Ad 1

Wychowanie spartańskie- wychowanie wojskowe

• Wynikało z arystokratycznego i militarnego ustroju tej największej polis greckiej

• Całe wychowanie leżało w interesie państwa

• Zgodnie z ustawodawstwem króla Likurga (IX wiek przed Chrystusem) dzieci spartańskie stanowiły własność państwa

• Urzędnicy starali się utrzymać przy życiu tylko jednostki zdrowe i dobrze zbudowane.

• Od VIII wieku przed Chrystusem w rezultacie zmiany taktyki wojennej polegające na przypisaniu najważniejszej roli ciężkozbrojnej piechocie (hoplici), nacierającej w boju całym oddziałem, wychowanie stało się grupowe- chodziło o wychowanie wielu żołnierzy szeregowych (wielu herosów- hoplitów). Wcześniej starano się wyłonić z tłumu jednego herosa

• Właściwe wychowanie państwowe zaczynało się od 8 r.ż. Dzieci zabierano rodzicom, wcielano je do grup młodzieżowych i umieszczano je w specjalnych zakładach zorganizowanych na wzór koszar wojskowych, w których przebywały one do 18 r.ż

• Po dwuletnim przeszkoleniu wojskowym, w okresie tzw. efebii , każdy młodzieniec spartański spędzał 10 lat w wojsku

• Dopiero po odbyciu pełnej służby wojskowej, ok. 30 r.ż otrzymywał pełne prawa obywatelskie

• Wychowanie polegało na: wyrabianiu tężyzny fizycznej, odpowiedzialności za państwo oraz przyzwyczajaniu do wszelkich niewygód.

• Największe cnoty Spartanina: gotowość bojowa, dzielność, odwaga, kult broni, ślepe posłuszeństwo wobec władzy. Więc bardzo ważne było wychowanie moralne

• Czytania i pisania uczono tylko w ograniczonym zakresie

• Przede wszystkim wpajano im metodą pamięciową podstawowe prawa krajowe i historię ojczystą, przyczyniając się w ten sposób do emocjonalnego przywiązania do własnej polis

• Starano się w wychowaniu utrwalić przekonanie, że żyje się dla dobra publicznego, czyli dla państwa

• Inna cnota: zdolność lakonicznego i jednocześnie precyzyjnego wysławiania się

• Wychowanie jednostronne: rozwijało siły fizyczne i kształtowało moralność, ale nie uwzględniało w dostateczny sposób kształcenia umysłu.

• Nie zważano na indywidualne cechy, potrzeby wychowanków

• Wychowanie kobiet: spartanka powinna być przede wszystkim rodzicielką . Jej ciało powinno być zahartowane, ona powinna być pozbawiona wszelkiej subtelności i czułostkowości. Nauka muzyki i śpiewu powinna być ograniczana na rzecz gimnastyki, czyli umocnienia tężyzny fizycznej.

Ad 2

Wychowanie ateńskie- wychowanie obywatelskie

• Początkowo nie różniło się od spartańskiego

• Od VI w. Przed Chrystusem stało się bardziej otwarte

• Wychowanie Ateńczyka miało bardziej pokojowy charakter

• Ideał wychowania: kalokagatia. Liczył się człowiek i jego talent.

• Szkoła pojawia się z chwilą zaniku starych obyczajów wychowania arystokratycznego i upowszechnienia się idei demokratycznych w Atenach

• Chłopcy i dziewczęta rozpoczynali naukę w 7 r. ż

• Uczęszczali do szkół prywatnych, odprowadzani przez niewolników zwanych pedagogami. Uczyli się w nich czytania i pisania, rachunków i muzyki.

• Kilka etapów procesu nauczania: nauka alfabetu, składanie sylab, wyrazów i w końcu nauki samego czytania

• Pisano na papirusie lub tańszych tabliczkach krzemowych albo glinianych

• Nauczyciele greccy: duża surowość wobec ucznia, pomijanie jego psychiki

• Dziewczęta uczyły się też pod okiem matek różnych robót domowych

• Ok. 9 r. ż - chłopcy przystępowali do lektury ustaw Solona i poetów (nauka dziejów narodu i religii)

• Poeta- w pojęciu starożytnych Greków to nauczyciel religii, natchniony przez bogów wychowawca

• Ćwiczenia gimnastyczne- od 13 r.ż

• Dopełnienie wykształcenia ateńskiego- efebia- mająca charakter służby wojskowej. W Atenach stała się ona obowiązkowa od ok. 338 przed Chrystusem (od klęski Greków w wojnie z Macedonią pod Cheroneją). Od tego czasu efebem musiał być każdy Ateńczyk przez 2 lata (od 18 do 20 r.ż). Były to szkoły ściśle nadzorowane przez państwo. Ćwiczenia uprawiano w gimnazjonach

• Cel wychowani ateńskiego: harmonijny rozwój fizyczny i umysłowy człowieka. Kładziono nacisk na przygotowanie chłopców do życia publicznego, do wykonywania obowiązków obywatelskich

Ad. 3

Wychowanie państwowe wg Platona (ucznia Sokratesa)

• Teoria czterech cnót podstawowych, czyli kardynalnych: roztropność, męstwo, umiarkowanie i sprawiedliwość. One rządzą poszczególnymi częściami nieśmiertelnej duszy ludzkiej (rozum, uczucia, pożadanie).

