ZABURZENIA ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO
U DZIECI W WIEKU WCZESNOSZKOLNYM
PRZYCZYNY ZABURZEŃ ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO
Prawidłowy rozwój człowieka i jego funkcjonowanie w znacznej mierze uzależnione jest od różnorodnych procesów fizjologicznych zachodzących w jego organizmie. Czynności poszczególnych narządów i ich układów tworzą harmonijną całość funkcjonalną wyrażającą się pełnym zdrowiem jednostki. Natomiast zakłócenia w jednym układzie mogą powodować dezorganizację pracy innych narządów bądź całego organizmu. Systemem nadrzędnym regulującym wszystkie czynności organizmu jest ośrodkowy układ nerwowy. Jego działanie zależy od czynników zewnętrznych, od środowiska otaczającego człowieka oraz od stanu całego organizmu, lecz podstawą działalności regulacyjnej ośrodkowego układu nerwowego jest jego prawidłowa struktura anatomiczna.
Jak wiadomo, wszelkie procesy psychiczne stanowią rezultat czynności układu nerwowego każde, więc uszkodzenie może prowadzić do zaburzeń psychicznych, przy czym rodzaj i nasilenie zależą od lokalizacji i obszaru patologicznie zmienionej tkanki mózgowej oraz wieku, w jakim nastąpiło uszkodzenie. Może ono wystąpić w różnych miejscach np. w ośrodkach korowych w mózgu, w obwodowym układzie nerwowym, w receptorach. Ponieważ rozwój jest procesem całościowym, w którym doskonalenie się jednych funkcji psychicznych warunkuje kształtowanie się innych, uszkodzenie tkanki mózgowej, nawet dość ograniczone może zaburzyć przebieg i harmonię rozwoju.
Układ nerwowy może ulec uszkodzeniu w okresie płodowym, w czasie porodu, i po urodzeniu dziecka.
O makrouszkodzeniach mówimy wówczas, gdy wywołuje on poważne zmiany w mózgu, na tyle ważne, że można je wykryć obiektywnymi metodami lekarskimi oraz, gdy objawy kliniczne są ewidentne.
O mikrouszkodzeniach, czyli minimalnym uszkodzeniu mózgu mówimy wówczas, gdy nie wykryto podłoża organicznego, a o uszkodzeniu mogą świadczyć: rodzaj i zakres zaburzeń w psychoruchowym rozwoju dziecka, wczesne występowanie oraz stwierdzenie zadziałania czynników powszechnie uznanych za uszkadzające.
Parcjalne zaburzenia rozwoju, to opóźnienia lub zaburzenia jednej lub kilku funkcji psychoruchowego rozwoju dziecka przy ogólnym poziomie umysłowym odpowiednim do wieku i przy odpowiednim kształtowaniu się pozostałych funkcji i sfer rozwoju. Parcjalne zaburzenia rozwoju mogą się ujawniać w sferze percepcyjnej (wzrokowej i słuchowej), kinestetyczno- ruchowej oraz w sferze zdolności matematycznych. Są one następstwem mikro uszkodzeń mózgu we wczesnej ontogenezie, a także wynikiem braku czynników stymulujących rozwój dziecka w środowisku rodzinnym.
Wady są to wszelkiego typu niedorozwoje, zniekształcenia, nieprawidłowa budowa lub „złe działanie” jakiegoś narządu żywego organizmu (wady fizyczne, rozwojowe, wrodzone, nabyte np. wada słuchu, wzroku, postawy, wymowy).
Wielu badaczy objawy zaburzeń w rozwoju traktuje jako przejaw „dysfunkcji mózgu” nie wyjaśniając jednak, co jest tego przyczyną lub wiążąc to zjawisko z niedojrzałością układu nerwowego.
