Badanie zdolności kredytowej osób prawnych.
I. Wstęp.
Reforma systemu gospodarczego i prawnego kraju, zapoczątkowana w latach 1989 - 1990, spowodowała głębokie zmiany z systemie bankowym. W wyniku tych przemian oraz nabywania w miarę upływu czasu doświadczenia banki zaczęły w inny niż do tej pory sposób kształtować swoje postępowanie wobec klientów. Na postępowanie to oprócz nowych warunków ekonomiczno-prawnych duży wpływ ma konkurencja na rynku bankowym. Wymienione czynniki w sposób zasadniczy odbiły się na stosunkach między bankiem a kredytobiorcami i ukształtowały je na nowo. Dotyczyło to głównie zasad i trybu udzielania kredytów oraz metod finansowo-ekonomicznej oceny kredytobiorców. W strukturze dochodów banków polskich udział dochodów z tytułu działalności kredytowej stanowi nadal znaczącą pozycje i na tle banków zagranicznych oceniany jest jako wysoki. W związku z tym niezmiernie ważną sprawą dla każdego banku jest struktura i jakość portfela kredytowego.Należy dodać, ze w dzisiejszych czasach w Polsce obserwuje się bardzo wysoki udział złych kredytów, dochodzi on do 80% udzielonych kredytów. Natomiast w grupie wszystkich kredytów 40% stanowią kredyty nie do odzyskania. Sytuacja ta tłumaczona jest ogólną złą sytuacją gospodarki polskiej. Pogarszająca się sytuacja finansowa firm będących klientami banków i rosnąca lawinowo fala bankructw zmusza banki do weryfikacji portfeli kredytowych, zaostrzania kryteriów oceny ryzyka i tworzenia dodatkowych rezerw.
II. Pojecie zdolności kredytowej.
Banki udzielają kredytów podmiotom gospodarczym posiadającym zdolność kredytową, tzn. takim które posiadają zdolność do spłaty zaciągniętych kredytów wraz z odsetkami w umownych terminach płatności. Zdolność kredytową mają podmioty gospodarcze, których bieżące i przewidywane wyniki finansowe oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność. Banki oceniają zdolność kredytową w okresie do upływu terminu zwrotu kredytu, uwzględniając zasady systemowe oraz wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania ekonomiczne.
W momencie przyznania kredytu nie kończy się proces obserwowania i analizowania sytuacji finansowej kredytobiorcy, wręcz przeciwnie - przez cały czas trwania stosunku kredytowego banki dokonują oceny zdolności kredytowej jednostek gospodarczych korzystających z kredytu. Celem badania zdolności kredytowej przez bank jest stwierdzenie, czy kredytobiorca będzie w stanie zwrócić zaciągnięty kredyt wraz z należnymi odsetkami w terminie ustalonym w umowie.
Zdolność kredytową posiadają przedsiębiorstwa, których efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność. Efektywność finansowa działalności gospodarczej powinna zapewnić prawidłową działalność eksploatacyjną, a stan majątkowy powinien reprezentować taki stopień płynności składników majątkowych, aby mogły być one w razie potrzeby zamienione na pieniądz.
Badanie zdolności kredytowej ma na celu określenie w każdym postępowaniu o przyznaniu kredytu stopnia ryzyka, na jakie narażony jest bank. Bank przy udzielaniu kredytu narażony jest na dwa rodzaje ryzyk:
aktywne:
straty
utraty płynności
utraty ubezpieczenia
pasywne:
zmiany procentu
zmiany kursu walutowego
zmiany wartości pieniądza
Ryzyko pasywne jest w dużym stopniu niezależne od banku i w większości przypadków nie może być przez bank skompensowane. Natomiast ryzyko aktywne wynika z niepewności, czy przyszły kredytobiorca jest potencjalnie zdolny do spłaty kredytu wraz z procentami.
III. Zakres badania zdolności kredytowej.
Bank udzielając kredytu musi mieć pewność, że przedsiębiorstwo występujące o kredyt posiada zdolność kredytową oraz że w okresie korzystania z kredytu tej zdolności nie utraci. W przypadku utraty zdolności kredytowej przedsiębiorstwo powinno dysponować takim majątkiem płynnym, który pozwoliłby na pokrycie wszystkich zobowiązań (w tym z tytułu zaciągniętych kredytów bankowych).
