Definicja i rola epidemiologii w zdrowiu publicznym

Pojęcie zdrowia

Zdrowie jednostkowe (konkretnej osoby)

- działanie: indywidualna opieka zdrowotna,

Zdrowie zbiorowości (grupy, wspólnoty)

- działanie:zdrowie publiczne

Definicje:

1. Zdrowie to brak choroby, stan przeciwny chorobie

(definicja negatywna).

2. Zdrowie to stan umożliwiający jednostce jak najpełniejsze rozwijanie aktywności społecznej na różnych płaszczyznach życia.

(Talcott Parsons)

3. Zdrowie jest stanem zupełnej pomyślności fizycznej, psychicznej i społecznej, a nie jedynie brakiem choroby lub ułomności.

(definicja Światowej Organizacji Zdrowia):

Zdrowie to:

• Zdolność do adaptacji w zmieniającym się środowisku,

• Pewien potencjał fizyczny i psychiczny, dający możliwość rozwijania aktywności,

Zdrowie to:

• Zdolność do normalnego funkcjonowania organizmu, mając na względzie wszystkie jego organy i funkcje.

• Wyraz równowagi i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych osoby ludzkiej.

Wnioski;

• Zdrowie i choroba jako zjawiska biologiczne i społeczne to pojęcia o wielkiej złożoności, trudne do ścisłego zdefiniowania,

• Definicja zdrowia musi być tak budowana, aby spełniła cel, któremu ma służyć.

Zdrowie publiczne

Wg. C. Winslowa

Zdrowie publiczne oznacza wiedzę i sztukę służącą zapobieganiu chorobom,

poprawie i przedłużaniu życia, zdrowia i witalności fizycznej i psychicznej jednostek,

poprzez działania zbiorowe ukierunkowane na:

1. walkę z chorobami, które przedstawiają największe zagrożenie,
2. poprawę stanu zdrowotnego Środowiska

3. edukację jednostek w zakresie reguł higieny osobistej,
4. organizowanie świadczeń usług medycznych i pielęgniarskich, mając na uwadze wczesną diagnostykę i leczenie ukierunkowane zapobiegawczo,

5. Wdrażanie środków i rozwiązań socjalnych, które zabezpieczałyby każdej jednostce danej zbiorowości poziom życia umożliwiający podtrzymanie zdrowia

Zdrowie zbiorowości jest pojęciem abstrakcyjnym,

Zdrowie zbiorowości jest to stan dynamicznej równowagi między populacją a otoczeniem, zapewniający jej możność przetrwania i rozwoju dzięki korzystnemu kształtowaniu cech jednostki oraz pomyślnym zmianom w środowisku.

Epidemiologia to dział medycyny, to nauka o:

• przyczynach chorób,( szeroka skala zjawisk i zdarzeń),

• prawach powstawania, oraz szerzenia się chorób w populacji,

• ich natężeniu,

• zapobieganiu im.

Epidemiologia to nauka o czynnikach wpływających na:

częstość występowania chorób,

skalę rozpowszechniania się chorób w populacji ludzi.

Epidemiologia zajmuje się:
badaniem czynników i warunków związanych z powstawaniem i szerzeniem się chorób zakaźnych oraz innych schorzeń i zaburzeń zdrowia w populacji .

Epidemiologia wiele dziesięcioleci zajmowała się analizą i zwalczaniem epidemii chorób zakaźnych,
doskonaląc metody
*wykrywania źródeł zakażenia,
*ustalania dróg szerzenia chorób zakaźnych,
*zapobiegania tym chorobom

Proces epidemiczny chorób zakaźnych:
źródło drogi osobnik
zakażenia szerzenia wrażliwy
zwalczanie:
likwidacja przecinanie podnoszenie
źródeł dróg szerzenia odporności

Słowniczek:

Epidemia - występowanie na danym obszarze zachorowań na chorobę zakaźną wśród ludności na określonym terenie i w określonym czasie w liczbie wyraźnie większej niż w poprzednich okresach czasu lub nagłe wystąpienie chorób zakaźnych wcześniej nie występujących.
Pandemia - epidemia obejmująca rozległe obszary, np. cały kontynent lub nawet świat; epidemia danej choroby zakaźnej, występująca w tym samym czasie w różnych krajach i na różnych kontynentach; duża epidemia ograniczona w czasie, nieograniczona w przestrzeni.

Endemia - stałe występowanie zachorowań na określoną chorobę (np. chorobę zakaźną) na danym obszarze w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie.

Częstość - liczba w określonym czasie,
Rozpowszechnienie - liczba na dowolnym obszarze(teren, populacja) w określonym przedziale czasu.

Epidemiologiczny nadzór(surveillance) gromadzenie, analizowanie, opracowywanie i rozpowszechnianie informacji dotyczącej występowania chorób oraz czynników warunkujących szerzenie się chorób.
Podstawą surveillance jest monitoring stały w warunkach środowiska i sytuacji zdrowotnej ludzi).

Monitorowanie - stałe zbieranie materiału, jego badanie, obserwacja, analiza wyników i zjawisk określających np. sytuację zdrowotną, stan środowiska, itp., dla wczesnego uchwycenia niekorzystnych zmian w celu podjęcia odpowiednich przeciwdziałań.