• Idealne państwo składa się z 3 stanów: rządzących filozofów, strażników i żywicieli.

• Rządzący filozofowie i strażnicy w zamian za przywilej rządzenia i bronienia kraju, pozbawione były własności, a nawet życia rodzinnego

• Wykształcenie nie jest potrzebne stanowi trzeciemu, czyli rolnikom, rzemieślnikom i kupcom.

• Wszystkie stany obowiązuje cnota i sprawiedliwość

• Człowiek rodzi się z gotowymi skłonnościami

• Wychowanie powinno mieć charakter państwowy (Platon był twórca teorii wychowania państwowego). Te poglądy oparte są głównie na systemie wychowawczym Sparty, ściśle związane były z jego koncepcją idealnego ustroju państwowego

• Przeciwnik panujących w Atenach rządów demokratycznych

• Wychowanie dziecka powinno się rozpoczynać jeszcze przed jego urodzeniem, poprzez roztoczenie opieki nad matką

• Dzieci miały stanowić własność państwa. W interesie państwa powinna leżeć troska o ich zdrowie. Państwo ma dbać o to, by dzieci rodziły się, gdy ich rodzice osiągną odpowiedni wiek . Jednostki ułomne powinno się niszczyć natychmiast po urodzeniu.

• Niemowlęta miały być oddawane do specjalnych zakładów państwowych, gdzie powinny opiekować się nimi niańki. Jednak ich karmienie było zadaniem matek

• Od 3 r.ż powinno się zapewnić dzieciom takie warunki, by mogły rozwijać swoje zdolności

• Wychowawcza funkcja zabaw i gier oraz poezji i muzyki

• Jasno sformułował teorię wychowania przedszkolnego

• Uznawał równość płci

• Okres wspólnego wychowania chłopców i dziewcząt- do 6 r.ż . Potem oddzielnie, choć wg podobnego programu

• Cały system wychowawczy Platona miał służyć państwu; ono miało sprawować pieczę nad realizacją systemu i kontrolą (cenzurą).

• Cel wychowania: godne życie, a środek do niego wiodący- cnota.

• Nauka szkolna- od 10 r.ż

• Pod wpływem Pitagorejczyków Platon kładł szczególny nacisk na nauczanie matematyki (arytmetyki i geometrii), astronomii, harmonii, pozwalających poznać nie tylko świat realny, ale też niezależny od niego świat idei. Jego poznanie (filozofia) jest prawdziwą wiedzą.

• Po ukończeniu wykształcenia średniego, w okresie efebii , czyli trzyletnich ćwiczeń wojskowych, należał dokonać selekcji uczniów. Mniej zdolni mieli przejść do stanu strażników, zdolniejsi mieli się kształcić dalej. Najzdolniejsi, zwłaszcza w dziedzinie matematyki, i najbardziej odporni pod względem fizycznym, powinni kontynuować studia do 35 r.ż, a następnie po piętnastoletniej praktyce na różnych stanowiskach w administracji i wojsku, mieli wchodzić do grupy rządzącej filozofów, czyli kierowników państwa

Ad. 4

Wychowanie wg Platona

Wychowanie- paideia- kształtowanie duszy człowieka do cnoty- arete.

Ad. 5

3 rodzaje wychowania wg Arystotelesa (uczeń Platona):

• Wyróżnił 3 rodzaje duszy, którą pojmował jako formę, czyli energię ciała: dusza roślinna, zwierzęca, myśląca.

• Duszom tym odpowiadały 3 aspekty wychowania.

• Dusza roślinna (tzw. anima vegetativa)- rozwijanie sił fizycznych (tuż po narodzeniu)

• Dusza zwierzęca (tzw. anima sensitiva, dusza zmysłowa )- wychowanie moralne. Ok. 5-6 r. ż punkt ciężkości przenosi się na wychowanie moralne. Dusza ta dominuje do okresu dojrzewania

• Dusza myśląca- wychowanie intelektualne.

