WYKŁAD 5 - FARMAKOLOGIA 5.11.2004

Temat: LEKI PSYCHOTROPOWE

• substancje, posiadające zdolność wpływania na czynności psychiczne, posiadające tropizm psychologiczny.

• Wywołują również zmiany w zachowaniu.

MECHANIZM DZIAŁANIA

• związany jest z wpływem nasilającym, hamującym lub modelującym na przewodnictwo, między różnymi układami neuronalnymi w mózgu.

• przewodnictwo między różnymi układami neuronalnymi w mózgu realizowane jest przy udziale tzw. neuroprzekaźników.

• neuroprzekaźnik- substancja endogenna, gromadzona w neuronach poszczególnych części mózgu, w których istnieją enzymy odpowiedzialne za jej syntezę z odpowiednich prekursorów oraz enzymy odpowiedzialne za jej metabolizm.

PODZIAŁ LEKÓW PSYCHOTROPOWYCH W ZALEŻNOŚCI OD KIERUNKU DZIAŁANIA FARMAKOLOGICZNEGO

1. LEKI PSYCHOLEPTYCZNE (neuroleptyki)

• psychosedatywne

• psychodepresyjne

• psychoinhibitory (działają depresyjnie na czynności psychiczne)

LEKI PSYCHOANALEPTYCZNE

• działają depresyjnie na czynności psychiczne

• ŚRODKI PSYCHODYSLEPTYCZNE

• halucynogenne

• psychozotwórcze

AD.1. LEKI NEUROLEPTYCZNE:

DZIAŁANIE

• p/psychotyczne- znoszą lub zmniejszają objawy psychopatologiczne(omamy, urojenia) w ostrych lub przewlekłych psychozach (schizofrenia, stany maniakalne)

• uspokajające- wywołują stan obojętności i uspokojenia, znoszą pobudzenie i agresję

• wywołują zmiany psychosomatyczne (obniżenie ciśnienia krwi, temperatury ciała, zaburzenia neurologiczne i wydzielania wewnętrznego)

• wpływają na ośrodki podkorowe

MECHANIZM DZIAŁANIA

• hamowanie neuroprzekaźnictwa dopaminowego w mózgu przez blokowanie postsynaptycznych receptorów głównie D₂ (oraz D₁, D₃, D₄)- nasilenie obrotu dopaminy w mózgu,

• blokowanie receptorów muskarynowych- osłabia działanie parkinsonowskie, nasila psychotropowe (splątanie) i atropinowe,

• blokowanie rec.H₁- działanie uspokajające,

• hamowanie neuroprzekaźnictwa noradrenergicznego,

• blokowanie receptorów 5-HT_2A (serotoninowych)- dotyczy neuroleptyków atypowych

PSEUDOPARKINSONIZM:

• zespól hipokinetyczno-hipertoniczny- zaburzenia równowagi dopaminowo-cholinergicznej ( z przewagą struktur cholinergicznych) w tzw. szlaku nigro-stratialnym OUN, będące skutkiem zablokowania receptorów dopaminowych D₁ w jądrach podstawy mózgu, czego skutkiem są zaburzenia pozapiramidowe dróg ruchowych.

• Objawami tego są

• zaburzenia ruchowe: brak koordynacji ruchowej, nienormalna postawa ciała, zwiększone napięcie mięśniowe, drżenia.

• Mogą występować również późne dyskinezy objawiające się stereotypowymi ruchami żucia, pisania.

• Objawy występują najczęściej po odstawieniu leków.