W celu określenia zdolności kredytowej trzeba dokonać szeregu analiz, ocen, obliczenia wskaźników. Badanie zdolności kredytowej jest procesem ciągłym, gdyż bank w każdym momencie powinien znać sytuację gospodarczą i finansową przedsiębiorstwa, któremu pożyczył pieniądze.
Generalnie zdolność kredytowa oceniana jest na podstawie danych o działalności przedsiębiorstwa obejmujących okres miniony (2 lub 3 lata wstecz) i teraźniejszy oraz okres przyszły, trwający do przewidywanego momentu zakończenia kredytowania.
Zakres oceny zdolności kredytowej powinien być uzależniony od okresu korzystania z kredytu, a mianowicie:
w przypadku występowania o krótkoterminowy kredyt obrotowy na sfinansowanie wymagalnych zobowiązań ocena zdolności kredytowej może polegać na ocenie standingu finansowego jednostki ubiegającej się o kredyt w danym momencie (bieżąca zdolność kredytowa),
przy ubieganiu się o kredyt obrotowy lub inwestycyjny - krótkoterminowy, średnioterminowy, długoterminowy - należy ocenić oprócz aktualnej zdolności kredytowej także zdolność kredytową w całym okresie korzystania z kredytu.
Wyróżnia się dwa rodzaje zdolności kredytowej:
bieżąca, zwana również średnioterminową,
perspektywiczna lub inaczej długoterminowa.
W obu wymienionych rodzajach ze względu na zakres prowadzonej oceny wyróżnia się:
pełną oceną zdolności kredytowej,
uproszczoną oceną zdolności kredytowej.
Uproszczoną ocenę bank przeprowadza głównie dla klientów, z którymi współpracuje od dłuższego czasu. Taka ocena może być również dokonywana, gdy kwota kredytu nie jest zbyt wysoka.
Wyodrębnia się dwie kategorie zdolności kredytowej:
zdolność kredytową pod względem formalno-prawnym, tj. wiarygodność prawną kredytobiorcy, dokonuje się jej poprzez weryfikację formalno-prawnych wniosków kredytowych i towarzyszącej im dokumentacji. Bada się wtedy m.in.: status prawny kredytobiorcy, podstawy funkcjonowania przedsiębiorstwa, pełnomocnictwa dla przedstawicieli kredytobiorcy do składania oświadczeń woli w zakresie jego praw i zobowiązań majątkowych, charakter i przeznaczenie wnioskowanego kredytu:
zdolność kredytową pod względem merytorycznym, tj. wiarygodność ekonomiczną kredytobiorcy. Zdolność kredytowa pod względem merytorycznym zawiera dwa podstawowe aspekty oceny:
• personalny (zaufanie do osoby kredytobiorcy: charakter, stan rodzinny, stan majątkowy, reputacja, kwalifikacje zawodowe, dotychczasowe doświadczenie, zdolności menedżerskie, ocena etyczno-moralna, solidność i odpowiedzialność osobista kredytobiorcy za interesy prowadzonej firmy).
• ekonomiczny (wskaźniki rentowności, płynności finansowej, sprawności i zadłużenia).
Przy ocenie zdolności kredytowej podmiotów gospodarczych podstawowe znaczenie ma analiza działalności gospodarczej, która może być analizą statystyczno-porównawczą bądź analizą dokumentów źródłowych.
Podczas analizy zdolności kredytowej wykorzystuje się przede wszystkim następujące źródła informacji:
bilans,
rachunek wyników,
rachunek przepływów środków pieniężnych.
Dodatkowo bank może wymagać:
dokumentów określających status prawny wnioskodawcy,
planów finansowych,
danych dotyczących rozpoczętych inwestycji,
stanu zadłużenia w innych instytucjach kredytowych,
informacji o kwocie zobowiązań i należności krajowych i zagranicznych,
oświadczeń o rachunkach otwartych w innych bankach.
Banki korzystają również z innych źródeł, uzyskując informacje uzupełniające. Wykorzystuje się więc:
informacje zgromadzone w wyniku wizyty w przedsiębiorstwie,
informacje innych banków na temat solidności kredytobiorcy,
wyniki własnych badań sytuacji rynkowej określonych działów i branż gospodarki,
informacje dostarczane przez wywiadownie gospodarcze,
dane instytucji ubezpieczeniowych.
IV. BADANIE ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW
1. Finansowanie działalności bieżącej firmy
Banki najczęściej badają zdolność kredytową firm w jednym z dwóch sposobów:
Prowadzenie analizy finansowej, analizy ekonomicznej i analizy finansowanego przedsięwzięcia kolejno po sobie
Opracowaniu analizy punktowej, w której wykorzystuje się wyniki analizy finansowej, analizy ekonomicznej i analizy finansowanego przedsięwzięcia według opracowanego algorytmu matematycznego.