Przyczyny wszelkich zaburzeń mają swoje źródło w uwarunkowaniach endogennych i egzogennych. Do tych pierwszych zaliczymy:
biologicznie uwarunkowaną grupę przyczyn związaną z zakłóceniami w obrębie komórki rozrodczej. Powszechnie uważa się, że alkoholizm, nie leczona kiła mogą uszkodzić komórkę rozrodczą stając się przyczyną nieprawidłowego rozwoju płodu i dziecka po urodzeniu,
chromosomopatie (rodzaj anomalii komórkowych), czyli nieprawidłowy skład lub zakłócenia w podziale chromosomów płciowych żeńskich (XX) i męskich(XY),
uwarunkowane genetycznie zaburzenia przemiany materii (przemiany białkowej, węglowodanowej i tłuszczowej), czyli zaburzenia metabolitów komórkowych powodujące rozległe uszkodzenia układu nerwowego u dziecka są przyczyną ciężkich postaci oligofrenii,
embriopatie (wszystkie uszkodzenia powstałe w okresie życia wewnątrzmacicznego); rodzaje embriopatii:
- wirusowa, spowodowana wirusem grypy, odry, świnki, ospy wietrznej, żółtaczki zakaźnej, różyczki, malarii,
- toksoplazmoza wywołana pierwotniakiem toxoplazma gondii,
- aktyniczna wywołana promieniami ultrafioletowymi, promieniami RTG,
radioaktywnymi izotopami oraz wyładowaniami energii atomowej,
- toksyczna spowodowana m. in. lekami, używkami, barbituranami, solami metali ciężkich, benzenem i jego pochodnymi, tlenkiem węgla, związkami azotu, siarki i aldehydami,
- weneryczna spowodowana kiłą,
- niedożywieniowa wywołana niedoborem witaminy A oraz B 2, a także
zaburzeniami metabolicznymi,
- hemolityczna spowodowana konfliktem serologicznym między matką, a jej płodem,
urazy czaszki spowodowane dysproporcją między wymiarami kości miednicy kobiety rodzącej, a główką płodu,
zaburzenia w krążeniu łożyskowym i płodowym wskutek tzw. psucia się tętna płodu i okręcania się pępowiny wokół szyjki dziecka,
mechaniczne uszkodzenia czaszki (np. wskutek wadliwie użytych kleszczy),
zapalenie opon mózgowych,
wcześniactwo (ciąża trwająca ponad 28 dni, ale krócej niż 37 tygodni; waga ciała 1000g, ale nie większa niż 2500g; długość ciała mniejsza niż 48 cm),
zły stan somatyczny dziecka np. gruźlica, astma, choroby serca mogą być przyczyną opóźnień i dysharmonii. Nie dochodzi w tych wypadkach do uszkodzenia układu nerwowego, lecz powtarzające się długotrwałe choroby zmieniają warunki i tryb życia dziecka. Choroby te obniżając ogólną odporność organizmu również mogą zakłócać funkcje układu nerwowego. H. Spionek zwraca uwagę na powszechny obecnie pogląd, że odczyny odpornościowe organizmu są regulowane przez ośrodkowy układ nerwowy. W przypadku, gdy zaburzona jest jego struktura i funkcja np. wskutek uszkodzenia może dojść do zakłóceń tej regulacji, a przez to do powstania odczynów patologicznych tj. do choroby. Mechanizm ten tłumaczyłby fakt częstych chorób i zmniejszonej odporności u dzieci podejrzanych o mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Do czynników egzogennych zaliczamy:
opóźnienia i dysharmonie rozwoju powstają także wskutek warunków środowiskowych krańcowo złych np. wilcze dzieci żyjące poza środowiskiem ludzkim, jak również dzieci w znacznym stopniu izolowanych od otoczenia, trzymanych w zamkniętych pomieszczeniach,
rozwój dzieci wychowywanych poza rodziną (ochronki, domy małego dziecka) odbiega od poziomu dzieci wychowywanych nawet w skromnych warunkach bytowych, ale w domu rodzinnym (brak zaspokojenia podstawowych potrzeb uczuciowych dziecka),
środowisko rodzinne ma najpoważniejszy wpływ na wszechstronny rozwój dziecka i formowanie się jego osobowości. Analizując wpływ środowiska rodzinnego zaburzający rozwój dziecka bierze się pod uwagę
nieprawidłową strukturę rodziny,
niekorzystne układy właściwości psychicznych obojga rodziców:
- despotyczna, agresywna matka i tzw. nieobecny ojciec,
- lękowo nastawiona, perfekcjonistyczna matka- surowy, rygorystyczny ojciec,
- nadmiernie opiekuńcza matka- ojciec chłodny uczuciowo lub też ojciec agresywny, groźny,
wadliwe oddziaływanie wychowawcze rodziców:
- wychowanie nadmiernie pobłażliwe (liberalne),
- wychowanie surowe, rygorystyczne (autokratyczne),
- wychowanie demokratyczne z tendencjami anarchistycznymi,
błędy wychowawcze popełniane przez rodziców w stosunku do dzieci poważnie chorych,
nieprawidłowe oddziaływanie dydaktyczno- wychowawcze szkoły i środowiska społeczno- kulturowego.
Zarówno nieprawidłowa struktura i funkcje organizmu ograniczające możliwości rozwojowe i zmieniające niekorzystnie aktywność dziecka, jak i wadliwe układy w środowisku lub nieprawidłowe wychowanie mogą stać się przyczyną różnorodnych zaburzeń w jego czynnościach i zachowaniu. Tak jak czynniki rozwojowe nie działają w izolacji, tak i przyczyny zaburzeń przeważnie warunkują się wzajemnie.
Należy nadmienić, że istnieją powiązania między czynnikami biologicznymi a środowiskowymi w opóźnieniach i dysharmoniach rozwoju, które decydują o znacznym zróżnicowaniu dynamiki rozwoju dzieci z zaburzeniami. Zróżnicowanie to dotyczy następujących zagadnień:
ogólnej aktywności dziecka,
ogólnego tempa i rytmu rozwoju
nasilania się lub zmniejszania obserwowanych objawów zaburzeń w rozwoju.
PRZYCZYNY ZABURZEŃ
ROZWOJU RUCHOWEGO I LATERALIZACJI
Opóźnienia w rozwoju ruchowym mogą mieć charakter globalny i dotyczyć całokształtu motoryki dziecka lub wycinkowy, gdy dziecko wolniej opanowuje niektóre tylko umiejętności ruchowe przy innych rozwijających się w tempie normalnym (dysharmonie w rozwoju ruchowym).