Zapadalność(zachorowalność) - liczba nowych zachorowań, nowych przypadków konkretnej choroby zaistniałych w określonym przedziale czasu (współczynnik zapadalności)

Chorobowość - liczba chorych na daną chorobę w określonym przedziale czasu (współczynnik chorobowości chwilowej, współczynnik chorobowości okresowej )

Umieralność - liczba zgonów zaistniałych w badanej populacji w danym czasie ( współczynniki ogólne i swoiste współczynniki umieralności wg. wieku, płci, przyczyn)

Śmiertelność - w odróżnieniu od umieralności jest to odsetek zgonów na ściśle określoną chorobę spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę ( współczynnik śmiertelności)

Proces epidemiczny - proces powstawania i szerzenia się określonego zakażenia lub inwazji pasożytniczej w zbiorowisku ludzkim.( By mogło dojść do zakażenia konieczna jest wrażliwa populacja)

Rezerwuar - miejsce naturalnego bytowania zarazka: człowiek, zwierzę.
(Rezerwuar jest też źródłem zakażenia , źródło nie zawsze jest rezerwuarem),

Źródło zakażenia - człowiek (chory, zakażony, nosiciel), roślina, zwierzę, materiał nieożywiony (żywność, gleba) z którego zarazek został przeniesiony na wrażliwego osobnika.

Zakażenie - wniknięcie i rozwój w organizmie żywym biologicznego czynnika chorobotwórczego;
również zanieczyszczenie drobnoustrojami powierzchni ciała, przedmiotów, wody żywności, powietrza.
Nosiciel -osobnik, w którego organizmie bytuje i rozmnaża się zarazek nie wywołując u niego objawów chorobowych, lub posiadający nieprawidłową wersję genu recesywnie dziedziczonej choroby genetycznej lecz nie wykazujący objawów chrobowych; zarazek może

być wydalany poza organizm nosiciela.

Choroba infekcyjna - jest następstwem zakażenia jest kliniczną ekspresją zakażenia,
Choroba zakaźna - grupa chorób ludzi, zwierząt roślin, będąca następstwem zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym i złamania sił odpornościowych organizmu, tj. choroba infekcyjna szerząca się z osobnika na osobnika (dur brzuszny),
Choroba zaraźliwa - choroba zakaźna przenosząca się z osobnika na osobnika tego samego gatunku (cholera)

wg. współczesnych definicji zjawisko nadmiernej zapadalności to istota epidemii - dotyczy zarówno chorób zakaźnych jak i wszelkich innych (nowotwory, nadciśnienie tętnicze, zgony, kalectwo itp.).

Podstawy identyfikacji epidemii:
*znajomość częstości nie epidemicznej tego zjawiska,
*ujawnienie różnic w częstości pomiędzy różnymi środowiskami w tym samym czasie.

Podział epidemiologii:

Epidemiologia ogólna dział zawierający badania, opis i ustalanie ogólnych praw o przyczynach i sposobach rozprzestrzeniania się chorób i ich natężeniu,

Epidemiologia szczegółowa dział zawierający badania, opis i ustalanie praw o przyczynie i sposobach rozprzestrzeniania się oraz o natężeniu ściśle określonej choroby,

Epidemiologia chorób zakaźnych i inwazyjnych epidemiologia chorób wywołanych przez żywe czynniki,

Epidemiologia zakażeń szpitalnych dział zawierający zagadnienia związane z badaniem, opisem i ustalaniem przyczyn i praw pojawienia się chorób o etiologii bakteryjnej, wirusowej u chorych przebywających w szpitalu z innych przyczyn i sposobach zapobiegania tym zakażeniom.

Epidemiologia chorób zawodowych, epidemiologia chorób zakaźnych i niezakaźnych związanych z wykonywaną pracą i obecnymi na stanowiskach pracy czynnikami biologicznymi, chemicznymi i fizycznymi

Epidemiologia katastrof, epidemiologia obejmująca nadzwyczajne sytuacje zdrowotne związane z masowym działaniem nadzwyczajnych czynników niszczących

• środowisko życia ludzi,

• możliwości i sprawność organizacyjną

(pożary, huragany, wielkie powodzie, trzęsienia ziemi, szarańcza, itp..)

Epidemiologia środowiskowa ,dział gdzie metody epidemiologiczne stosuje się do oceny wpływu czynników środowiskowych na zdrowie człowieka

( czynniki chemiczne, fizyczne, stres, mass media).

Ze względu na działalność praktyczną epidemiologię można podzielić na:
Sanometrię - metody pomiaru zdrowia społeczeństwa,
Profilaktykę -
* opracowywanie teoretycznych podstaw metod zapobiegania i zwalczania chorób
* ich weryfikacja
* wprowadzanie do praktyki
Promocję zdrowia (cel:oddziaływanie na jednostkę aby uznała ona zdrowie za wartość nadrzędną, aby czuła się odpowiedzialna za nie i świadomie dążyła do jego utrzymania).
* działania informacyjne prowadzone przez pracowników służby zdrowia i administrację skłaniające do działań prozdrowotnych,
* działania stwarzające możliwości poprawiania zdrowia

Organizację służb sanitarnych i przeciwepidemicznych,

Politykę zdrowotną
*kierunki strategicznej oceny zdrowia populacji potrzeby diagnostyczne i lecznicze,
*strategia działań profilaktycznych,
*ustalanie prozdrowotnych aktów prawnych
*ustalanie nakładów finansowych

Cele epidemiologii:

• Określenie częstości i rozmiarów zjawisk zdrowotnych w populacjach ludzkich,

• Identyfikacja czynników etiologicznych i określenie ich roli w w patogenezie chorób

• Dostarczanie danych niezbędnych do planowania, wprowadzania w życie i oceny skuteczności programów ochrony zdrowia w dziedzinie zapobiegania i zwalczania oraz leczenia i rehabilitacji chorób,

• Śledzenie historii naturalnej chorób
  (zdrowie -zmiany subkliniczne - choroba),

• Opisywanie stanu zdrowia populacji

Epidemiologia to nie tylko badanie i zwalczanie epidemii choroby zakaźnej.