Analiza informacji o wnioskodawcy.
Badanie zdolności kredytowej zaczyna się zwykle od analizy informacji o wnioskodawcy, co ma stworzyć podstawy do dalszej analizy. Pozwala to także wyeliminować wnioskodawców działających w złej wierze oraz wstępnie oszacować, czy sytuacja firmy stanowi zagrożenie dla banku.
Analiza informacji o wnioskodawcy powinna obejmować:
Ocenę etyczną - poprzez osobiste rozmowy, zdobycie opinii środowiska i referencji, obserwacja sposobu zachowania się w banku, itp. dokonuje się subiektywnej oceny podmiotu
Ocenę umiejętności kierowania - poprzez ocenę:
Dotychczasowych osiągnięć, wykształcenia, kwalifikacji zawodowych, doświadczenia w branży i biznesie oraz umiejętności organizacyjnych
Fachowości w zarządzaniu finansowym
Świadomości ograniczeń i zagrożeń
Świadomości ryzyka
Umiejętności komunikowania się - pozwalającej zrozumiale przedstawiać własne pomysły
Analizę sytuacji w branży - poprzez ocenę takich elementów jak:
Charakter sektora - stabilny czy rozwojowy
Wielkość koniecznych środków kapitałowych i szczególnych zdolności
Cykliczność koniunktur i ich przyczyny
Istniejąca konkurencja - jej wielkość, siła i stopień rozeznania
Skala rynku - lokalny, regionalny, krajowy i międzynarodowy
Pozycja firmy na rynku - lider, konkurujący czy maruder
Strategia firmy - utrzymanie pozycji, innowacje i wzrost czy przetrwania
Stosowane formy marketingu
Partnerzy firmy - dostawcy i odbiorcy
Ocenę sytuacji finansowej firmy
Cel kredytu:
- Finansowanie działalności bieżącej
- Krótkookresowe sfinansowanie środków obrotowych
- Rozwój prowadzonej działalności
- Pokrycia strat związanych z dotychczasową działalnością
Analiza finansowa.
Kolejnym etapem jest przeprowadzenie analizy finansowej podmiotu, która obejmuje następujące czynności:
Przedstawienie źródeł, wielkości i struktury przychodów oraz wyniku finansowego
Wyliczenie relacji zachodzących między poszczególnymi pozycjami bilansu i rachunku wyników
Określenie zwrotności i opłacalności angażowania kapitałów
Sprecyzowanie mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń rozwojowych
Do analizy finansowej wykorzystuje się dane liczbowe pochodzące z następujących źródeł: bilanse roczne, rachunki wyników, sprawozdania o stanie i ruchu środków trwałych, sprawozdania z działalności spółki, materiały analityczne dotyczące rentowności sprzedaży poszczególnych towarów, produktów i usług, księgi przychodów i rozchodów, business plan, itp.
Najważniejszym źródłem jest bilans, którego analizę przeprowadza się w układzie pionowym i poziomym. Na podstawie bilansu można stwierdzić:
Czy podmiot osiągnął zysk, czy poniósł stratę
W jakim stosunku do kapitałów własnych firmy ukształtował się zysk
Jaka jest wartość majątku własnego firmy
Jaka jest sytuacja finansowa podmiotu
Jakie zmiany nastąpiły w stosunku do poprzedniego okresu i jakie są tendencje zmian
Również rachunek wyników jest istotnym sprawozdaniem finansowym, który zawiera informacje o wyniku finansowym i elementach go kształtujących oraz informuje o działalności podmiotu w sferze przychodów, kosztów i zysku. Może być także analizowany w układzie pionowym i poziomym.
Po przeanalizowaniu tych dwóch źródeł bank przeprowadza ich analizę wskaźnikową. W tym celu wykorzystuje się następujące wskaźniki:
Płynności - informują o możliwościach wywiązywania się z zobowiązań (od 1 do 2):
• Kapitał obrotowy netto - suma środków obrotowych, która pozostaje do dyspozycji przedsiębiorstwa i dzięki niej może ono zaciągać nowe kredyty, których spłatę gwarantuje kapitał obrotowy:
aktywa bieżące - zobowiązania krótkoterminowe
gdzie:
aktywa bieżące = gotówka + należności + zapasy + środki na rachunkach bankowych
zobowiązania krótkoterminowe = bieżące zobowiązania z tytułu dostaw, wobec budżetu, z tytułu wynagrodzeń, kredyty krótkoterminowe + bieżąca część kredytów średnio- i długoterminowych.