Opóźnienia mogą być związane z niejednakowym tempem dojrzewania układów stawowo - mięśniowych, co wyraża się w niedostatecznym dla danego ruchu napięciu mięśniowym. Brak umiejętności dostosowywania napięcia mięśni do osiągnięcia optymalnej precyzji charakteryzuje dzieci niezręczne ruchowo.
Opóźnienia mogą być niejednakowe ze względu na zakres, jak i na stopień nasilenia, mogą też mieć dwojaki przebieg: mogą wyrównywać się w ciągu kilku lub kilkunastu lat życia dziecka lub przetrwać aż do wieku dojrzałego pozostawiając ślady na całe życie.
Opóźnienie ruchowe u dziecka może się wiązać z całokształtem jego rozwojowego opóźnienia i wówczas mamy do czynienia z tzw. ogólnym niedorozwojem psychoruchowym. Czasem jednak niedorozwój ruchowy występuje u dzieci o zupełnie prawidłowym, a niekiedy ponadprzeciętnym rozwoju umysłowym.
Gdy opóźnienie rozwoju ruchowego jest poważne, mówimy o niedorozwoju ruchowym. Poza ogólnym opóźnieniem ruchowym wymienia się dwa charakterystyczne objawy dla tego zaburzenia: paratonię (niemożność dowolnego rozluźniania mięśni) i synkinezje (współruchy).
W obrębie rozwoju ruchowego można zauważyć fragmentaryczne deficyty ruchowe na tle ogólnej sprawności stosownej do wieku. Do najczęściej spotykanych wybiórczych zaburzeń należy obniżenie sprawności manualnej. Ujawnia się ona w niskiej precyzji ruchów dłoni i palców, której towarzyszy zwolnione bądź przyśpieszone tempo działania albo względnie prawidłowej precyzji towarzyszy wybitne zwolnienie ruchów rąk utrudniające dziecku dostosowanie się do tempa wykonywanych czynności w otoczeniu.
Inne przyczyny opóźnień w rozwoju ruchowym:
organiczne uszkodzenie ośrodkowego bądź obwodowego układu nerwowego (np. niedowłady kończyn, porażenia połowicze prawej bądź lewej strony ciała),
niedojrzałość albo mikrouszkodzenia układu piramidowego lub pozapirami- dowego powstałe w okresie płodowym czy też okołoporodowym,
zaburzenia procesu lateralizacji,
urazy głowy, zapalenie opon mózgowych i mózgu w okresie jego dynamicznego rozwoju,
Jednym z czynników rozwoju ruchowego jest postępujący proces lateralizacji czyli przewagi stronnej jego ruchowych czynności. Przewaga jednej strony ciała nad drugą nie zjawia się od razu w gotowej postaci, lecz powstaje stopniowo, nasila się w miarę ogólnego rozwoju dziecka. Badania wykazały, że dzieci różnią się od siebie nie tylko stroną, po której zaznacza się przewaga czynnościowa lecz również tempem i siłą procesu lateralizacji. Oprócz dzieci wcześnie i silnie zlateralizowanych są takie, u których lateralizacja przebiega powoli, a nasilenie jej jest słabe. Dzieci o lateralizacji opóźnionej i osłabionej są zazwyczaj mniej sprawne ruchowo od swych silnie zlateralizowanych rówieśników.
Opóźnienia i dysharmonie w rozwoju ruchowym często współwystępują z zakłóceniami w procesie lateralizacji, z opóźnieniami rozwoju funkcji poznawczych oraz z zaburzeniami neurodynamicznymi. Obraz dziecka i poziom jego działania zależą od układów i związków zachodzących między tymi zakłóceniami w rozwoju, które nierzadko nasilają negatywny wpływ zaburzeń motorycznych na czynności dziecka.
TYP ZABURZENIA
I. ZABURZENIA ROZWOJU RUCHOWEGO
RODZAJ ZABURZENIA
OPÓŹNIENIE W ROZWOJU MOTORYCZNYM
CAŁEGO CIAŁA
OBJAWY WSKAZUJĄCE NA OPÓŹNIENIE. KONSEKWENCJE.
niska koordynacja ruchów,
„kanciastość ruchów”, mała ich płynność np. wykazywanie niezręczności w zabawach z piłką,
nienadążanie w biegach za innymi dziećmi, bieganie niezdarne na sztywnych palcach,
nieumiejętność połączenia kilku czynności ruchowych np. dziecko nie potrafi w biegu kopnąć piłki, klasnąć w dłonie w podskoku,
trudność w opanowaniu jazdy na rowerze, wrotkach, rolkach, łyżwach,
unikanie zespołowych zabaw ruchowych i ćwiczeń sportowych,
unikanie lekcji w-f, a więc zmniejszenie szans na wyrównanie dysharmonii rozwoju,
poprzez niewłączanie się dzieci do zabaw rówieśników, utrudnienie procesu uspołecznienia - poczucie społecznej dyskryminacji,
wytwarzanie się negatywnych postaw emocjonalnych; trudności w przystosowaniu się do środowiska szkolnego,
OPÓŹNIENIE W SPRAWNOŚCI MANUALNEJ
OBJAWY WSKAZUJĄCE NA OPÓŻNIENIE.