• Wg niego nauka miała przygotować człowieka do spełniania różnych obowiązków życiowych i działalności publicznej

• Wychowywać należy zgodnie z naturą

Ad. 6

Obraz idealnego nauczyciela wg Marka Fabiusza Kwintyliana (autor „O kształceniu mówcy):

• Człowiek wszechstronnie wykształcony

• Dobry mówca,

• Cnotliwy

• Prawdziwy ojciec powierzonych mu uczniów

• Człowiek o prawym charakterze moralnym

NAUCZYCIEL RETORYKI:

• Moralne wartości i powaga

• Surowa postawa

• Nauczyciel powinien podchodzić do ucznia jak ojciec

• Wolny od błędów

• Nie tolerować błędów innych

• Nie dopuszczać do zbytniej swobody i spoufalania

• Mówić o tym, co szlachetne i dobre

• Opanowany, nie ulegać gniewliwości

• Sposób prowadzenia nauki: prosty, cierpliwy, dokładny, lecz nie drobiazgowy

• Chętnie udziela odpowiedzi na pytania

• Nie skąpić słów pochwał, lecz też nie mówić ich przesadnie

• Poprawianie uczniów nie obrażając ich godności osobistej

• Codziennie w ciągu lekcji wypowiadać jakąś myśl. Treściwy pokarm daje słowo żywe

• Znaczenie „karmienia” wiedzą od początku od najwybitniejszych mistrzów

• Najważniejszą rolę w nauczaniu odgrywa metoda

• Uwzględnia cechy indywidualne każdego ucznia

• Obserwacja uczniów pomaga ułożyć odpowiedni dla nich program

• Życzliwy i szlachetny

• Sprawiedliwy

• Powinien cały czas kontrolować postępy ucznia

• Każdy nauczyciel powinien umieć uczyć na każdym poziomie

Ad. 7

Nauczanie domowe czy nauczanie szkolne?- Kwintylian

• Publiczna nauka w szkole jest korzystniejsza od nauki w domu

• Przeciwnik kształcenia domowego na poziomie szkoły średniej

• Opowiadał się za nauczaniem i wychowaniem w szkole publicznej

• Ma uczyć słowa i czynu

• Zbiorowe, szkolne wychowanie dzieci starszych i młodzieży jest tańsze i pozwala na lepszy dozór pracy nauczycielskiej

• W szkole dziecko zawiera znajomości i przyjaźnie, a współzawodnictwo wzmaga pilność. Ogromna rola środowiska rówieśników- wzajemne motywowanie się . Jeśli jedno dziecko zostanie ukarane za dane zachowanie, to inne wyciągnie z tego wnioski

Ad. 8

Wychowanie chrześcijańskie wg św. Hieronima (autor przekładu tekstów biblijnych na łacinę)

• Uważał, że chrześcijanie powinni kształcić dzieci, ale ubolewał nad niskim poziomem pism literackim pism chrześcijańskich

• Radził przystosować klasyczne teksty literackie do potrzeb szkolnych przez oczyszczenie ich z gorszących pogańskich treści

• Zalecenia łagodnego traktowania uczniów

Wychowanie u Kwintyliana:

• Wykształcenie idealnego mówcy= idealnego obywatela

• Idealny mówca: człowiek moralnie dobry, ma zdolności oratorskie, wykształcenie rzeczowe i literackie, wszechstronnie wykształcony, czynnie zaangażowany w sprawy swojej społeczności, człowiek o pewnym charakterze moralnym, zalety charakteru, mistrz wszelkiej umiejętności krasomówczej.

Ad. 9

Renesans karoliński a szkoła (Karol Wielki- król państwa Franków, 800 r.- koronacja na cesarza rzymskiego z rąk papieża Leona III )

• Związek władzy świeckiej z duchowną

• Nawiązano do zerwanej tradycji rzymskiej

• Plan Karola Wielkiego: upowszechnienie oświaty, podniesienie jej poziomu

• Zaniepokoił się niską moralnością kleru

• Karol Wielki doceniał znaczenie nauki w procesie integracji ludów podbitych wchodzących w skład jego monarchii

• Cenił znajomość łaciny i greki, mimo, że sam prawdopodobnie nie opanował sztuki pisania.

• Doceniał wartość wiedzy, więc kształcił całe swoje otoczenie

• 782 r. - zorganizowanie w Akwizgranie szkoły pałacowej, przeznaczonej głównie dla rodziny królewskiej i synów arystokracji, mających zająć w przyszłości ważne stanowiska w państwie i Kościele.

• Podstawy reformy karolińskiej w dziedzinie nauki i oświaty: tradycja germańska, antyczna kultura rzymska, chrześcijaństwo

• Podstawa nauczania w szkole pałacowej: 7 sztuk wyzwolonych, wzbogaconych o naukę o Piśmie świętym, a podręczniki pisał dla niej Alkuin (benedyktynin, jeden z najważniejszych twórców tzw. renesansu karolińskiego). W szkole uczono także zasad kancelaryjnych, czyli umiejętności redagowania dekretów królewskich i cesarskich. Nauka sztuk wyzwolonych trwała 9-10 lat.

• Szkoła pałacowa stała się centralnym elementem Odrodzenia karolińskiego

• Karol Wielki jako przywódca chrześcijaństwa budował system oświaty w ramach organizacji kościelnej, ściśle związanej z państwem.