PODZIAŁ NEUROLEPTYKÓW ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ CHEMICZNĄ:

1. pochodne fenotiazyny

2. pochodne butyrofenonu

3. pochodne tioksantenu

4. sole litu

5. atypowe neuroleptyki

6. inne

Ad. a. POCHODNE FENOTIAZYNY

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ CHEMICZNĄ:

• poch. o łańcuchu bocznym liniowym: promazyna, chloropromazyna, triflupromazyna, lewomeproamzyna, metopromazyna, acepromazyna, alimemazyna, etymemazyna,

• poch. o ugrupowaniu piperydyloalkilowym w łańcuchu bocznym (piperydynowe): tioridazyna, mepazyna, mezorydazyna,

• poch. o ugrupowaniu piperazynoalkilowym (piperazynowe): perazyna, prochloroperazyna, trifluoroperazyna, perfenazyna, acetofenazyna, flufenazyna,

• poch. azatenotiazyny: pratipendyt

DZIAŁANIE

• poch. o łańcuchu bocznym liniowym:

• najsilniejsze działanie uspokajające

• wywołują senność,

• silnie blokuja receptory α-adrenergiczne (hipotensyjne)

• poch. o ugrupowaniu piperydyloalkilowym w łańcuchu bocznym:

• słabo uspokajające

• rzadko wywołują objawy pozapiramidowe

• poch. o ugrupowaniu piperyzynoalkilowym:

• najsilniejsze działanie odhamowujące,

• silne działanie pozapiramidowe

PREPARATY

• chloropromazyna (Fenactil, Largactil, Chlorazin

• proazyna (Promazin)

• lewomepromazyna (Tisercin)

• perazyna (Pernazunum, Taxilan)

• prochlorpernazyna (Chlorpernazinum, Stemetil),

• flufenazyna,

ad. B. POCHODNE BUTYROFENONU

DZIAŁANIE

• p/psychotyczne

• uspokajające

• p/lękowe

• p/wymiotne

WSKAZANIA

• ostre i przewlekłe psychozy z pobudzeniem i omamami

• stany maniakalne

• padaczka

• stany nerwicowe

• pląsawica,

• wymioty

• bóle o nieznanej etiologii

• premedykacja anestezjologiczna

PRZECIWWSKAZANIA

• stany śpiączkowe wywołane środkami wpływającymi depresyjnie na OUN

• stany depresyjne

• niewydolność wątroby

• choroba Parkinsona.

DZIAŁANIA NIEPOŻADANE

• pseudoparkinsonizm

• bezsenność

• drgawki

• niepokój

• pobudzenie

• stany depresyjne, lękowe

• majaczenie

PREPARATY

• Haloperidol (Haloperidol, Halolol, Decalolol, Apohaloperidol)

• Droperidol (Droperidol, Dehydrobenzperidol)

• Primazidum (Orap)

ad. c POCHODNE TIOKSANTENU

DZIAŁANIE

• p/depresyjne

• uspokajające

• niewielkie pozapiramidowe,

• słabsze p/psychotyczne niż poch. fenotiazyny

MECHANIZM DZIAŁANIA

• blokada receptorów D₁ i D₂, a także 5HT₂, L₁, H₁ i muskarynowych

WSKAZANIA

• schizofrenia i inne psychozy ze stanami pobudzenia

• niepokój

• bezsenność

PRZECIWWSKAZANIA

• zapaść naczyniowa

• zatrucia i stany śpiączkowe

• choroba Parkinsona

• niewydolność serca

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• senność

• tachykardia

• suchość błony śluzowej

PREPARATY

• chlorprotixen (Taractan)

• clopentiksol (Clopixol, Ciatyl, Sordinol)

• flupentiksol (Fluanxol)

ad. D. SOLE LITU

DZIAŁANIE

• anksjolitycznie

• p/depresyjnie

• p/wirusowo

• immunomodulujace

• p/wymiotne

MECHANIZM DZIAŁANIA

• zastępowanie jonów Na i K jonami litowymi, co wpływa na wrażliwość błon komórkowych i czynność neuroprzekaźników

WSKAZANIA

• leczenie i zapobieganie chorobie afektywnej dwubiegunowej (psychoza maniakalno-depresyjna), okresowe stany depresyjne

