury mórz i oceanów. Gdy wzrośnie temperatura oceanów - wzrośnie ilość pary w powietrzu.

Sprzężenia zwrotne ujemne polegają na tym, że skutek przeciwdziała przyczynie, np. para wodna jako gaz cieplarniany przyczynia się do podwyższenia temperatury powietrza. Wraz z jej wzrostem, do większego zachmurzenia, co wpływa na spadek temperatury.

Chcąc zrozumieć funkcjonowanie środowiska należy uwzględnić, że jest to system złożony, w którym zachodzą nieliniowe powiązania pomiędzy poszczególnymi elementami. Jedną z cech systemów złożonych jest chaos deterministyczny. Chaos deterministyczny - są to nieregularne, nieuporządkowane zachowania systemów, u których podstaw leży głęboko ukryta porządkująca struktura. Jednym ze skutków chaosu deterministycznego jest tzw. efekt motyla. Efekt motyla - niestabilności układu ze względu na warunki początkowe. Efekt motyla powoduje, że niewielka zmiana wielkości danego parametru może prowadzić do zmian w całym systemie. Efekt motyla może sprawić, że niewielki błąd pomiaru spowoduje, że prognozy zachowania systemu będą odbiegać od rzeczywistości. Czyli w systemach reakcja na zmianę jakiegoś parametru może być odległa w czasie i przestrzeni. Kolejnym zjawiskiem charakterystycznym dla systemów złożonych jest zjawisko synergizmu. Synergia - wzajemne potęgowania skutków oddziaływania na system różnych czynników. Wskutek tego wypadkowa działania jest większa od sumy efektów działania oddzielnego, czyli synergia - wzmaganie działania. Smog - sytuacja meteorologiczna, w której przy powierzchni ziemi dochodzi do koncentracji zanieczyszczeń. Samochody emitują: węglowodory, tlenki węgla, tlenki azotu, te związki nazywamy prekursorami smogu fotochemicznego. Otóż pod wpływem promieniowania słonecznego wchodzą ze sobą w reakcję, tworząc związki o wiele bardziej niebezpieczne niż suma produktów wyjściowych, np. w smogu powszechnie występuje ozon, to jest zjawisko synergii.

Użytkowanie środowiska - jest to proces bezpośredniego i pośredniego wykorzystania jego elementów przez człowieka. Elementy użytkowane przez człowieka określa się mianem zasobów naturalnych. Zasobami naturalnymi stają się te składniki i energie przyrody, które mogą być przy danym poziomie techniki wykorzystane do zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb społeczności ludzkiej.

Klasyfikacja zasobów naturalnych:

Zanieczyszczenie środowiska - stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody, ziemi lub gleby substancji stałych, ciekłych lub gazowych, lub energii w takich ilościach i w takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, może powodować szkody w dobrach materialny, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub kolidować z innymi uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska - art. 3 ust 49 POŚ.

Emisja - ogólnie działanie polegające na przenoszeniu jakiegoś elementu układu do jego otoczenia. W ochronie środowiska emisja to bezpośrednie lub pośrednie wprowadzenie do powietrza, wody, gleby lub ziemi: - substancji stałych, ciekłych lub gazowych oraz energii w postaci ciepła, hałasu, wibracji lub pola elektromagnetycznego - art. 3 ust 4 POŚ.

Imisja - stężenie zanieczyszczeń, wielkość masy substancji zanieczyszczających zawarta w jednostce objętości powietrza atmosferycznego albo opadająca na jednostkę powierzchni. Wyraża rzeczywisty stan zanieczyszczenia atmosfery.

Ochrona środowiska - całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska, zarówno jego składników abiotycznych jak i żywych (ochrona przyrody).

Sposoby ochrony środowiska:

- racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju

- przeciwdziałanie zanieczyszczeniom

- utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

Pojęcie rozwoju zrównoważonego

Można mówić o pewnym znaku równości między ekorozwojem a rozwojem zrównoważonym. Idea ekorozwoju pojawiła się w 1972r. na konferencji ONZ w Sztokholmie. Wtedy przyjęto, że społeczeństwo, które realizuje idee ekorozwoju to społeczeństwo uznające nadrzędność wymogów ekologicznych, których nie należy zakłócać przez wzrost cywilizacji oraz rozwój kulturalny i gospodarczy. To takie społeczeństwo, które dba o przyszłościowe konsekwencje podejmowanych działań. W 1987r. w raporcie specjalnej komisji ONZ przygotowanym przez G.H. Brundtland ekorozwój zdefiniowano jako „(…) taki rozwój społeczny i gospodarczy, który zapewnia zaspokojenie potrzeb współczesnego pokolenia, bez naruszania możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń”. (Nasza wspólna przyszłość. Raport Światowej Komisji do Spraw Środowiska i Rozwoju 1991:12).

W literaturze przedmiotu bardzo często utożsamia się ekorozwój z rozwojem zrównoważonym. Jednak wielu autorów odnosi pojęcie ekorozwoju jedynie do poszanowania i ochrony środowiska przyrodniczego traktując pojęcie rozwoju zrównoważonego jako szersze. Ustawa POŚ z 2001r. art. 3 ust. 50 : przez rozwój zrównoważony rozumie się taki rozwój społeczno gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

Poszczególne elementy środowiska

Powietrze atmosferyczne - zanieczyszczenie i ochrona

Atmosfera (gr. Atmos - para) - gazowa powłoka otaczająca kulę ziemską. Składa się z mieszaniny gazów, które nazywamy powietrzem (78,084%-azot; 20,95%-tlen; 0,93%-argon; oprócz tego w atmosferze występują gazy szlachetne, np. krypton, ksenon, hel, tlenki azotu, oraz zanieczyszczenia, dwutlenek węgla, ale w śladowych ilościach - łącznie ok. 0,036%). Mieszanie się powietrza powoduje, że te gazy są rozproszone, tworzą mieszaninę. W ziemskiej atmosferze można wyróżnić warstwy:

