POLSKI - RENESANS

• Renesans= odrodzenie, ponowne narodziny antyku

• Rozwinął się na początku XIV w Florencji ( w Europie Północnej XV/XVI w)

• 1400-1500 Quattrocento- szczyt świetności renesansu

• Prekursorami byli: Giovanni Boccaccio, Petrarka

• Fascynacja człowiekiem- humanizm,

• Skupiał się na potrzebach człowieka - duchowych i cielesnych

• Należy oddzielić to, co ludzkie i boskie

• Człowieka ma określone miejsce w hierarchii

• Humaniści głosili potrzebę harmonijnego współżycia w społeczeństwie

• Antropocentryzm

• Reformacja

• Irenizm

• Teoria heliocentryczna Kopernika

• Makiawelizm

• Zgłębianie tajemnic świata

• Nauka i sztuka rozwijały się głównie dzięki hojnemu mecenatowi kupców oraz uwolnionego spod francuskiej dominacji papiestwa

• Rozwój miast( głównie włoskich)

• Studia z zakresu wyłącznie teologicznego zostały zastąpione przez studia humanitas- polegające na nauce literatury i filozofii antycznej oraz n nauce gramatyki i retoryki

• Docenianie wielkości i bogactwa starożytnej cywilizacji

• Cnoty pierwszorzędne: umiar, zachowanie złotego środka

Początki renesansu:

• 1450- Jan Gutenberg wynalazł druk i wydał I drukowaną książkę

• 1453- zdobycie Konstantynopola

• 1492- odkrycie Ameryki

• 1497- odkrycie Indii

• 1492-1497 - odkrycia geograficzna

• 1473- 1543- dzieło Kopernika o obrotach sfer niebieskich

Koniec renesansu- unia Brzesko- Polska

Renesans to odrodzenie:

Starożytności

• Szukanie inspiracji w filozofii

• Epikureizm -> stoicyzm

• Ideał klasyczny

• „złoty środek”

• Greka i łacina

• Motywy antyczne

• Harmonia i umiar

Człowieka

• Antropocentryzm

• Odrzucenie ascezy

• Docenienie życia doczesnego

• Podniesienie godności człowieka

Świata

• Odkrycia geograficzne

• Odkrycia naukowe

• Świat tematem sztuki

Irenizm- kierunek w renesansowej teologii chrześcijańskiej głoszący konieczność pokojowego rozwiązania konfliktów oraz nie porozumień na tle wyznaniowym

Antropocentryzm- pogląd lub postawa określające specjalną pozycję człowieka w świecie, przypisuje my autonomię w zakresie poznawania rzeczywistości i stanowienia wartości. Człowiek stał się głównym obiektem refleksji filozoficznej

Makiawelizm- bycie podstępnym, sprytnym, bezwzględnym; „do celu po trupach”

Utopia- kraj nigdzie nieistniejący, literacki wyobrażenie idealnego świata, rzecz nie możliwa do zrealizowania, gatunek literacki

Humanizm- prąd kulturowy, umysłowy, który odkrywa możliwości człowieka

Humanitaryzm- postawa człowieka przejawiająca się w szacunku do drugiego człowieka

„Homo sum et nihil humanum a me alienum ese putto” Terencjusz Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce

Wzorzec człowieka idealnego: POETA DOCTUS

• Zdrowy i piękny

• Gruntownie wykształcony ( zna łacinę, grekę, hebrajski oraz nauki przyrodnicze)

• Zna najwybitniejsze dzieła starożytne i współczesne

• Wszechstronnie utalentowany

• Sprawnie dyskutuje

• Cieszy się życiem i korzysta z niego

Najważniejszy myśliciel renesansu: Giovanni Pico della Mirandola

Człowiek według Giovanniego:

• Wolna wola

• Świadomość upadków i wzlotów

• Jest panem świata

• Zdolność poznawacza i kontemplowania świata

• Istota niepowtarzalna, wyróżniona przez Boga

• Człowiek z natury jest dobry

Filozofia życia człowieka renesansu:

