1. Podaj określenie : ekstraktu, abstraktu, oryginału, streszczenia.

• Ekstrakt- sposób streszczenia, dosłowne przepisywanie najważniejszych myśli, wyciąg selektywny.

• Abstrakt- sposób streszczenia, przekształcenie tekstu, pomijanie zbędnych rzeczy, zmiana układu tekstu, wydobywanie głównej myśli. Podział;

a) infomatywny - na końcu artykułu, porównanie

b) indykatywny - bardzo krótki, informacja o czym jest praca

• Streszczenie- przekształcenie tekstu, zmiana formy, pozostawienie treści z zachowaniem głównej myśli.

• Oryginał - tekst który zostaje poddany streszczeniu

2. Podaj określenie : słowa kluczowego, pojęcia kluczowego, słownika indeksowania, deskryptora, askryptora, tezaurusu.

• Deskfyptor-słowa kluczowe danej dyscypliny znormalizowane z grupy jednoznacznych.

• Słownik - terminy występujące w tekście, mniej lub bardziej ważne

• Słowa kluczowe - część skorowidza, wskazywanie pojęć występujących w tekście

• Tezaurus- słownik języka dyskryptorowego, zawyżenie terminologii.

• Askryptor- zabronione wyrażenie w indeksowaniu, gdy istnieje już odpowiadający mu dyskryptor.

• Indeksowanie - procedura wskazywania terminów mających największe znaczenie:

a) indeksy rzeczowe

b) ilościowe - częstość występowania terminu w tekście

c) jakościowe - wskazywanie pojęć występujących w tezach, definicjach i twierdzeniach

3. Podaj określenie : pozycji indeksowej, terminu indeksowego, adresu.

• Pozycja indeksowa- ustalana najczęściej alfabetycznie według szukanego słowa

• Adres - wskazanie strony, akapitu w którym znajduje się dane słowo

4. Wyjaśnij określenie : indeks typu "uniterm", indeks grupowy, indeks relacyjny.

• Uniterm- zbiór haseł bez powiązań

• Grupowy- hasłem jest grupa pojedynczych, podobnych terminów

• Relacyjny- relacja między terminami, hasła, podhasła, pod podhasła

5. Scharakteryzuj wiedzę naukową, potoczną, spekulatywną, irracjonalną.

• Wiedza potoczna- jest podstawą dla wiedzy naukowej( choć ta może ją czasem — odrzucić), ma wiele źródeł, jest ścisła, precyzyjna, ma niski poziom ogólności nie jest oceniana, ma niski poziom rozwoju, praktyczna, szczegółowa.

• Wiedza spekulatywna- opiera się na założeniach nie sprawdzalnych( syntezy filozoficzne i religijne), zdobyta przez doświadczenie i praktykę, musi być inter- subiektywna, rzetelna, komunikowalna( każdy musi ja zrozumieć)

• Wiedza irracjonalna- nie jest ani komunikowalna, ani sprawdzalna, intersubieklywne doświadczenie indywidualne.

• Wiedza naukowa - sprawdzona, pewna, ścisła może się rozwijać, szczegółowa

6.Omów własności wiedzy: ogólność, ścisłość, pewność, wysoką informacyjną zawartość, prostotę.

Własność wiedzy- cele wewnętrzne nauki:

• Ogólność- nauki idiograficzne- pojedyncze wydarzenia, przedmioty wynikiem monografii. Nauki monotematyczne zajmują się prawami o przedmiotach.

• Ścisłości- precyzyjność języka, wyraźnie rozpoznawalna

• Wysoka informacyjna zawartość-jak najmniej twierdzeń, ale można z nich wywnioskować wiele zdań.

• Pewność- niezawodność: psychologiczna- własne pojęcia, epistemologiczna- stopień potwierdzenia, konfirmacja zgodność z innymi twierdzeniami.

• Prostota- matematyczna- poziom komplikacji aparatury rachunkowej, logiczna-Hczebność założeń wyjściowych (aksjomaty i postulaty).

7. Zadania nauki:

1 .Opisywać badany wycinek rzeczywistości (funkcja deskryptywna nauki),Aby móc to

przeprowadzić, musi poznać przedmiot opisywany, a także poznać i stosować odpowiednią,

jasną i jednoznaczną aparaturę pojęciową. Od opisów wymaga się by spełniały 2 postulaty

intersubiektywności:

a) intersubiektywnie komunikowalne-każdy odpowiednio przeszkolony i nieuprzedzony odbiorca musi być w stanie właściwie je rozumieć

b) intersubiektywnie sprawdzalne-każdy odpowiednio przeszkolony i nieuprzedzony odbiorca musi być w stanie skontrolować przy zastosowaniu właściwych procedur

2.Wyjaśniać zachowanie badanego (funkcja eksplanacyjna nauki). Celem prowadzonych badań jest zrozumienie dlaczego jest tak , jak jest. Posiadamy wrodzoną potrzebę zrozumienia otaczającego świata, wskazania i wyjaśnienia przyczyn jego zachowania 3.Przewidywać rozwój wypadków (funkcja prognostyczna nauki). Celem prowadzenia badań jest nie tylko zdobycie wiedzy o tym Jak jest" i „dlaczego tak właśnie jest", ale zdobycie także wiedzy o tym jak będzie

8. Stadia rozwoju nauki:

1 .Poziom przedaksjomaryczny- gdy w danej dyscyplinie naukowej dominują opisy w języku potocznym, uzasadnienia mają postać odwołania się do instytucji praw, brak jest uporządkowania logicznego twierdzeń i wskazania zasad wyciągania wniosków powstałych zdań ogólnych.

2.Poziom aksjomatyzacji- ma miejsce wówczas gdy refleksja metodologiczna jest na tyle zaawansowana ze dostrzega się konieczność uporządkowania twierdzeń wedle ich wzajemnego wynikania , zdefiniowania terminów używanych w nauce a przede wszystkim dostrzega się ze nie wszystkie zdania danej teorii naukowej mogą zostać dowiedzione . Zawsze musi być przyjęta pewna grupa zdań wyjściowych poza które w dowodzeniu wyjść się nie da. Ta grupa twierdzeń podstawowych nosi nazwę aksjomatów danej nauki. 3. Poziom formalizacji-jest to poziom zaawansowani teoretycznego nauki na którym intuicyjne procedury rozumowania zastępowane są ścisłymi rachunkowymi procedurami przechodzenia od jednych zdań do innych zdań. Wymagana jest tu pełna kontrola definicyjna i rachunkowa w przeciwnym wypadku uzyskane wyniki mogą poprzez swe formalne

zaawansowanie zwiększać chaos i wprowadzając w błąd pozorami precyzji i pozorami jednoznaczności.

9. Wyznaczniki nauki:

1. Przedmiot badany - rozumiemy przez niego ten wycinek rzeczywistości który staje się obiektem badań dla naukowca , nie badamy świata jako całości lecz jego wycinek

2. Wybrany aspekt badania przedmiotu - czasami nazywany kątem widzenia lub sposobem ujmowania przedmiotu. Nie jest możliwe całościowe badanie nawet wybranej grupy przedmiotów badane są wybrane własności tej grupy przedmiotów

3. Metody badawcze- dana dyscyplina naukowa wyznaczona jest nie tylko przez to, co bada, lecz także przez to, jak to bada za pomocą jakich środków i procedur prowadzone są w niej badania

11. Desygnat i zakres nazwy.

Desygnat-jest to zbiór wszystkich przedmiotów oznaczonych daną nazwą ( drzewo-> sosna

-> świerk itd.)