Wielkość ta ze względu na swój specyficzny charakter nie może być używana w analizie porównawczej różnych firm.
• Stopa płynności (wskaźnik bieżący) - informuje o zdolności przedsiębiorstwa do wywiązywania się z bieżących zobowiązań. Wskazuje ona, ile razy bieżące aktywa pokrywają bieżące zobowiązania:
aktywa bieżące / zobowiązania krótkoterminowe
Wartość tego wskaźnika powinna być wyższa od 1,0; za optymalną uważa się wartość równą 2,0. Bardzo wysoka wartość tego wskaźnika przeważnie świadczy o wysokich zapasach, może oznaczać także nieefektywne windykowanie należności.
Używając tego wskaźnika do analizy porównawczej należy dobierać firmy o podobnej wielkości i działalności.
• Stopa wysokiej płynności (wskaźnik szybkości) - wskaźnik ten informuje, ile razy najbardziej płynne aktywa przedsiębiorstwa pokrywają bieżące zobowiązania:
(aktywa bieżące - zapasy) / zobowiązania krótkoterminowe
Nie powinien być on mniejszy od 1,0, lecz w warunkach wysokiej inflacji uzasadniony może być niższy poziom tego wskaźnika.
Wysoki obrót zapasów świadczy o dobrej sprawności firmy, a niski - o słabej. Niski poziom tego wskaźnika może oznaczać występowanie nadmiernych zapasów, natomiast wysoki świadczy o braku środków na utrzymanie odpowiedniego poziomu zapasów.
• Wskaźnik rotacji zapasów (w dniach) - wskaźnik ten oznacza, ile dni przebywa w przedsiębiorstwie jednostka zapasów. Im krótszy jest ten okres, tym bardziej sprawna firma i tym płynniejsze zapasy.
360 / obrót zapasów
zapasy / koszty całkowite
• Cykl należności (w dniach) - wskaźnik ten zależy od rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Wysoki poziom tego wskaźnika świadczy o nieefektywnym wykorzystaniu zasobów.
Należności dla odbiorców / przeciętna sprzedaż w ciągu dnia
gdzie: przeciętna dzienna sprzedaż = wpływy ze sprzedaży / 360
Sumując wskaźnik rotacji zapasów w dniach i wskaźnik cyklu należności w dniach można oszacować długość okresu, w jakim kapitał obrotowy będzie zamieniony na środki pieniężne.
• Obrót aktywów - wskaźnik ten można interpretować jako wielkość sprzedaży na jednostkę aktywów:
wpływy ze sprzedaży / aktywa
Jest on przydatny przy porównaniach międzyokresowych, gdyż pozwala stwierdzić, w jakim stopniu nakłady na powiększenie majątku firmy przyniosły efekt w postaci wzrostu sprzedaży.
Rentowności - mówią o efektywności działania firmy (im wyższe tym lepiej):
• Marża zysku - ustalona jest za pomocą wzoru:
zysk brutto / wpływy ze sprzedaży
Wskaźnik informuje, jaka wartość została wytworzona w firmie, tj. ile pozostaje z każdej złotówki uzyskanej przy sprzedaży towarów. Wysoka marża zysku brutto świadczy o polityce proinwestycyjnej, dobrej organizacji pracy i o dużej wartości firmy.
Marża zysku netto (rentowność sprzedaży) wynika z formuły:
zysk netto / wpływy ze sprzedaży
Wskaźnik ten informuje o udziale zysku w wartości sprzedaży. Im niższy jest ten wskaźnik, tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia danej kwoty zysku.
• Stopa rentowności aktywów (zyskowność aktywów) - wskaźnik ten określa, czego można po firmie oczekiwać. Pozwala on ocenić efektywność działania kierownictwa firmy.
zysk netto / aktywa
Poziom tego wskaźnika jest wrażliwy na zmiany struktury źródeł finansowania oraz na metody naliczania podatku dochodowego.
• Stopa rentowności kapitału (zyskowność kapitału) - jest to wielkość bardzo interesująca właścicieli firmy, gdyż pokazuje czy warto się angażować w daną działalność.
zysk netto / kapitał
Niska stopa może sygnalizować, że właściciel będzie rozważał możliwość wycofania się z firmy, gdyż perspektywy jej rozwoju są małe.