• Człowiek= poszukiwacz mądrości

• Żyje w zgodzie ze z sobą i naturą

• Rozum= najwyższa wartość, umiejętne znoszenie przeciwności losu

• Wierność zasadzie umiaru

• Umie cieszyć się życiem

• Umiejętnie korzysta z wolności

• Miłość do człowieka

• Człowieka= humanista

• Afirmacja świata i życia

• Stan wewnętrznej równowagi = droga do szczęścia

• Ważna jest cnota i dobra sława (cnota= umiejętność stawiania czoła przeciwnościom)

„A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”

SZTUKA RENESANSU

• Ad fontes= powrót do źródeł

• Synteza piękna i miłości

• Motywy biblijne i człowiek

• Przesycenie humanizmem - człowiek zewnętrzny i duchowy

• Harmonia: człowieka, natury i Boga

• Inspiracją: sztuka starożytna, chrześcijaństwo, natura

Wielka 3 renesans:

• Leonardo da Vinci

• Typowy człowiek renesansu- interesował się wieloma dziedzinami

• Przekraczał wszelkie granice

• Michał Anioł

• Malarz, rzeźbiarz, poeta

• Cechy dzieł: statyczność, ekspresja, symbolika

• Sąd ostateczny

• Kupidyn

• Pieta watykańska

• Stworzenie Adama

• Rafael Santi

• Malarz Madonn

• „złożenie do Grobu

• „3 gracje”

• „sen rycerza”

Malarstwo:

• Tematyka: człowiek

• Perspektywa

• „mona lisa” - wizytówka renesansu

Erotyk- liryczny wiersz miłosny akcentujący elementy miłości zmysłowej

Petrarka:

• Prekursor renesansu włoskiego

• Twórca sonetu

• Miłośnik antyku

• Humanista

• Erudyta- oczytany, wszechstronnie wykształcony

• Napisał 317 sonetów, wszystkie Laurze, Laura= panna anielska, donna= andżelikata

Idealna miłość Petrarki:

• Dostrzega idealne piękno wewnętrzne

• Kobieta = anioł

• Daje niezwykłą siłę

• Platoniczna(jedno stronna)

• Nadaje sens życiu

• Daje inspirację

• Miota skrajnymi uczuciami/emocjami

• Człowiek staje się zniewolony

• Ważniejsza od śmierci i życia

Petrarkizm - zjawisko w liryce europejskiej

• Idealistyczne prezentowanie ukochanej,

• Analiza uczuć, dociekliwość psychiczna

• Stosowanie środków stylistycznych(antytezy, paradoksy), opisów zewnętrznych( oczy, usta, lico, dłonie), opisów duchowych( przemiana świata pod wpływem”…”)

Sonet - gatunek liryczny, 14 wersów, ma charakter opisowy i refleksyjny; budowa 2 strofy x 4 wersy(kwadryny-opis, narracja)+ 2 strofy x 3 wersy (tercyny- liryka, refleksje)

Decameron, G. Boccaccio - księga 10 dni, 7 kobiet i 3 mężczyzn opowiada 100 historii; filozoficzny wykład o człowieku

Człowiek u Boccaccia:

• Skłonny do zdrad

• Gwałtowny

• Zawistny

• Porywczy

• Okrutny

• Osiągnie cel bez względu na konsekwencje

Nowela - gatunek epicki, krótki utwór prozatorski o skondensowanej akcji i niewielkiej liczbie bohaterów, zaznaczony punk kulminacyjny, po którym jest puenta.