• schizofrenia afektywna

• agresje

• hiperreaktywność emocjonalna

• opryszczka wargowa

PRZECIWWSKAZANIA

• choroby nerek

• zaburzenia sercowo- naczyniowe

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• drżenia

• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego

• niedoczynność gruczołu tarczycowego

• wole

• działanie kardiotoksyczne

• działanie teratogenne

PREPARAT

• Litrium carbonicum (weglan litu)

Ad. e. ATYPOWE NEUROLEPTYKI

DZIAŁANIE

• p/psychotyczne (Risperidon)

• uspokajająco (na początku stosowana)

• hamują pobudzenie i agresywność (po ok.5 dniach stosowania)

• antyautystycznie (po 1-3tyg.)

MECHANIZM DZIAŁANIA

• blokada receptorów 5-HT₂, D₄, L₁, M, H₁ oraz w mniejszym stopniu D₁, D₂, D₃, D₅ (nie wykazują wzrostu receptorów D₂)

DZIALANIA NIEPOŻĄDANE

• granulocytoza

• białaczka

PRZECIWWSKAZANIA

• choroby wątroby

• w jaskrze

• przerost gruczołu krokowego

• atomia jelit

• padaczka

PREPARATY

• Risperidon (Rispolept)

• Clozapina (Klozapol, Leponex, Clozapina)

• Olamapina(Zyprexa)

• Ziprasidon

• Sertinolol

Ad. f. INNE NEUROLEPTYKI

DZIAŁANIE

• odhamowujące

• p/psychotyczne

• anksjolityczne

• p/depresyjne

• p/wymiotne

WSKAZANIA

• choroba wrzodowa

• zawroty głowy

• migreny

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• pobudzenie laktacji

• zaburzenia miesiączkowania

PREPARATY

• sulpiryd

• sulpirol

• Eglonyl

• Dogmatil

AD.2. LEKI P/DEPRESYJNE:

• depresje i stany depresyjne

• charakterystyczne objawy:

• stałe utrzymujące się obniżenie nastroju

• lęk

• obniżenie napędu psychoruchowego (spowolnienie myślenia, obniżenie aktywności ruchowej, poczucie ciągłego zmęczenia)

• zaburzenia rytmu okołodobowego (w tym snu)

• różne objawy somatyczne

PRZYCZYNY:

• etiologia endogenna (choroby afektywne, depresja endogenna)

• etiologia psychogenna (urazy psychiczne, depresja nerwicowa)

• choroby somatyczne, uszkodzenia OUN, leki

PATOMECHANIZM

• osłabienie ośrodkowego neuroprzekaźnictwa, głównie noradrenaliny i serotoniny

PODZIAŁ LEKÓW P/DEPRESYJNYCH

1.Trójpierścieniowe leki p/depresyjne (tymoleptyki, TLPD)

2.Inhibitory oksydazy monoaminowej (IMAO, tymeretyki)

3.Inne leki p/depresyjne (nietypowe)

Porównanie wpływu leków p/depresyjnych na hamowanie wychwytu zwrotnego amin:

	NA	5HT	DA
Drugorzędowe TLPD: nortryptylina	XXX	XX	XX
Trzeciorzędowe TLPD, imipramina, Amitryptylina	XX XX	XX XXX	X X
Inne: miaseryna, fluwoksamina, maprotylina	XX O XXXX	X XXXX X	O X O

Ad. 1. TRÓJPIERŚCIENIOWE LEKI P/DEPRESYJNE

DZIAŁANIE

• zmniejszenie stanu depresyjnego (poprawa nastroju), zniesienie lęku, odhamowywanie