Epidemiologia w szerokim zakresie, stanowi:
*podstawę rozpoznania sytuacji zdrowotnej (śledzenie zjawisk zdrowotnych w populacji),
*podstawę działania wszystkich działów zdrowia publicznego.

Epidemiologia stanów nagłych-kontrola i prewencja urazów

Stany nagłe w populacji to: wypadki drogowe, urazy zawodowe, urazy w domu,w miejscach wypoczynku, intencjonalne wypadki- samobójstwa i zabójstwa, gwałty i seksualna przemoc, wypadki wśród dzieci i.t.p.

Uraz wg CDC, to intencjonalne uszkodzenie lub zniszczenie tkanki wskutek działania energii termicznej, mechanicznej, elektrycznej, chemicznej, lub z powodu braku tlenu lub ciepła .
( urazy mechaniczne- złamania, zranienia; termiczne- oparzenia,odmrożenia; chemiczne- zatrucia ostre lub przewlekłe) Uraz następuje w wyniku tzw. „wyeksponowania na ryzyko”

Wypadek to przypadkowe zdarzenie zewnętrzne skutkujące urazem.

Kontrola i prewencja urazów to nauka o tym jak zapobiegać urazom.
Jest to zbieranie i analizowanie:
* danych o urazach w określonej populacji,
* danych o przyczynach, sytuacjach i miejscach zdarzenia,
*danych o skutkach tzn. o leczeniu i rehabilitacji.

Kontrola i prewencja urazów obejmuje:
*systemy pomocy doraźnej i rehabilitacji,
*systemy bezpieczeństwa w społecznościach lokalnych,
*programy prewencji urazów realizowane na poziomie lokalnym, regionalnym, ogólnokrajowym

Kontrola urazów pozwala opracować profil urazowości badanej populacji, który daje informacje na temat:
*częstości występowania różnych urazów
*grup wysokiego ryzyka w danej populacji
*przyczyn urazów
*skutków urazów, w tym kosztów.

Pełna rejestracja urazu powinna zawierać dane:
* kto jest poszkodowany,
* co jest przyczyną urazu,
* gdzie się to stało,
* jakie były okoliczności
spowodowania urazu,
* jak poważny jest uraz.

W analizie epidemiologicznej problemu urazowości w badanej populacji powinny znaleźć się następujące informacje:
* ile danego typu urazów miało miejsce i w jakim okresie,
* jaka część populacji uległa tym urazom,
* jakie są tendencje ( wzrostowe/ malejące?)
* które są najpoważniejsze, najbardziej społecznie kosztowne,
*jaki jest profil urazowości badanej populacji na tle danych krajowych,
* jak jest spostrzegany problem urazowości w badanej populacji .

-2-

Wielkość problemu urazowości pokazują dane statystyczne dotyczące: chorobowości z powodu urazów, hospitalizacji, interwencji pogotowia ratunkowego.

Prewencja urazów

Analiza problemu kontroli i prewencji urazów obejmuje:

• Zidentyfikowanie problemu kontroli urazów jako problemu zdrowotnego (jakie, kiedy urazy; grupy wysokiego ryzyka w jakich urazach)

• Zbadanie postrzegania społecznego problemu kontroli urazów (wpływ na jakoś życia, potrzeby)

• Charakterystyka badanej populacji,

• Charakterystyka organizacji systemu opieki doraźnej i rehabilitacji w populacji,

• Charakterystyka polityczno-administracyjna rozeznanie w instytucjach, które mogą tworzyć program prewencji)

:

Analiza epidemiologiczna kontroli urazów wg. Modelu Williama Haddona:
Host - Agent - Enviroment Model
jednostka - sprawca środowisko
OSOBAPOSZKODOWANA - RZYCZYNA URAZU - CZYNNIKI różne

Matryca Williama Haddona analiza problemu pod kątem:
1.czynnika - ludzkiego, sprawczego i środowiskowego

2. fazy - przedurazowej, urazowej i pourazowej

w celu opracowania strategii prewencji urazów.

Matryca kontroli urazów W. Haddona na przykładzie kontroli wypadków drogowych

czynniki	Czynnik ludzki, Charakterystyka osoby prezentującej zachowanie „wysokiego ryzyka	Czynnik sprawczy, przyczyna urazu, to co powoduje uraz	środowisko
fazy					Fizyczne	Ekonomiczno-społeczne
przedurazowa	Zaburzenia spostrzegania kierowcy, brawura, nieuwaga, alkohol,brak doświadczenia, zmęczenie	Zły stan techniczny samochodu,duża prędkość	Warunki pogody, jakość nawierzchni, sygnalizacja, oznakowanie	Postawa wobec picia alkoholu przez kierowców regulacje prawne,wspieranie programów prewencji wypadków
urazowa	Nieużycie pasów bezpieczeństwa, fotelika dla dziecka,kasku	Ograniczenia techniczne, rozmiar pojazdu, miejsce uderzenia, ładunek	Parkingi, barierki bezpieczeństwa, pobocza	Postawa wobec pasów bezpieczeństwa, fotelików, i restrykcje
pourazowa	Wiek, słaba kondycja fizyczna	Brak gaśnicy,apteczki	Szybkość i jakość pomocy doraźnej, udzielenie pomocy, dostęp do telefonu	Szkolenie personelu pomocy doraźnej i służb pomocniczych, uprawnienia dla inwalidów

Każdy program prewencji urazów powinien uwzględniać działania z zakresu: prawa, technologii i edukacji zdrowotnej.