Nowela z sokołem- nowela z charakterystycznym elementem, który wraz z rozwojem fabuły nabiera nowych znaczeń

Kobieta w renesansie:

• Wyidealizowana

• Fascynujące, inspirujące

• Kieruje się sercem

• Wrażliwa, opiekuńcza

• Pomaga mimo wszystko

• Wywyższana- Ubóstwiana

• Przyczyna wszelkiego nieszczęścia

• Zniewalające

• Wywołuje skrajne emocje

• Dba o swoje interesy

„Portret kobiety”, Wisława Szymborska:

• Gotowa na poświęcenie

• Wszechstronna

• Umie dostosować się do każdej sytuacji

• Musi być piękna i młoda

• Zawsze szczęśliwa, nigdy niezadowolona

• Jest zwykła i nie zwykła

„Krótka rozprawa między 3 osobami, Panem, Wójtem, a Plebanem”

• Krytyka duchowieństwa

• Nie wypełnia rzetelnie obowiązków

• Niezdyscyplinowane

• Lekceważenie obowiązków

• Krytykują innych, nie patrzą na swoje błędy

• Szlachta

• Łatwo wierna

• Niedokształcona

• Przekupna

• Kłótliwa

• Dba tylko o siebie

• Pan uważa, że duchowieństwo czerpie korzyści z przekupstwa szlachty i przekłada wartości materialne nad duchownymi

• Krytyka przekupnych urzędników

• Wśród Polaków brak porozumienie, co przekłada się na zło i biedę

Figliki- fraszki, anegdoty, facecje o charakterze humorystyczny, różna tematyka, rubaszny i nieprzyzwoity styl

Rej w figlikach wytyka wady ludzkie

Kochanowski, jako poeta doctus:

• Studiował na Akademii Krakowskiej, w Padwie i Rzymie oraz Niemczech

• Wiele podróżował

• Służył magnatom małopolskim

• Był sekretarzem Zygmunta III Augusta

• Brał udział w zjeździe szlachty

• Wygłosił mowę na sejmie elekcyjnym

• Władał antycznymi językami

• Aktywny obywatel

• Tworzył pieśni, treny, utwory dramatyczne i epickie

„Na dom w Czarnolesie”, Jan Kochanowski- fraszka

• Ważne w życiu jest: zdrowie, skromność, praca, czystość duchowa, poczciwość, przychylność sąsiadów

• Patriotyzm- chce zostać tu gdzie jest

„Pieśń XXV, - Czego chcesz od nas Panie”- wizja człowieka żyjące w zgodzie z Bogiem i naturą, pokora, wdzięczność, wiara

„Pieśń IX- Nie porzucaj nadzieje”- wiara w Boga, stoicka postawa, radość z życia, afirmacja

„Pieśń XX- Miło szaleć, kiedy czas o temu”- carpe diem

„Pieśń XXIV- Niezwykłymi nie leda piórem opatrzony”- poeta to: każdy, kto jest w locie, jest z krwi i kości; twórczość to wartość nadająca sens życiu, sława

„Pieśń świętojańska o sobótce- Panna XII”- skromność, umiar, bezpieczeństwo, radość życia

Przepis Kochanowskiego na życie:

• Ufaj Bogu i wielbij Go

• Umiejętnie ciesz się tym, co posiadasz

• Używaj życia z umiarem i w odpowiedniej porze

• Twórz, zyskaj sław, zostaw coś po sobie

• Miej dystans wobec wszystkiego, co niesie życie

• Cnota to służba ojczyźnie, dobru wspólnemu

• Żyj z dala od wielkiego świta, w zgodzie z naturą, najbliższymi, w gronie przyjaciół

Obraz Polaka patrioty:

• Dba o czystość i poprawność języka ojczystego

• Zna: historię kraju, kulturę i literaturę

• Aktywnie uczestniczy w życiu społecznymi publicznym

• Bierz udział w świętach narodowych

• Szanuje symbole narodowe

• Godnie reprezentuje swój kraj

• Interesuje się polityka

• Pomaga bezinteresownie Polakom

„Polak- patriota” Zdzisław Najder:

• Świadomość wspólnoty i odpowiedzialności za jej trwanie

• Współodpowiedzialność za dziedzictwo kulturowe

• Poczucie zakorzenienie i przynależności

• Świadomość istnienia

• Do patriotyzmu się dojrzewa, uczymy się patriotyzmu

„Pieśń o spustoszeniu Podola”, Jan Kochanowski:

• Jest klasyczną mową, w której podmiot jest reprezentantem Polaków i stawia siebie w roli komentatora. Mentora

• Odwołuj się do argumentów emocjonalnych ( Polacy nie są solidni, krytykuje brak jedności, apeluje o wytrwałość, nawołuje do zemsty, prosi by dobro ojczyzny przełożyć nad własne korzyści)

• Pesymistyczne zakończenie(Polacy nie uczą się na błędach, nie wyciągają wniosków)

„Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”, Jan Kochanowski

• Problematyka: moralna odpowiedzialność rządzących, portret władcy idealnego, uniwersalne refleksje o władzy

• Podmiot ostrzega przed: kara boską(sąd ostateczny), odpowiedzialność, (władza jest początkiem zguby lub sławy)

Idealny władca: sprawiedliwy, równie traktuje poddanych, świadomy karności, ma nad sobą zwierzchnika, pokorny, wdzięczny

Części mowy:

• Wstęp- wzbudza zainteresowanie słuchacza, musi być dostoswany do okoliczności, zwierać uzasadnianie wyboru takiego właśnie tematu oraz krótką zapowiedź treści całej mowy

• Opis- prezentacja faktów, wyjaśnia przebieg zdarzeń,

• Argumentacja- doprowadzenie prawdziwości tez

• Logiczne- oparte na rozumowaniu

• Emocjonalne- poruszają uczucia słuchaczy

• Empiryczne- odwołują się do faktów, wiedzy lub doświadczenia

• Zakończenie- zamyka wystąpienie, konkluzja, puenta podkreślają cel, sens wystąpienia

Wiersz sylabiczny- rodzaj wiersza charakteryzujący się stała liczbą sylab w poszczególnych wersach, obecnością średniówki w wersach dłuższych niż 8 -wersów oraz stałym akcentem padającym na przedostatnią sylabę wersu.

Hymn- uroczysta pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze sławiąca Boga, bohaterskie czyny, wzniosłe idee lub uznane wartości

Pieśń- gatunek liryczny, charakteryzuje się podziałem na strofy, a w każdej ze strof takim samym układem wersów, wyraźnym rytmem, powtórzeniami oraz refrenem

Kazanie- przemówienie religijne wygłaszane przez kapłana o charakterze moralizatorskim. Treść odnosi się do wiary i moralności.

Kazania Skargi:

• Proroczy charakter,

• Krytykował politykę państwa,

• Bronił chrześcijan,

• Odnosił się do patriotyzmu

• Pierwsza refleksja ma charakter uogólniony, odwołuj się do myśli Kochelta, wszystko przemija nic nie jest trwałe

• Gloryfikacja rozumu

• Egoizm, brak patriotyzmu

• Ojczyzna- chora matka, tonący okręt, dzieci to Polacy

• Potępia tych, którzy odwracają się od ojczyzny w czasie zagrożenia

• Za poświęcenie czeka nagroda

• Ojczyzna= najważniejsza wartość w życiu każdego człowieka

Styl Piotra Skargi:

• Sugestywność obrazów

• Przykłady z życia świętych

• Środki stylistyczne: pytanie retoryczne, wyliczenia, hiperbola, apostrofy, wykrzyknienia, anafory

Stylizacja- celowe i świadome wprowadzenie do wypowiedzi zespołu środków językowych typowych dla innego stylu (epoki, autora, dzieła) Najczęściej wykorzystuje różnorodne elementy języka: leksykę, składnię czy frazeologię. Ten zabieg pełni określone funkcje: może czynić tekst bardziej przystępnym, nadawać mu charakter podniosły lub humorystyczny