Sprawności działania - świadczą o skuteczności zarządzania kapitałem obrotowym. Im wyższe są te wskaźnik, tym lepiej. Wskaźnik sprawności działania informują o skuteczności zarządzania kapitałem obrotowym w firmie i świadczą o umiejętnościach w zarządzaniu osób kierujących firmą. Kształtowanie tych wskaźników zależy od prowadzonej działalności i polityki firmy.
• Wskaźnik rotacji zapasów - określa ile razy w ciągu roku odnawia swoje zapasy, natomiast wyrażony w dniach oznacza, na ile dni wystarcza przeciętny zapas.
średni stan zapasów *t / koszty uzyskania przychodu
W sytuacji gdy wskaźnik kształtuje się na niskim poziomie, przedsiębiorstwo ma nadmierne lub zbędne zapasy - nieproporcjonalne do bieżących potrzeb. Jest to świadectwem nieracjonalnej polityki w zakresie gospodarowania środkami obrotowymi.
• Wskaźnik rotacji należności - określa ile razy firma ”odtwarza” stan swoich należności w ciągu roku.
średni stan należności * t / sprzedaż w okresie t
według standardów zachodnich wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 7,0 - 10,0. Niski wskaźnik świadczy o nieudolnej polityce finansowej przedsiębiorstwa w stosunku do odbiorców i braku skuteczności w egzekwowaniu należności. Prowadzi to do powstania zatorów płatniczych.
• Wskaźnik płatności zobowiązań -
zobowiązania krótkoterminowe * t / koszty uzyskania przychodów
Wypłacalności - informują o sytuacji finansowo-ekonomicznej, o strukturze źródeł finansowania oraz o stopniu zapewnienia spłaty kredytu wraz z odsetkami.
• Wskaźnik pokrycia obsługi długu - informuje ile razy zysk w działalności przedsiębiorstwa (sprzedaż netto) pokrywa roczne spłaty kredytu długoterminowego i odsetki od niego, czyli obsługę kredytu. Określa, więc on stopień zabezpieczenia obsługi kredytu przez wygospodarowany w przedsiębiorstwie zysk.
Zysk przed opodatkowaniem + odsetki / raty kapitałowe + odsetki
Jego wysokość zależy od kondycji finansowej firmy i powinna być większa od 1 (minimum 1,2). Bank Światowy za minimum przyjmuje 1,3, a jego optymalny poziom jako 2,5. Oznacza to, że jeżeli nawet wpływy z działalności spadną o 50%, to i tak przedsiębiorstwo będzie zdolne do spłaty kredytu w granicach minimalnego wskaźnika.
• Wskaźnik pokrycia majątku obrotowego -
kapitał własny - majątek trwały / majątek obrotowy
• Wskaźnik zadłużenia - określa udział zobowiązań, czyli kapitałów obcych, w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa.
kapitał obcy / aktywa ogółem
Wskaźnik ten powinien zawierać się w przedziale 0,57 - 0,67.
Zbyt wysoki wskaźnik świadczy o dużym ryzyku finansowym, informując jednocześnie, że przedsiębiorstwo może utracić zdolność do zwrotu długów.
Omówione wyżej współczynniki pomagają w ocenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Ich obliczanie jest dosyć proste, natomiast znacznie trudniej je zinterpretować i wyciągnąć wnioski. Współczynniki finansowe ustala się na podstawie dokumentów księgowych, sporządzanych na określony moment, dlatego też istotne jest, aby obliczać je dla kilku okresów i porównywać ze sobą. Jeżeli współczynnik sygnalizuje pewne nieprawidłowości, w celu zweryfikowania wniosków trzeba przeprowadzić bardziej szczegółowe badania. Zawsze należy obliczać jak najwięcej współczynników, gdyż wartość jednych może być potwierdzona lub poddana w wątpliwość przez inne.
Podstawowym kierunkiem działań służących ocenie wiarygodności finansowej przedsiębiorstwa jest analiza sporządzonych przez nie sprawozdań finansowych. W Polsce brak jest instytucji prowadzących wywiad handlowy, w których można zasięgać opinii na temat wiarygodności finansowej przedsiębiorstw, dlatego też analizy stanowiące główne źródło informacji powinny być sporządzane rzetelnie.