Planowanie prewencji urazów wg. Modelu Greena i Kreutera: należy określić istotne czynniki mające wpływ na zainicjowanie i podtrzymanie procesu zmiany zachowania i środowiska. Te czynniki to: czynniki predyspozycyjne, umożliwiające , wzmacniające.

1. Czynniki predyspozycyjne - poznawcze, racjonalizujące i motywujące zmianę zachowania,(wiedza, przekonanie)
2. Czynniki umożliwiające -czynniki, które pozwalają na realizację motywacji i intencji związanych ze zmianą zachowania, (dostępność, umiejętność stosowania,możliwość zamontowania, promocja, prezentacja)
3. Czynniki wzmacniające - odnoszące się do zewnętrznych oddziaływań, które wzmacniają i pomagają w zmianie i podtrzymaniu zmiany zachowania. (przykład innych, kreowanie mody).

wg Federica Rivara efekty programów prewencji urazów można mierzyć :
1.redukcją ilości zgonów z powodów urazów, 2.redukcją ilości hospitalizacji,
3.redukcją ilości interwencji pogotowia ratunkowego,
4.obserwowalne zmiany czynników środowiskowych związanych z bezpieczeństwem badanej populacji,
5.monitorowanie zmian w przepisach prawnych,
6.pomiar zmiany zachowania wysokiego ryzyka w populacji
7.pomiar zmiany wiedzy, norm przekonań przy zastosowaniu technik kwestionariuszowych

Praktyczna ocena skuteczności działań prewencyjnych mierzy się wg. Wskaźników psychospołecznych:

*wzrost indywidualnego i zbiorowego poczucia bezpieczeństwa,
*wzrost poczucia bezpieczeństwa w użytkowaniu „niebezpiecznych” produktów, narzędzi,
*wzrost poczucia bezpieczeństwa w otoczeniu w środowisku fizycznym i społecznym.

Najważniejszymi efektami programu prewencyjnego są efekty zdrowotne!

Metody epidemiologiczne w ocenie zdrowia zbiorowości

Zdrowie zbiorowości jest to stan dynamicznej równowagi między populacją a otoczeniem, zapewniający jej możność przetrwania i rozwoju dzięki korzystnemu kształtowaniu cech jednostki oraz pomyślnym zmianom w środowisku.

Stosowane w epidemiologii metody badań mogą być użyte do badania każdego zjawiska dotyczącego zbiorowości.

Za pomocą metod epidemiologicznych możemy:
1.śledzić historię naturalną chorób
(zdrowie- zmiany subkliniczne- choroba),
2. opisywać stan zdrowia populacji,
3. prowadzić badania przyczynowo-skutkowe
(ocena wpływu czynników osobniczych i środowiskowych na przebieg choroby),
4.oceniać skuteczność interwencji,
(skuteczność terapii, profilaktyki).

Typy badań epidemiologicznych badania epidemiologiczne dzielimy na: I. Badania obserwacyjne i II. Badania eksperymentalne (doświadczalne):

I.Badania obserwacyjne:

1. opisowe- określają częstość i rozmiar zjawiska,jest to zbiór statystycznych informacji, fotografia populacji,

2. analityczne- określają związki przyczynowe między czynnikami ryzyka a chorobą

Ad. 1 Badania opisowe:
I. Cel- określenie częstości i rozmiarów zjawiska zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko (choroba) wystąpiło, oraz cech opisujących osoby,u których to zjawisko wystąpiło (ich wiek, płeć, zawód, stan cywilny, miejsce zatrudnienia).
Rzetelnie sporządzony opis jest podstawą dochodzenia epidemiologicznego. Celem dochodzenia epidemiologicznego jest ustalenie źródła zakażenia, określenie dróg szerzenia, zidentyfikowanie osób eksponowanych na zakażenie
Wyniki badań opisowych stanowią podstawę sformułowania hipotez etiologicznych zmierzających do ustalenia związków przyczynowych między badanym zjawiskiem a środowiskiem, np. między chorobą a domniemamymi czynnikami ryzyka.
II. Cel- ocena sytuacji zdrowotnej całej ludności na podstawie wyników sondażu epidemiologicznego

AD. 2. Badania analityczne:
* określają związki przyczynowe pomiędzy czynnikami ryzyka i chorobą - weryfikacja hipotez etiologicznych,
* istotą jest porównywanie 2 grup,
* są 2 kierunki badań analitycznych:
b. retrospektywne poszukiwanie przyczyn znając skutek, dotyczą przeszłości. oparte na dostępnych dokumentach, wywiadach .
prospektywne obserwacja skutków znanych przyczyn, dotyczą przyszłego, szkodliwego działania czynników na zdrowie mieszkających w danej okolicy ludzi.

Wywiad standaryzowany narzędziem diagnozy epidemiologicznej.

• Uporządkowany zestaw pytań, ułożonych w ściśle określonej kolejności tzw. kwestionariusz,

• Pytania trafne, niedwuznaczne, jasno formułowane, od ogólnych do szczegółowych,

• Pytania o opinie i pytania o fakty,

• Pytania otwarte i zamknięte,

• Wywiad ustny i pisemny w postaci ankiety.