Stylizacja biblijna- kształtowanie wypowiedzi na wzór języka Biblii. Celem tej stylizacji jest najczęściej nadanie dziełu powagi i dostojeństwa, podkreślenie doniosłości myśli w nim wypowiedzianych. Stylizacja może być realizowana zarówno w warstwie językowej jak i ideowej:

• Zapożyczenie biblijnych motywów, idei

• Kształtowanie na podstawie opisów biblijnych zdarzeń opisywanych w dziele literackim

• Naśladowanie gatunków literackich występujących w Biblii

• Charakterystyczne słownictwo

• Składnia

• Frazeologia wywodząca się z Pisma Świętego

• Podział na wersety

• Obrazowe, wyraziste porównania

• Posługiwanie się sentencjami, maksymami pochodzącymi z Biblii lub naśladującymi oryginalne.

Traktat Andrzeja Frycza- Modrzejewskiego o:

• Obyczajach

• Najbardziej idealistyczna

• Moralizatorskie tezy „ o moralne społeczeństwa decyduje cnota”

• Podstawą dobrych obyczajów są rozum i wiedza

• Surowe obyczajem, kontrolowane przez państwo

• Propozycja zniesienia kary śmierci

• Szkole

• Odpowiednie płace dla nauczycieli

• Odpowiednia motywacja do nauki i nauczania

• Prawach

• Niesprawiedliwość prawna wynikające ze stanów społecznych

• Nierówność w traktowaniu obywateli

• Staje się po stronie uboższych

• Odwołuj się do Biblii

• Wojnie

• Dzielą się na sprawiedliwe( o suwerenność kraju, obrona granic) i niesprawiedliwe( postawa zaborcza)

• Wyznawca irenizmu i pacyfizmu

• Dyplomatyczne rozwiazywanie konfliktów

• Kościele

• Wyznawca reformacji- oddzielenie kościoła od państwa

• Jako instytucja ma służ być obywatelom, a nie bogacić się

Fraszki- epigramaty oraz inne krótkie utwory literackie. Wprowadził Kochanowski, określa gatunek.

„Człowiek reżyserem życia” „Życie to fraszka” „Topos świata-teatru( Theatrum mundi)”

„Hierarchia wartości” „Człowiek- boże igrzysko” „Koncepcja losu człowieka”

Fraszki- wykład humanizmu:

• Człowiek pyszny, pozbawiony pokory

• Człowiek- błazen

• Nawiązanie do motywu vanitas

• Życie to chwila, fraszka- drobiazg

• Człowiek powinien cieszyć się tym, co ma

• Poezja jest zabawą, ma sprawiać radość

„ O mądrości” - filozoficzna	Mądrość= świadomość swojej niewiedzy
„ Ku muzom”	„Nie wszystek umrę”- poezja utrwala, co wieczne
„ Na lipę” - biograficzna	Jedność człowieka z naturą
„ Na matematyka” - obyczajowa	Krytyka postawy nie moralnej
„ O doktorze hiszpanie”	Krytyka braku umiaru
Podmiot to każdy z nas: Jest zdystansowany - umie śmiać się z samego siebie Lubi zabawę Ma świadomość marności ludzkiego życia Umie cieszyć się tym, co ty i teraz- epikureizm + stoicyzm -> patriotyzm Wierzy Poezja nadaje sens życiu Raki- pokazują przewrotność ludzi: Idealna kobieta → wcielone zło

Autotematyzm- twórczość o twórczości

Porte- parole- osoba wypowiadająca się w czyimś imieniu, w literaturze postać przedstawiająca punkt widzenia autora

Eschatologia- nauka dotycząca tematów ostatecznych, pośmiertnych losów człowieka i końca świta

Tren- liryka fumeralna; poświęcony wybitnej jednostce, wychwala jej zalety; wywodzi się z antyku; liryczny pamiętnik człowieka zbuntowanego dochodzącego do prawdy

Elementy kompozycji trenu::

• Pochwała cnót i zalet

• Wyrażenie wielkości poniesionej straty

• Demonstracja żalu i bólu

• Szukanie pocieszenia

• Napomnienia, umiarkowanie się w żalu

W trenach poeta przeżywa kryzys światopoglądowy- polemizuje z poglądami, z twórczością, porusza problemy eschatologiczne.

