PRAWO KARNE - Wykład VII z dnia 21.12.2003.

Rozdział II KK - Formy popełnienia przestępstwa

Dzielą się one na:

• formy stadialne

• formy zjawiskowe

Form stadialnych popełnienia przestępstwa jest cztery.

Form zjawiskowych popełnienia przestępstwa jest siedem..

Formy stadialne, to:

1. dokonanie

2. usiłowanie

3. usiłowanie nieudolne

4. przygotowanie

ad. 1.

Dokonanie jest najprostsze.

Dokonanie jest to forma stosunku polegająca na tym, że ktoś swoim zachowaniem realizuje wszystkie ustawowe znamiona jakiegoś przestępstwa.

Np. dokonanie kradzieży zachodzi z chwilą, gdy ktoś w celu przywłaszczenia zabiera cudzą rzecz ruchomą.

Ad. 2.

Usiłowanie

Lepiej w definicji używać nazwy: Usiłowanie zwykłe - art.13 §1.

Usiłowanie zachodzi wtedy, gdy ktoś swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio do dokonania, które jednak nie następuje, przy czym zachowanie to zostało podjęte w zamiarze popełnienia czynu zabronionego.

Na tę definicję składają się 4 elementy, które muszą być spełnione jednocześnie:

• zamiar popełnienia czynu zabronionego w stronie podmiotowej, a w stronie przedmiotowej zachowanie, które zmierza ku dokonaniu. Warunek: żeby to zmierzanie było bezpośrednio i aby dokonanie nie nastąpiło.

Przykład

Jeśli dokonanie kradzieży, tak jak w art. 278 §1, ktoś zabiera w celu przywłaszczenia cudze mienie ruchome, to usiłowanie zachodzi wtedy, gdy ktoś w zamiarze cudzej rzeczy ruchomej zachowaniem swoim zmierza do zabrania cudzego mienia ruchomego, ale do takiego zabrania nie dochodzi.

To samo będzie na tle zabójstwa. Dokonane zabójstwo jest wtedy, gdy jeden osobnik w zamiarze zabicia drugiego osobnika, zabija go. Usiłowanie zachodzi wtedy, gdy jeden osobnik w zamiarze zabicia drugiego osobnika zachowaniem swoim zmierza, żeby go zabić, ale dokonanie nie następuje.

Wyjaśnienie poszczególnych składników definicji „usiłowanie”:

• zamiar popełnienia czynu zabronionego

Ustawa tego nie różnicuje, to z tego wynika, że usiłowanie może zostać popełnione w zamiarze bezpośrednim, a także w zamiarze ewentualnym.

Jest to rozwiązanie bardzo dziwne z aksjologicznego punktu widzenia. Normalnie w języku polskim usiłowaniem nazywa się działanie podjęte w zamiarze bezpośrednim.

W obecnym stanie prawnym usiłowanie może zostać podjęte w obu postaciach zamiaru. Zachowanie, które bezpośrednio zmierza ku dokonaniu.

Co to znaczy „bezpośrednio”?

To znaczy, że ma zachodzić bliskość czasowa i sytuacyjna między działaniem a możliwym, hipotetycznym dokonaniem.

Zasady odpowiedzialności za dokonanie, usiłowanie zwykłe, dokonanie nieudolne i przygotowanie nie są takie same.

W części szczególnej ustawy karnej są zdefiniowane dokonania.

W części ogólnej, art. 13§1 i §2 nakazuje, żeby zawsze wtedy, gdy przy przestępstwach umyślnych tam, gdzie jest możliwe dokonanie i ono jest przestępstwem. Tak samo przestępstwem będzie usiłowanie zwykłe i usiłowanie nieudolne.

Inna reguła obowiązuje przy przygotowaniach.

Zasadniczo przygotowanie do przestępstwa nie jest przestępstwem !!! (ZAPAMIĘTAĆ)

Wyjątkowo przygotowanie do przestępstwa jest przestępstwem, jeżeli przy jakimś typie przestępstwa w części szczególnej jest to wyraźnie zaznaczone. Ustawodawca bardzo rzadko wprowadza do ustawy klauzulę karalności przygotowania.

Klauzula karalności przygotowania nie jest stosowana przy najpowszechniej występujących w praktyce życiowej typach przestępstw.

Nie jest przestępstwem przygotowanie do zabójstwa, nie jest przestępstwem przygotowanie do kradzieży ani przygotowanie do kradzieży z włamaniem.

Przykład

Jeżeli w zamiarze zabicia cioci, kupujemy siekierę i potem ją ostrzymy, to na razie nie popełniliśmy żadnego przestępstwa, ponieważ przy klauzuli nie ma karalności.

Jeżeli w zamiarze popełnienia w przyszłości kradzieży z włamaniem kupiliśmy piłę do metalu, żeby odpiłować kłódkę od piwnicy sąsiada, to zachowanie takie jest przygotowaniem do kradzieży z włamaniem, ale nie jest przestępstwem.

W jakich przypadkach przykładowo ustawa wprowadza klauzulę karalności przygotowania?

Dla przykładu

Ona dość obficie występuje na tle przepisów rozdziału XVI - Przestępstwa przeciwko pokojowi i przeciwko ludzkości, oraz przestępstwa wojenne. Ta klauzula jest w art. 117 §2, art. 118 §3, albo w rozdziale XVII - Przestępstwa przeciwko RP w art. 127 §2, art. 128§2.