PPIS ( Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny) przeprowadza wywiady epidemiologiczne chorób zakaźnych : salmonelozy narządowe, włośnica, WZW B,C, krztusiec, odra, różyczka, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, powikłań poszczepiennych, choroby Jakoba-Crautzfelda, neuroinfekcji, tężca, brucelozy,zimnicy, toksoplazmozy wrodzonej, tasiemczycy, leptospirozy, listeriozy, zatruć chemicznymi środkami ochrony roślin.
Raz w roku PPIS przygotowuje zbiorcze opracowania zachorowań na salmonelozy, czeronkę bakteryjną, zap. opon mózgowo -rdzzeniowych

AD: II. Badania eksperymentalne (doświadczalne)- oceniające skuteczność interwencji profilaktycznej.

Te badania wymagają czynnego, aktywnego angażowania się badaczy do zmiany czynników warunkujących daną chorobę, badacz sam przydziela obiekty badań do poszczególnych grup,
2 grupy: badana- poddana działaniu czynnika kontrolna - nie poddana działaniu czynnika obserwacja w określonym czasie .
Losowe badania kontrolne- skuteczność leków, metod leczenia

Szczególne formy badań epidemiologicznych to:
I. Długofalowe badanie środowiskowe (śledzenie zmian stanu zdrowia ludności od zmian w środowisku człowieka:pomiary czynników, zbieranie danych o zdrowiu ludności), badania monitorowane: *zabezpieczenie ludności przed szkodliwym działaniem czynników środowiska, * informacje dla nadzoru epidemiologicznego z którego dane wykorzystywane w decyzjach zmierzających do poprawy stanu zdrowia ludzi.

Badania monitorowane: z zakresu epidemiologii chorób zakaźnych

Ustawa z d. 14.03.1985 o PIS Dz.U. z 2006r. Nr 122, p.851z póź. Zm

MZ-55 meldunek o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę dzienny, tygodniowy, dwutygodniowy,

MZ-56 sprawozdanie o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach dwutygodniowy, kwartalny, roczny,

MZ-57 roczne sprawozdanie o zachorowaniach na wybrane choroby zakaźne wg. płci wieku,zamieszkania, sezonowości,

MZ-58 roczne sprawozdanie o zachorowaniach na różyczkę.

Badania monitorowane z zakresu higieny komunalnej:

(Rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Dz.U. 07.61.417)

Monitoring kontrolny - sprawowanie bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody przez regularne badanie wody i przekazywanie informacji o jej jakości,

Monitoring przeglądowy - rozszerzenie m. kontrolnego, pokazuje woda spełnia podstawowe wymagania mikrobiologiczne, chemiczne, dodatkowe wymagania mikrobiologiczne, organoleptyczne, fizykochemiczne, radiologiczne przedstawione w w/w rozporządzeniu.

Koordynatorem monitoringu jakości wody jest Główny Inspektor Sanitarny (GIS),
Zakres prowadzenia badań ustala Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny (PPIS) biorąc pod uwagę następujące czynniki w swoim terenie:
>jakość i rodzaj ujmowanej wody,
>zastosowane metody uzdatniania,
>długość sieci wodociągowej,
>wiek wodociągu,
>zanieczyszczenia w środowisku
>sytuację epidemiologiczną na swoim terenie.

Badania monitorowane z zakresu higieny żywności :

(Rozporządzenie(WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego z 28. 01.2002r. Ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego , powołujące Europejski Urząd ds.. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa Żywności).

W ramach monitoringu pobierane są próby żywności na: badania metali ciężkich: produkty pszczelarskie, konserwy mięsne, orzechy, koncentraty spożywcze, ziarna zbóż, koncentraty obiadowe,

Na radiację: mięso, ziemniaki, warzywa,

Na spełnienie norm mikrobiologicznych: mleko, koncentraty soków i napojów, lody,

na GMO: makarony, mięso, wyroby garmażeryjne i mięsne.

Szczególne formy badań epidemiologicznych, c.d.

II. Długofalowe badania przyczynowe:

Sprawdzenie hipotez 1. Podejrzenie, że czynnik powoduje odlegle skutki zdrowotne, 2. Są częste zmiany zdrowotne a czynnik nieznany.

III.Badania skriningowe =przesiewowe, przeglądowe

Masowe badanie selekcyjne całej populacji na obecność danej cechy wykonywane przy pomocy prostego testu diagnostycznego. Cel bardzo wczesne wykrycie chorób. Celem badań przeglądowych jest profilaktyczne wykrywanie zagrożeń zdrowia.

)

Liczenie, mierzenie i analizowanie
*zjawisk zdrowotnych
*czynników narażenia zdrowia w populacji
pozwala poznać przyczyny chorób oraz prawa ich pojawiania się i szerzenia.

Zapadalność/ 100.000 na WZW B w latach 1998 -2001

Mierniki negatywne - opisywane za pomocą współczynników to instrumenty badań stanu zdrowia zbiorowości.