1) troposfera - pierwsza warstwa leżąca przy powierzchni ziemi. Jej wysokość (grubość) jest związana z ruchami mas powietrza, ze zjawiskiem konwekcji (ruchy pionowe powietrza). Najwyżej troposfera sięga nad równikiem (17-18km), najniżej nad biegunami (6-7km), bo Ziemia otrzymuje tam najmniej ciepła. Przyjmuje się, że średnio troposfera sięga do wysokości 10-11km. W troposferze temperatura spada wraz ze wzrostem wysokości, średnio ten spadek temperatury wynosi 0,6^o na każde 100m wysokości. Efektem tego jest to, że na wysokości ok. 10km mamy temperaturę równą ok. -50^oC. troposfera charakteryzuje się tym, że na poziomie morza mamy największe ciśnienie atmosferyczne. Średnie ciśnienie atmosferyczne przy powierzchni ziemi wynosi 1013hPa. Wraz ze wzrostem wysokości ciśnienie spada. W troposferze występują wszystkie zjawiska związane z pogodą.

2) stratopauza - warstwa przejściowa, grubość od kilkuset metrów do 2km.

3) stratosfera - sięga do wysokości ok. 50km. W stratosferze mamy podwyższoną zawartość ozonu, dlatego że tam się on tworzy pod wpływem promieniowania słonecznego. Najwięcej ozonu tworzy się nad równikiem. Tą podwyższoną zawartość ozonu nazywamy warstwą ozonową. Zjawisku tworzenia się ozonu towarzyszy wzrost temperatury. Ozonosfera spełnia bardzo ważne funkcje, chroni powierzchnię ziemi przed promieniowaniem UV.

4) termosfera

5) jonosfera

6) przestrzeń kosmiczna

Podział na warstwy wiąże się ze zróżnicowaniem temperatur. Ziemska atmosfera sięga do wysokości nawet 2000km, gdzie jeszcze występują pojedyncze cząstki powietrza.

Podział zanieczyszczeń powietrza:

I zanieczyszczenia naturalne i zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł antropogenicznych. Zanieczyszczenia naturalne - pyły, gazy (dwutlenek siarki, tlenki węgla, azotu) po wybuchu wulkanu, ozon i tlenki azotu po burzy, pożary stepów, lasów, obszary zalane wodą, zabagnione emitują biogazy, z których najważniejszy jest metan, pyły pochodzenia eolicznego, zarodniki roślin.

II zanieczyszczenia ciekłe (kwas siarkowy, solny, węglowy), stałe (sadza, krzemionka, włókienka azbestu), gazowe (dwutlenek węgla, siarki, ozon, tlenki azotu).

Smog. Rozróżnia się 2 rodzaje smogu:

1) smog kwaśny (zimowy) - jego podstawowymi składnikami są produkty spalania paliw kopalnych, przede wszystkim zasiarczonego węgla kamiennego (jego składnikami są pyły, dwutlenek siarki, tlenki węgla). Najtragiczniejszy w skutkach epizod związany z tym smogiem wystąpił w XII 1950r. W skutek smogu w Londynie zmarło 4tys. ludzi (w ciągu 4 tygodni). Ostatni epizod w Łodzi związany z tym smogiem miał miejsce przez 4 dni w 1995r.

2) smog letni (kalifornijski, fotochemiczny) - zaobserwowano występowanie ego smogu w Kalifornii w latach 60. Ten smog powstaje z tzw. prekursorów smogu pod wpływem promieniowania słonecznego. Do prekursorów smogu zaliczmy węglowodory, tlenki azotu, tlenki węgla. W województwie łódzkim była taka sytuacja w 2007 i 2010r.

Emisja podstawowych zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jej źródła.

Podstawowe zanieczyszczenia powietrza: dwutlenek siarki, tlenek azotu, pyły.

Siarka znajduje się w węglu kamiennym w postaci pirydu. Piryd to związek siarki. Gdy spalamy węgiel następuje utlenienie siarki i emisja dwutlenku siarki. Związki siarki znajdują się też w węglu brunatnym, ropie naftowej. Przed zmianami systemowymi (1990) Polska wprowadzała do powietrza 3,2mln ton dwutlenku siarki, w 2000r. - 1,5 mln, w 2008r. - 1 mln ton, w 2009r. - 861tys ton. Zmiana systemu spowodowała zmianę emisji dwutlenku siarki do powietrza. Najważniejszym źródłem zanieczyszczania powietrza związkami siarki są kotłownie lokalne, paleniska domowe, warsztaty rzemieślnicze, rolnictwo i inne (39,3%), na drugim miejscu - energetyka zawodowa (38,1%), energetyka przemysłowa (20,7%), technologie przemysłowe (2,3%), źródła mobline (0,23%).

Tlenki azotu powstają w wysokich temperaturach. Mamy 5 rodzajów tlenków: tlenek azotu (NO), dwutlenek azotu (NO₂), (2x NO₂), podtlenek azotu (N₂O), pięciotlenek azotu (N₂O₅). W 1990r. emisja tlenków azotu wynosiła 1,5mln ton, w 2009-820tys ton. Najważniejszym źródłem emisji są źródła mobilne (43,3%), dalej: energetyka zawodowa (27,4%), inne źródła stacjonarne (15,1%), energetyka przemysłowa (6,9%), technologie przemysłowe (4,2%).

Inwersja termiczna - zjawisko atmosferyczne polegające na wzroście temperatury powietrza wraz z wysokością. Sprzyja powstawaniu smogu. Zanieczyszczenia kumulują się przy powierzchni ziemi.

Pył w powietrzu atmosferycznym występuje w dwóch postaciach:

1) pył opadający - gdy ziarenka pyłu są duże, opadają w pobliżu miejsca wprowadzenia. Mierzy się ilość pyłu opadającego.

2) pył zawieszony - pył drobny, średnica cząstek pyłu jest mniejsza niż 10µ (mikronów). Pył jest lekki, długo unosi się w powietrzu. Jest o wiele bardziej groźny, bo łatwo wnika do płuc. Dopuszczalne stężenie pyłu zawieszonego dla 24 godzin - 120µg/m³

Pył zawieszony: PM10 - zanieczyszczenie pyłem mniejszym niż 10µ. PM2,5 - zanieczyszczenie pyłem mniejszym 2,5µ.