W następnych rozdziałach kodeksu przepisy, które zawierają klauzulę karalności przygotowania są jeszcze rzadsze.

Przy nieumyślnych typach przestępstw jest możliwe tylko popełnienie w formie dokonania i żadnej innej.

Przy umyślnych typach przestępstw one zawsze mogą być popełnione w formie dokonania, usiłowania zwykłego i usiłowania nieudolnego, natomiast z zasady nie mogą być popełnione w formie przygotowania, a wyjątkowo jak ustawodawca chce, to zaznacza wyraźnie, że przygotowanie do przestępstwa danego typu jest przestępstwem.

Usiłowanie zwykłe (WKUĆ DEFINICJĘ)

To da się w 4 punktach wymienić:

1. zamiar popełnienia czynu zabronionego

2. zachowanie zmierzające ku dokonaniu

3. zachowanie zmierzające bezpośrednio

4. dokonanie nie następuje

usiłowanie nieudolne (trudniejsze do zdefiniowania)

Usiłowanie nieudolne nie jest zdefiniowane w ustawie karnej.

W ustawie karnej jest zdefiniowane przestępne usiłowanie nieudolne.

Termin usiłowanie nieudolne oznacza:

Takie zachowanie, które obiektywnie nie zmierzało do dokonania przestępstwa, a tylko sprawcy wydawało się, że ono zmierza.

Usiłowanie nieudolne może być popełnione wtedy, gdy sprawca znajduje się w błędzie, co do faktu mającym postać urojenia.

Przykładem usiłowania nieudolnego będzie np. usiłowania zabójstwa, tzn. zachowanie, które z perspektywy sprawcy jest usiłowaniem zabójstwa, a obiektywnie nim nie jest.

Polegające na tym, że Jasio w zamiarze zabicia Stasia wsypuje mu do herbaty cukier z fiolki, w której wg niego miała być strychnina. Obiektywnie zachowanie polegające na poczęstowaniu kogoś słodzoną herbatą nie jest zachowaniem, które zmierza do dokonania zabójstwa, natomiast Jasiowi wydawało się, że takie zachowanie jest.

Obiektywnie usiłowanie nieudolne nie jest usiłowaniem w sensie usiłowania zwykłego, ponieważ jest zachowaniem, które ma doprowadzić do przestępstwa danego typu. Natomiast sprawca znajdujący się w błędzie w postaci urojenia sądzi, że dokonanie jest możliwe i jego zachowanie do dokonania zmierza.

W dwóch przypadkach ustawa wprowadziła karalność usiłowania nieudolnego.

W innych przypadkach usiłowanie nie jest przestępstwem.

W jakich przypadkach usiłowanie nieudolne jest przestępstwem?

Usiłowanie nieudolne jest przestępstwem wtedy, gdy dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu czynności wykonawczej oraz w przypadkach, w których dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak środka nadającego się do dokonania przestępstwa. (środka w sensie przedmiotu, narzędzia)

Przypadek 1.

Będzie wtedy, gdy jakiś osobnik, który sądzi, że jego zachowanie jest usiłowaniem przestępstwa takiego typu, do którego ustawowych znamion należy np. znamię przedmiotu czynności wykonawczej „człowiek”, wykonuje czynność, której obiektem wcale nie jest człowiek, tylko coś innego.

Jasio w zamiarze zabicia Stasia, wbija nóż w plecy manekina krawieckiego. Zachowanie tego rodzaju obiektywnie nie jest usiłowaniem zwykłym, ponieważ nie jest zachowaniem, które bezpośrednio zmierza do zabicia człowieka.

To samo będzie dotyczyło przypadku takiego:

Jasio w zamiarze zabicia Stasia skrada się z siekierą do jego domu i widzi Stasia w fotelu przed telewizorem, bierze zamach, wali go w głową, spadają zwłoki z rąbniętą głową. Tylko wtedy okazuje się, że Stasio umarł godzinę wcześniej na zawał.

Jasio nie popełnił dokonanego zabójstwa, nie popełnił także usiłowania zwykłego, ponieważ jego zachowanie nie zmierzało bezpośrednio do zabicia człowieka, natomiast jemu wydawało się, że jego zachowanie zmierza bezpośrednio do zabicia człowieka.

To będą dwa przykłady na przestępne usiłowanie nieudolne, które jest nieudolne ze względu na to, że obiektywnie nie występował w danej sytuacji przedmiot czynności wykonawczej, zwany „człowiek”, tylko przedmiot inny, a tylko sprawcy wydawało się, że to był człowiek.

Jeszcze inny przykład na usiłowanie nieudolne przestępne można przytoczyć ze „Stawki większej, niż życie” w odcinku „Kuzynka Edyta”. Bruner strzelał do pustego łóżka, w którym miała spać Edyta, a że było zimno, przeniosła się spać do koleżanki.

Usiłowanie nieudolne ze względu na brak środka.

Tu są dwie możliwości.

Pierwszy przypadek.

Może wystąpić na tle typów przestępstw, które będą typami formalnymi, a rzadziej materialnymi, do których ustawowych znamion należy znamię środka, czyli przykładowo takie usiłowanie nieudolne może wystąpić na tle przepisu z art. 280 §2.