• K. Wielki wziął pod opiekę scriptoria klasztorne (pierwsze wzorcowe założył Alkuin) oraz zarządził, by klasztory przyjmowały uczniów w celu nauczania pisma, psałterza, kalendarza i śpiewu kościelnego, czyli nauk koniecznych przede wszystkim dla stanu duchownego.

• Pracujący w scriptoriach mnisi-kopiści wprowadzili odmianę pisma zwaną minuskułą karolińską, a ta z kolei, przejęta przez włoskich humanistów, stała się „macierzą” stosowanego do dzisiaj pisanego i drukowanego pisma łacińskiego.

• Szkoły klasztorne przygotowywały przyszłych zakonników

• Szkoły kolegiackie- przy kolegiatach

• W czasie karolińskim- zwyczaj przepisywania całej biblii

Ad 10.

Szkoły klasztorne, katedralne i parafialne

• Średniowiecze nie zna instytucji szkoły. Szkoła nie jest zinstytucjonalizowana. Są tylko np. szkoły przyklasztorne, katedralne..

• Przy klasztorach kładziono nacisk przede wszystkim na to, by kształcić duchowieństwo.

• Pierwsze chrześcijańskie wspólnoty zakonne, wyrastające z potrzeby kontemplacji jako wyrazu odwrócenia się od doczesności, rozwijały się na wschodnich terytoriach Cesarstwa od IV w. n.e. Prowadzono w nich co najmniej nauczanie czytania na poziomie elementarnym. Podobnie było w klasztorach w Cesarstwie Zachodnim od V w. Klasztory były ośrodkami gromadzenia i kopiowania literatury starożytnej. Nauczanie w szkołach klasztornych prowadziło do opanowania w sposób mistrzowski sztuki pisania i zdobienia przepisywanych tekstów. W niektórych zakonach regularna praca umysłowa stała się nawet obowiązkiem.

• Np. Benedykt z Nursji, założyciel klasztoru benedyktynów na Monte Cassino (529) w regule zakonnej nakazał braciom oprócz 7 godzin pracy fizycznej, 2 godziny pracy umysłowej dziennie. Reguła św. Benedyktyna: bezwzględne posłuszeństwo . Wszystko ma należeć do klasztoru, benedyktyn nie ma nic Praca staje się wartością wychowawczą , duchową . Dzięki pracy mamy rozwijać swą duszę (zaprzeczenie platońskiej duszy)

• Aż po wiek XII przepisywało się teksty na stojąco (na pergaminie).

• Pierwsze postanowienie w sprawie tworzenia szkół parafialnych wydał synod w Vaison (Francja) w 529 r. W IX wieku szkolnictwem tym zaczęli interesować się papieże Eugeniusz II i Leon IV.

• Eugeniusz II zarządził w 826 organizowanie szkół w siedzibach biskupów

• Leon IV- 853 r.- nakazał tworzenie szkół przy każdym kościele parafialnym

• Uchwały Soborów laterańskich: III z 1179 i IV z 1215 r., zobowiązywały kapituły katedralne do wyznaczenia specjalnego beneficjum dla magistra, by nauczał za darmo niezamożnych studentów

• Szkoły przy kościołach kolegiackich powstawały na wzór szkół katedralnych.

• Zarówno szkoły katedralne, jak i kolegiackie, były początkowo przeznaczone dla wyższego duchowieństwa świeckiego. Do najsłynniejszych należała szkoła katedralna w Paryżu . Słynna była też szkoła w Leodium.

• Od XII w. Szkoły katedralne i kolegiackie były już dostępne zarówno dla młodzieży duchownej, jak i świeckiej. Przy niektórych z nich powstawały ważne ośrodki naukowe. Jednak pojawienie się uniwersytetów na przełomie XII i XIII w. przysłoniło ich znaczenie.

• Szkolnictwo parafialne istniało już w czasach karolińskich. Na szerszą skalę zaczęło rozwijać się dopiero w XIII w. Jego program był całkowicie podporządkowany potrzebom kościoła. Zakres nauczania zależał w dużym stopniu od środowiska, w jakim znajdowała się szkoła. Szkolnictwo to u schyłku wieków średnich było już powszechnie znane, jednak nie oznaczało to powszechności nauczania. Duszpasterstwo i edukacyjna działalność zakonów nakładała się na funkcje organizacji parafialnej.

Ad. 11

7 sztuk wyzwolonych:

• Dostosowany do średniowiecznych potrzeb kościoła zakres 7 sztuk wyzwolonych: trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka), quadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka)

• Nt. Sztuk wyzwolonych pisał Boecjusz, przeniósł on do średniowiecz geometrię Euklidesa, astronomię. Kasjodor opisywał program sztuk wyzwolonych nawiązując do podręcznika Marcela Kapeli

Ad. 12

Średniowieczny uniwersytet- model boloński i paryski

• Wg Jacquesa Le Gofffa uniwersytet średniowieczny to korporacja grupująca wszystkich profesorów i studentów w danym mieście. Uniwersytet więc poprzez swoją organizację włączał się w życie umysłowe miasta.