W 2000r. w Polsce emisja pyłów - 464tys ton, w 2009-394tys ton. Najważniejszym źródłem zanieczyszczenia powietrza pyłami są inne źródła stacjonarne (62%), źródła mobilne (21%), technologie przemysłowe (9%), energetyka zawodowa (6%), energetyka przemysłowa (2%). Ponad 70% zanieczyszczeń powietrza w województwie łódzkim - elektrownia Bełchatów, dalej Dalia Łódź (11%), na trzecim miejscu Cementownia Warta.

Ołów, rtęć, kadm, miedź, cynk - metale ciężkie, liczba atomowa powyżej 20. ołów upośledza wzrok, wpływa na stan psychiczny, zaburzenia umysłowe. W powietrzu występują również dioksyny i furany.

Podstawy prawne ochrony powietrza atmosferycznego znajdują się w ustawie POŚ z 2001r. - dział II art. 85: Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:

1) utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach;

2) zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane;

3) zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach.

3 rodzaje norm:

1) dopuszczalny poziom substancji w powietrzu

2) poziom docelowy

3) poziom celu długoterminowego

Art. 86 zobowiązuje ministra środowiska w porozumieniu z ministrem określi:

1) poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu;

2) poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu;

3) poziomy celów długoterminowych dla niektórych substancji w powietrzu;

4) alarmowe poziomy dla niektórych substancji w powietrzu, których nawet krótkotrwałe przekroczenie może powodować zagrożenie dla zdrowia ludzi;

Dioksyny - potoczna nazwa grupy organicznych związków chemicznych chloropochodnych aksantrenu. Dioksyny nie są wytwarzane celowo przez człowieka, nie mają znaczenia przemysłowego. Są to niepożądane zanieczyszczenia wielu substancji chemicznych.

Z dioksynami można spotkać się przy stosowaniu środków ochrony roślin, w tym środków grzybobójczych, w pestycydach, spalaniu odpadów komunalnych. Szczególnie niebezpieczne jest spalanie odpadów wysoko przetworzonych, np. gumy, tworzyw sztucznych.

Źródłami emisji dioksyn są również spalanie paliw stałych i płynnych. Toksyczność dioksyn jest ok. 500 razy większa niż, np. strychnina, kurara. W organizmie człowieka działanie dioksyn przebiega bezobjawowo. Pierwsze symptomy mogą się pojawić nawet po kilku latach od dostania się dioksyn do organizmu. Objawami może być wysypka alergiczna na twarzy, skórze rąk. Ten stan zapalno-alergiczny może trwać kilka lat pozostawiając trwałe ślady, np. blizny. Leczenie jest bardzo trudne. Główna droga przenikania dioksyn do organizmu to pożywienie (95%), drogą oddechową (5%). Dioksyny mają również działanie mutagenne. Kumulują się w organizmie człowieka.

Zapobieganie: nie spalamy we własnym zakresie odpadów.

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) - powstają w procesie spalania związków organicznych w warunkach beztlenowych. Do najniebezpieczniejszych należy benzo-a-piern, który jest bardzo rakotwórczy.

Państwowy monitoring środowiska - WWW.gios.gov.pl. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Państwowy monitoring środowiska to system powołany na podstawie POŚ. Według art. 25 ust 2 Państwowy monitoring środowiska jest systemem:

* pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz

* gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku

Badania monitoringowe prowadzone są w sposób cykliczny przy zastosowaniu ujednoliconych metod zbierania, gromadzenia i przetwarzania danych. Państwowy monitoring środowiska obejmuje uzyskanie badań w zakresie:

* jakości powietrza, wód, ziemi, gleby, hałasu, promieniowania jonizującego (energetyka jądrowa), pól elektromagnetycznych

* stanu zasobów środowiska, w tym lasów

* badania emisji, substancji i energii wprowadzanych do powietrza, wody, gleby lub ziemi

* nadzorują gospodarkę odpadami

Państwowy monitoring środowiska funkcjonuje w ramach inspekcji ochrony środowiska. Instytucją centralną podporządkowaną rządowi jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, na czele którego stoi Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Na szczeblu wojewódzkim - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (Łódź Lipowa 16). Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi ma swoje delegatury w Skierniewicach, Sieradzu i Piotrkowie Trybunalskim.

13.11.2012 w Łodzi na ul. Czernika 1/3 stężenie SO₂ o godz. 8⁰⁰ do godz. 9⁰⁰ wynosiło 7,7µ/m³. W ciągu ostatniej doby stężenie 4,8µ/m³ - 12.11.2012 godz. 15⁰⁰. średnia ok. 6,96µ/m³_.

istnieją normy, do których przyrównujemy uzyskane wyniki:

norma dla 1 godziny: 350µg/m³

norma dla 24 godzin: 125µg/m³

norma roczna : 20µg/m³

Jeżeli chodzi o jakość powietrza mamy pomiary automatyczne. Dysponujemy również wynikami pomiarów manualnych wykonywanych co 24h i pomiarów pasywnych wykonywanych co miesiąc. Oprócz tego wykonuje się prognozy komputerowe, które prognozują rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Na podstawie w/w sposobów gromadzenia danych dokonuje się oceny stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego.

Oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach:

1) strefę stanowi aglomeracja o liczbie mieszkańców większej niż 250 tys.

2) strefę stanowi miasto o liczbie mieszkańców mniejszej niż 100 tys.

3) strefę stanowi pozostały obszar województwa nie wchodzący w skład aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 250 tys. i miasta o liczbie mieszkańców mniejszej niż 100 tys.

Minister środowiska w drodze rozporządzenia określa granice tych stref.

Ochrona powietrza polega na utrzymanku jak najlepszej jego jakości - art. 85 POŚ.

Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu mamy określone dla następujących zanieczyszczeń:

Benzen, dwutlenek azotu, tlenki azotu, dwutlenek siarki, ołów, pył zawieszony PM10 i PM 2,5, tlenek węgla

Im drobniejszy pył tym bardziej niebezpieczny. Istotny jest okres uśredniania wyników pomiarów. Normy mamy średnioroczne - wyniki pomiarów określa się średnia z całego roku. Dla dwutlenku azotu norma dla 1h - 200µg/m³- ta norma uznana jest za utrzymaną, jeżeli nie była przekroczona więcej niż 18 razy w ciągu roku. Normy są określone ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin.

Poziomy docelowe mamy określone dla takich substancji jak: arsen, benzo-a-piren, kadm, nikiel, ozon, pył zawieszony PM 2,5.

Poziom celu długoterminowego dla ozonu w powietrzu

Ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2011r.

Województwo łódzkie posiada bogatą strukturę gospodarczą, w skład której wchodzi przede wszystkim przemysł włókienniczy, energetyka, przemysł spożywczy, chemiczny i materiałów budowlanych. Istnieje ponad 240 tys. podmiotów gospodarczych. Przedsiębiorstw państwowych na koniec 2008 r. było tylko 29. Do obiektów szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi zaliczyć trzeba przede wszystkim Elektrownię Bełchatów PGE, Kopalnię Węgla Brunatnego Bełchatów PGE, Zespół Elektrociepłowni w Łodzi (Dalkia S.A.), Grupową Oczyszczalnię Ścieków w Łodzi. Oprócz tych źródeł emisji do istotnych źródeł zanieczyszczenia powietrza zalicza się źródła mobilne, tzw. niską emisję przede wszystkim z kotłowni lokalnych, palenisk domowych, emisję pochodzącą z rolnictwa.

Emisje zanieczyszczeń do atmosfery można podzielić na naturalną i antropogeniczną.

Emisja naturalna związana jest głównie z erupcją wulkanów, pożarami lasów i łąk, rozkładem materii organicznej, erozją gleb i skał.

W emisji antropogenicznej wyróżniamy:

1) emisje punktową pochodzącą ze zorganizowanych źródeł w wyniku energetycznego spalania paliw i przemysłowych procesów technologicznych;

2) emisje liniową - komunikacyjną pochodzącą głownie z transportu samochodowego, kolejowego, wodnego i lotniczego;

3) emisje powierzchniową, w skład której wchodzą zanieczyszczenia komunalne z palenisk domowych, gromadzenia i utylizacji ścieków i odpadów;

4) emisję z rolnictwa pochodzącą z upraw i hodowli zwierząt.

Tam, gdzie naruszone są normy administracja zobowiązana jest do przygotowania programów naprawczych. W naszym wypadku programów ochrony powietrza. Lista stref w województwie łódzkim, które zostały zakwalifikowane do realizacji planów ochrony powietrza ze względu na ochronę zdrowia dla 3 zanieczyszczeń: pył zawieszony PM10, benzo-a-piren w pyle PM10, pył zawieszony PM2,5.

Ze względu na przekroczenie rocznej wartości poziomu dopuszczalnego stężenia pyłu zawieszonego PM10 w 2011r. programy ochrony powietrza mają przygotować: M. Łódź, Piotrków Trybunalski, Kutno, Opoczno.

Ze względu na przekroczenie 24 godzinnej wartości poziomu dopuszczalnego stężenia pyłu zawieszonego PM10 w 2011r. programy ochrony powietrza mają przygotować: M. Łódź, Zgierz, Pabianice, Aleksandrów Łódzki, Konstantynów Łódzki, Kutno, Opoczno, Piotrków Trybunalski, Radomsko, Sieradz, Skierniewice, Tomaszów Mazowiecki, Zduńska Wola.

Ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10 w 2011r. programy ochrony powietrza mają przygotować: M. Łódź, Zgierz, Pabianice, Aleksandrów Łódzki, Konstantynów Łódzki, Kutno, Piotrków Trybunalski, Opoczno. Poza w/w miastami obszary przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)piranu obejmowały znaczne obszary ościennych gmin wiejskich sąsiadujących z miastami, w których notowano maksymalne wartości stężenia benzo(a)pirenu w pyle PM10.

Ze względu na przekroczenie rocznej wartości poziomu dopuszczalnego stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 w 2011r. programy ochrony powietrza mają przygotować: M. Łódź, Zgierz, Pabianice, Piotrków Trybunalski

Od stycznia 2012r. pomiary składu pyłu rozpoczęto na 5 nowych stanowiskach pomiarowych. W miarę rozbudowy sieci pomiarów składu pyłu PM10, w najbliższych latach należy się spodziewać co raz liczniejszych udokumentowanych przypadków przekroczeń poziomu docelowego benzo-a-piernu.

Zagrożenie ozonem występuje w południowej części województwa łódzkiego. Ostatnio nie zanotowano przekroczeń normy ozonu i dwutlenku siarki.

Dla tych stref, w których rejestruje się naruszenie norm należy przygotować program ochrony powietrza. Programy ochrony powietrza dla województwa łódzkiego znajdują się na stronie Urzędu Marszałkowskiego - każdy ma do niego wgląd. Szczegółowe mapy miast, w których nastąpiły przekroczenia norm na stronie WIOŚ.

Woda - ogólna charakterystyka, zagrożenie, ochrona

Podstawową postacią występowania wody na Ziemi jest postać ciekła. Woda cały czas znajduje się w ruchu zmieniając miejsce i postać, w której występuje. Nazywamy to cyklem hydrologicznym. Podstawy prawne ochrony wód w Polsce: POŚ, ustawa z 18 lipca 2001r. prawo wodne, oprócz tego mamy także przepisy wykonawcze.

Wody dzielą się na wody powierzchniowe i podziemne.

Wody podziemne znajdują się w głębi Ziemi wypełniając wszystkie pory i szczeliny w skałach. Skały biorąc pod uwagę przenikalność wody, nasiąkalność wodą można podzielić na:

* skały lite, np. granit, bazalt - nienasiąkalne, nieprzepuszczalne

* skały tylu piasek, żwir - nasiąkalne, przepuszczalne

* muły, iły (bardzo drobny materiał skalny) - nasiąklane, nieprzepuszczalne

Glina to piasek wymieszany z iłem.