Wyobraźmy sobie Jasia, który ma w domu dwie identycznie wyglądające spluwy, jedną prawdziwą, a drugą atrapę. Jasio idzie na rozbój i przez pomyłkę zabiera atrapę.

Jasio dopuszcza się nieudolnego usiłowania przestępstwa z art. 280 §2, czyli nieudolnego usiłowania rozboju w trybie kwalifikowanym, a nie rozboju w trybie podstawowym, chociaż obiektywnie on nie używa broni palnej, ani innego podobnie niebezpiecznego narzędzia, ponieważ używa atrapy.

Drugi przypadek

Może wystąpić tylko na tle materialnych typów przestępstw i to będzie, gdy:

Ktoś swoim zachowaniem zamierza wywołać skutek X objęty znamionami ustawowymi. Ten ktoś jest przekonany, że za pomocą danego narzędzia ten skutek można wywołać. W rzeczywistości wywołanie tego skutku za pomocą tego narzędzia nie jest możliwe.

Jasio w zamiarze zabicia Stasia wsypuje mu do herbaty cukier z przekonaniem, ze wsypuje mu strychninę.

Inny przykład

Jasio w zamiarze zabicia Stasia wsypuje mu do herbaty cukier w przekonaniu, że go otruje, bo Zdzisio mu powiedział, że cukrem otruje człowieka.

W obu wypadkach mamy do czynienia z użyciem środka, który nie nadaje się do dokonania przestępstwa - zabójstwa. Niezależnie od tego, czy Jasio myśli, że to strychnina, choć w rzeczywistości jest to cukier, czy też Jasio wie, że to jest cukier, a wierzy, że cukrem można otruć człowieka. W obu wypadkach posługuje się środkiem, którym nie da się dokonać zabójstwa, natomiast podjął taką próbę, bo myślał, że się da.

Znowu mamy do czynienia z błędem w postaci urojenia.

To jest wyczerpująca lista tych obu sytuacji, kiedy istnieje przestępne usiłowanie nieudolne.

Gdyby padło na egzaminie pytanie o usiłowanie nieudolne, to odpowiedź powinna brzmieć w ten sposób, że:

Usiłowanie nieudolne jest to takie zachowanie, które obiektywnie nie może doprowadzić do dokonania przestępstwa, ale sprawcy się zdaje, że może i sprawcy się zdaje, że ten czyn jest usiłowaniem zwykłym.

Nazwa usiłowanie nieudolne to nie jest to samo, co usiłowanie nieudane.

Każde usiłowanie z definicji jest nieudane, co wynika z art. 13 §1 - z końcowej części - „Dokonanie nie następuje”.

Natomiast usiłowanie nieudolne to takie, które od samego początku miało się nie udać, a tylko sprawca jakby ze złego poinformowania podjął próbę skazaną na niepowodzenie.

Jakie są przypadki nieprzestępnego usiłowania nieudolnego?

Każdy przypadek usiłowania nieudolnego, inny, niż wymieniony w art. 13 §2, jest przypadkiem, który nie stanowił usiłowania nieudolnego przestępnego, bo się nie mieści w §2, a nie stanowi też innej formy stadialnej, bo nie mieści się w żadnej definicji form stadialnych.

O jakie przypadki chodzi?

1. usiłowanie nieudolne ze względu na brak szczególnej cechy podmiotu.

Do ustawowych znamion pewnego typu przestępstwa należy szczególna cecha

podmiotu.

Przykład o treści:

Łysy, który wykonuje czynność X, podlega karze.

Jasio wykonuje czynność X, przy czym nie jest łysy, ale myśli, że jest.

W takim wypadku mielibyśmy do czynienia z usiłowaniem nieudolnym w sensie teoretycznym, ale taki, który nie stanowi przestępstwa w rozumieniu ustawy, dlatego, że nie odpowiada żadnym z wymienionych w ustawie form stadialnych; bo nie jest to dokonanie, ani usiłowanie zwykłe, ani usiłowanie nieudolne, ani przygotowanie.

Przykład bardziej konkretny

Spójrzmy na treść art. 339 §1 „żołnierz, który w celu trwałego uchylenia się od służby wojskowej opuszczając jednostkę... podlega karze”.

Wyobraźmy sobie sytuację:

Jasia wczoraj wypuścili z wojska i przenieśli do rezerwy. Jasio wrócił do domu pijany i w nocy opuścił mieszkanie, myśląc, iż opuszcza swoją jednostkę w celu trwałego uchylenia się od służby wojskowej.

Problem polega na tym, że Jasio obiektywnie nie jest już żołnierzem. Natomiast wierzy, że jest żołnierzem w dalszym ciągu. Jasio popełnia nieprzestępne usiłowanie nieudolne dezercji. Nie jest to usiłowanie nieudolne mieszczące się w art. 13 § 2, ani dokonanie, ani usiłowanie, ani przygotowanie. Nie jest to czyn będący przestępstwem.

Następne przypadki nieprzestępnego usiłowania nieudolnego:

Przypadki nieprzestępnego usiłowania nieudolnego ze względu na brak:

• okoliczności miejsca, czasu lub sytuacji, które są objęte znamionami danego przestępstwa

Przykład nieprzestępnego usiłowania ze względu na brak formy miejsca - art. 290 § 1.

Jasio, w celu przywłaszczenia, udaje się w miejsce, które mylnie bierze za las sąsiada, podczas, gdy w rzeczywistości jest to park miejski i wyrąbuje tam drzewo.