Kolejnym sprawozdaniem finansowym poddawanym analizie jest zestawienie przepływów środków pieniężnych. Na jego podstawie można określić kierunek przepływu strumienia pieniędzy i jego wielkość oraz stan środków pieniężnych na koniec danego okresu. Dla kredytów krótkoterminowych przepływy są sporządzane w okresach miesięcznych, a dla kredytów dłuższych w okresach kwartalnych. Firma jest w stanie spłacić kredyt, jeśli wykazuje nadwyżkę środków pieniężnych. Dodatkowo nadwyżka ta powinna pochodzić z działalności operacyjnej, a nie np. ze sprzedaży aktywów.
Analiza finansowanego przedsięwzięcia.
Po analizie finansowej przychodzi czas na analizę finansowanego przedsięwzięcia. Ocenie poddane się m.in.:
Założony stopień wykorzystania mocy produkcyjnych
Sposób zaplanowania przychodów - ocena realności, ceny jednostkowe
Kanały dystrybucji - zapewnienie zbytu
Organizację zaopatrzenia
Wniosek o finansowanie działalności rozwojowej firmy
Wyróżnia się następujące metody oceny wnioskodawcy:
Analizę ekonomiczną - polega na charakterystyce podmiotu i regionu jego funkcjonowania
Analizę finansową - dokonywaną na podstawie sprawozdań finansowych podmiotu
Analizę punktową
Analizę SWOT
Analizę UNIDO - odmiana analizy SWOT
Analizę jakościową
Najczęściej stosuje się analizę SWOT, która przebiega w następujących etapach:
Analiza realności:
Analiza techniczna - ocena możliwości wykonania przedsięwzięcia według założeń techniczno-organizacyjnych i zakładanych elementów eksploatacyjnych
Analiza marketingowa - ocena stopnia pewności funkcjonowania w przyszłości przy uwzględnieniu zmiennego rynku oraz możliwych do przewidzenia zjawisk
Analiza ekonomiczno-finansowa:
Analiza finansowa
Analiza opłacalności - określenie relacji wielkości zysku do zainwestowanego kapitału
Analiza wrażliwości - polega na weryfikacji dokonanych prognoz i przyjętych założeń poprzez testy wrażliwości mierników efektywności na zmiany parametrów zastosowanych do obliczeń
Wskaźnik wiarygodności kredytowej - pokazuje, w jakim stopniu kapitał kredytobiorcy zabezpiecza udzielony kredyt
Wskaźnik pokrycia obsługi długów - mierzy stopień pokrycia zobowiązań z tytułu obsługi kredytów w danym roku przez potencjalne źródła spłaty zobowiązań kredytowych
Prosta stopa zysku - pokazuje stosunek wielkości zysku w normalnym roku eksploatacji, przy pełnym wykorzystaniu mocy produkcyjnych, do początkowego nakładu lub kapitału
Ocenę przedsięwzięć inwestycyjnych dokonuje się w następujących etapach:
Analiza standingu finansowego inwestora - prowadzi się ją jak przy wniosku o kredyt obrotowy (patrz pkt.1). Jak wynik jest pozytywny, to można przejść dalej.
Analiza przedsięwzięcia inwestycyjnego:
Ocena celowości inwestycji: analiza marketingowa i techniczno-organizacyjna - ocena musi być na poziomie dobrym lub przeciętnym
Analiza finansowa: analiza finansowej wykonalności i analiza finansowa projektu - również musi być na poziomie dobrym lub przeciętnym
Ocena opłacalności - porównuje wielkości wpływów i wydatków wynikających z założonego okresu realizacji i eksploatacji, tj.: czy efekt finansowy netto w wyniku realizacji będzie dodatni czy ujemny oraz jaka jest wrażliwość przedsięwzięcia na zmiany podstawowych parametrów ( wolumen i wartość sprzedaży, ceny surowców, ceny wyrobu finalnego, poziom kursu walutowego). Najczęściej wykorzystuje się tutaj metody: zaktualizowanej wartości netto - NPV oraz wewnętrznej stopy zwrotu - IRR.
Określenie jakości przedsięwzięcia - podsumowanie całości analizy - jeśli uzyskana ocena jest pozytywna, to można przejść do kolejnego etapu
Określenie klasy łącznego ryzyka kredytowego banku - konieczne jest tutaj ustalenie stopnia wykonalności ustaleń planowych, czyli zgodności przebiegu realizacji inwestycji z założeniami business planu i technicznej charakterystyki inwestycji.
Przygotowanie propozycji dotyczących warunków dostępu klienta do kredytu - warunki te zależą od klasy łącznego ryzyka kredytowego, które uwarunkowane jest jakością przedsięwzięcia i klasą ryzyka kredytowego banku.