Zakres nazwy - cały zbiór desygnatów

12.Funkcje semantyczne nazw

1) Znaczenie nazwy - nazwa „coś" znaczy, czyli wiąże się w świadomości podmiotu używającego tej nazwy z pojęciem. Przez pojęcie rozumieć tu będziemy treść myślową pojawiającą się w świadomości podmiotu w związku z daną nazwą, Ta treść będzie rozmaita w zależności od typu przedmiotu, ale też w zależności od wiedzy, doświadczeń, emocji podmiotu oraz od kontekstu, w którym dana nazwa występuje. Nazwa może nie mieć desygnatów w realnym świecie. Nazwa może mieć kilka znaczeń.

2) Wyznaczania-jest to wskazywanie przez daną nazwę przy określonym jej znaczeniu rzeczy, własności, czynności, miejsca, procesu, wydarzenia, o którym możemy zgodnie z prawdą tę nazwę orzec. Przedmioty oznaczone przez daną nazwę będziemy nazywać desygnatami danej nazwy.

3) Denotowanie - jest to relacja zachodząca między nazwą, przy określonym jej znaczeniu, a całym zbiorem oznaczonym przez nią przedmiotów czyli zakresem nazwy. Przykładem zakresu nazwy „kot" w znaczeniu przypisywanym zwierzętom, jest zbiór wszystkich egzemplarzy kotów.

Współoznaczanie (konotowanie) - relacja zachodząca między nazwą, przy określonym jej znaczeniu, a pewnym wyróżnionym zbiorem treści składających się na jej pojęcie. Treści te powinny wystarczać do rozpoznawania desygnatów tej nazwy. Ta wyróżniona treść staje się podstawą do sporządzenia definicji słownikowej danej nazwy.

13. Funkcje semantyczne zdań

1) znaczenie - zdanie wyraża się w świadomości osoby z pewnym sądem. Przez sąd zwykle rozumie się myślowe ujęcie jakiegoś stanu przedmiotowego. Aby wyrazić sąd musimy zestawić pewne nazwy: połączyć je funktorami zdaniotwórczymi. Zdanie jako sąd może być oceniane jako prawda lub fałsz. Zdania prawdziwe są źródłem wiedzy

2) Zdanie wyraża przekonanie - tzn. że oprócz momentu opisowego, znaczeniowego, jest także moment oceny, pewności wyrażonego w zdaniu sądu. Zwykle przyjmuje się przynajmniej 3 poziomy zaufania do zawartej w zdaniu wiedzy:

a) asertywność - niezachwiana pewność co do tego co głosi zdanie

b) hipotetyczność - związana z prawdopodobieństwem zachodzenia tego co głosi zdanie

c) supozycyjność-brak przekonania co do prawdziwości bądź fałszywości zdania

2) Opisywanie - zdawanie sprawy ze stanów przedmiotowych, czyli odnoszenie się zdania do rzeczywistości. Każde zdanie opisuje, ujmuje jakiś stan przedmiotowy albo cechę albo relację lub zdarzenie bądź proces.

3) Ponadto zdanie stwierdza zachodzenie lub niezachodzenie opisywanych stanów przedmiotowych. Każde zdanie ma charakter bądź pozytywny, bądź negatywny w swej strukturze. Informuje nas o tym, co zachodzi w danej sytuacji lub o tym co nie zachodzi.

4)

14. Podział nazw ze względu na liczbę desygnatów i sposobu ich istnienia

1) ze względy na liczbę desygnatów:

a) ogólne - to nazwy mające więcej niż jeden desygnat, np. stół

b) jednostkowe-mające dokładnie jeden desygnat np. Giewont, Łódź

c) puste - nazwy które nie posiadają desygnatów np. kwadratowe koło

2) według sposobu istnienia :

a) nazwy konkretne - których desygnaty są indywiduami, nazwy rzeczy i osób realnych i fikcyjnych, np. Cezar, centaur, osoba

b) nazwy abstrakcyjne - nazwy cech, zdarzeń, procesów, relacji, np, zieleń, wybuch, rozwój itd.

15. Podział nazw ze względu na rodzaj desygnatów i ich rozpoznawalność:

1) ze względu na rodzaj desygnatów:

a) nazwy zbiorowe - których desygnaty są zbiorami w sensie kolektywnym, np.: senat uczelni, las, biblioteka, tabliczka czekolady

b) nazwy nie zbiorowe - których desygnatami są indywidua lub zbiory dystrybutywne, np. stół,

2) ze względu na rozpoznawalność:

a) nazwy ostre - tzn. takie odnośnie których o każdym dowolnym przedmiocie potrafimy rozstrzygnąć, czy jest desygnatem tej nazwy czy tez nie, np.: pręt o dl. 1 metra

b) nazwy nieostre - mówimy o nich wówczas, gdy istnieją przypadki, co do których mamy wątpliwości, czy dany przedmiot jest desygnatem danej nazwy czy też nie, np. : wysoki człowiek

16. Podział nazw ze względu na intencję znaczeniową :

1) nazwy o intencji znaczeniowej ogólnej - gdy nazwa jest znakiem dla większej liczby tzw. Podmiotów ontycznych niż jeden. Przez podmiot ontyczny rozumiemy możliwy, założony, domniemany w danej nazwie przedmiot, który jednak może faktycznie nic istnieć np. nimfa

2) nazwa o intencji znaczeniowej jednostkowej -jest znakiem dokładnie jednego podmiotu ontycznego np. : król Popiel, wybuch I wojny światowej

3) nazwa o intencji znaczeniowej pustej - nazwa dla której brak nawet możliwych przedmiotów mogących być desygnatami

17. Podział nazw ze względu na rozpoznawalność konotacji i ze względu na sposób wprowadzenia do języka

1) ze względu na rozpoznawalność konotacji( szukanie cech charakterystycznych):

a) nazwa wyraźna - nazwa, której konotacja jest znana, jest to zawsze zrelatywizowane do użytkownika, np. kwadrat, liczba naturalna

b) nazwa niewyraźna - nie znamy konotacji np. liść 3) ze względu na sposób wprowadzenia do języka;

a) nazwy indywidualne - nazwy nadane w sposób dowolny, bez związku z cechami przedmiotów pod nie podpadających: Toruń, Odra

b) nazwy generalne - nazwy utworzone i orzekane o przedmiocie mającym cechy wyróżnione przez orzekającego np. miasto polski znane z wypieków pierników

18. Podział ze względu aa supozycję:

Supozycja sposób podejścia i traktowania znaku językowego właśnie jako znaku, czyli pewnego przedmiotu, który wskazuje w swej głównej dla języka roli na coś innego niż on sam. To odniesienie nazwy do przedmiotu, który dla tej nazwy może być w różny sposób ujmowany, nazywa się właśnie supozycją danej nazwy

I supozycja materialna - zachodzi wówczas, gdy słowo użyte jest w celu oznaczenia samego siebie, nie zaś pojęcia czy desygnatu, np.: „kot" ma 3 litery

II supozycja formalna - zachodzi wówczas gdy słowo użyte jest w celu wskazania czegoś innego niż ono samo, np.: kot jest ssakiem

1) supozycja logiczna - zachodzi wówczas gdy słowo użyte jest do wskazania pojęcia, którego przedmiotem jest rzecz myślana, a mając znaczenie w logicznym klasyfikowaniu zagadnień, np. relacja jest kategorią, struktura jest pojęciem teoretycznym