Nie będzie mógł zostać skazany za dokonanie z art. 290, ani za usiłowanie zwykłe nie mieszczące się w art. 13 §2, ani za przygotowanie.

On „popełnił przestępstwo w formie nieprzestępnego usiłowania nieudolnego ze względu na brak miejsca. On sobie uroił, że jest w lesie, ale nie był.

Inny przykład

Art. 255 §1, 2, 3.

„Kto publicznie nawołuje do popełnienia występku lub przestępstwa skarbowego”

„Kto publicznie nawołuje do popełnienia zbrodni”

„Kto publicznie pochwala popełnienie przestępstwa”

Wyobraźmy sobie osobnika, który z jakichś powodów wykonuje jedną z czynności opisanych w którymś z tych przepisów.

Ten człowiek popełniłby nieprzestępne usiłowanie przestępstwa z art. 255 §1, 2, lub 3.

Mamy w ustawie typ podstawowy kradzieży:

„Kto w celu przywłaszczenia zabiera cudze mienie ruchome”

i kilka typów kwalifikowanych: (4 typy kradzieży)

• kradzież z włamaniem

• rozbój w trybie podstawowym

• rozbój z użyciem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia (art. 280§2)

• kradzież rozbójnicza

Jaka jest racjo legis art. 13 §2?

Powody, dla których ustawodawca kryminalizuje pewne typy zachowań popełnione w formie dokonania są oczywiste.

Powody, dla których ustawodawca kryminalizuje zachowania polegające na usiłowaniu zwykłym też są oczywiste.

Dlaczego ustawa uznaje usiłowanie nieudolne za przestępstwo?

Te dwa przypadki przestępnego usiłowania nieudolnego stanowią bardzo poważny wyłom w pewnych fundamentalnych zasadach odpowiedzialności karnej stosowanych ówcześnie:

1. w usiłowaniu nieudolnym jest złamana zasada odpowiedzialności za czyn

2. jest złamana zasada, aby powiązać odpowiedzialność karną ze społeczną jakiegoś zachowania.

Dlaczego to jest złamanie odpowiedzialności za czyn?

Dlatego, że obiektywnie Bruner zniszczył łóżko, a zostaje skazany za zabójstwo popełnione w formie usiłowania nieudolnego. Obiektywnie Jasio zrobił dziurę w manekinie krawieckim, ale zostaje skazany za zabójstwo. Zostaje skazany za czyn, który sobie wyobrażał.

Stąd wynika, że mamy do czynienia z jedynym zresztą wyjątkiem od zasady odpowiedzialności za czyn, kiedy faktycznie człowiek nie zostaje skazany za to, co zrobił, tylko za zupełnie co innego.

Przy usiłowaniu zwykłym - skazany za to, co obiektywnie zrobił.

Odpowiedzialność za dokonanie i za usiłowanie zwykłe jest realnie oparta o to, co człowiek zrobił.

Odpowiedzialność za usiłowanie nieudolne jest oparta o to, co człowiek myślał.

Nie ma powiązania, ani odpowiedzialności karnej, ani powiązania wymiaru kary z rozmiarami społecznej szkodliwości.

Usiłowanie nieudolne nie jest społecznie szkodliwe.

Dokonanie jest społecznie szkodliwe, gdyż wyrządza uszczerbek dla dobra chronionego prawem.

Usiłowanie zwykłe jest społecznie szkodliwe, bo nie wyrządza uszczerbku dla dobra chronionego prawem, ale realne niebezpieczeństwo, że do takiego uszczerbku dojdzie.

Przy usiłowaniu nieudolnym nie tylko nie dochodzi do uszczerbku dla dobra chronionego prawem, ale wręcz do tego uszczerbku nie miało prawa dojść.

Dlaczego usiłowanie nieudolne znalazło się w ustawie?

To jest jedyny przypadek oparcia odpowiedzialności nie o społeczną szkodliwość czynu, tylko oparcia odpowiedzialności o domniemania na temat, że sprawca jest groźny dla otoczenia. Skoro Jasio wczoraj wbił nóż manekinowi, to jutro może to zrobić człowiekowi.

Trzy do tej pory omówione formy stadialne są przestępstwami z zasady.

Dla nich ustawa przewiduje jednakowe zagrożenie karą, jeśli chodzi o granicę górną i dolną.

Skoro za dokonanie zabójstwa ustawa przewiduje zagrożenie od 8 do 15 lat, to za usiłowanie zabójstwa także formalne granice zagrożenia będą takie same. Za usiłowanie nieudolne są takie same.

Sądowy wymiar kary za usiłowanie i usiłowanie nieudolne uwzględnia fakt, że przestępstwo nie było popełnione w formie dokonania. Granice zagrożenia za te 3 formy stadialne są identyczne, ale fakt, że przestępstwo zostało popełnione w formie usiłowania zwykłego, albo nieudolnego uwzględnia się w toku sądowego wymiaru kary jako okoliczność łagodzącą.

Gdyby były 2 stany faktyczne:

Dwóch kolesiów w podobnych okolicznościach dopuściło się przestępstwa z tego samego przepisu, działając z tej samej motywacji, a jedyna różnica to, że na tle kazusu A:

• sprawca dokonał przestępstwa,

a na tle kazusu B:

• odpowiada za usiłowanie,

to nie wolno byłoby orzec w obu sprawach identycznej kary. Wynika to z ogólnych dyrektyw wymiaru kary.