KONSEKWENCJE.
zwolnione tempo nabywania wprawy w czynnościach ruchowych,
trudności przy zapinaniu guzików, sznurowaniu butów, chwytaniu piłki, wycinaniu,
znaczne nasilenie współruchów w pracy wymagającej jedynie ruchów rąk, pomaganie sobie ruchami tułowia, szyi, nóg,
niewłaściwa koordynacja obu rąk,
zbyt wolne tempo wykonywanych czynności oraz zbyt mała precyzja ruchów dłoni, nadgarstka i palców,
jedne dzieci mają proporcjonalnie lepszą precyzję, a gorsze tempo, inne lepsze tempo, a gorszą precyzję,
obniżenie napięcia mięśniowego - linie rysunku są nikłe, faliste lub przerywane, przewaga rysunków małych, drobnych, duża męczliwość podczas wycinania, trudność w przecinaniu, rysowaniu po łuku,
rysunki i inne wytwory dzieci są wybrudzone klejem, pogniecione, krzywo przycięte,
nadmierne napięcie mięśniowe - zbyt silny nacisk ołówka, linie rysunków są grube, przeważają linie proste, często dochodzi do darcia papieru, łamania kredek, ruchy są gwałtowne, mało płynne,
występują trudności w majsterkowaniu, szyciu, lepieniu, wycinaniu, kreśleniu
bardzo zła sprawność manualna rzutuje na pismo dziecka; zaczynając naukę dziecko czasem nie potrafi narysować kółka czy laseczki,
w przypadku lżejszych zaburzeń kreślenie prostych elementów graficznych jest możliwe, ale dziecko stawia je bardzo wolno, z dużym wysiłkiem,
litery pisma są nierówne, wykraczają lub nie dochodzą do linii, pismo rozwlekłe, mało czytelne,
gdy zaburzona jest tzw. melodia kinetyczna, występują trudności w zespoleniu pojedynczych aktów ruchowych, obserwuje się wtedy brak wiązania liter ze sobą,
ze względu na wolne tempo, luki w zeszytach,
w klasach wyższych słabną jedne trudności, pojawiają się inne: wzrasta tempo pisania, lecz pogarsza się precyzja, pismo staje się mało czytelne (trudność z odczytaniem własnych notatek),
w starszych klasach dziecko ma trudności na geometrii lub geografii, gdyż nie potrafi wykonać pomocy do zajęć,
3. ZABURZENIA LATERALIZACJI
OBJAWY WSKAZUJĄCE NA OPÓŹNIENIE.
KONSEKWENCJE.
powodują opóźnienie rozwoju ruchowego dziecka, występując z innymi zaburzeniami, mogą wpłynąć na całokształt rozwoju dziecka,
mogą być powiązane z niezręcznością motoryczną, wadliwą koordynacją wzrokowo - słuchowo - ruchową, zaburzeniami orientacji przestrzennej, zaburzeniami mowy i mają wpływ na wykonywanie czynności szkolnych,
przy lateralizacji skrzyżowanej lub nieustalonej (słabej) występuje zamiana rąk przy wykonywaniu różnych czynności, używanie na przemian oka lewego i prawego, przy braku wyraźnej różnicy,
zaburzenie orientacji przestrzennej ujawnia się w słabszej nauce pisania, czytania, a później geometrii, geografii,
trudności w orientacji przestrzennej - strony ciała - mają wpływ na wykonywanie poleceń na lekcjach wychowania fizycznego (maszerowanie), strony świata - na lekcjach geografii (mapy, plany) - wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie, w geometrii - mylenie pojęć, które są przyswajane werbalnie, trudności w rozumieniu i rozwiązywaniu zadań,
wypowiadanie się: trudności w rozumieniu sytuacji przedstawionej na
obrazku, w wypowiadaniu się na temat usytuowania przedmiotu,
określenia wzajemnego położenia przedmiotów, trudności w
przyswajaniu pojęć( i operowaniu nimi) w zakresie stosunków
przestrzennych: na bok, na ukos, prawo, lewo, na prawo od...itd.,
pojęcia i definicje mogą być źle stosowane na skutek niewłaściwego
zrozumienia
w rysowaniu: zmiany kierunku w rysunkach, zakłócenie stosunków przestrzennych oraz proporcji elementów w rysowaniu, trudności w rozplanowaniu - rysunki chaotyczne,
w początkach nauki pisania (głównie w przypadku lateralizacji skrzyżowanej) może występować zniekształcenie graficznej strony pisma: pismo lustrzane, odwracanie pojedynczych liter, cyfr, zmiana ich kolejności, opuszczanie końcówek słów, a nawet całych wyrazów,
mylenie znaków graficznych różniących się od siebie jedynie położeniem ( n-u, b-p, d-g, 8-3), trudności z tabelkami, zapisem w słupkach,
czytanie: przekręcanie słów polegające na zmianie kolejności odczytywanych głosek, przestawianie kolejności słów, opuszczanie całego wiersza w tekście, wolne tempo czytania, zwłaszcza przy lewooczności (pismo ma kierunek od lewej do prawej, a więc prawe oko powinno „prowadzić”),
rozumienie treści: trudności w rozumieniu treści zawierającej pojęcia z zakresu stosunków przestrzenno - czasowych oraz struktur gramatyczno - logicznych,
PRZYCZYNY ZABURZEŃ ROZWOJU MOWY
Objawy zaburzeń mowy były od dawna znane i opisywane, natomiast przyczyny i patomechanizmy tych zaburzeń odkrywano powoli, w miarę rozwoju medycyny. Ponieważ jednak do dnia dzisiejszego nie zdołano całkowicie wyjaśnić ich całokształtu, dlatego też w najnowszych publikacjach z tej dziedziny spotkać można dużo niekonsekwencji terminologicznych i klasyfikacyjnych.