2) supozycja realna - ma miejsce wówczas, gdy termin odnosi się do logicznej pozycji pojęcia, lecz do rzeczy myślanej, np. dwie osoby zawiązują relacją, struktura to zbiór osób i relacji

a) supozycja absolutna - ma miejsce gdy słowo wskazuje na istotę rzeczy, pojęcie ogólne, np. struktury są wynikiem działania ludzi

b) supozycja osobnicza - ma miejsce wówczas, oprócz odniesienia do pomyślanego przedmiotu odnosimy się do indywiduów pod nie podpadających, np. te struktury są wynikiem działania ludzi. Dzielimy na :

■ supozycje reduplikatywne - opisywane są istotne właściwości desygnatów • supozycja dominatywna - słowo użyte jest w celu wskazania desygnatu

posiadającego pewną właściwość lecz przysługuje mu jedynie przypadkowo

■ supozycja dysjunktywna - gdy odnosimy się do niektórych przedmiotów z zakresu pojęcia. Dzieli się na ;

> supozycja nieoznaczona - gdy nie wskazujemy, który element, desygnat jest brany pod uwagę, gdyż ze względu na cel wypowiedzi nie musi to być ustalane

> supozycja dyskretna - zachodzi, gdy osoba lub opisywany szczegół nie są zidentyfikowane i wskazane, lecz możliwe jest przeprowadzenie identyfikacji

■ supozycja kopulatywna -jeśli pomyślani są wszyscy osobnicy podlegający poddane pojęcie

> supozycja kolektywna - zachodzi wówczas, gdy słowo służy do wskazania wszystkich przedmiotów, ale traktowanych jako zbiór kolektywny

> supozycja dystrybutywna - zachodzi wówczas gdy słowo wskazuje także poszczególne egzemplarze, indywidua.

19. Podział nazw:

1) ze względu na ilość znaczeń:

a) jednoznaczne - takie, które mają jedno znaczenie, są dość rzadkie przypadki

b) nazwy wieloznaczne

2) ze względu na zmienność znaczeń

a) o znaczeniu stałym - nazwy, których znaczenie nie ulega zmianie w zależności od kontekstu pragmatycznego, w jakim dane nazwy są używane

b) okazjonalne - nazwy w których znaczenie zmienia się w zależności od kontekstu pragmatycznego np.. zaimki

20. Podział zdań względu na liczbę opisywanych stanów przedmiotowych:

1) zdania ogólne - zdania, z których możemy odnaleźć jawny lub ukryty kwantyfikator ogólny:

a) twierdzące - każde s jest p

b) przeczące - żadne s nie jest p

2) zdania szczegółowe - zdania, w których możemy znaleźć jawny lub ukryty kwantyfikator szczegółowy:

a) twierdzące - pewne jest s jest p

b) przeczące - pewne s nie jest p

21 .Podział zdań ze względu na wartość poznawczą i ze względu na wyrażane przekonanie:

1) ze względu na wartość poznawczą:

a) zdania prawdziwe

b) zdania fałszywe

2) ze względu na wyrażane przekonanie:

a) asertywne - mówimy o nich wówczas gdy wypowiadający zdanie jest przekonany o zachodzeniu tego co się stwierdza

b) hipotetyczne - zdania, co do których obowiązywania mamy pewne podejrzenia, lecz nie mamy pewności

c) supozycyjne - to zdania co do których brak nam jakiejkolwiek pewności

22. Typy wieloznaczności:

Wieloznaczność to wada wypowiedzi. Dzieli się je na :

1) amfibolie - przypadki w których wieloznaczność pojawia się na skutek błędów składniowych wypowiedzi np. drzewa zasłaniają domy

2) niedopowiedzenia - pojawia się na skutek nadmiernej skrótowości wypowiedzi

a) niedopow. kwantyfikacji - mają miejsce wówczas gdy autor nie wskazał opisowo zakresu obowiązywania wypowiedzi, np. w definicjach kontekstowych brak jest dobrze określonego kontekstu

b) niedopow. Relatywizacji - mają miejsce wówczas, gdy autor nie wskazał opisowo zakresu obowiązywania wypowiedzi

3) wielozn. leksykalna - typ wielozn. spowodowany wieloznacznością użytych wyrażeń. Np. : Logika zajmuje się rozumowaniem. Rozumowanie to procesy psychiczne pewnego rodzaju, zatem logika zajmuje się procesami psychicznymi pewnego rodzaju.

Definicje:

Potrzeba istnienia definicji pojawiła się wówczas, gdy nie znamy znaczenia napotkanego

terminu lub gdy podejrzewamy, że napotkany termin jest stosowany niezbyt konsekwentnie.

Def. W swej funkcji podstawowej służą eliminowaniu wieloznaczności wyrażeń. Najczęściej

używany jest ten termin w znaczeniu szerokim, zmiennie z takimi terminami jak: wyjaśnianie,

uściślanie itd.

Definiendum- termin określający wyrażenie definiowane

Definiens - wyrażenie definiujące, treść zawierająca znaczenie wyrażenia definiowanego

Spójka definicyjna - łączy definiens z definiendum

23. Podział def. wg kształtu :

1) Def. równościowa- występuje jasno i wyraźnie określone definiendum, definiens, a spójka definicyjna ma postać „to", „znaczy tyle samo, co" itp.

a) def. równościowe wyraźne - definiendum pokrywa się z wyrazem definiowanym „kwadrat jest to prostokąt równoboczny"

b) def. równościowe kontekstowe - w definiendum definicji tego typu oprócz wyrażenia definiowanego znajdują się także inne wyrażenia, stanowiące pewien kontekst: „wysoki człowiek, to człowiek o wzroście powyżej 180 cm". W definicji tej termin „wysoki" definiowany jest w kontekście „człowiek"

■ def. kontekstowe zwykle, w których prowadzi się wyjaśnienie pojęcie przez opis cech właściwych aż do zrozumienia przez odbiorcę znaczenia definiowanego terminu

■ def. kontekstowe przez abstrakcję, w których wskazujemy na pewną relację równoważnościową zachodzącą pomiędzy przedmiotami: „kształt figury geom. A jest identyczny z kształtem figury geom. B <--> gdy figura A jest równokształtna do figury B"

■ def. kontekstowe indukcyjne - składa się z dwóch części, ujętych w dwóch zdaniach. Pierwsze wskazuje przedmioty, które na pewno należą do określonego

zbioru. Drugie nakłada warunki, na inne przedmioty, po spełnieniu których będzie je można zakwalifikować do danego zbioru.