Art. 53 § 2 - wyliczone tu są elementy stanu faktycznego, które sąd ma uwzględniać w toku sądowego wymiaru kary, m. in. motywacja, zachowanie, rozmiar i rodzaj ujemnych następstw przestępstwa.

Przy dokonaniu zabójstwa ofiara nie żyje, przy usiłowaniu żyje, ale mogło mu się cos stać. Okolicznością łagodzącą będzie to, że Jasio rzucał siekierą w Stasia i nie trafił.

Ustawa przy usiłowaniu nieudolnym pozwala na zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od wymierzenia kary tylko dlatego, że przestępstwo było popełnione w tej formie stadialnej.

Nie ma tej możliwości przy usiłowaniu zwykłym.

Za usiłowanie zwykłe zabójstwa nie można dać mniej, niż 8 lat.

Za usiłowanie nieudolne można, ale nie ma obowiązku.

Granice zagrożenia przewidziane w części szczególnej są identyczne dla dokonań, usiłowań zwykłych i usiłowań nieudolnych, aczkolwiek przy usiłowaniu nieudolnym można zastosować karę niższą, czyli NADZWYCZJNIE ZŁAGODZONĄ, albo odstąpić od wymierzenia kary.

Na pytanie na egzaminie:

„Proszę omówić zasady odpowiedzialności za przygotowanie do przestępstwa”, to jest zupełnie inne pytanie, niż: „Jak ustawa definiuje przygotowanie?”. Na to pytanie nie należy pisać:

Przygotowanie zasadniczo nie jest przestępstwem, chyba, że ustawa tak stanowi. (bo to nie na temat)

Definicja przygotowania

I kryterium definicyjne (skrót do tego, co jest w ustawie)

Przygotowanie jest to zachowanie, które ma stworzyć warunki do podjęcia w przyszłości usiłowania przestępstwa.

Kryterium II

Podjęte w celu popełnienia przestępstwa.

Strona przedmiotowa - zachowanie, które ma stworzyć warunki w przyszłości do usiłowania.

Strona podmiotowa - podjęte w celu popełnienia przestępstwa.

Dlaczego to jest skrót?

Ponieważ w definicji ustawowej jest napisane: „Ma stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania przestępstwa”.

A czyn zmierzający do dokonania przestępstwa - to usiłowanie. Tak jest krócej.

Ustawa definiuje przygotowanie niby w sposób prosty.

Jest definicja ogólna, a dalej egzemplifikacja.

Definicja ogólna brzmi, że „Przygotowanie od strony przedmiotowej polega na stwarzaniu warunków do podjęcia w przyszłości usiłowania”.

Dalej są wyliczone przykłady. Lista ich jest niekompletna; w szczególności może polegać na:

• nabyciu lub przystosowaniu środków

• zbieraniu informacji

• sporządzeniu planu działania

• lub wejściu w porozumienie z inną osobą celem popełnienia czynu zabronionego.

To są tylko przykłady.

Zapamiętać generalną definicję PRZYGOTOWANIA.

Nie mylić przykładów z definicji.

POMOCNICTWO - zapamiętać definicję, wyliczenia przykładów nas nie interesują.

W praktyce ustawodawca bardzo rzadko wprowadza klauzulę karalności przygotowania, a jeżeli już ją wprowadza, to przewiduje odrębne granice zagrożenia karą za przygotowanie. Ustawodawca wtedy posługuje się taką techniką, że w art. N §1 pisze:

„Kto robi to i to, podlega karze od do”

i to są granice zagrożenia dla:

• dokonań

• usiłowań

• usiłowań nieudolnych

a potem w § 2 - „Za przygotowanie do przestępstwa określonego w §1, zagrożenie jest od do”. Te granice są niższe.

To jest wszystko, co mamy wiedzieć na temat listy stadialnych form popełnienia przestępstwa.

Czynny żal

Występuje przy dwóch formach stadialnych:

• przy usiłowaniu zwykłym

• przy przygotowaniu

• oraz przy innych formach zjawiskowych (przy jakich, będzie omówione później)

Czynny żal będzie omówiony przy usiłowaniu, jak to się zrozumie, to bez problemu będzie można zrozumieć inne wypadki.

Art. 15 § 1.

Nie podlega karze za usiłowanie ten, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania, lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

§ 2

Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

§ 2 art. 15 - definiuje dwie różne odmiany czynnego żalu - odstąpienie od usiłowania i czynny żal w znaczeniu ścisłym, czyli zapobieżenie skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

Pierwsza postać czynnego żalu - ODSTAPIENIE OD USIŁOWANIA - jest możliwa przy usiłowaniu jakiegokolwiek przestępstwa umyślnego, nieważne, czy jest ono przestępstwem typu formalnego, czy materialnego.

Czynny żal w znaczeniu ścisłym jest możliwy wyłącznie przy usiłowaniu przestępstw typu materialnego.

Pierwsza postać czynnego żalu przy usiłowaniu - ODSTAPIENIE OD USIŁOWANIA.

Inaczej mówiąc polega to na przerwaniu usiłowania, które ktoś już podjął.