Mowa to czynność złożona, w której realizację - poza sferą słuchową - zaangażowanych jest wiele struktur mózgowych kierujących oraz scalających pracę układów anatomicznych i funkcjonalnych biorących udział w odbiorze i nadawaniu mowy. Odbiór mowy może ulec zakłóceniu z powodu:
nieprawidłowego odbioru dźwięków w ich pełnej skali wskutek wadliwie funkcjonującego receptora np. u dzieci niedosłyszących,
zaburzeń w procesie analizy i syntezy złożonych struktur dźwiękowych , jakimi są słowa, zdania oraz dłuższe wypowiedzi przy prawidłowym słuchu,
zaburzeń komunikacji funkcji mowy, tj. zakłóceń w procesie rozumienia mowy jako sygnału przekazywanego przez otoczenie.
Nadawanie mowy może ulec zakłóceniom wskutek:
wad anatomicznych aparatu artykulacyjnego ( podniebienie gotyckie, nieprawidłowe uzębienie itp.) lub fonacyjnego ( patologiczne zmiany strun głosowych),
zakłóceń w czynności aparatu artykulacyjnego spowodowanych zaburzeniami ośrodkowej regulacji kinestetyczno - ruchowej,
zakłóceń koordynacji funkcji oddechowej, fonacyjnej i artykulacyjnej pochodzenia ośrodkowego,
zaburzeń emocjonalnych hamujących aktywność werbalną (np. autyzm) lub dezorganizujących poprzednio wymienione procesy przebiegające w ośrodkowym układzie nerwowym.
Na podstawie objawów świadczących o zaburzeniach w rozwoju mowy dziecka bardzo trudno w sposób jednoznaczny wyrokować, która z wymienionych nieprawidłowości leży u podłoża określonego zaburzenia, gdyż nie występują one w izolacji. Związki pomiędzy poszczególnymi sferami funkcjonalnymi zaangażowanymi w proces mówienia są tak ścisłe i wielokierunkowe, że zakłócenie w jednej sferze może spowodować zaburzenia wielozakresowe.
Bardzo często też opóźnienie w rozwoju mowy dziecka występuje wraz z ogólnym opóźnieniem rozwoju myślenia słowno - pojęciowego. Obserwuje się je zarówno w ogólnym niedorozwoju psychomotorycznym (oligofrenii), jak również w nieharmonijnym rozwoju percepcyjno-motorycznym. Jednak dziecko o nierównomiernym rozwoju różni się w sposób istotny od dziecka ogólnie niedorozwiniętego.
Dzieci z częściowym opóźnieniem w rozwoju mowy i myślenia słowno- pojęciowego wykazują prawidłowy choć nieharmonijny poziom rozwoju intelektualnego. Mają one z tego powodu poważne trudności w nauce czytania i pisania.
Opóźnienia w rozwoju mowy mogą;
towarzyszyć globalnym opóźnieniom rozwoju psychoruchowego dziecka,
współwystępować z parcjalnymi zakłóceniami np. z opóźnieniami myślenia słowno-pojęciowego,
towarzyszyć zaburzeniom w kształtowaniu się lateralizacji.
TYP ZABURZENIA
II. ZABURZENIA FUNKCJI POZNAWCZYCH
RODZAJ ZABURZENIA
ZABURZENIA ROZWOJU MOWY I MYŚLENIA
OBJAWY WSKAZUJĄCE NA OPÓŻNIENIE.
KONSEKWENCJE.