Ogólny wzór współczynnika :

A

W = ---- . k

a

A = liczba osób, które uległy ryzyku danego zdarzenia

a = liczba osób narażonych na ryzyko danego zdarzenia,

K = stała, określająca liczbę ludności, w stosunku do której wyrażony jest współczynnik ( najczęściej na 1 000)

Mierniki negatywne

Współczynnik umieralności ogólnej:

(natężenie zgonów)

ogólna liczba zgonów

W u.og.= ------------------------- x 1000

l. ludności narażonej na ryzyko zgonu

Współczynnik umieralności niemowląt

(ocena stanu zdrowia populacji)

liczba zgonów niemowląt

W u. niem. = ------------------------ x 1000

liczba urodzeń żywych

Współczynnik śmiertelności (miara zagrożenia życia przez daną chorobę)

liczba zgonów na daną chorobę

W ś.= ----------------- . 100 %

liczba chorych na daną chorobę

Współczynnik zapadalności/zachorowalności ( miernik rozpowszechnienia chorób ostrych)

`

liczba nowych przypadków/ zachorowań

W zap.= ---------------------- x 100 lub 10 000

l. ludności narażonej na zachorowanie ( zależy od częstości chroby)

Dwa współczynniki chorobowości:

1, współczynnik chorobowości okresowej jest sumą chorób lub chorych na przestrzeni określonego czasu.

2. współczynnik chorobowości punktowej:

Liczba chorych na daną chorobę w danym momencie

--------------------------------------------------------- .K

Liczbę ludności w tym czasie

Mierniki pozytywne:

Współczynnik urodzeń:

Liczba urodzeń żywych

Wurodz. ---------------------------------- . 1000

liczba ludności

Współczynnik przyrostu naturalnego

Liczba urodzeń żywych - liczba zgonów

Wprzyr. nat.-------------------------------------------------------------------- .1000

liczba ludności na danym obszarze i w badanym okresie

Płodność kobiet:

l

W pł ------------------------- . 1 000 l = liczba urodzeń żywych

C = przeciętna liczba kobiet w wieku 15 - 49 lat w badanym okresie

Standaryzacja współczynników

Współczynnik umieralności jest miarą zdrowia populacji i wykorzystywany jest do analiz porównawczych różnych populacji. Surowe współczynniki umieralności nie uwzględniają odmiennych struktur porównywanych populacji. Metoda standaryzacji współczynników eliminuje wpływ odmiennej struktury porównywanych zbiorowości. Dla przeprowadzenia standaryzacji bezpośredniej konieczna jest wiedza o liczbie ludności i liczbie zgonów w obu porównywanych populacjach we wszystkich grupach wieku.

zgony
W u. = ----------- x 1 000

Populacja

Wiek	MIASTO A			MIASTO B
		populacja	zgony	Współczynnik Umieralności ogólnej	populacja	zgony	Współczynnik Umieralności ogólnej
20 - 39	4 000	20	5	10 000	6o	6
40 - 59	6 000	48	8	6 000	60	10
60 - +	10 000	400	40	4 000	200	50
Razem	20 000	468	23,4	20 000	320	16,0

Populacja standardowa: połączona populacja A+B.

Cząstkowe W u. x populacja standardowa : 1 000

Oczekiwana liczba zgonów = Cząstkowe W u. x l. Populacji standardowej
1 000

Wiek	Populacja standardowa	Oczekiwane liczby zgonów w populacji standardowej
				MIASTO A	MIASTO B
20 - 39	14 000	70	84
40 - 59	12 000	96	120
60 - +	14 000	560	700
Ogółem	40 000	= 726	= 904

Surowy współczynnik zgonów A Standaryzowany współczynnik zgonów A	= 23,4 = 18,5
Surowy współczynnik zgonów B Standaryzowany współczynnik zgonów B	= 16,0 = 22,6

Standaryzowane współczynniki nie odzwierciedlają rzeczywistej umieralności. Służą wyłącznie do porównań.

Źródła informacji o stanie zdrowia ludności.

Bezpośrednie źródła informacji-dane uzyskiwane z celowo planowanych badań:
1. masowe badania przeglądowe,
2. bilanse zdrowia dzieci i młodzieży,
3. badania poborowych,

Pośrednie źródła informacji:

1. dane demograficzne ze spisu ludności,

2. z ewidencji bieżącej stanu ludności (GUS, USC, WUS)

3. dane z rutynowej sprawozdawczości służby zdrowia

Sprawozdawczość służby zdrowia:

Dokumentacja lekarska: karta chorego w poradni, historia choroby w szpitalu, L-4, karta zgonu,

Dokumentacja ewidencji zgłoszenia: karta statystyczna szpitalna, zawiadomienie o chorobie zakaźnej, karta zgłoszenia nowotworu złośliwego, zgłaszalność chorób zawodowych, gruźlicy, chorób wenerycznych, AIDS, czynników biologicznych.

Dz. U.
Nr 90, poz. 853, z późn.zm.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia dnia 22 kwietnia 2003 r. w sprawie wzorów formularzy zgłoszeń podejrzenia zakażenia lub zachorowania na chorobę zakaźną, rozpoznania zachorowania na chorobę zakaźną oraz podejrzenia lub stwierdzenia zgonu z powodu choroby zakaźnej oraz sposobu ich przekazywania .
Dz. U.
Nr 203, poz. 1466
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 17 października 2007 w sprawie rodzaju biologicznych czynników chorobotwórczych podlegających zgłoszeniu, wzorów formularzy zgłoszeń dodatnich wyników badań laboratoryjnych w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych, okoliczności dokonywana zgłoszeń oraz trybu ich przekazywania.

Opracowanie ogniska choroby zakaźnej i zatrucia pokarmowego

Epidemiologia to dział medycyny, to nauka o:
*przyczynach chorób
* prawach powstawania, oraz szerzenia się chorób w populacji,
* nich natężeniu,
* zapobieganiu im.