2) Def. uwikłane stanowią pewien problem metodologiczny, są to def. w których nie ma funktora definicyjnego. Ten typ definicji jest poza systemem dedukcyjnym, w których pewne terminy pojawiają się jako terminy pierwotne, jest w zasadzie nie spotykany

24. Def. wg podziału na,supozycje

1) def. nominalne-definiendum jest w supozycji materialnej (wówczas nazwa odnosi się do samej siebie ). Grupa funktorów definicyjnych narzucających definiendum supozycję materialną to: znaczy tyle samo co oznacza, denotuje, nazywamy.

a) def. nominalne słownikowe -definiens użyty jest w supozycji materialnej. Informuje o tym spójka definicyjna np. : „ znaczy tyle samo co „ i jej synonimy

b) def. nominalne semantyczne - definiens użyty jest w supozycji zwykłej lub formalnej. Supozycja zwykła to taka w której nazwa przypisana jest konkretnemu indywiduum zając biegnie przez pole". Natomiast supozycja formalna nazwy to taki przypadek, w którym nazwa odnosi się do gatunku, formy przedmiotu „zając jest w Polsce pospolity". Informują nas o tym funktory definicyjne:

oznacza - supozycja zwykła denotuje - supozycja formalna

2) def. realne - definiendum i definiens występują w supozycji formalnej. Funktory definicyjne które nas o tym informują to:" jest to", „to" i „równa się"

a) def. realne klasyczne - spełniają one trzy następujące warunki:

■ są def. wyraźnymi (definiendum jednowyrazowe)

■ spójka def. brzmi:, jest to"

■ definiens składa się z dwóch części. Pierwsza wskazuje na najbliższy da danego zbioru przedmiotów zbiór nadrzędny, zwany rodzajem. Druga część definiensa wskazuje na własności, dzięki którym możemy z tego zbioru szerszego wydobyć interesujące nas przedmioty. „Człowiek jest to ssak rozumny"

b) def. nieklasyczne - to def. realne, które nie spełniają przynajmniej z przytoczonych warunków

25. Podział def. ze względu na genezę:

1) Def. sprawozdawcze (analityczne) - definiens zdaje sprawę z zastanego, funkcjonującego już sposobu rozumienia danego terminu w danym języku. Autor definicji nie wprowadza żadnych nowych treści do definiowanego pojęcia, przeprowadza jego analizę

2) Def. projektujące (syntetyczne) - definiens wprowadza pewne nowe treści do już funkcjonującego pojęcia zawartego w terminie definiowanym

a) def. regulujące ~ dochodzi do częściowej zmiany lub do dookreślenia treści pojęcia przez dodanie precyzyjnych warunków zachodzenia pewnej sytuacji. Ma to zastosowanie np. w prawodawstwie, gdy trzeba określić np. granice wiekowe odpowiedzialności karnej, czyli zdefiniować pojęcie „dorosłości".

b) Def. konstrukcyjne - niekiedy na skutek odkryć, wynalazków, potrzebne jest wprowadzenie całkowicie nowego terminu lub nadanie istniejącemu zupełnie nowego znaczenia, są to jednak sytuacje dość wyjątkowe

26. Podział def. ze względu na zakres stosowalności:

5) def. bezwarunkowe - posiadają nieograniczony zasięg obowiązywania

6) def. warunkowe - czyli te w których autor zawarł pewne warunki ograniczające ich

zakres obowiązywania, posiadają one strukturę : Px -> (Qx <—> Rx) lub..................

„samochód, który ma ładowność 3t, jest pojazdem osobowym, samochód, który ma ładowność 5t, nie jest samochodem osobowym"

27. Błędy w definicjach:

PIERWSZA GRUPA BŁĘDÓW - MOGĄ POJAWIĆ SIĘ WE WSZELAKIEGO TYPU

DEFINICJACH

NALEŻĄ DO NICH:

1. Błąd ignotum per'ignotum ( wyjaśnianie nieznanego przez nieznane ) może on przyjmować dwie postacie:

a) Błędu dydaktycznego -ma on miejsce wówczas gdy w procesie dydaktycznym pojawiają się przy podawaniu znaczeń pewnych terminów nieznanych inne terminy nieznane.

b) Błędu logicznego - ma on miejsce w systemach zaksjomatyzowanych w przypadku , gdy w którymś momencie w definiensie pojawiają się elementy które nie zostały wcześniej określone bądź to w aksjomatach bądź we wcześniejszych definicjach oraz nie należą do założeń teorii

2. Błąd circulus vitiosus in definiendo (błędne koło w definiowaniu) - błędy polegające na tym ze w definiensie pojawia się wyrażenie definiowane. Dzielimy na:

a) bezpośrednie- określane jako idem per idem ( to samo przez to samo) - wyraz definiowany pojawi a się także w definiendum

b) pośrednie- ma miejse wówczas gdy realizowany jest schemat:

A df B

B df C'

…

M df A

DRUGA GRUPA BŁĘDÓW OBEJMUJE NIEDOSKONAŁOŚCI MOGĄCE POJAWIĆ SIĘ W DEFINICJACH SPRAWOZDAWCZYCH( ANALITYCZNYCH), ZNACZY NIEADEKWATNOŚCI DEFINICJI.

1. Definicja za szeroka -zakres definindum nie pokrywają się, przy czym zakres definiendum jest podrzędny w stosunku do zakresu definiensa. Wyrażenie określające obejmuje więcej przedmiotów lub przypadków niż wyrażenie określane. „ Kwadrat to prostokąt o przekątnych równej długości"

Definicja za wąska- zakres definiensa jest zbyt wąski w stosunku do zakresu definiendum. Definiujący nadmiernie „okrawa" termin definiowany. „ Prostokąt to czworokąt o przekątnych równej długości, przecinających się pod kontem prostym"

28. Teoria naukowa

Tn = (T(A,P,D),S,Cn(Wn,Uz))

Twierdzenie (T) - zdania wypowiedziane z asercją, posiada dowód, ma strukturę okresu warunkowego o postaci implikacji A (P(x) -> Q(x))

x

Zdania analityczny (A) - ich prawdziwość lub akceptacja oparta jest na analizie zawartych w nich terminów

a) tautologie logiczne

b) konsekwencje

Postulaty znaczeniowe (P)

Zdania syntetyczne (S) - do uzyskania ich akceptacji musimy odwołać się do innych źródeł niż tylko analiza językowa

Wn - wnioskowanie

Uz - uzasadnienie

Cn - operator konsekwencji

29. Rozumienie terminu „twierdzenie":

l.Twierdzenie to zdanie wypowiedziane z asercją (przekonaniem o prawdziwości). Jest to

szerokie rozumienie tego terminu. Obejmują zarówno zdania o charakterze pozytywnym, jak i

zdania negatywne, zawierające spójnik negacji- Przy takim rozumieniu „twierdzeń"

twierdzeniami nie są zdania wypowiedziane z przeświadczeniem hipotetycznym lub

stupozycyjnym.

2.Inne rozumienie terminu „twierdzenie" to takie, według którego do grupy twierdzeń danego

systemu należy zaliczyć wszelkie zdania dowiedzione w danym systemie oraz dodatkowo

-aksjomaty tego systemu. Określenie te odnosi się do twierdzeń formułowanych w naukach o

wysokim stopniu zaawansowania, gdy utworzone są aksjomaty i skoncentrowana jest

aparatura dowodowa, służąca do przeprowadzania dowodów nowo wprowadzanych

twierdzeń. A zatem musi to być nauka na etapie co najmniej aksjomatyzacji, a najlepiej

formalizacji.

3. Trzeci najbardziej zewnętrzny opis twierdzeń zwraca uwagę na to, iż twierdzenie powinno

posiadać strukturę okresu warunkowego (o postaci implikacji) z wyraźnie wskazanymi:

założeniami i ograniczeniami oraz tezę, którą owo twierdzenie stwierdza.