• Uniwersytety od początku posiadały 3 podstawowe przywileje: autonomii, monopolu nadawania stopni naukowych oraz prawa do strajku.

• Bolonia- 1088 (ale nie jest to data pewna). Koniec wieku XI. W pewnym momencie grupa młodych ludzi zorganizowała zorganizowała się i wybrała sobie nauczyciela, który uczył ich prawa kanonicznego i cywilnego przy katedrze w Bolonii. Zorganizowanie w połowie XI w. przez Irneriusza szkoły prawa rzymskiego. Natomiast rozwój prawa kościelnego w powstającym uniwersytecie bolońskim był związany z pojawieniem się ok. 1130 r. W klasztorze św. Feliksa i Nabora w Bolonii mnicha-kameduły Gracjana (Dekret Gracjana- stanowiący podstawę wyodrębnienia się prawa kanonicznego z teologii). 1158 r.- cesarz Fryderyk I Barbarossa nadaje szkole bolońskiej przywilej pewnej niezależności władz miejskich (dlatego ten rok najczęściej uznaje się z datę powstania uniw. Bolońskiego). 1322- całkowita niezależność od władz Bolonii. Uniwersytet ten słynął ze studiów prawniczych. Jego zarząd spoczywał w rękach studentów, którzy jednak swą władzę stopniowo, już od XIII w., tracili na rzecz mistrzów i kościoła. Był to uniwersytet scholarów

• Kierunki na uniwersytecie bolońskim:

• wydział sztuk wyzwolonych

• wydział wstępny (uzyskiwało się tytuł bakałarza sztuk wyzwolonych

• wydziały wyższe: fizyki (czyli medycyny), wydział prawa (kanoniczne, cywilne czyli rzymskie)- czyta się poszczególne księgi Justyniana, omawia kazusy;

• wydział teologii chrześcijańskiej (wydział najwyższy). Magistra teologii osiągało się mniej więcej w wieku 40 lat.

(nie trzeba było wszystkich tych wydziałów po kolei robić)

• Uniwersytet paryski pierwsze przywileje papieskie otrzymał w 1194 r. Początek uniwersytetu- 1200 r.- król Francji Filip August nadaje mu przywileje. Mniejszą rolę odgrywali tu studenci. Był to uniwersytet nauczycieli, mistrzów, w którego władzach prym wiedli profesorowie. Słynął z teologii. Wydziały: sztuk wyzwolonych, medycyny, prawa, teologii.

• Uniwersytet w Paryżu był to uniwersytet profesorski.

• Wg wzoru systemu bolońskiego powstaje: uniwersytet w Padwie

• Wg wzoru paryskiego: Orlean (1309), Tuluza (1229), Oksford (zorganizowany w XII w. , ale przywileje papieskie otrzymał dopiero w 1214 r.), Cambridge.

Uniwersytet Krakowski: 12 maj 1364- Kazimierz Wielki wydaje dyplom założenia Uniwersytetu (3 fakultety na wzór uniwersytetu bolońskiego: medycyna, prawo, teologia). W 1370 r umiera Kazimierz Wielki i nic nie wiemy w tym czasie o uniwersytecie krakowskim. 1400- odnowienie uniwersytetu przez Jagiełłę (wg wzoru paryskiego).

Ad. 13

Ideał wychowawcy Erazma z Rotterdamu:

• Chrześcijanin wykształcony, a nie pobożny. Wykształcony laikat ma prawo do udziału w rządach Kościołem.

• Biblia powinna być powszechnie dostępna. Duchowni nie mają prawa narzucać innym jej interpretacji

• Był platonikiem, ale odwoływał się także do dzieł Arystotelesa, korzystał z dzieł Seneki, Plutarcha i Kwintyliana.

Ideał wychowawczy (O wczesnym rozpoczynaniu kształcenia chłopców):

• Dobre wychowanie, eleganckie, grzeczne i rozumne zachowywanie się w każdej sytuacji życiowej

• Zwolennik edukacji indywidualnej, domowej

• Cel kształcenia, wychowania: umiejętność wygłaszania mów (za Kwintylianem).

• Tylko studia literackie czynią człowieka człowiekiem

• Język jest matką wszystkich nauk. Trzeba znać łacinę i grekę klasyczną , by stać się mistrzem wymowy

• Domagał się starannego doboru tekstów klasycznych

• Wysoko cenił nauczycieli, od których wymagał stosowania żywej metody nauczania łaciny (konwersacja), bez niepotrzebnych przeciążeń gramatyką

• Wymagał łagodnego postępowania z wychowankami

• Na poziomie średnim podstawą kształcenia powinna być łacina i greka (nauka równoczesna)

• Nauczanie historii, geografii, astronomii, architektury, rolnictwa i innych nauk o tyle ma sens, o ile służy lepszemu zrozumieniu klasycznego tekstu literackiego.