Dolną granicą występowania wody podziemnej jest 2,5-3km. Bo wraz ze wzrostem wysokości będzie wzrastało ciśnienie, a wraz z nim wzrośnie zakleszczenie porów. Woda w głębi Ziemi pochodzi z opadów atmosferycznych. Gdy spadnie część wody wsiąknie w powierzchnię ziemi (infiltruje w głąb Ziemi). Rzadko występują warstwy, które są absolutnie szczelne. Woda wnikając w ziemię oczyszcza się i ubogaca w związki mineralne, które mogą być korzystne lub niekorzystne. Wody korzystne - wody mineralne, np. Muszynianka, która ma związki wapnia, magnezu, dwutlenek węgla.

Zwierciadło (lustro) wody gruntowej - górna granica występowania wody podziemnej. Strefa nasycenia (saturacji) - od zwierciadła wody gruntowej do dolnej warstwy występowania wody. Strefa napowietrzenia (areacji) - od powierzchni ziemi do lustra wody gruntowej. Zwierciadło wody gruntowej jest ruchome, w czasie suszy obniża się, a w czasie częstych opadów, podnosi się.

Ustawa z 18 lipca 2001r.

90% wody w Łodzi to woda podziemna, a10 % z Pilicy. Najstarsza studnia głębinowa w Łodzi jest na Chojnach, ma 900m głębokości. W Łodzi jest ok. 70 studni głębinowych.

Lej depresyjny - obniżenie zwierciadła wody podziemnej przy nadmiernym eksploatowaniu studni.

Wody powierzchniowe - art. 5 ustawy prawo wodne.

Do wód powierzchniowych zaliczamy wodę mórz i oceanów. Do jurysdykcji Polski należą wody śródlądowe i wody terytorialne.

Śródlądowe wody terytorialne dzielą się na:

1) płynące - są to wody w ciekach naturalnych, w rzekach, jeziorach (jeśli jest dopływ i odpływ, który ma charakter naturalny), w sztucznych zbiornikach usytuowanych na wodach płynących

2) stojące - wody znajdujące się w jeziorach i innych zbiornikach, do których nic nie wpływa i nie wypływa.

Dla potrzeb gospodarowania wodami wody dzieli się na:

1) jednolite części wód powierzchniowych

2) jednolite części wód podziemnych

Prawo własności wód

Wody mogą stanowić własność Skarbu Państwa, osób prawnych (np. JST) i osób fizycznych. Własność Skarbu Państwa stanowią wody morza terytorialnego oraz śródlądowe powierzchniowe wody płynące.

Wody publiczne to wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu. Wyjątki są bardzo precyzyjnie przewidziane w ustawie.

Wody stojące oraz wody w rowach znajdujące się w granicach nieruchomości stanowią własność właściciela nieruchomości. Te wody mogą podlegać obrotowi cywilnoprawnemu.

Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa, wykonują:

1) minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych

2) Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej

3) dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach parku,

4) marszałek województwa, - w stosunku do wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa,

Grunty pokryte wodami powierzchniowymi stanowią własność właściciela tych wód.

Linię brzegu dla cieków naturalnych, jezior oraz innych naturalnych zbiorników wodnych stanowi krawędź brzegu lub linia stałego porostu traw albo linia, którą ustala się według średniego stanu wody z okresu co najmniej ostatnich 10 lat. Linię brzegu ustala właściwy organ w drodze decyzji.

Właściciel wody nie nabywa praw do gruntów zalanych przez wodę podczas powodzi.

Wyspy oraz przymuliska powstałe w sposób naturalny na wodach powierzchniowych stanowią własność właściciela wody.

Obowiązkiem właściciela wody jest jej utrzymanie w jak najlepszym stanie.

Zabrania się grodzenia nieruchomości przyległych do powierzchniowych wód publicznych w odległości mniejszej niż 1,5 m od linii brzegu, a także zakazywania lub uniemożliwiania przechodzenia przez ten obszar.

Korzystanie z wód polega na ich używaniu na potrzeby ludności oraz gospodarki. Korzystanie z wód nie może pogarszać ich stanu, ustaleń planu gospodarowania wodami, prowadzić do marnotrawstwa wody, energii wody ani wyrządzać szkód. Rodzaje korzystania z wód: powszechne, zwykłe, szczególne. Wody podziemne powinny być wykorzystywane przede wszystkim:

1) do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz na cele socjalno-bytowe

2) na potrzeby produkcji artykułów żywnościowych i farmaceutycznych.

Powszechne korzystanie z wód przysługuje każdemu. Dotyczy korzystania ze śródlądowych powierzchniowych wód publicznych, wód morza wewnętrznego, wód morza terytorialnego. Wyjątki są nieliczne. Powszechne korzystanie służy do zaspokajania potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego, rolnego (bez stosowania specjalnych urządzeń technicznych), a także wypoczynku, uprawiania sportów wodnych, uprawiania turystyki, amatorskiego połowu ryb.

Zwykłe korzystanie z wód - właścicielowi gruntu przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących jego własność oraz z wody podziemnej znajdującej się w jego gruncie. Prawo to nie stanowi prawa do wykonywania urządzeń wodnych bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego (np. studnia). Zwykłe korzystanie z wód służy do zaspokojenia potrzeb własnego gospodarstwa domowego, rolnego, ale ustawodawca precyzuje, co nie stanowi zwykłego korzystania z wód:

1) nawadnianie gruntów, upraw wodą podziemną za pomocą deszczowni

2) korzystanie z wód na potrzeby działalności gospodarczej

3) pobór wody powierzchniowej i podziemnej w ilości większej niż 5m³ na dobę

4) rolnicze wykorzystanie ścieków lub wprowadzanie do wód lub ziemi oczyszczonych ścieków w ilości większej niż 5m³.

Bez pozwolenia można wybudować studnię do 30m głębokości.