30. Zdania analityczne i ich rodzaje:

Zdania analityczne to zdania, w których prawdziwość lub akceptacja oparta jest na analizie zawartych w nich terminów. Dzieli się je zwykle na tautologie logiczne (prawa logiki i ich konsekwencje), drugą grupę stanowią tezy języka (postulaty znaczeniowe i ich konsekwencje). Można z pewnym uproszczeniem powiedzieć, że ten typ zdań występuje głównie na terenie tzw. nauk formalnych (matematyka, logika), czasami twierdzi się, że jest to główny sposób ich charakteryzowania. Mają one tę zasadniczą cechę, że wnioski z nich uzyskane, jeśli są wyprowadzane z zaakceptowanych w danej dyscyplinie formalnej reguł wnioskowania, prowadzą zawsze do zdań akceptowanych w danej nauce formalnej (tzw. Koherencyjna koncepcja prawdziwości). Rodzaje zdań analitycznych:

1.tautologie logiczne i ich konsekwencje

a) podstawienia tautologii logicznych

b) zdania dające się sprowadzić do tych pierwszych przez wymienienie składników na wyrażenia równoznaczne, np. zdanie o postaci:

Ax (x jest ciałem niebieskim i x krąży wokół słońca—> x krąży wokół słońca), które jest wyraźną tautologią logiczną. Jest ono zdaniem podstawowym dla zdania: Ax(x jest planetą —> x krąży wokół słońca)

Zdanie drugie staje się wyraźnym zdaniem analitycznym dopiero po przekształceniu go w zdanie pierwsze dzięki regułom znaczeniowym języka polskiego, zaś zdanie pierwsze jest podstawieniem tautologii logicznej, zwanej także czasem prawem opuszczenia koniunkcji. W tego typu przypadku podnoszony jest niekiedy przez filozofów problem możliwości skonstruowania wyrażeń języka nieformalnego, które byłyby w pełni równoważne. Postulat możliwości konstruowania zdań równoważnych jest podstawowym wymogiem stawianym w przypadkach dotyczących wszelkich podstawień.

2.postulaty znaczeniowe i ich logiczne konsekwencje. Jeśli idzie o tę grupę zdań analitycznych, to zastrzeżenia, które są im stawiane, oprócz tych, o których była mowa powyżej, dotyczą ich konsekwencji egzystencjalnych. Zwrócono bowiem uwagę, ze każdy postulat znaczeniowy posiada wśród swoich konsekwencji logicznych także zdanie egzystencjalne o istnieniu przedmiotu, który opisuje: f(t)—>Vxf(x) Przy analizie jego prawdziwości sytuacja wymaga odwołania się do doświadczenia. Tym samym naruszona zostaje podstawowa zasada rozróżniania zdań analitycznych, polegająca na tym, że są one niezawisłe od wszelkiego doświadczenia. Problem ten jest dyskutowany i wynika raczej z pewnej niedoskonałości stosowanych terminów, zwłaszcza pojęcia przedmiotu i doświadczenia.

Próbą wyeliminowania tego rodzaju trudności jest dążenie do pojmowania zdań analitycznych w rozumieniu szerszym. W tym szerszym rozumieniu dopuszczalne jest występowanie pewnych konsekwencji syntetycznych. Natomiast rozumieniu węższym takich konsekwencji nie dopuszcza się. Ten typ zdań nazywa się zdaniami analitycznymi w znaczeniu ścisłym.

31. Zdania syntetyczne i ich rodzaje:

To zdania, dla których do uznania ich prawdziwości, akceptacji musimy odwoływać się do innych źródeł wiedzy niż jedynie analiza językowa. Tym źródłem wiedzy jest najczęściej szerzej lub węziej rozumiane doświadczenie. Wiedza tak zdobyta ma charakter rozszerzający zakres uznawanych dotychczas zdań, jednak obciążona jest także pewną niepewnością, ryzykiem popełnienia błędów, nawet w przypadku, gdy spełniane są przez osobę badającą wszelkie wymagane standardy i procedury prowadzenia badań.

Zdania te są formą dla twierdzeń we wszelkiego typu naukach empirycznych, a zatem w naukach, które w celu potwierdzenia prawdziwości zgłaszanych zdań wzywają do odwoływania się do tzw. doświadczenia. Doświadczenie pozwala na porównanie treści zdania (tego co zdanie głosi) z faktycznym stanem opisywanego przedmiotu. Zdanie jest prawdziwe lub fałszywe ze względu na stosunek do rzeczywistości.

Zdania syntetyczne wymusza przyjęcie całego szeregu założeń ze względu na tzw. składnik

empiryczny, odnośnie do tego:

l.jak podmiot poznający poznaje?

2 jakie własności mają akty poznawcze i jaki stopień pewności mają ich wyniki?

3. jak istnieją i w jaki sposób są poznawane przedmioty poznania?

Wszystko to powoduje, że uwaga skierowana musi być w tym przypadku na dwa odrębne

zagadnienia:

1. w jaki sposób określić zdanie syntetyczne?

2.w jaki sposób zagwarantować tak określonym zdaniom syntetycznym możliwie dużą

wiarygodność?

Podstawową grupą zdań w naukach są zdania empiryczne. Stanowią one opisy pewnych konkretnych, jednostkowych zjawisk empirycznych, ich cech, relacji zachodzących pomiędzy nimi, które dają się obserwować. Ta obserwacja może mieć charakter bezpośredni, gdy obserwujemy daną własność, może mieć także charakter pośredni, gdy bezpośrednia obserwacja nie jest możliwa, lecz możliwa jest taka interpretacja teoretyczna pewnych zjawisk obserwowanych, że przeprowadzający badanie jest w stanie stwierdzić występowanie, a w niektórych przypadkach nawet zmierzyć natężenie występowania nieobserwowalnego bezpośrednio zjawisko. Taka sytuacja ma miejsce wówczas, gdy badamy przedmiot, zjawisko, mają nieobserwowalny charakter (jak choćby pole magnetyczne). Niezbędne są wówczas specjalne instrumenty (mierniki), które dokonują „przełożenia"

wielkości nieobserwowalnych na wielkości obserwowalne (np. wychylenie wskazówki miernika).

Rozumienie zdań empirycznych:

l. szerszym- jako zdania obserwacyjnego lub dowolnie sprawdzalne empirycznie , czyli

uzasadnionego przez odwołanie się do zdań obserwacyjnych

2. węższym- jako zdanie sprawdzalne empirycznie a wiec uzasadnione za pomocą zdań

obserwacyjnych na podstawie stosunku wynikania logicznego lub też przy zastosowaniu

innego typu wnioskowań

Różne stanowiska odnośnie do zdań empirycznych biorą się z aprobaty różnych typów sprawdzalności które są związane z odmiennymi rygorami nakładanymi na procedury ich zdobywania I tak możemy mówić,że :

1. Zdanie empiryczne jest równoważne skończonej klasie zdań obserwacyjnych. Zdania obserwacyjne to zdania zdające sprawę z rezultatu jednostkowej obserwacji.

2. Zdanie empiryczne jest wtedy gdy jest falsyfikowalne to znaczy gdy w zbiorze wszystkich możliwych zdań podstawowych wynikających z tego zdania dadzą się wyróżnić podzbiory przypadków:

a) zgodnych z tym zdaniem

b) niezgodnych z tym zdaniem.

Kluczowym pojęciem tej koncepcji jest pojecie zdania podstawowego > Zdaniem podstawowym nazywać będziemy zdanie o postaci: W miejscu x i w czasie t znajduje się przedmiot mający własność obserwowalną z.