Za pomocą metod epidemiologicznych możemy:
1.określić rozmiar zjawiska zdrowotnego w populacji,
2. zidentyfikować czynnik etologiczny choroby,
3. prowadzić badania przyczynowo-skutkowe.

Badania opisowe:
I. Cel- określenie częstości i rozmiarów zjawiska zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko (choroba) wystąpiło, oraz cech opisujących osoby, u których to zjawisko wystąpiło (ich wiek, płeć, zawód, stan cywilny, miejsce zatrudnienia).
Rzetelnie sporządzony opis jest podstawą dochodzenia epidemiologicznego, Wyniki badań opisowych stanowią podstawę sformułowania hipotez etiologicznych.

Badania analityczne
określają związki przyczynowe między badanym zjawiskiem a środowiskiem, np. między chorobą a domniemamymi czynnikami ryzyka istotą jest porównywanie 2 grup,
Są 2 kierunki badań analitycznych:
b. retrospektywne poszukiwanie przyczyn znając skutek, dotyczą przeszłości. oparte na dostępnych dokumentach, wywiadach .
prospektywne obserwacja skutków znanych przyczyn, dotyczą przyszłego, szkodliwego działania czynników na zdrowie mieszkających w danej okolicy ludzi.

Zapadalność liczba nowych zachorowań w określonym przedziale czasu w stosunku do populacji narażonej na zachorowanie

Współczynnik zapadalności/zachorowalności ( miernik rozpowszechnienia chorób ostrych)
`

liczba nowych przypadków/ zachorowań
W zap.= ---------------------------- x 100 lub 10 000
l. ludności narażonej na zachorowanie ( zależy od częstości choroby)

Badanie ogniska choroby:
2 tory działań; * dochodzenie epidemiologiczne i

*czynności przeciwepidemiczne

*. dochodzenie epidemiologiczne
1. Rozpoznanie epidemii- stwierdzenie nadmiernej zapadalności, zgłoszenia od lekarzy, od kierowników laboratoriów
2. sformułowanie definicji choroby i weryfikacja rozpoznania: badania laboratoryjne, znalezienie czynnika etiologicznego;
3. wyszukiwanie pozostałych przypadków (wczesnych, nietypowych, bezobjawow)

4. wywiad epidemiologiczny we wszystkich podejrzanych przypadkach -wykrycie nieujawnionych dotąd przypadków pozwala dotrzeć do pierwotnego źródła,

A .opis epidemiologiczny dotyczący:
czasu, miejsca, osób- struktury populacji, zawodów, stanu cywilnego, zatrudnienia
terenu: zaopatrzenie w wodę, w żywność, kanalizacja), opis pozwala określić miejsce i czas zdarzenia (lista chorych wg. daty i godz. zachorowania, wykres czasu wystąpienia objawów, mapa-skupisko zachorowań,
B. współczynnik zapadalności,

dochodzenie epidemiologiczne, c.d.

5. sformułowanie wstępnej hipotezy i jej weryfikacja -
badania retrospektywne określenie dróg szerzenia na podstawie kwestionariusza wywiady od ludzi chorych oraz od grupy zdrowych dobranych do chorych wiekiem i miejscem pochodzenia zachorowania.

*Czynności przeciwepidemiczne.

1. Likwidacja źródła zakażenia (chory człowiek, chore zwierzę , nosiciel)

Działania:
chorzy znani: hospitalizacja- intensywne leczenie
izolacja- gdy choroba przenosi się drogą kropelkową
chorzy nieznani: wyszukiwanie zachorowań poronnych- leczenie,
wyszukiwanie zachorowań w stadium p-klinicznym ba-
dania skriningowe (gruźlica)
wyszukiwanie i nadzór nad nosicielami( odsunięcie od, pracy w żywności, HBV eliminacja wśród dawców krwi
zwierzęta: ubój sanitarny,

Oświata zdrowotna: propagowanie zachowań i działań by nosiciele nie zakażali innych.

2.Przecinanie dróg szerzenia:
Działania
bezpośrednio- unikanie kontaktów z chorymi ludźmi, zwierzętami,
mycie rąk,
HIV- jeden wierny partner,
przerwanie ciągłości tkanek- właściwa sterylizacja
drogi pokarmowe- nadzór sanitarny nad żywnością
pośrednio- likwidacja wektorów: dezynsekcja, deratyzacja
mycie rąk, dezynfekcja środków transportu,
kwarantanna- odizolowanie i poddanie obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi, zwierząt, roślin, które przybyły z terenów endemicznych

II. Czynności przeciwepidemiczne cd.

3.Ochona wrót zakażenia
Działania:

używanie środków ochrony osobistej- maski, rękawice,
zapobieganie zakażeniom szpitalnym,
używanie prezerwatyw (p-ciw HIV)
chirurgiczne opracowywanie ran (p-ciw tężecowi)

4. Profilaktyka:
szczepienia- uodpornienie populacji,
wykrywanie, izolacja, leczenie nosicieli,
zmiana warunków biocenotycznych,
czynny nadzór epidemiologiczny,
profilaktyczne podawanie leków

Postępowanie w ogniskach inwazyjnej choroby meningokokowej wg. CDC

Definicje zachorowań:
Zachorowanie pierwotne- zachorowanie, dla którego nie ustalono bliskiego kontaktu z inną osobą chorą,
Zachorowanie wtórne- zachorowanie , które występuje wśród osób blisko kontaktujących się z przypadkiem pierwotnym, po 24 godzinach od daty zachorowania przypadku pierwotnego
Zachorowanie współwystępujące- 2 lub więcej zachorowań, które występują wśród osób blisko się ze sobą kontaktujących, dgy odstęp między zachorowaniami nie przekracza 24 godzin.