Szczególne korzystanie z wód - korzystanie wykraczające poza korzystanie powszechne i zwykłe. W szczególności:

1) pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych, w ilości większej niż 5m³ na dobę

2) wprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi

3) przerzuty wody oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych

4) piętrzenie oraz retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych

5) korzystanie z wód do celów energetycznych

6) korzystanie z wód do celów żeglugi oraz spławu

7) wydobywanie z wód kamienia, żwiru piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub z brzegu

8) rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych

Szczególne korzystanie z wody wymaga pozwolenia, które nazywamy pozwoleniem wodnoprawnym. Jednym z elementów ochrony wód jest reglamentacja. W pozwoleniu wodnoprawnym organ ochrony środowiska indywidualnie dla każdego podmiotu korzystającego z wód określa zakres korzystania z nich. Tymi organami, które wydają pozwolenia jest najczęściej starosta.

Korzystając z wód zmieniamy ich właściwości fizyczne, chemiczne, biologiczne. Do właściwości fizycznych zaliczamy np.: temperaturę, barwę, zapach, smak. Do właściwości chemicznych zaliczamy: odczyn pH wody, twardość, kwasowość, zasadowość, utlenialność, zawartość różnych związków, np. żelazo, mangan, chlorki, siarczany. Właściwości biologiczne wody określone są przez organizmy zamieszkujące wodę, w tym bakterie chorobotwórcze.

Woda może być skażona. Skażenie wody oznacza, że ma w swoim składzie substancje, które w jej naturalnych warunkach nie występują. Jeżeli te substancje są w wodzie rozpuszczone, to mówimy że woda jest skażona chemicznie, jeżeli ma podwyższoną temperaturę - skażenie termiczne, jeżeli występują jakieś organizmy - skażenie bakteriologiczne. Zanieczyszczenie wody oznacza, że woda ma właściwości, które powodują, że nie nadaje się do użytku, bądź też jej użyteczność jest ograniczona.

W warunkach naturalnych zanieczyszczenia podlegają samooczyszczeniu. Ten proces polega m.in. na rozcieńczeniu wody, sedymentacji (osadzania się na dnie), najważniejszym jednak jest rozkład biologiczny (w wodzie występuje szereg organizmów, które odżywiają się zanieczyszczeniami znajdującymi się w wodzie. Są to bakterie tlenowe (aerobowe), bakterie beztlenowe (anaerobowe). Problem pojawia się, gdy ładunek zanieczyszczeń znajdujących się w wodzie przekracza możliwości samooczyszczania się wody. Aby utrzymać jakość wód na odpowiednim poziomie niezbędne jest oczyszczanie ścieków.

Eutrofizacja - wzbogacenie wody miogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego (woda „zakwita”), w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód.

Wykorzystując wody wytwarzamy ścieki. Czym są ścieki określa ustawa prawo wodne.

Ścieki - są to wprowadzone do gruntu lub ziemi wody zużyte. W szczególności na cele bytowe lub gospodarcze. Do ścieków zaliczamy również: ciekłe odchody zwierzęce, wody opadowe lub roztopowe ujęte w systemy kanalizacyjne, wody odciekowe (ze składowisk odpadów i miejsc ich magazynowania), wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb łososiowatych, wody wykorzystane z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niż łososiowate albo innych organizmów wodnych.

Ścieki bytowe - ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu lub funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych budynków.

Ścieki przemysłowe - nie są ściekami bytowymi, wodami opadowymi lub roztopowymi, powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową.

Ścieki komunalne - mieszanina ścieków bytowych z przemysłowymi, z wodami opadowymi lub roztopowymi.

Grupowa Oczyszczalnia Ścieków w Łodzi to jedna z najdłużej budowanych oczyszczalni ścieków (od lat 70. do 1994r.). jest to także jedna z największych oczyszczalni, oczyszcza ok. 50% ścieków z woj. łódzkiego.

Rodzaje oczyszczania ścieków:

Pierwszym rodzajem jest oczyszczanie mechaniczne - na tym etapie oczyszczania usuwa się z wody zanieczyszczenia nierozpuszczalne (ciała stałe, tłuszcze). Zanieczyszczenia stałe zatrzymują się na kratach i sitach (skratki) - po odsączeniu trafia na składowisko odpadów. Drugim etapem jest piaskownik - urządzenie, które zatrzymuje zanieczyszczenia wielkości ziaren piasku. Ścieki przepływają przez kanał z określoną prędkością (33cm/s). Osadzają się na dnie i są zagarniane, potem odsączane i potem trafiają na składowisko odpadów (w ciągu doby ok. 2 tony). Trzecim etapem oczyszczania jest osadnik wstępny - ścieki pozostawia się we w miarę niezakłóconych warunkach statycznych (spowalnia się ich bieg) - na dnie osadzają się najdrobniejsze zanieczyszczenia (zawiesina) - jest ona zgarniana i trafia do komór fermentacyjnych. Osadniki wstępne połączone są z odtłuszczaczami. Tłuszcz spływa do odpowiednich zbiorników jest to odpad niebezpieczny, może być zutylizowany wyłącznie przez spalenie.

Druga część oczyszczania to oczyszczanie biologiczne - polega na usuwaniu ze ścieków zanieczyszczeń organicznych oraz związków biogennych w procesie biologicznego rozkładu. Te zanieczyszczenia są mineralizowane - rozkładane na substancje, które w wodzie w naturalnych warunkach występują. Dokonuje się to dzięki mikroorganizmom, którym trzeba dostarczyć odpowiednią ilość tlenu. Z osadników wstępnych ścieki trafiają do reaktorów biologicznych, w których znajduje się osad czynny. Mikroorganizmy pracujące w komorach biologicznych szybko się rozmnażają używając jako pożywienia zanieczyszczeń znajdujących się w ściekach. Osad końcowy - ostateczne oczyszczenie ścieków. Najdrobniejsze zanieczyszczenia, które się osadzają są odprowadzane do komór fermentacyjnych, a wodza do Neru. Ścieki przez GOŚ przepływają przez ok. 24h. Osad czynny trafia do komór fermentacyjnych. Osad w warunkach beztlenowych fermentuje 23-27 dni. Powstaje biogaz, którego podstawowych składnikiem jest metan. Jest on zbierany w specjalnym zbiorniku. Kiedyś był on spalany. Teraz jest on wykorzystywany. W 2010r. wybudowano elektrownię i ciepłownię. Metan jest spalany w generatorach, które wytwarzają prąd elektryczny, który jest wprowadzany do sieci. GOŚ jest samowystarczalna elektrycznie. Drugą część metanu spala się i wytwarza ciepło, które służy do ogrzewania komór fermentacyjnych i budynków należących do oczyszczalni. Pozostałości po fermentacji są zagęszczane i trafiają na tzw. laguny - składowiska tych odpadów. Codziennie powstaje ok. 200 ton tego osadu.