Takie określenie zdani podstawowego pozwala na wydzielenie ze zbioru możliwych zdań wynikajacych ze zdania badanego także zdań także zdań które mogą okazać się fałszywe . Wartości takiego podejścia do zdań empirycznych jest dostrzeżenie ze zdania które dla wszystkich możliwych przypadków są prawdziwe, wprawdzie ni doprowadza nas do błędu lecz na ogół nie są w nauce twórcze. Interesująca wiedza pojawia się w przypadkach twierdzeń o przedmiotach które mogą, się zachować w rozmaity sposób zaś treść twierdzeń pozwala nam poznać to zachowanie.

3. Zdanie empiryczne to taki zdanie , które spełnia następujące warunki:

a) wynika ze skończonego i niesprzecznego zbioru zdań obserwacyjnych;

b) wynika z nieskończenie wielu niezależnych od siebie zdań obserwacyjnych

c) istnieje ciąg konsekwencji lego zdania taki, że każda następna konsekwencja jest potwierdzana całkowicie lub częściowo przez poprzednią, natomiast ostatnia jest potwierdzana całkowicie lub częściowo przez zdanie obserwacyjne

32. Zdania jednostkowe:

Zdania jednostkowe ( empiryczne) :

• zdania atomowe- czyli zdania, które nie mogą zawierać kwantyfikatorów ani funktorów od argumentów zdaniowych.

• Zdania molekularne - to zdania utworzone ze zdań atomowych przez związanie ich logicznymi funktorami prawdziwościowymi

33. Zdania egzystencjalne

Zdania egzystencjalne (empiryczne) to zdania w których pojawiają się kwantyfikatory

szczegółowe ;

Dzielimy je na :

• zdania czysto egzystencjalne to zdania w których pojawiają, się kwantyfikatory szczegółowe, nie mogą natomiast pojawiać się kwantyfikatory ogólne zdania egzystencjalne mieszane to takie zdania w których oprócz kwantyfikatorów szczegółowych mogą wystąpić także kwantyfikatory ogólne

34. Zdania ogólne. Termin ograniczający

Zdania ogólne -ich podstawową cechą jest to , iż zaopatrzone są w kwantyfikator ogólny,

dotyczą zawsze całej klasy przedmiotów pewnego rodzaju , ni dopuszczają wyjątków.

Dzielimy je na:

!) zdania numerycznie ogólne -dotyczą ograniczonej często dającej się z góry przewidzieć

grupy przypadków , które zachodzą w określonym obszarze czasoprzestrzeni np.: „ Wszystkie

planety układu słonecznego poruszają się po elipsach"

2) zdania ściśle ogólne - obejmują swym zasięgiem zazwyczaj dużą nieokreśloną liczbę

przypadków zachodzących w nieograniczonym continuum czasoprzestrzennym. Np.: „

Wszystkie kruki są czarne'

Ponieważ zdania ogólne posiadają podstawowe znaczenie dl a wszelkiego typu nauk zwrócono szczególną uwagę na ich strukturę. Uściślając znaczenie zdania ściśle ogólnego stwierdza się ze powinno ono być tak skonstruowane aby n a podstawie jego znajomości można było rozstrzygnąć czy odnosi się ono do skończonej liczby przypadków czy też nie , oraz czy owe przypadki są ograniczone czasowo lub przestrzenie . W zdaniu ściśle ogólnym nie mogą występować : - imiona własne

- tereny historyczne - daneo lokalizacji

- inne składniki ograniczające zasięg

Wszystkie składniki które są wprowadzone do zdania ogólnego w celu zmniejszenia jego zasięgu nazywamy terminami ograniczającymi.

Wśród zdań ściśle ogólnych które stanowią rdzeń wszelkich nauk wyróżnić możemy zdania:

1) nomologicznie uniwersalne- ogólność tych zdań nie jest ograniczona żadnymi warunkami merytorycznymi czasem mówi się że są one koniecznościowo ogólne . Oznacza to ze nie tylko nie istnieją kontrprzypadki ale istnienie kontrprzypadków jest prawie niemożliwe ze względu na prawa przyrody.

2) Akcydentalnie uniwersalne- to zdani takiego rodzaju dla których możliwe jest wystąpienie kontrprzypadów jednak takie kontrprzypadki nigdy się nie zrealizowały. „ Jeśli badany obiekt jest człowiekiem , to nie może żyć dłużej niż 300 lat"

35. Prawidłowość przyrody:

Prawidłowości przyrody to ogólne związki, zależności, relacje, zachodzące w przyrodzie i mąją charakter obiektywny. Pewne kontrowersje budzi zagadnienie czy zależności te zachodzą tylko między przedmiotami jednostkowymi, czy też mogą być opisywane miedzy własnościami, relacjami, a dalej własnościami własności i relacjami zachodzącymi pomiędzy relacjami itd.

36. Prawa przyrody

Prawa przyrody -językowe sformułowanie , ujęcie faktycznie występujących prawidłowości przyrody.

Prawo nauki—jest to Homologiczny okres warunkowy którego poprzednik podaje warunki wystąpienia zależności lub zjawiska określonego rodzaju, opisywanego w następniku. Prawidłowość przyrody—to zależność uniwersalna i koniecznie zachodząca między pewnymi przedmiotami, własnościami, relacjami, ogólniej mówiąc zachodząca pomiędzy pewnymi klasami zjawisk empirycznych

37. Twierdzenie ontologicznie otwarte lub zamknięte:

Twierdzenie jest ontologicznie otwarte wtedy i tylko wtedy gdy dotyczy nie tylko zdarzeń

przeszłych ale także zdarzeń teraźniejszych teraźniejszych przyszłych

Twierdzenie jest ontologicznie zamknięte gdy dotyczy wyłącznie zdarzeń przeszłych.

38. Twierdzenie epistemologicznie otwarte i zamknięte:

Twierdzenie jest epistemologicznie otwarte wówczas gdy dotyczy zarówno zjawisk już

poznanych jak i zjawisk jeszcze nie poznanych ( niezależnie od tego czy one odbywały się w

przeszłości czy będą się dopiero odbywać)

twierdzenie jest epistemologicznie zamknięte wówczas gdy dotyczy ono wyłącznie tego co

już poznane

39. Prawo empiryczne i generalizacje historyczne

Prawa nauki- są to twierdzenia które powinny realizować następujące wymogi:

1) być ściśle ogólne ni powinny być równoważne skończonej liczbie zdań atomowych lub podstawowych

2) zawsze muszą być epistemologicznie otwarte

3) przeważnie są ontologicznie otwarte

4) poprzednik twierdzenia powinien formułować w terminach ogólnych warunki spełnienia następnika bez podawania obszaru czasoprzestrzennego czasoprzestrzennego którym owe warunki zachodzą

5) spełnia funkcje:

a) opisu zjawisk, cech, zdarzeń, relacji

b) wyjaśniania zjawisk,cech,zdarzeń, relacji

c) przewidywania zjawisk, cech, zdarzeń relacji

Generalizacje historyczne- są to twierdzenia :

1) przeważnie numerycznie ogólne, równoważne skończonej klasie zdań jednostkowych,

2) zazwyczaj epistemologicznie otwarte

3) przeważnie ontologicznie zamknięte

4) których poprzednik jako warunki podaje obszar czasoprzestrzenny spełnienia następnika lecz nie są to warunki wystarczające

warunki te służą głównie opisowi i wyjaśnianiu , a przewidywanie dotyczy raczej zjawisk przeszłych

40. Identyczność, równość, podobieństwo

Identyczność- przez ten termin rozumie się zwykle sytuacje, w której idzie w opisie o ten sam przedmiot, nawet wówczas, gdy mamy do czynienia z dwiema nazwami ( „ gwiazda wieczorna" i „gwiazda zaranna") Dublowanie nazewnictwa przy tożsamości przedmiotu to najbardziej charakterystyczna cech identyczności.