Szczególnie duży wpływ na decyzje o przyznaniu kredytu na inwestycje przypisuje się „biznesplanowi inwestycji”. Zawiera on bowiem kompletną, bardzo szczegółową wizję projektu, dostarczając bankowi informacji do realistycznej oceny efektywności i podjęcia racjonalnej decyzji kredytowej. Rzetelne i realistyczne przygotowanie biznesplanu powinno zatem być w centrum uwagi każdego wnioskodawcy.
Banki wykorzystują następujące metody oceny projektów inwestycyjnych:
Proste metody oceny projektów inwestycyjnych - służą do wstępnej selekcji projektów:
Okres zwrotu
Prosta stopa zwrotu
Test pierwszego roku
Próg rentowności i próg płynności finansowej w warunkach kredytowania
Dyskontowe metody oceny projektów inwestycyjnych:
Zaktualizowana wartość netto - NPV
Wskaźnik zaktualizowanej wartości netto - NPVR
Wewnętrzna stopa zwrotu - IRR
Zmodyfikowana wewnętrzna stopa zwrotu - MIRR
V. CREDIT-SCORING
Credit-scoring jest to technologia stosowana przez instytucje udzielające kredyty, ograniczająca ryzyko związane z udzieleniem kredytu danemu podmiotowi. Ryzyko jest skwantifikowane za pomocą formuł matematycznych, które w efekcie końcowym dostarczają wartość liczbową, notę będącą oceną wiarygodności finansowej kredytobiorcy. Nota ta pozwala zakwalifikować kredytobiorcę do odpowiedniej kategorii ryzyka. Wykorzystując dane historyczne i techniki statystyczne credit-scoring próbuje odizolować oddziaływanie różnych parametrów zawartych we wniosku na ewentualne problemy związane ze spłatą długu.
Zastosowanie metody credit-scoringu w Polsce w porównaniu z innymi krajami nie jest jeszcze aż tak powszechne i długotrwałe. Brak jest w związku z tym uregulowań prawnych w tym zakresie. Jednakże ustawa o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 roku poważnie ogranicza swobodne stosowanie technologii skoringowej.
Tab. nr1: Zalety i wady credit-scoring.
ZALETY |
WADY |
|
|
Źródło: Alfred Janc, Marcin Kraska „Credit-scoring”
RODZAJE SCORINGU STOSOWANE W PRAKTYCE
Scoring użytkowy
Służy on ocenie pojedynczego wniosku o kredyt pod kątem prawdopodobieństwa sumiennego wywiązania się kredytobiorcy z zobowiązań. Polega na ocenie odpowiedzi udzielanych na pytania zamieszczone we wniosku kredytowym i przypisywaniu im ilości punktów. Następnie punkty sumuje się i po porównaniu z punktem granicznym - „cut off” - podejmuje się decyzję o przyznaniu kredytu.
Jest to metoda obecnie najbardziej rozpowszechniona.
Scoring behawioralny
W przeciwieństwie do scoringu użytkowego jest on stosowany wobec stałych klientów banku, najczęściej w takich sytuacjach jak: określaniu bądź modyfikacji limitu kredytowego, przy udostępnianiu nowych produktów, przy przedłużaniu warunków umowy, np. w zakresie korzystania z kart płatniczych, itd. Jest to metoda bardziej kompleksowa i wiarygodna, gdyż wykorzystuje dane historyczne zebrane przez bank. Scoring behawioralny dzieli się na dwa podejścia. Pierwsze wykorzystuje metody credit-scoringu wzbogacone o dodatkowe zmienne opisujące zachowanie się klienta, jak np. średni stan konta, ilość niedokonanych płatności, itp., na podstawie których określa się sytuację klienta jako dobrą lub złą. Drugie polega na budowaniu modeli prawdopodobieństwa określających potencjalne zachowanie się klientów w przyszłości. Bierze się tu pod uwagę zmienne będące elementami wniosku, jak i zmienne opisujące bieżące i przeszłe zachowanie się klienta.
Scoring zysku
W przeciwieństwie do poprzednich rodzajów scoring zysku stawia sobie za zadanie nie minimalizację ryzyka nie wywiązania się z umowy kredytobiorcy, lecz maksymalizację zysku wynikającą z obsługi danego klienta. Jest to technika najmłodsza, ciągle jeszcze nie skrystalizowana. Szczególnie trudno jest dobrać odpowiednią metodologię. W literaturze występują najczęściej cztery grupy: analiza metodą regresji, modele łańcuchowe, wykorzystanie istniejących tablic scoringowych, analiza przetrwania.