Zakład do termicznego przekształcania osadu - by zmniejszyć jego ilość i zmniejszyć obecność drobnoustrojów niebezpiecznych dla człowieka.

Podwyższone usuwanie biogenów w ściekach następuje w oczyszczalniach ścieków o wysoko efektywnych technologiach oczyszczania, które umożliwiają zwiększoną redukcję azotu i fosforu. Takie technologie w Polsce pojawiły się po 1995r.

Chemiczne oczyszczanie ścieków - polega na wytrąceniu niektórych związków rozpuszczalnych lub neutralizacji ścieków metodami chemicznymi.

Co roku w Polsce powstaje 2,3km³ ścieków wymagających oczyszczenia. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków: miejska 89%, wiejska 29%. W Polsce dominuje zła jakość wody.

Podstawy prawne gospodarki odpadami - POŚ, ustawa z 27.04.2001 o odpadach.

Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest zobowiązany. Odpady te zostały podzielone na 16 kategorii, które znajdują się w załączniku nr 1 do ustawy.

Kategorie odpadów Q1-Q16, np. Q2- produkty nie odpowiadające wymaganiom jakościowym, Q12- podrobione lub zafałszowane substancje lub przedmioty, Q3- produkty, których termin przydatności do właściwego użycia upłynął.

Odpady niebezpieczne to

1) należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika nr 2 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy lub

(lista A np. odpady medyczne i weterynaryjne, środki farmaceutyczne, leki i związki stosowane w medycynie lub weterynarii; załącznik nr4 np. łatwopalne, szkodliwe, toksyczne, rakotwórcze, żrące)

2) należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do ustawy i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy.

(lista B np. składają się z mydeł, tłuszczów, wosków, pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, baterii, akumulatorów i innych ogniw elektrycznych, muszą zawierać substancje, np. kadm, cynk, ołów)

Odpady komunalne - odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych.

Odzysk - wszelkie działania, niestwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania.

Recykling - to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym. Do recyklingu zaliczamy recykling organiczny, a nie zaliczamy odzysku energii

Pojęcie odzysku jest szersze od pojęcia recyklingu. Żeby można było mówić o recyklingu, to substancja lub przedmiot powinny zostać przetworzone w procesie produkcyjnym. Do recyklingu nie zaliczamy odzysku energii. Do recyklingu zaliczamy recykling organiczny (obróbka tlenowa, w tym kompostowanie, lub beztlenowa odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku której powstaje materia organiczna lub metan; składowa-nie na składowisku odpadów nie jest traktowane jako recykling organiczny.

Posiadacz odpadów - każdy, kto faktycznie włada odpadami (wytwórca odpadów, inną osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną), z wyłączeniem prowadzącego działalność w zakresie transportu odpadów; domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości;

Unieszkodliwienie odpadów (utylizacja) - poddanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska. Procesy unieszkodliwiania odpadów:

1) składowanie na składowiskach odpadów obojętnych

2) składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych

3) składowanie na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne

4) składowanie przez głębokie zatłaczanie

5) składowanie w pojemnikach w ziemi (np. w kopalniach)

6) termiczne przekształcenie (spalanie)

7) obróbka fizyko-chemiczna

8) obróbka biologiczna

Co roku w Polsce wytwarza się 136mln ton odpadów, w tym odpady z przemysłu 124mln ton, odpady komunalne 212mln ton. Najwięcej odpadów przemysłowych powstaje w województwie śląskim, dolnośląskim, łódzkim. 315kg odpadów rocznie na jednego mieszkańca. Statystyczny Polak zbiera 255kg odpadów na rok.

Zasady gospodarowania odpadami. Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:

1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania;

2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów;

3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.

4) odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi lub unieszkodliwieniu w miejscu ich powstawania

5) odpady powinny być zbierane w sposób selektywny

6) unieszkodliwieniu poddaje się te odpady, z których uprzednio wysegregowano odpady nadające się do odzysku.

W odpadach komunalnych jest bardzo dużo opakowań (ok. 40%).

Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej z 2001r. ustawa określa obowiązki przedsiębiorców wprowadzających na terytorium kraju produkty w opakowaniach. Dotyczy przedsiębiorców produkujących w kraju, jak i sprowadzających produkty z zagranicy. Rodzaje opakowań (ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych):

1) wielokrotnego użytku, np. butelka szklana

2) jednorazowe, np. butelka typu PET

3) zbiorcze, np. karton, w którym kasza jest dostarczana do sklepu

4) transportowe, np. palety

Ustawa dotyczy także sklepów handlu detalicznego o powierzchni handlowej powyżej 500m², a także sieci sklepów, które mają łączną powierzchnię handlową powyżej 5tysm² (np. Biedronka).

Rodzaje opakowań, których dotyczy ustawa:

* opakowania z tworzyw sztucznych

* opakowania z aluminium

* opakowania ze stali, w tym z blachy stalowej

* opakowania z papieru i tektury

* opakowania ze szkła gospodarczego, poza ampułkami

* opakowania z drewna, np. palety

Ponadto ustawa dotyczy artykułów poużytkowych takich jak opony nowe, używane, regenerowane, nieregenerowane, oleje smarowe. Przedsiębiorcy mają obowiązek zapewnienia odzysku, a w szczególności recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych. Przedsiębiorcy zobowiązani są do 31 grudnia 2014r. osiągnąć docelowy poziom odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych. Odzysk razem - 50%, recykling - 25%. Przepisy wykonawcze określają poziomy odzysku i recyklingu dla poszczególnych lat. Z obowiązku tego przedsiębiorcy mogą wywiązać się samodzielnie albo za pośrednictwem organizacji odzysku.