Klasyczna definicję identyczności sformułował G.W. Leibniz:

a=b<->df A f (Fa->Fb)

tzn. A jest z definicji identyczne z, b gdy dl a każdej własności F jest tak, że jeśli a ją posiada to posiada ją też b. Zakresem zmienności a i b są indywidua zaś zmiennej predykatowej F szeroko rozumiane własności.

W odróżnieniu od identyczności równość zachodzi zawsze wtedy, gdy mamy dwa lub więcej

przedmiotów ( nie mówimy tu o równości w sensie matematycznym gdyż każdy przedmiot

jest równy samemu sobie)

W arytmetyce i teorii zbiorów przez równość rozumie się równoliczność a dwa zbiory są

równoliczne, gdy dają się przyporządkować jednoznacznie.

Z równości zbiorów można przejść do równości własności. Gdy dwie e własności są równe

wówczas określają tę samą klasę a zatem równość może być pewna, kwalifikacja własności-

kwalifikacja 2rzedu

Podobieństwo Mówimy o podobieństwie, gdy mamy na myśli przedmioty „nieomal równe" np.: podobny wzrost, podobna twarz

Podobne są też przedmioty, o których powiemy, że są „częściowo równe „ Dwa samochody s a częściowo równe, gdy mają taką samą karoserię, ale różne wyposażenie Pierwszy rodzaj odnosi się do pewnej kwalifikacji a dopiero wtórnie, przenośnie do rzeczy. Osłabia równość pomiędzy rzeczami. Drugi podkreśla równość kwalifikacji akcentując jednak, że zachodzi tylko dla części spośród nich, zostaje, zatem wypowiedziany o rzeczy. Jedną z najważniejszych cech tak rozumianej relacji podobieństwa jest brak przechodniości, z zachowaniem zwrotności i symetryczności. Znaczy to ze każdy przedmiot jest podobny do samego siebie a także ze, jeśli pierwszy jest podobny do drugiego to i ten drugi jest podobny do pierwszego. Jednakże w sytuacji, gdy jeden przedmiot jest podobny do drugiego zaś drugi do trzeciego nie wynika z tego ze pierwszy przedmiot jest podobny do trzeciego. Może tak być, lecz nie musi.

41. Pytania dopełnienia i pytania roztrzygnienia:

Pytania rozstrzygnięcia to pytania typu: „Czy jest pan pełnoletni?" „ Czy studenci są ludźmi szczęśliwymi?" Jak widać zdania tego typu składają się z:

1) partykuły pytanej „czy"

2) zdania oznajmujacego np. „studenci są ludźmi szczęśliwymi"

3) znaku zapytania

Na tego typu pytania istnieję na ogół ograniczona liczba możliwych odpowiedzi, „tak"

albo „nie". Niekiedy możemy się spotkać z rozbudowanymi odpowiedziami „raczej tak"

raczej nic"

Pytania dopełnienia to pytania typu

„, Kto odkrył Amerykę?"

„Gdzie znajdują się Łagiewniki?"

Składają się one z:

1) Partykuły pytanej np. „ kiedy" „kto" „dlaczego" „gdzie", „ w jaki sposób"

2) Części lub całości zdania oznajmujacego

3) Znaku zapytania

Na tego typu pytania istnieje zwykle duża ilość możliwych odp. np. „ Jola odkryła Amerykę".

Odpowiedzi te można ująć w schematy np.

„X odkrył Amerykę" - wyrażenie to będziemy nazywać schematem odp. na pytanie, zmienna „X" to niewiadoma pytania. Zbiór wszystkich możliwych elementów, które mogą pojawić się w miejscu „X" będziemy nazywać zakresem niewiadomej pytania. Zakres niewiadomej pytania wyznaczony jest przez partykułę pytajną np.: partykułę pytana:"kto" ogranicza zakres niewiadomej pytania do zbioru ludzi, partykuła pytana, „kiedy" ogranicza zakres niewiadomej pytania do momentów i okresów czasowych.

44. Odpowiedź właściwa a odpowiedź prawdziwa

Odpowiedz która powstaje po podstawieniu w schemacie odpowiedzi na pytanie , w miejscu niewiadomej pytania , elementu ze zbioru będącego zakresem niewiadomej pytania nazywać będziemy odp właściwą na pytanie I tak na pytanie „Kto odkrył Amerykę" odp właściwą będzie „ Jola odkryła Amerykę". Jak z tego widać odp właściwa to jeszcze niekoniecznie odp prawdziwa. Jest to odp na to właśnie konkretne pytanie.

45. Pytanie niejasno postawione

Jeżeli istnieje trudność zbudowaniu schematu odpowiedzi na pytanie lub wskazaniu niewiadomej pytania mówimy, że pytanie jest niejasno postawione .

46. Założenia pytania

Stawiane pytania powinny spełniać pewne warunki odnośnie do odp:

1) Pozytywnym założeniem pytania nazywamy warunek nakładany na pytanie, wg, którego istnieje na to pytani przynajmniej 1 odp prawdziwa

2) Negatywnym założeniem pytania nazywamy warunek nakładany na pytanie , wg, którego istnieje przynajmniej jedna odp fałszywa

47. Pytanie źle postawione;

Jeśli mamy do czynienia z przypadkiem, w którym któreś z założeń pytania nie jest spełnione mówimy, że pytanie jest źle postawione np. „Które kwadraty są prostokątne"- niespełnione negatywne założenie pytania ; „Którzy studenci nie mają matury" - niespełnione pozytywne założenie pytania

48. Pytania sugestywne

Pytanie, w których zawarte są informacje nieprawdziwe a stawiane są przez pytającego ze

świadomością tej nieprawdziwości nazywamy pytaniami sugestywnymi. Pytania te dzielimy

na;

1. Pytania podchwytliwe -są to pytania poprzez które stawiający je pragnie wydobyć z odpowiadającego wiedzę którą ten pragnął by zataić . Dokonuje się to najczęściej poprzez sugerowania posiadania już części wiedzy, którą chce się poszerzyć , znajomości osób, które są przedmiotem pytania, sugerowania zgody osób trzecich na wyjawienie tajemnicy ich dotyczącej itp.

2. Pytania złośliwe - są to pytania poprzez które stawiający je pragnie wprowadzić w błąd bądź to:

- osobę pytaną - ma to miejsce wówczas gdy pytający zawiera w treści pytania informacje które mają zbić z tropu osobę pytaną, w tym przypadku intencją pytającego może być nie tyle uzyskanie wiedzy o przedmiocie pytania , co uzyskanie wiedzy o odporności pytanego na sugerowanie informacji

- osoby słuchające rozmowy- ma to miejsce wówczas gdy celem osoby pytającej jest oczernienie osoby odpowiadającej , gdy pytający korzystając przed audytorium ze swej

przewagi nad pytanym , stara się zasugerować informacje fałszywe , na ogół trudne do obalenia np. wymagające długiego wywodu.