• Dziewczęta powinny się uczyć prac ręcznych i w pewnym stopniu zdobywać wykształcenie umysłowe, jednak nie wyższe (bo kobieta zgodnie ze zwyczajem powinna być żoną i matką albo zakonnicą).

Ad. 14

Jan Ludwik Viwes:

Lokalizacja szkoły:

• Klimat zdrowy

• Miejsce niezbyt urocze, zasobne w żywność,

• Z dala od warsztatów (ze względu na hałas), nie w okolicach granicy (wojny),

• Nie tam gdzie ludzie odpoczywają

• Za miastem (zwłaszcza handlowym lub nadmorskim)

• Nie przy drodze

• Miejsce niezbyt uczęszczane

• Szkoła w każdej gminie

Lepiej jest uczyć się w mieście rodzinnym niż gdzieś daleko ( zdrowsze odżywianie, korzystniejsze warunki dla zdrowia i wzmacniania sił; lepsze i częstsze wychowanie wśród ludzi starszych i mądrych; szacunek do rodziców (przez codzienne z nimi przebywanie); rówieśnicy mniej mają sił do zepsucia chłopca; w razie potrzeby zawsze może liczyć na pomoc najbliższych)

Interesowały go problemy psychologii, jako podstawy wychowania i kształcenia . Jego dzieło „O duszy i życiu” było pierwszym traktatem psychologii empirycznej.

• W umyśle: działalność i materia.

• Działalność- proces myślenia, akt przyswajania wiedzy. W działalności wyróżnia: natężenie (łatwość zapamiętywania), pojemność (ilość materiału, jaki dziecko jest w stanie pojąć).

Sprawy wychowania ujmował zgodnie z ogólnymi tendencjami humanizmu, ale zwracał w sposób przemyślany uwagę na problemy psychologiczne związane z procesem nauczania i wychowania, na metody nauczania i praktyczną wartość kształcenia. Celem nauczania powinno być moralne doskonalenie ludzkości, a więc nauczanie w szkole powinno mieć zarówno charakter kształcący i wychowujący, odbywać się w szkołach prowadzonych przez mądrych, szlachetnych nauczycieli, traktujących swój zawód jak powołanie, szanowanych przez uczniów i rodziców.

Stosunek do ucznia:

• Powinien postępować tak, jakby był jego ojcem

• Cierpliwość

• Indywidualne traktowanie wychowanków (według ich różnorodnych uzdolnień)

• Nauczanie metodą indukcyjną,

• Pobudzanie zainteresowania

• Stopniowanie umiejętności

• Dbanie o koncentrację (poprzez wprowadzanie przerw)

• Nauczyciel ma badać, obserwować, wyłapywać uzdolnienia uczniów

Ad. 15

Model gimnazjum humanistycznego J. Sturma (1507-1589) w Strasburgu:

• Opowiedział się za luteranizmem i został w 1536 r. Mianowany dyrektorem gimnazjum w Strasburgu w Alzacji. Kierował nim do 1582 r.

• Szkoła urządzona wg własnej syntezy, będącej syntezą szkolnictwa Braci Wspólnego Życia i pomysłów Melanchtona (saksoński humanista)

• Rozbudował trójstopniowy podział szkoły łacińskiej, wprowadzając początkowo ośmio-, a później dziesięcioklasowy podział uczniów.

• Nauka w każdej klasie miała trwać rok. Najniższa była klasa 10, a najwyższa pierwsza.

• Obowiązywał program nauki od czytania i pisania do retoryki

• Promocja z klasy do klasy na podstawie egzaminu

• Popisy (publiczne egzaminy) oraz sztuki teatralne organizowane dla wprawy w języku łacińskim

• W mniejszych miastach przewidywał gimnazja pięcioklasowe o zredukowanym programie. Dla chcących kształcić się dalej (matematyka, geometria, historia, przyroda, astronomia) proponował pięcioletnie kursy wyższe.

• Cel kształcenia: pobożność oraz doskonałe opanowanie języka łacińskiego.

• Człowiek wykształcony powinien być pobożny.

• Nauczano po łacinie w gimnazjum strasburskim

• Jedynie katechizmu w początkowych klasach chłopcy uczyli się na pamięć po niemiecku. Od klasy trzeciej również religia była uczona po łacinie.

• Najważniejszy cel gimnazjum strasburskiego: wykształcenie mówcy (nawiązanie do Kwintyliana)

• W szkole tej kształcił się m.in. Jan Zamoyski.