Przykład

Jasio w zamiarze zabicia Stasia zaczaił się na niego w krzakach z dwururką. Wycelował i miał już nacisnąć spust, rozmyślił się. (kiedy celował w Stasia, to było usiłowanie zwykłe zabójstwa). Sam zgłasza się na policję.

W tym przypadku, na jakim etapie było usiłowanie. Wystarczyło przerwać wykonywaną czynność i do dokonania nie mogło dojść.

Czynny żal w znaczeniu ścisłym wygląda tak:

Materialne typy przestępstw to są takie, do których ustawowych znamion należy skutek.

Dokonanie przestępstwa należącego do typu materialnego może nastąpić poprzez wywołanie takiego skutku.

Przykład

Ktoś w zamiarze popełnienia przestępstwa typu materialnego wykonał wszystkie czynności potrzebne do sprowadzenia danego skutku i skutek ten nastąpiłby, gdyby sprawca pozostawił dalszy bieg spraw już bez własnej ingerencji, np.

Jasio w zamiarze zabicia Stasia wkopał minę przeciwpiechotna na ścieżce, którą Stasio wracał do domu. Od momentu wkopania miny, Jasio nie musi nic robić, tylko czekać, aż reszta zrealizuje się sama.

Jeżeli usiłowanie przestępstwa typu materialnego doszło do takiego punktu czasowego, w którym sprawca wykonał wszystkie czynności potrzebne do sprowadzenia skutku i skutek jeszcze nie nastąpił (bo gdyby nastąpił, to byłoby już dokonanie), to w tej fazie czasowej może wystąpić druga postać czynnego żalu, polegająca na aktywnym zapobieżeniu nastąpienia skutku, np.

Jasio wraca na tą ścieżkę i wykopuje minę, albo udaje się do Stasia i namawia go, żeby wracał inną drogą.

Druga postać czynnego żalu polega na odwróceniu skutków dokonanej czynności i zapobieżeniu im. Dlatego to nazywa się czynny żal w znaczeniu ścisłym.

Tylko ta postać czynnego żalu polega na tym, że sprawca jest czynny w sensie aktywnym.

Pierwsza postać czynnego żalu polega na bierności.

Skutki prawne czynnego żalu.

Są ujęte następująco:

Sprawca usiłowania, który następnie zaprzestał usiłowania w warunkach czynnego żalu nie podlega karze za usiłowanie.

Formuła „Nie podlega karze za coś tam”, to jest zupełnie inna formuła, niż „Nie popełnia przestępstwa, kto”.

Tam, gdzie ustawa posługuje się wyrażeniem „nie podlega karze za coś tam ten, kto coś tam”, to ustawa podkreśla, że ten ktoś popełnia przestępstwo i nie podkreśla, że przestępstwa nie było, tylko za to przestępstwo nie wolno wymierzyć kary.

Jasio, który w zamiarze zabicia Stasia celował do niego z dwururki, a na interwencję Matki Boskiej przestał, popełnił przestępstwo i ono nie stało się niebyłym tylko z powodu, że on potem zmienił zdanie.

Z punktu widzenia kary, Jasio nie może zostać ukarany za usiłowanie zabójstwa. W tej części przepisu jest użyte wyrażenie: Nie podlega karze za usiłowanie, a nie wyrażenie Nie podlega karze w ogóle.

Jasio w zamiarze zabicia Stasia rzuca w niego siekierą i odrąbuje mu prawą rękę. Widząc, że Stasio krwawi i za chwilę umrze, Jasio doznaje wyrzutów sumienia i dzwoni po pogotowie. Jasio zostanie skazany za jedno przestępstwo na podstawie dwóch przepisów:

- za usiłowane zabójstwo w zbiegu z dokonanym ciężkim uszkodzeniem ciała.

Warunkiem skorzystania z instytucji czynnego żalu jest warunek, który ustawa określa przysłówkiem „dobrowolnie”.

To samo jest przy czynnym żalu przy usiłowaniu, przy czynnym żalu przy przygotowaniu, przy czynnym żalu współdziałającego, (który jest przy formach zjawiskowych).

Co to znaczy „dobrowolnie”?

„Dobrowolnie” - to znaczy - nie pod przymusem.

Czynny żal przy przygotowaniu wygląda bardzo podobnie.

Formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa to:

• sprawstwo te 4 formy

• współsprawstwo zaliczane są do

• sprawstwo kierownicze sprawstwa

• wydanie polecenia popełnienia czynu zabronionego osobie

pozostającej w stosunku zależności

• podżeganie

• pomocnictwo

• prowokacja

Sprawstwo

Najprostszy przypadek zdefiniowany przez ustawodawcę tak:

Osoba wykonuje jakiś czyn zabroniony sama.

Współsprawstwo

Definicja ustawowa:

Osoba wykonuje czyn zabroniony wspólnie i w porozumieniu z drugą osobą.

Tu są dwa warunki - wykonanie wspólne z drugą osobą i w porozumieniu z drugą osobą.

Warunek „wspólnie” odnosi się do przedmiotowej strony przestępstwa.

Warunek „w porozumieniu” do podmiotowej strony przestępstwa.

Należy wskazać na jedną rzecz. Istnieje takie coś, co nie jest odrębną formą zjawiskową przestępstwa. Jest to szczególny przypadek sprawstwa.

Jest to sprawstwo równoległe, inaczej wielosprawstwo.