Na pytania sugestywne często nie istnieją odp, prawdziwe , w takim przypadku odpowiadający nie powinien koncentrować się na próbie odpowiedzi właściwej i prawdziwej lecz powinien podważyć założenia pytania

49. Odpowiedź całkowita i wyczerpująca

Ze względu na kompletność zawartości informacyjnej dzielimy odp na

1. Odpowiedzi całkowite tzn takie z których można wywnioskować jedną lub kilka odę właściwych Tę grupę odp dzielimy na:

1. odp całkowite wprost - są odp właściwymi

2. odp. Całkowite ni wprost - s ą to odp z których dopiero należy wywnioskować odp
   właściwe

Ze względu na ich odniesienie do kompletności zawartości odp prawdziwych . jest to podziw pewnych „wiązek" odp i tak :

1. Odp nazwiemy wyczerpującą gdy zawiera wszystkie możliwe odp prawdziwe

50. Uznanie zdania a uzasadnienie

Uznanie zdania- jest to pewien proces psychologiczny , uznać to mieć przekonanie o prawdziwości danego zdania. Jak wiemy różni ludzie uznają różne zdania z różnych powodów motywów kryteriów na różnych podstawach. Tak rozumowane uznawanie niesie na sobie piętno subiektywizmu którego nie da się zaakceptować na terenie obiektywistycznej

metodologii nauk.

Uzasadnianie zdania - nie jest pojęciem psychologicznym chociaż przy każdym uzasadniani występuje także pewien aspekt psychologiczny. Metodologa który przegląda się procesowi uzasadniania zdania , interesuje głównie problem rozpoznania, scharakteryzowania i wyodrębnienia takich metod uznawania zdań, które dawałyby możliwie dużą obiektywną gwarancję prawdziwości zdań uzasadnianych

51.Typy uzasadnień zdań

Uzasadnianie bezpośrednie - przez ten sposób uzasadniania zdania rozumie się procedurę metodologiczną dzięki której dochodzi do uznani ważności, prawdziwości zdania bez odwoływania się do prawdziwości, ważności innych wcześniej uznanych zdań. W historii metodologii możemy spotkać się z 3 propozycjami uzasadniania bezpośredniego zdań;

• przez odwołanie się do doświadczenia

• przez odwołanie się do konwencji metodologicznej obowiązującej w określonym języku
  danej dyscypliny naukowej

• przez odwołanie się do szeroko rozumianej intuicji intelektualnej

Uzasadniani pośrednie - oznacza taką procedurę metodologiczną dzięki zastosowaniu której poprzez wykorzystanie uznania prawdziwości pewnych zdań wyjściowych , dochodzi, poprzez odpowiednie i określone procedury logiczne, do uznania pewnych innych zdań. Zatem uzasadnić pośrednio pewne zdanie , którego prawdziwość nie jest jeszcze pewna to wskazać inne zdani wcześniej już uznane oraz wskazać sposób wyprowadzenia zdania uzasadnianego z tej wskazanej grupy zdań Rozpada się ono na podstawowe typy zadań.

52. Wyjaśnienie, dowodzenie, prognozowanie

1) Wyjaśnianie ma miejsce wówczas gdy dla zdania co do którego nie mamy wątpliwości wyszukujemy zdań i procedur wyprowadzenia, które pozwolą nam na zrozumienie związku tego zdania z całością danej dyscypliny naukowej

2) Dowodzenie - ma miejsce gdy dla zdania którego prawdziwości nie jesteśmy pewni wyszukujemy zdań i procedur wyprowadzania które pozwolą nam zwiększyć poziom zaufani a do tego zdania

3) Przewidywanie( prognozowanie) ma miejsce wówczas gdy na podstawie wiedzy o stanie przedmiotów badanych i wiedzy ogólnej staramy się wyprowadzić zdania o przyszłym stanie badanych przedmiotów,

53. Etapy procesy badawczego:

l)Pojęciowąstrukluralizację przedmiotu badań

2) Formułowanie pytań hipotez badawczych

3) Opracowanie planu badań , ustalenie porządku czynności badawczych

4) Wybór metod narzędzi i technik badawczych a określenie zasad doboru próby , opracowanie narzędzi np. indexów kwestionariuszy

5) Realizacje badań- zbieranie danych i materiałów

6) Opracowanie uzyskanego materiału - przygotowanie i analiza danych , próba odpowiedzi na pytania badaczy

7) Formułowanie wniosków teoretycznych - ustalenie zakresu ważności wniosków wynikających z badań ich generalizacja oraz konfrontacja z przyjętą teorią

54. Schemat indukcji enumeracyjnej:

F(a₁)oraz G(a₁)

F(a₂) oraz G(a₂)

F(a₃) oraz G(a₃)

F(a_n) oraz G(a_n)

^ _x należącego do _b (F(x) -> G(X))

F(a₁) przedmiot a1 posiada własność F

G(a₁) przedmiot a1 posiada własność G

B={ a₁, a₂,......, a_n} zbiór opisywanych przedmiotów

55. Schemat wnioskowania przez analogię:

Przez wnioskowanie przez analogię rozumiemy taką procedurę w której z tego że pewna prawidłowość została stwierdzona na pewnej grupie przedmiotów (k-1) wnosimy że zostanie

stwierdzona na kolejnym (k) przedmiocie.

Schemat wnioskowania:

F(a1)oraz G(a1)

F{a2) oraz G(a2)

F(a3) oraz G(a3)

F(a_k-1) oraz G (a_k-1)

F(a_k )-> G(a_k)

Występuje tu cały szereg różnic w stosunku do wcześniej omówionych rozumowań redukcyjnych. Przede wszystkim różni się ten typ wnioskowania od indukcji enumeracyjnej niezupełnej tym że mowa tu wyłącznie o przedmiotach jednostkowych. Wniosek jest szczegółowy -natomiast indukcji enumeracyjnej był zdaniem ogólnym . Pociąga to za sobą pewne konsekwencje- o ile poprzednio stwierdzenie istnienia choćby l kontrprzypadku prowadziło do eliminacji wniosku lub ograniczenia jego zasięgu o tyle w przypadku wnioskowania [przez analogie prowadzi to co najwyżej do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia przypadku opisanego we wniosku. Im więcej kontrprzypadków tym bardziej maleje prawdopodobieństwo zajścia sytuacji opisywanej we wniosku Inna cecha tego wnioskowania to ta ze miedzy przesłankami a wnioskiem brak jest wynikania logicznego

56. Indukcja matematyczna:

Indukcja matematyczna jest to wnioskowanie, w którym z dwu przesłanek pierwsza stwierdza ze pewna formuła jest spełniona przez pewien element badanej dziedziny przedmiotów( np.a=l) Druga zaś stwierdza, iż jeśli formuła ta sprawdza się dla n=k to sprawdza się również dla n+1 .Na podstawie tych przesłanek wyprowadza się wniosek, że formuła ta sprawdza się dla wszystkich liczb naturalnych większych od przyjętej. Ten typ wnioskowania jest stosowany w matematyce. Jest to wnioskowanie niezawodne.

F(a)

F(k)->F(k+l)

^n większe bądź równe k F(n)

57. Prawo przyczynowości a zasada przyczynowości:

Zasada przyczynowości - rozumie się pogląd zgodnie, z którym „ to, co się staje (tzn.skutek)

posiada swoją przyczynę"- każdy przedmiot istniejący posiada przyczynę tego, ze jest i tego,

jaki jest. ( znaczenie filozoficzne)

W naukach społecznych odróżnia się prawa przyczynowości od zasad przyczynowości- przez

prawa przyczynowości rozumie się wówczas ogólne i przyrodnicze związki przyczynowe

Natomiast przez zasadę przyczynowości rozumie się jednostkowe i indywidualne, historyczne

uwarunkowania.

19

---