nieprawidłowa artykulacja dźwięków mowy polskiej, uproszczenia, zniekształcenia,
mały zasób słów, częste agramatyzmy, odpowiadanie na pytanie jednym wyrazem,
trudność w rozumieniu związków między faktami,
trudność w rozumieniu instrukcji do gier czy łamigłówek,
nauka czytania i pisania: trudności z rozłożeniem usłyszanego zdania na wyrazy a wyrazu na głoski,
trudność w przyporządkowaniu poszczególnym dźwiękom odpowiadających im znaków graficznych,
dziecko nie potrafi napisać pod dyktando najprostszych słów,
trudności te spowodowane są opóźnieniem rozwoju analizy i syntezy słuchowej oraz niskim poziomem abstrakcyjnego myślenia, pozwalającego ująć litery jako znaki odtwarzające określone dźwięki,
dzieci te mówią zazwyczaj pełnymi zdaniami, lecz poziom myślenia słowno - pojęciowego jest wyraźnie niższy,
opóźnionemu rozwojowi mowy oraz myślenia słowno - pojęciowego mogą towarzyszyć zaburzenia lateralizacji, co pogłębia trudności,
opóźnienia mowy mogą towarzyszyć globalnym opóźnieniom rozwoju psychoruchowego dziecka - są pierwszym sygnałem występowania nieprawidłowości rozwojowych (lżejsze przypadki upośledzenia umysłowego),
zaburzenia rozwoju mowy prowadzą do wtórnych zaburzeń emocjonalnych ze względu na niemożność poradzenia sobie z obowiązkami szkolnymi,
PRZYCZYNY ZABURZEŃ PERCEPCJI WZROKOWEJ
Spostrzeżenia małego dziecka mają charakter polisensoryczny, które wraz z wiekiem przekształca się w spostrzeganie monosensoryczne, przede wszystkim wzrokowe. Ten postęp w spostrzeganiu wzrokowym dokonuje się wskutek narastającej ostrości wzroku dziecka, czyli coraz doskonalszej pracy receptora, oraz dzięki doskonaleniu się procesów analizy i syntezy, poprzez coraz szerszy krąg doświadczeń dziecka. Wymienia się następujące przyczyny zakłócenia spostrzegania wzrokowego dziecka:
wady wzroku (wada budowy lub uszkodzenie analizatora wzrokowego) np. krótkowzroczność lub dalekowzroczność, dziecko spostrzega powierzchownie, niedokładnie, co ogranicza zakres jego doświadczeń wzrokowych,
zniekształcenia bądź uszkodzenia w obrębie wzrokowych struktur mózgowych przy całkowicie sprawnym receptorze,
zaburzenia koordynacji wzrokowo- ruchowej przy względnie prawidłowym rozwoju funkcji wzrokowych i ruchowych (brak koordynacji gałek ocznych),
opóźniony lub nieprawidłowy proces lateralizacji,
wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego,
dziedziczność.
U niektórych dzieci prawidłowo rozwijających się pod innymi względami,
możemy stwierdzić znacznie niższy od typowego dla ich wieku, poziom spostrzegania wzrokowego lub przejawy zniekształceń obrazu.
Proste opóźnienie w rozwoju percepcji wzrokowej, nawet znacznego stopnia, może nie być czynnikiem dezorganizującym czynności dziecka, gdy występuje jako jedyne zaburzenie na tle prawidłowego lub przyśpieszonego rozwoju w sferze intelektualnej. Spostrzegamy je wtedy przy wykształcaniu się nowych schematów czynnościowych .Ujawniają się natomiast w sytuacjach trudnych; przy pośpiechu, przy dużym napięciu emocjonalnym.
PRZYCZYNY ZABURZEŃ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ
Prawidłowe kształtowanie się spostrzeżeń słuchowych odbywa się przede wszystkim za pośrednictwem mowy zarówno czynnej jak i biernej. Opóźnienia i zaburzenia w kształtowaniu spostrzeżeń słuchowych ujawniają się w rozwoju mowy dziecka. Dzieci, u których obserwujemy opóźniony rozwój mowy ( późno zaczynają wymawiać pierwsze słowa, powoli wzbogacają swój słownik, zniekształcają słowa, długo utrzymują w mowie agramatyzmy) mogą być podejrzane o zakłócenia percepcji słuchowej.
U podłoża tych zaburzeń można stwierdzić:
nieprawidłowe funkcjonowanie receptora w postaci niedosłuchu, co utrudnia rozwój funkcji analityczno- syntetycznych w obrębie korowej części analizatora słuchowego,
zakłócenia w procesie analizy i syntezy złożonych struktur dźwiękowych,
brak stymulacji środowiskowej,
opóźnione dojrzewanie struktur CUN,
agnozja słuchowa,
wada budowy lub uszkodzenie analizatora słuchowego.
ZABURZENIA PERCEPCJI WZROKOWEJ
OBJAWY WSKAZUJĄCE NA OPÓŹNIENIE.
KONSEKWENCJE.