• działanie p/histaminowe i uspokajające

MECHANIZM DZIAŁANIA

• hamowanie wychwytu neuronalnego NA i serotoniny

WSKAZANIA

• depresje

• nerwice obsesyjne

• lęk napadowy

• hipokineza w przebiegu choroby Parkinsona

• moczenie nocne

• zespoły natręctw

• ból psychogenny

PRZECIWWSKAZANIA

• niewydolność krążenia

• miażdżyca

• zaburzenia rytmu serca

• jaskra

• padaczka

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• stany maniakalne

• bezsenność

• drżenie

• omamy

• suchość w jamie ustnej

• zaburzenia akomodacji

• agranulocytoza

• hipotensja ortostatyczna,

• częstoskurcz

• pogorszenie niewydolności krążenia

• zaparcia

• zwiększenie masy ciała,

• zaburzenia wątroby

PREPARATY

• impramina (Imipramin)

• amitryptylina(Amitryptylinum, Laroxyl)

• doksepin (Doxepin)

ad.2. INHIBITORY OKSYDAZY MONOAMINOWEJ (IMAO, tymeretki):

MECHANIZM DZIAŁANIA

• hamowanie aktywności MAO

• Oksydaza monoaminowa:

• inaktywuje aminy katecholowe: A, NA, D i 5HT (serotoniny)

• występuje w postaci 2 izoenzymów: MAO-A (powoduje rozkład rozkład głównie serotoniny i noradrenaliny) i MAO-B (powoduje rozkład β-fenyloetyloaminy)

PODZIAŁ

• nieselektywne IMAO:

• nieodwracalnie blokują formy enzymu

• I generacja IMAO- nialamid, fenelzyna

• selektywne IMAO:

• nieodwracalnie blokują MAO (II generacji IMAO): MAO-A klorgilina, MAO-B- selegilina

• Odwracalnie blokujące MAO(III generacja IMAO):MAO-A- moklobemid

PREPARATY

• moclobemid (Aurorix, Maloxil)

• selegilina (Jumex, Segan, Selerin, Niar, Selenor, Selgin)

ad.3. NIETYPOWE LEKI P/DEPRESYJNE

MIANSERYNA

WŁAŚCIWOŚCI I DZIAŁANIE

• blokuje presynaptyczne receptory α₂- adrenergiczne przez co nasila neuroprzekaźnictwo NA

• blokuje receptory serotoninowe 5-HT₂

• blokuje receptory histaminowe H₁

PREPARATY

• Mianserin

• Lerivon

• Norserin

FLUOKSETYNA

MECHANIZM DZIAŁANIA

• selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny

WSKAZANIA

• łagodne i średnie depresje

• zapobieganie jednobiegunowym zaburzeniom depresyjnym

• natręctwa

DZIAŁĄNIE NIEPOŻĄDANE

• nasila lęki i niepokój

• zaburzenia pozapiramidowe

• bezsenność

• nudności

• bóle głowy

• zaburzenia seksualne

MAPROTYLINA

WŁAŚCIWOŚCI I DZIAŁANIE

• hamuje wychwyt zwrotny Na

• wykazuje powinowactwo do L_1, L₂

• wykazuje słabe działanie cholinolityczne i p/histaminowe

• działa uspokajająco

PREPARATY

• fluoksetyna (Prozac, Bioxetin, Seronil)

• fluwoksamina (Fevarin)

• tianeptyna (Coaxil)

• sertralina (Zoloft)

• maprotylina (Ludiomil)

TIANEPTYNA

WŁAŚCIWOŚCI I DZIAŁANIE

• hamuje wychwyt zwrotny serotoniny

• wykazuje działanie anksjolityczne

• nie działa sedatywnie ani psychostymulująco

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• bóle brzucha

• nudności

• wymioty

• zaparcia

• uczucie suchości w ustach

• tachykardia

• zawroty głowy

• omdlenia

AD.. LEKI PSYCHODYSLEPTYCZNE:

DZIAŁANIE

• wywołują objawy psychotyczne

• zmieniają percepcję, nastrój

• nie wywołują depresji na OUN

• nie wykazują wpływu na OUN, metabolizm, aktywność psychomotoryczną

PREPARATY

• LSD

• Psylocybina

• Meskalina

• Fencyklidyna

• kannabinole

---