Ad. 16

Szkoły jezuickie

• Założyciel zakonu jezuickiego- Ignacy Loyola

• 1540 r. - zatwierdzenie przez papieża Pawła III bullą Regimini militantis zakonu w Rzymie. Tak powstało Towarzystwo Jezusowe, czyli zakon jezuitów

• Prawie od samego początku jezuici stali się zakonem szkolnym

• W ciągu XVI-XVIII w. zdołali opanować w krajach katolickich niemal całe szkolnictwo średnie i w poważnym stopniu wyższe.

• Z każdym konwentem jezuickim związana była szkoła-kolegium, przy której znajdowały się konwikty dla studentów przeważnie pochodzenia szlacheckiego i mieszczańskiego

• Kolegia w krajach jezuickich: szkoły typu humanistycznego z łaciną jako głównym przedmiotem nauczania

• Częściowo wzorowały się na wydziale sztuk Sorbony i na szkołach Braci Wspólnego Życia, przejmowały też niektóre wzorce szkół luterańskich

• Dbałość o rozwój fizyczny i zdrowie psychiczne wychowanków

• Nie dopuszczali do przemęczenia nauką, ale też nie pozwalali się nudzić.

• W wielu z tych szkół uprawiano gimnastykę, jazdę konną, szermierkę, a nawet tańce.

• Pełne kolegium obejmowało 5 lub 6 klas (6-7 lat nauki) szkoły średniej (gimnazjum), 3 lata filozofii oraz 4 lata teologii.

• Do kolegiów przyjmowano też młodzież innowierczą

• Zadanie szkoły średniej: gruntowne wyuczenie głównie klasycznego języka łacińskiego i w mniejszym stopniu greckiego

• Wykształcenie średnie kończyło się retoryką

• Filozofia obejmowała: logikę z matematyką, arystotelesowską metafizykę w wersji tomistycznej i etykę.

• W niewielkim zakresie uwzględniano przy okazji nauki łaciny mitologię, historię, geografię (tzw. Eruditio, czyli kształcenie ). Te przedmioty nabrały większego znaczenia dopiero w XVIII w.

• Bardzo silny nacisk kładziono na wychowanie religijne młodzieży

• We wszystkich klasach gimnazjum uczono katechizmu, a w wyższych klasach również dogmatyki katolickiej

• Wychowaniu religijnemu i moralnemu służył też teatr szkolny oraz liczne kongregacje sodalicji mariańskiej, obejmujące swym zasięgiem całą młodzież (z wyjątkiem innowierców) uczącą się w szkołach jezuickich

• Na szkole jezuickiej wzorowały się seminaria duchowne przygotowujące duchowieństwo świeckie

• Szkolnictwo jezuickie stało na wysokim poziomie zwłaszcza w XVI i w I poł. XVII w. Później kryzys pogłębiony zniszczeniami wojennymi

• Odrodzenie w szkolnictwie jezuickim- I poł. XVIII w.

Ad . 17

Szkoły innowiercze w Polsce

• Lata 20 XVI w.-przenikają do Polski pierwsze wpływy luteranizmu (z Brandenburgii, Prus Książęcych i ze Śląska (głównie na Pomorzu i w Wielkopolsce)

• Kalwinizm- od połowy XVI w. (gł tereny: małopolska, Wielkie Księstwo Litewskie)

• Od połowy XVI w. - wywodzący się z husytów Bracia Czescy. (osiedlili się głównie w Wielkopolsce- w Poznaniu, Lesznie i Ostrorogu

Ośrodki szkolnictwa luterańskiego:

• 1544- uniwersytet (Albertinum) w stolicy Prus Książęcych Królewcu, zorganizowany przez Polaka z Litwy- Abrahama Kulwiecia

Najważniejsze ośrodki:

• Elbląg: gimnazjum luterańskie- 1535 (istniało jeszcze w XIX w.)- założyciel Wilhelm Gnapheus. Andrzej Aurifaber zachował humanistyczny profil szkoły, ale obok gramatyki i literatury łacińskiej i greckiej wprowadził do jej programu matematykę i historię powszechną. Jego następcy starali się nadać gimnazjum cechy szkoły wyższej.

• 7 klas i 9 lat nauki (najmłodsza i ostatnia były dwuletnie)

• w końcu XVI w. wprowadzono filozofię i teologię luterańską.

• Dawała przede wszystkim wykształcenie filozoficzne i teologiczne

• Stopniowo próbowano przekształcać ją w gimnazjum akademickie, rozszerzając jej program w kierunku prawa i nauk matematyczno-przyrodniczych

• Gdańsk- gimnazjum luterańskie- 1558 (istniało do 1793).

• Założyciel i pierwszy rektor- Jan Hoppe

• Początkowo: czteroklasowa i czteroletnia szkoła humanistyczna, zorganizowana według wzoru Filipa Melanchtona.