Urszula(adresatka)	Ojciec(nadawca)
Ukochana córka- słowik Symbol radości Następczyni ojca - przyszła artystka Idealizowana, jest wyjątkowa Dopiero rozwijające się dziecko- małe, nie winne Śpiewaczka, uosobienie talentu, radosna, energiczna Wniosła życie do domu - wypełnia dom całą sobą	Rozżalony, bezradny, zagubiony Przerasta Go sytuacja Nie doceniał tego, co miał- nie zdążył się nacieszyć Porównuje siebie do Niobe i Persefony(cierpiące matki) Staje się uosobieniem największego nieszczęścia Ma świadomość beznadziejności sytuacji Zwątpił w Boga, kwestionuje jego Istnienie Rozważa reinkarnację Uli Kwestionuje wartość rozumu, podważa mądrości ważne w życiu Oszukany prze Boga i los- umarły za życia Desperacja, porównanie do Orfeusza Z tęsknoty pragnie śmierci Życie człowieka jest naznaczone cierpieniem i śmiercią Dosięgnął dna, doświadczył to, co najgorsze na nowo odkrywa Boga, nawraca się prosi o litość, staje się pokorny
„Teraz nagle z stopniów ostatnich zrzucone || między insze, jeden z wielu, policzony”

Tren XIX- Sen

• Realizuje konsolację(pocieszenie)

• Dzięki naukom matki podmiot wraca do równowagi

Argumenty matki:

• W niebie nie ma śmierci, brak cierpienia

• Taka była wola Boga i należy się z nią pogodzić

• Śmierć uchroniła ją od cierpienia ziemskiego i grzechu

• Przeznaczeniem człowieka jest doświadczenie szczęścia i cierpienia

• Należy cieszyć się tym, co nie straciliśmy

• Odwołuje się do stoicyzmu, rozum= wartość przynosząca ukojenie

• „czas leczy rany”

• Człowiek musi być przygotowany na dobre i złe

• Co by się nie działo trzeba zachować godność?

Dzieła liryki fumeralnej:

• Władysław Broniewski- W zachwycie i grozie

• Aleksander Gierymski, Trumna chłopska

Tragedia klasyczna	Dramat szekspirowski
3 klasyczne jedności- akcji, czasu, miejsca Obecność chóru w roli komentatora Prolog-> epeisodiony-> stasimony->eksodos Zasada decameronu/ stosowności Mity źródłem inspiracji Max 3 aktorów Budowa zamknięta	Odejście od zasady 3 jedności Brak chóru Akty i sceny Złamanie zasady stosowności Inspiracją życie Sceny zbiorowe Elementy baśniowe, fantastyczne- siły nadprzyrodzone Pogłębiona psychika bohaterów- dramat podmiotowy Budowa zamknięta

Perswazja- przekonywanie o czymś, namawianie lub zachęcanie do czegoś. Perswadowanie polega na przytoczeniu odpowiednich argumentów przemawiających za daną racją, jego celem jest, bowiem zmiana postawy przekonywanego wpłynięcia na jego wolę.

Najpopularniejsze środki perswazji:

• Bezpośredni zwrot do odbiorcy

• Prosty i zrozumiały język

• Obrazowe i żywe słownictwo, sugestywna frazeologia

• Wyrazy oceniające

• Wyliczenia

• Przywoływanie konkretnych przykładów, posługiwanie się faktami

• Odwoływanie się do autorytetów

• Wzbudzenie w słuchaczy uczuć

• Wykorzystanie tryby rozkazującego

• Odwołanie się do rzeczywistości bliskiej i znanej odbiorcy, do powszechnych poglądów i stereotypowych przekonań

---