Zachodzi ono wtedy, gdy wielu pojedynczych sprawców ze względu na szczególny układ sytuacyjny popełnia czyny zabronione w tym samym miejscu i czasie, np.

W czasie huraganu lub zamieszek w mieście ktoś lub coś wybiło witrynę w sklepie jubilerskim i 5 kolesiów wygarnia co się da, póki nie przyjedzie policja. Oni nie są współsprawcami kradzieży. To nie jest czyn w porozumieniu ani wspólnie. To, co ich łączy - miejsce i czas.

Wielosprawstwo na tle art. 254 § 1.

Bardzo trudno odróżnić współsprawców od pomocników.

Jest kilka teorii na temat odróżnienia tego:

1. teoria przedmiotowa - za współsprawcę może być uznany człowiek, który przynajmniej częściowo własnym zachowaniem wypełnił ustawowe znamiona przestępstwa jakiegoś typu, np. Jasio i Stasio wspólnie udali się nocą pod sklep z alkoholem i wynieśli wino, to każdy z nich może być skazany za współsprawstwo wtedy, gdy zachowaniem swoim albo uczestniczył w odrywaniu kłódki, albo uczestniczył w wynoszeniu wina, albo w jednym i drugim. (art. 279)

2. teoria podmiotowa - wg niej o przypisaniu sprawcy odpowiedzialności albo za pomocnictwo, albo za współsprawstwo nie decyduje to, co on obiektywnie robił, tylko decyduje jego nastawienie psychiczne w czasie przestępstwa. Jeżeli sprawca swoją rolę postrzegał jako rolę sprawczą, to będzie odpowiadał jako współsprawca, a jeżeli jako rolę pomocniczą - to jako pomocnik.

Współsprawstwo sukcesywne

Zachodzi wtedy, gdy jeden (lub więcej) człowiek działając w porozumieniu podejmują usiłowanie przestępstwa. W toku usiłowania przestępstwa, ale przed momentem, kiedy doszło do dokonania dołącza się jeszcze jeden lub więcej kolesiów i działają wspólnie i w porozumieniu.

Sprawstwo kierownicze

Zachodzi wtedy, gdy pewna osoba kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Ta forma zjawiskowa bardzo rzadko znajduje zastosowanie w praktyce.

Art. 18 § 1 posługuje się dwoma czasownikami „kierować wykonaniem czynu zabronionego przez kogoś” i „wydać polecenie wykonania czynu zabronionego przez kogoś”.

To są dwie różne formy sprawstwa.

Art. 18 § 2 (definicja podżegania) - „nakłaniać kogoś do popełnienia czynu zabronionego”.

Jak się mają do siebie te 3 wyrażenia?

Nakłanianie do popełnienia czynu zabronionego jest pojęciem logicznie szerszym od kierowania wykonaniem i od nakłaniania do popełnienia czynu zabronionego.

Węższym logicznie jest popełnianie, a najwęższym jest kierowanie.

Warunki kierowania:

1. żeby kierowanie obejmowało szczegółowy opis sposobu wykonania danej czynności

2. żeby to się odbywało na bieżąco

Kierowanie wykonaniem czynu zabronionego jest tylko wtedy, kiedy ktoś wydaje polecenia szczegółowe i na bieżąco, co do tego, jak czyn zabroniony ma być popełniony.

Wydanie polecenia popełnienia czynu zabronionego osobie pozostającej w stosunku zależności

To może znaleźć zastosowanie wtedy, gdy wydający polecenie i ten, do kogo było ono kierowane pozostawali w takiej relacji, że ten wydający był w jakimś sensie był przełożonym, a ten drugi podwładnym.

Podżeganie

Art. 18 § 2.

Strona przedmiotowa podżegania - jest to nakłanianie do czynu zabronionego skierowane do osoby indywidualnie oznaczonej.

Strona podmiotowa podżegania - w zamiarze bezpośrednim, aby ta osoba dokonała czynu zabronionego.

Podżeganiem jest nakłanianie do przestępstwa oraz do czynu zabronionego, nie będącego przestępstwem.

(czyn zabroniony jest pojęciem szerszym od przestępstwa, bo każdy czyn zabroniony jest

przestępstwem, ale nie każde przestępstwo jest czynem zabronionym.

Które czyny zabronione nie są przestępstwami?

Te, które są zawinione, np. te, które były popełnione w stanie niepoczytalności, przez nieletniego, w warunkach usprawiedliwionej nieświadomości bezprawności).

Pomocnictwo

Art. 18 § 3 - dwie części:

• definicja pomocnictwa z działania

• definicja pomocnictwa z zaniechania

definicja pomocnictwa z działania:

Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze aby druga osoba dokonała czynu zabronionego swoim zachowaniem ułatwia jej to w szczególności przez dostarczenie jej środka...

Użyto tu czasownika „ułatwiać”. ZAPAMIĘTAĆ !!!

Pomocnictwo też musi by kierowane do osoby indywidualnie oznaczonej.

Strona podmiotowa pomocnictwa - zamiar ewentualny lub bezpośredni

Pomocnictwo z zaniechania - „Odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego przez drugą osobę swoim zaniechaniem ułatwia jej popełnienie tego czynu.

Też jest użyty czasownik „ułatwiać”. Bardziej prawidłowo brzmiałoby „nie utrudniać”.