trudność w odnajdywaniu różnic i podobieństw, trudność w odnajdywaniu takiego samego obrazka,
szybkie nużenie się przy oglądaniu bajek, ilustracji, przeźroczy,
wypowiadanie się: trudności w rozpoznawaniu przedmiotów na obrazkach i rozumieniu przedstawionej treści, a w związku z tym ubogi opis obrazka, zaobserwowanie małej liczby szczegółów,
pisanie: trudności w zapamiętywaniu kształtu liter, mylenie liter o podobnych kształtach graficznych (a-c, m-n, l-t, s-c), różniących się położeniem (n-u, p-g, b-d), zapominanie o drobnych elementach znaków pisarskich (kreseczki, „ogonki”, ą-ę),
trudności wzrokowego zapamiętywania ortogramu: częste błędy ortograficzne, opuszczanie liter lub cząstek wyrazów, słaba pamięć wzrokowa - kłopoty w przepisywaniu, pisaniu z pamięci lub ze słuchu,
czytanie: mylenie liter o podobnym wyglądzie (p-g, h-k), trudności
w rozpoznawaniu liter, sylab, wyrazów - czytanie nierytmiczne,
rozumienie czytanego tekstu: trudności wytwarzania jasnych wyobrażeń związanych z czytanym tekstem ze względu na koncentrację na technicznej stronie czytania,
zajęcia plastyczno - techniczne: trudności w odwzorowywaniu prostych figur geometrycznych (koło, kwadrat, trójkąt, romb),
czasami rysunki „ubogie” w szczegóły, trudność i stereotypowość przy
wykonywaniu budowli z klocków, układanek według własnego
pomysłu,
inne trudności: geografia, geometria - luki percepcyjno - wyobrażeniowe, pomyłki w zadaniach arytmetycznych - błędne przepisywanie reguł matematycznych, trudności w nauce języków obcych - nowe znaki pisarskie,
dzieci z zaburzoną analizą i syntezą wzrokową uczą się gorzej, gdyż na spostrzeżeniach wzrokowych bazują wszystkie przedmioty szkolne,
ZABURZENIA PERCEPCJI SŁUCHOWEJ
OBJAWY WSKAZUJĄCE NA OPÓŹNIENIE.
KONSEKWENCJE.
szybkie nużenie się przy słuchaniu opowiadań lub czytaniu,
trudność w przyswajaniu wierszyków, piosenek, zapamiętywaniu nazw dni tygodnia, nazw miesięcy itp.
trudności w zabawach i ćwiczeniach ruchowych,
trudności w wysłuchaniu pierwszej i ostatniej głoski w wyrazie,
zaburzenia słuchu mogą być powiązane z zaburzeniami mowy,
wraz z wiekiem dziecka zaburzenia utrwalają się i problem narasta,
trudności w czytaniu, pisaniu ze słuchu, nauce języka obcego, zapamiętaniu tabliczki mnożenia, wierszy - gorsza pamięć słuchowa,
wypowiadanie się: kłopoty wynikające z trudności w rozumowaniu,
wnioskowaniu i uogólnianiu na materiale werbalnym, mały zasób słów, agramatyzmy,
częste wady wymowy,
przekręcanie wymowy mało znanych wyrazów,
pisanie: szczególnie nasilone trudności w pisaniu ze słuchu, wynikające z niemożności dokonywania prawidłowej analizy słuchowej dyktowanych wyrazów, zdań,
zniekształcenie pisowni, niekiedy wyrazy nie dają się odczytać,
szczególne trudności w pisowni wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność, w różnicowaniu pisowni „i - j”, w odróżnianiu samogłosek nosowych ą, ę, om, on,
wadliwe wyodrębnianie zdań, opuszczanie końcówek liter, łączenie przyimków z rzeczownikami, np. „wdomu”, „nastole”,
trudności w pisaniu wyrazów nieznanych,
długo utrzymuje się pisanie „po kawałku”, bez dyktowania sobie,
mylenie kolejności wyrazów w zapisie,
wolne tempo pisania,
w pisaniu ujawniają się często już przezwyciężone wady wymowy,
czytanie: trudność w zestawianiu dźwięków w całość - ciągłe literowanie, trudności w modulowaniu głosu zgodnie ze znakami przestankowymi,
liczne błędy w czytaniu - zmiany, opuszczanie głosek, mylenie wyrazów zbliżonych artkulacyjnie,
trudności w rozumieniu przeczytanej treści wynikające z niedokładnego rozumienia określeń słownych, mylenie znaczenia wyrazów o podobnym
brzmieniu,
ogromna trudność w nauce języków obcych,
trudności w nauce tabliczki mnożenia,
kłopoty ze zrozumieniem instrukcji, objaśnień nauczyciela, zapamiętaniem „o czym była mowa”,
trudności w przyswajaniu materiału gramatycznego,
utrudnione wytwarzanie się pojęć matematycznych,
jeżeli opóźnienie rozwoju funkcji słuchowej jest powiązane z innymi zaburzeniami, prowadzi do licznych niepowodzeń szkolnych,
PRZYCZYNY ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH
Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku wczesnoszkolnym stają się coraz powszechniejszym zjawiskiem. Rodzice i wychowawcy często nie wiedzą, czy zachowanie ich dziecka mieści się jeszcze w granicach normy, czy jest sygnałem o początku zaburzenia. W życiu każdego człowieka, niezależnie od jego wieku, emocje odgrywają ogromną rolę. To wszystko, co dzieje się wokół nas, a także nasze własne postępowanie, zabarwione jest określoną emocją. To
samo zjawisko może u jednych wywołać uczucia przykre, u innych łączyć się z doznaniami przyjemnymi.
A. Kozłowska wskazuje na społeczne przyczyny zaburzeń emocjonalnych przy czym podkreśla szczególne znaczenie środowiska rodzinnego. Na rozwój emocjonalny dziecka w istotny sposób wpływają postawy rodziców. W postawie odzwierciedlają się uczucia, którymi rodzice obdarzają dziecko, zawiera się określone o nim myślenie oraz działanie skierowane na niego.