• 1580- przekształcenie w gimnazjum akademickie: 6 klas i 8 lat nauki. Wykładano na poziomie akademickim teologię, matematykę, filozofię, prawo, historię, medycynę i poetykę. Nauczano języka polskiego (wprowadzony przez Jana Rybińskiego). Słynne z medycyny- przeprowadzono tu pierwsze w Polsce sekcje zwłok

• Toruń:1568 r. (istniało do 1817)

• Początkowo zorganizowane na wzorach humanistycznych szkół niemieckich Melanchtona

• W 1584 zostało na nowo zorganizowane na wzór szkoły Jana Szturma

• 10 klas. 1594- dodano jeszcze jedną klasę (suprema), w której nauczano przedmiotów na poziomie zbliżonym do uniwersyteckiego. W ten sposób przekształcono je w gimnazjum akademickie.

• 1600- wydanie ordynacji gimnazjum.

• Program: nauczanie elementarne, średnie humanistyczne i kursy akademickie. Wykładano m.in. prawo i nauki polityczne

• Nauczano w nim języka polskiego młodzież niemieckojęzyczną oraz niemieckiego- uczniów polskojęzycznych

• Miało własną bibliotekę i drukarnię

Szkoły kalwińskie:

• Rozwój szkolnictwa kalwińskiego od połowy XVI w.

• Gimnazja np. w : Pińczowie, Krakowie, Dubiecku, Łańcucie, Wilnie, Kiejdanach

• Pińczów: powstałe w dobrach Mikołaja Oleśnickiego (1551)

• Właściwy rozwój przypada na okres po 1556 r. , po przybyciu z Genewy Piotra Statoriusa, który zreformował szkołę i przekształcił w szkołę humanistyczną

• 4 klasy, w tym najniższa, czyli zgodna z ówczesną menklaturą - czwarta (elementarna) oraz trzy następne zapewniające wykształcenie humanistyczne

• w latach 60. XVI w., na skutek rozłamu w kalwinizmie, szkoła pińczowska opowiedziała się po stronie arian. Stała się pierwszą szkołą tego wyznania w Polsce

Szkolnictwo ariańskie:

• w 1580 r. arianie przejęli drugą po pińczowskiej szkołę kalwińską (gimnazjum w Lewartowie (od 1744 r Lubartowie).

• Gimnazjum lewartowskie: 5 klas. Program bardzo praktyczny. Cel: wpojenie młodzieży dobrych obyczajów. Uczono świeckiej etyki. Język łacińskie zajmował centralną pozycję, ale w klasie retoryki traktowano go prawie tak samo jak polski i niemiecki. Ekonomia- nauka o gospodarowaniu na własnym folwarku. Polityka

• Ariańska szkoła lewartowska była popularna wśród szlachty i mieszczan.

Ad .18

Państwo, kościół, szkoła u Andrzeja Frycza Modrzewskiego:

• Postulaty reformy państwa idące w kierunku wzmocnienia władzy królewskiej

• Propozycja utworzenia w Polsce Kościoła narodowego na czele z królem i podległego soborowi powszechnemu jako najwyższej władzy w Kościele.

• Szkolnictwo- bardzo ważny czynnik reform społecznych i politycznych

• Istniejące szkolnictwo kościelne poddał ostrej krytyce.

• Szkolnictwo ma pozostawać w strukturze kościelnej, ale ma być poddane kontroli państwa

• Bardzo silnie podkreślał znaczenie wykształcenia dla państwa i Kościoła

• Tylko wykształcenie i odpowiedni poziom moralny decyduje o wartości człowieka

• Postulat powszechności elementarnego szkolnictwa dla chłopców, niezależnie od ich przynależności stanowej

• Kryterium doboru chłopców do szkół: uzdolnienia

• Fundusz stypendialny z części dochodów klasztornych dla biedniejszych uczniów.

• Podstawy materialne szkół powinni zapewnić biskupi i zakony

• Wychowanie moralne rozumiał w sensie nauki obywatelskiej jako wpajanie młodzieży zespołu pojęć dotyczących obowiązków wobec rodziców, krewnych i przyjaciół, społeczeństwa, a nawet wobec wrogów

• Dzielił szkołę na 2 stopnie:

• Stopień pierwszy powinien być oparty na tradycyjnym trivium

• Stopień drugi miała stanowić szkoła średnia typu humanistycznego, w której programie powinna znaleźć się również filozofia

• Postulował wprowadzenie sądów uczniowskich do szkoły, jako podstawy samorządu uczniowskiego

• Szkoła jest ważna dla funkcjonowania społeczeństwa: jest twórczynią najlepszych praw, zagadnienia religijne są najpierw omawiane w szkołach. Szkoły dają kościołom dobrych kaznodziei, opracowują wskazówki jak uczyć, szkoła dostarcza zdolnych mówców, a panującym dobrych doradców

• Wychowanie człowieka- obywatela: moralnego, zahartowanego, sprawiedliwego.

---