Przykład zastosowania scoringu przy ocenie przedsiębiorstw.
KRYTERIUM OCENY |
NOTA |
Ogólna ocena
|
6 5 4 3 2 1 0
...1.1).... : 18 = .../100
...1.2).... : 18 = .../100
6 5 4 3 2 1 0
4 3 2 0
5 3 2 0
4 3 2 0
5 4 2 0 ...2).... : 30 = .../100
6 5 4 3 1 0
6 5 4 2 1 0
6 5 3 2 0
6 4 2 0 ...3).... : 24 = .../100
+/- 10 pkt.
|
Źródło: A. Janc, M. Kraska „Credit-scoring. Nowoczesna metoda oceny zdolności kredytowej.”, Biblioteka Menedżera i Bankowca, W-wa 2001
Wagi poszczególnych obszarów:
1. Wskaźniki bilansowe (aktualne) 20%
2. Wskaźniki bilansowe (trend) 20%
3. Otoczenie zewnętrzne 30%
4. Środowisko wewnętrzne 30%
VI. Podsumowanie
Na podstawie skrótowego przeglądu stosowanych metod oceny zdolności kredytowej można zauważyć brak uniwersalnej formuły oceny zdolności kredytowej na terenie kraju. W ocenie ryzyka kredytowego najczęściej wykorzystuje się raitingu o różnej skali punktacji i wag dla poszczególnych kryteriów oceny .W systemie oceny uwzględnia się zasadniczo dwie grupy elementów: elementy mierzalne (ilościwe - hard)
i elementy niemierzalne (jakościowe - soft). Coraz większe znaczenie przypisuje się elementom soft w rodzaju: otoczenie firmy, perspektywy rozwojowe, jakość zarządzania, stosunki z bankiem, znaczenie związków zawodowych w firmie.
Klasyfikacja grup ryzyka kredytowego jest bardzo rozbudowana. Jednak ok. 50% stanowią grupy zaliczane do różnych odmian standardu. Jednocześnie konieczne jest podjęcie dalszych prac nad systemowymi rozwiązaniami dotyczącymi redukcji indywidualnego ryzyka kredytowego, a w szczególności nad:
systemem credit-scoring, co wymaga współpracy kilku największych banków (opracowanie i selekcja niezbędnych danych statystycznych oraz ich weryfikacja pod katem nadania odpowiednich wag dla określonych cech kredytobiorcy);
stworzeniem uproszczonych systemów raitingu dla drobnych firm prowadzących działalność gospodarczą (na podstawie ksiąg przychodów i rozchodów, zryczałtowanych form opodatkowania);
budową wewnętrznych systemów limitowania kredytów w różnych przekrojach;
rozbudową wewnątrzbankowych lub zewnętrznych systemów pozyskiwania informacji na temat ryzyka inwestycyjnego w celu oceny perspektyw rozwojowych firmy i koniunktury gospodarczej w branży.
Literatura:
Andrzejewska A. „Studium bankowości”, Warszawski Instytut Bankowości, W-wa 1998
„Bankowość”, pod red. W.L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Poltext, W-wa 2001
Jachna T., Sierpińska M. „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych”, PWN, W-wa 1998
Janc A., Kraska M. „Credit-scoring.Nowoczesna metoda oceny zdolności kredytowej.”, Biblioteka Menedżera i Bankowca, W-wa 2001
„Rachunek ekonomiczny w zarządzaniu przedsiębiorstwem”, pod red. W. Kurka, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998
„Usługi i procedury bankowe”, pod red. E. Bogackiej-Kisiel, Wyd. AE, Wrocław 2000
A. Andrzejewska „Studium bankowości”, Warszawski Instytut Bankowości, W-wa 1998
„Usługi i procedury bankowe”, pod red. E. Bogackiej-Kisiel, Wyd. AE, Wrocław 2000
„Usługi i procedury bankowe”, pod red. E. Bogackiej-Kisiel, Wyd. AE, Wrocław 2000
„Usługi i procedury bankowe”, pod red. E. Bogackiej-Kisiel, Wyd. AE, Wrocław 2000
„Rachunek ekonomiczny w zarządzaniu przedsiębiorstwem”, pod red. W. Kurka, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998
Jachna T., Sierpińska M. „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych”, PWN, W-wa 1998
A. Janc, M. Kraska „Credit-scoring. Nowoczesna metoda oceny zdolności kredytowej.”, Biblioteka Menedżera i Bankowca, W-wa 2001