Ognisko w instytucjach, ognisko środowiskowe (IChM).

Ognisko - 3 lub więcej zachorowań prawdopodobnych lub potwierdzonych spowodowanych przez tą samą serogrupę, gdy zapadalność pierwotnych zachorowań przekroczy 10 przypadków na 100 000 osób.

Populacja narażona - w ogniskach instytucjonalnych wszystkie osoby przypisane do instytucji, w środowiskowych mieszkańcy określonej jednostki administracyjnej.

Współczynnik zapadalności w ognisku wyliczać gdy w okresie krótszym niż 3 miesiące w danej instytucji, społeczności wystąpiło 3 lub więcej zachorowań pierwotnych, dla których określono tą sama grupę serologiczną. Ten współczynnik ma służyć do określenia ryzyka zachorowania w populacji.

L. zachorowań pierwotnych, które wystąpiły w okresie 3 m-cy
Wzap------------------------------------------------. 100 000
Liczebność populacji

Gdy Wzap. Przekroczy 10/100 000 należy rozważyć zaszczepienie populacji całej narażonej lub jej części

Działania przeciwepidemiczne:

Gdy Wzap. Przekroczy 10/100 000 należy rozważyć zaszczepienie populacji całej narażonej lub jej części.

Chemioprofilaktykę rozważać w ogniskach w małych instytucjach, w ogniskach spowodowanychy grupą serologiczną B, nie zalecana w dużych ogniskach środowiskowych.

Nie zalecane są takie działania jak: ograniczanie podróży na terenach objętych ogniskiem, zamykanie szkól, dyskotek itp..

Postepowanie w podejrzeniu ogniska inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM):
1. potwierdzić rozpoznanie,
2. podać chemioprofilaktykę osobom z bliskiego kontaktu,
3. wzmocnić nadzór, aktywnie wyszukiwać przypadki, od chorych uzyskiwac szczepy i potwierdzenie grupy serologicznej,
4. opisać grupę chorych jeśli chodzi o osobę (wg. wieku, płci, zespołu objawów), o miejsce (mapa zachorowań) i o czas (krzywa epidemii),

4. Ustalić powiązania między zachorowaniami,
   6. Ustalić podtyp lub typ sekwencyjny szczepów wyizolowanych od chorych,
   7. Wykluczyć zachorowania wtórne i współistniejące,
   8. Ustalić czy podejrzane ognisko wystąpiło w instytucji czy w populacji ogólnej,
   9. Zdefiniować populację narażoną,
   10. Obliczyć Wzap. w ognisku, gdy przekracza 10 zachorowań na 100 000 wybrać grupę docelową i rozpocząć szczepienia

Postępowanie w ogniskach zatrucia pokarmowego
Ognisko -2lub więcej zachorowań,
Zatrucie pokarmowe- zachorowanie z objawami ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego, który występuje po spożyciu pokarmów skażonych bakteriami bądź ich toksynami lub pokarmów zawierających substancje toksyczne niebakteryjne
czynniki etiologiczne: bakterie z grupy Salmonella, Shigella, Escherichia Coli, Clostridium botulinum, Clostridium perfrinens ,

Epidemia salmonellozy:

1. rozeznanie epidemii =- więcej niż 2 przypadki biegunek,
2. przeprowadzić wywiady u chorych,wykres czasu wystąpienia objawów
3. Przeprowadzić dochodzenie epidemiologiczne w stosunku do chorych jak i tych, które nie zachorowały, chociaż jadły podejrzane potrawy- wyniki dochodzenia w tabeli zbiorczej
4. wykrywać dalsze nieujawnione przypadki,
5. określić czas pierwszych objawów zatrucia- tabela historii chorób
6. ustalić czas spożycia zakażonego pokarmu (Salmonellozy okres inkubacji śr. 18 godz.),
7. ustalić miejsce spożycia lub miejsce zakupów środków spożywczych w określonym przedziale,
8. obliczyć % chorych wśród osób, które spożywały poszczególne potrawy i porównuje z % chorych, którzy danych potraw nie jedli,
tabela współczynników zapadalności,

Celem badania ogniska zatrucia pokarmowego jest:
*wykrycie przyczyny zakażenia pokarmu salmonellą
*zidentyfikowania źródła infekcji i sposobu jej rozprzestrzenienia się ,


Ostateczne kwalifikowanie salmonellozy przeprowadza się na podstawie badania bakteriologicznego.

Tabela zbiorcza

Osoby chore				Osoby zdrowe
Osoby	Sznycel	makaron	ciasto	Osoby	Sznycel	makaron	ciasto
Ch1	x	/	/	Z1	/	/	/
Ch2	/	/	/	Z2	/	x	/
Ch3	/	x	/	Z3	/	x	x
Ch4	x	/	x	Z4	x	x	/
Ch5	x	/	/	Z5	/	x	/
Ch6	/	/	/	Z6	x	/	/
Ch7	x	/	/	Z7	/	x	/
Ch8	/	x	/	Z8	/	x	/
Ch9	x	/	/	Z9	/	x	/
Ch10	x	/	/	Z10	/	x	/

4

4

---