Prowokacja (Art. 24)

Polega na nakłanianiu drugiej osoby do dokonania czynu zabronionego. Musi być skierowane do osoby indywidualnie oznaczonej.

Strona podmiotowa - nakłania do popełnienia czynu zabronionego w celu aby przeciwko tej osobie skierować postępowanie karne.

Jak będą skutki prawne, czy przestępstwo zostało popełnione w formie podżegania, czy prowokacji?

Różnice między prowokacją a podżeganiem:

PROWOKACJA	PODŻEGANIE
nie stosuje się instytucji czynnego żalu nie stosuje się; art. 22 §2 „Jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia”.	stosuje się instytucję czynnego żalu stosuje się art. 22 § 2

Dla wszystkich form zjawiskowych jest to samo zagrożenie karą.

Z możliwością nadzwyczajnego złagodzenia może być traktowane POMOCNICTWO.

Samoistna odpowiedzialność współdziałającego

Współdziałający - jest to każdy, kto popełnia przestępstwo w konfiguracji wieloosobowej. Termin ten nie jest zdefiniowany w ustawie.

Współdziałający to nie jest synonim współsprawcy.

Współsprawca - ten, kto wykonuje czyn zabroniony wspólnie i w porozumieniu z drugą osobą.

Ustawę można napisać na dwa sposoby:

1. tzw. zasada akcesoryjna (stosowany często)

2. tzw. zasada odpowiedzialności samoistnej współdziałającego (stosowany rzadko)

Akcesoryjność polega na tym, że kwalifikacja prawna czynu popełnionego przez jednego współdziałającego jest uzależniona od kwalifikacji prawnej czynu popełnionego przez drugiego współdziałającego.

Zasada odpowiedzialności samoistnej współdziałającego - wygląda tak:

kwalifikacja prawna przestępstwa popełnianego przez każdego ze współdziałających może być zupełnie inna i jest uzależniona tylko od rodzaju przeżyć psychicznych danego współdziałającego.

W acesoryjności:

Decydującą kwalifikację prawną (kwalifikacja prawna = wskazanie w treści wyroku wskazującego przepisu w części szczególnej, który jest podstawą skazania), czyli podciągnięcie czynu pod przepis.

Przykład

Jasio nakłania Stasia, żeby poszedł do Zdzisia i uderzył go. Stasio Zdzisia zabił.

Jasio = podżegacz

Stasio = sprawca współdziałający

Kwalifikacje prawne obydwu będą różne: Jasio - nie nakłaniał do zabójstwa.

Przy akcesoryjności patrzymy na kwalifikację prawną tego, co zrobił sprawca.

Przy odpowiedzialności samoistnej patrzymy na to, co zamierzał zrobić.

Art. 20

Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności, lub nieumyślności.

To jest przepis, który wskazuje na to, jak przeprowadzać kwalifikację prawną zachowań poszczególnych współdziałających, a nie wysokości kar orzekania.

TEN PRZEPIS NIE MA NICZEGO WSPÓLNEGO Z ZAGROŻENIEM KARĄ.

Zasada indywidualizacji odpowiedzialności

Określa ją art. 21 §1. „Okoliczności osobiste wyłączające, bądź łagodzące, bądź zaostrzające odpowiedzialność karną uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą”.

Jest to zasada logiczna, od której jest wyjątek w § 2.

Przykład na zrozumienie § 2

Jest pewien indywidualny typ przestępstwa zdefiniowany w ustawie.

„Łysy, który zabija chomika podlega karze”.

Jest dwóch ludzi: Jasio jest łysy i zabił chomika. Stasio nie jest łysy, a nakłaniał Jasia do zabicia chomika. Powstaje pytanie: co ze Stasiem?

Czy może zostać skazany za podżeganie do przestępstwa, jeśli nie ma cechy indywidualnej (nie jest łysy).

Może, jeśli są spełnione dwa warunki:

1. Stasio - podżegacz wie, że Jasio - sprawca tę cechę ma.

2. przestępstwo jest indywidualne właściwe lub indywidualne niewłaściwe kwalifikowane.

W takim wypadku Stasio - podżegacz, który nie jest łysy, może zostać skazany na podstawie przepisu „Łysy, który zabija chomika podlega karze”, jeśli było popełnione przestępstwo w innej formie, niż sprawstwo.

Ta reguła nie stosuje się na tle typów przestępstw indywidualnych niewłaściwych uprzywilejowanych. Do nich stosuje się art. 21 § 1.

Np. art. 149

Sprawcą może być tylko ta osoba, która ma cechy wymienione w przepisie.

Jest to przestępstwo indywidualne niewłaściwe uprzywilejowane.

Wyjątek do art. 21 § 2.

Przykład

Jasio, który nie jest żołnierzem nakłania Stasia - żołnierza do dezercji - typ indywidualny właściwy.

Z wykładu zapamiętać:

• katalog form stadialnych z definicjami

• czynny żal i jego skutki prawne

• nadzwyczajne złagodzenie kary

• katalog form zjawiskowych

• zapamiętać, że zagrożenie karą przy wszystkich są identyczne z wyjątkiem pomocnictwa, gdzie jest nadzwyczajne złagodzenie kary

• co to jest samoistna odpowiedzialność współdziałającego

• zasady indywidualizacji odpowiedzialności

• wyjątek od zasady odpowiedzialności

Strona 3 z 16

---