Organizacja odzysku - przedsiębiorstwo, którego zadaniem jest przejmowanie od przedsiębiorców i obowiązków związanych z odzyskiem i recyklingiem. Pobierają za to zapłatę, np. Reba (zbieranie baterii), ElektroEko (zbiór elektrośmieci). W Polsce jest ich ponad 20.

Jeżeli przedsiębiorca nie wywiąże się z obowiązku jest zobowiązany do wpłacenia opłaty produktowej, obliczonej oddzielnie w przypadku nieosiągnięci wymaganego poziomu recyklingu i odzysku. Rozliczanie następuje do końca roku kalendarzowego. Opłatę oblicza się jako iloczyn stawki opłaty i różnicy między wymaganym a osiągniętym poziomem odzysku i recyklingu. Ustawa określa górne stawki opłat produktowych, natomiast przepisy wykonawcze określają stawki szczegółowe.

Przedsiębiorcy są zwolnieni z opłat, gdy łączna roczna wysokość dla poszczególnych rodzajów opakowań nie przekracza 50zł. Opłaty produktowe wpłaca się na odrębny rachunek bankowy Urzędu Marszałkowskiego (nazywane także opłatami marszałkowskimi). Jeżeli marszałek województwa stwierdzi, że przedsiębiorstwo lub organizacja odzysku nie wywiązało się z obowiązku opłaty produktowej, to w drodze decyzji określa dodatkową opłatę produktową - wynosi 50% nie wpłaconej kwoty. W razie nieterminowego uiszczenia opłat produktowych lub uiszczenie ich w zaniżonej wysokości marszałek nabiera takich uprawnień jak organ podatkowy. Marszałek województwa przekazuje te opłaty do Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a te fundusze mogą te środki przeznaczyć na finansowanie odzysku i recyklingu, i edukację z tym związaną.

Baterie i akumulatory

Baterie jednorazowego użytku. Akumulatory przenośne, samochodowe, przemysłowe. Baterie i akumulatory zawierają szereg bardzo toksycznych substancji, przede wszystkim metale ciężkie, ołów, kadm, cynk, miedź, kwasy. Szacuje się, że jedna bateria potrafi zanieczyścić 400 litrów wody. Dlatego konieczne stało się uporządkowanie kwestii związanych z bateriami i akumulatorami. Początkowo baterie i akumulatory objęte były uregulowaniami ustawy o obowiązkach przedsiębiorców. W 2009r. wyłączono baterie i akumulatory z tej ustawy i wprowadzono ustawę o bateriach i akumulatorach z 2009r. Baterie i akumulatory wprowadzone do obrotu muszą spełniać określone wymaganie. Nie mogą zawierać zbyt dużej ilości rtęci, kadmu. Muszą być odpowiednio oznakowane - musi być symbol selektywnego zbierania (przekreślony kosz na śmieci). Wszyscy, którzy wprowadzają baterie i akumulatory muszą być wpisani do odpowiedniego rejestru. Rejestr ten prowadzi GIOŚĄ. Rejestr jest umieszczony w publicznie dostępnym wykazie. Przedsiębiorcy uzyskują numer rejestrowy, który musi być uwidoczniony na dokumentach, którymi się posługuje. Obowiązki wprowadzających baterie i akumulatory - zobowiązani do zorganizowania i sfinansowania zbierania, przetwarzania, recyklingu i unieszkodliwiania zużytych baterii i akumulatorów.

Przepisy wykonawcze określają jaki jest roczny poziom zbierania zużytych baterii i akumulatorów. W 2013r. powinniśmy zebrać 30%, docelowo w 2016 - 45%. Wprowadzający baterie i akumulatory zobowiązany jest prowadzić i finansować kampanię edukacyjną. Na ten cel musi być przeznaczona określona część przychodów. Na straży tego systemu stoi opłata produktowa. Wprowadzający baterie i akumulatory musi rozliczyć się z tego obowiązku, z którego może wywiązywać się samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji. Jeżeli się nie wywiąże ponosi opłatę produktową. Stawka to 80gr-12zł/kg. Aktualnie wynosi 9zł/kg. Opłata produktowa wpłacana jest na odrębny rachunek bankowy Urzędu Marszałkowskiego. Wprowadzający baterie i akumulatory musi też wysłać odpowiednie sprawozdanie. Jeżeli marszałek województwa stwierdzi, że przedsiębiorca nie wywiązał się ze swojego obowiązku (nie wniósł opłaty, lub w zaniżonej wysokości) w drodze decyzji ustala dodatkową opłatę produktową (50%) nie wpłaconej kwoty). Marszałek województwa opłatę produktową przekazuje FOŚiGW - środki te muszą być przeznaczone na finansowanie zbierania baterii i akumulatorów i edukacji z tym związanej. Obowiązki związane z gospodarkę bateriami i akumulatorami ciążą również na użytkownikach końcowych - są obowiązani do przekazania zużytych baterii i akumulatorów zbierającemu. Nie wolno umieszczać zużytych baterii i akumulatorów łącznie z innymi odpadami.

Akumulatory kwasowo-ołowiowe (samochodowe) - opłata depozytowa (kaucja) - 30zł za sztukę akumulatora.

Zasada gospodarowania elektrośmieciami - ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym z 2005r. Ustawa określa wymagania, jakim powinien odpowiadać sprzęt elektryczny i elektroniczny - zużyty sprzęt trzeba oddać zbierającemu sprzęt, a on pooddaje go profesjonalnemu recyklingowi.

Samochody - ustawa o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji z 2005r. - utworzenie sieci punktów zbierania samochodów. Opłata recyklingowa - 500zł.

Społeczno-ekonomiczne aspekty ochrony środowiska - wykład, dr Zbigniew Głuszczak

12

---