Wśród typologii postaw rodziców warto przytoczyć podział zaproponowany przez L. Kramera. Autor wyróżnia następujące postawy rodziców:
- akceptację i miłość,
- jawne odrzucenie,
- nadmierne wymagania (perfekcjonizm),
- nadmierna opiekuńczość.
Jak widać tylko pierwsza z wymienionych postaw jest prawidłowa, pozostałe cechują się nieprawidłowym stosunkiem do dziecka.
Zaburzenia rozwoju emocjonalnego, co zgodnie podkreślają wszyscy badacze są zawsze uwarunkowane czynnikami społecznymi. Warunki te mogą mieć jednak różne znaczenie dla dzieci. Dziecko o słabym systemie nerwowym szybciej i mocniej zareaguje na nieprawidłowe sytuacje środowiskowe; łatwiej też u niego dochodzi do rozwoju zaburzeń emocjonalnych.
Jako przyczynę nerwic uważa się zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego pod wpływem urazu psychicznego, którego źródłem jest społeczna sytuacja dziecka lub następujące w niej niekorzystne zmiany. Wiadomo jednak, że te same czynniki zewnętrzne nie zawsze wywołują nerwice i że istnieje pewnego rodzaju podatność na negatywne oddziaływania środowiska. Taką podatność mogą powodować mikrouszkodzenia układu nerwowego zakłócające jego właściwości neurodynamiczne.
Badania przyczyn występowania moczenia mimowolnego wskazują na dwa główne psychogenne powody istnienia tego zaburzenia. Pierwszy to niewykształcenie umiejętności kontroli wydzielania moczu w wyniku nieprawidłowego treningu czystości (trudności mają te dzieci, które trening rozpoczęły zbyt wcześnie lub zbyt późno). Druga duża grupa przyczyn występowania mimowolnego moczenia się to nieprawidłowości tkwiące w
środowisku rodzinnym. Analiza przyczyn moczenia się wskazuje na dwustronną
wzajemną zależność pomiędzy warunkami środowiska domowego, a występowaniem moczenia.
Według innych autorów w wielu przypadkach mimowolnego moczenia stwierdza się istnienie podłoża somatycznego: choroby rdzenia, zapalenie miedniczek nerkowych, zapalenie pęcherza itp.
Opisując nerwicowy brak apetytu jako objawu zaburzeń dziecięcych już dawno wskazano na jego psychogenne podłoże. Zainteresowanie tym problemem u dzieci uwarunkowane jest dwoma przyczynami. Po pierwsze objaw ten występuje bardzo często, po drugie stwarza często sytuacje konfliktowe w domu. Powoduje silny niepokój rodziców o zdrowie dziecka, wywołując, a przy tym będąc skutkiem błędów popełnianych przez matkę lub ojca.
Jąkanie jest często jednym z wielu objawów świadczących o procesie znerwicowania się dziecka. Może ono pojawić się w sposób nagły pod wpływem urazu psychicznego lub w efekcie długo trwających nie sprzyjających
warunków. W literaturze przedmiotu wskazuje się na fakt, że osłabienie układu nerwowego oraz zachwianie równowagi procesów nerwowych stwarza swoistą podatność na działanie bodźców emocjonalnych.
Tiki są zaliczane do objawów nerwicowych, a ich podłożem są silne przeżycia urazowe, wywołane sytuacjami konfliktowymi. W ich etiologii podkreśla się istnienie podłoża organicznego, uszkodzenia układu nerwowego.
Badania wykazują, że u dzieci z różnymi postaciami tików istnieje prawdopodobieństwo uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, na które nakładają się nieprawidłowe oddziaływania środowiska.
U podłoża zahamowania psychoruchowego u dzieci leżą postawy lękowe. Obniżona aktywność u tych dzieci i trudności w kontaktach społecznych wynikają między innymi z np. braku wiary we własne umiejętności, lęku przed rozstaniem z matką, lęku przed dorosłymi (wymagająca i represyjna matka), ciągłej krytyki i ośmieszania, nawet kar fizycznych.
Jako podłoże do rozwoju zachowań agresywnych wskazuje się trzy przyczyny:
- reakcję na frustrację,
- zachowania naśladowcze,
- zachowania instrumentalne.
Frustrację określa się jako udaremnienie dążenia przez bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Przeszkodą wewnętrzną może być zły stan zdrowia, który nie pozwala na podjęcie określonego zachowania np. dziecko, które z racji swoich opóźnień w rozwoju ruchowym nie jest w stanie włączyć się do zabaw wymagających pełnej sprawności motorycznej. Przeszkoda zewnętrzna to taka, która nie zależy od właściwości dziecka, ale od warunków stwarzanych mu
przez otoczenie. Na podstawie badań wiemy, że szczególne znaczenie ma niezaspokojenie potrzeby afiliacji, uznania społecznego i samodzielności.
Poczucie niepewności, zagrożenia wywołuje stan napięcia emocjonalnego, które może uzewnętrznić się przez zachowania agresywne. Agresja może być także wynikiem modelowania zachowań, zgodnie z oglądanym wzorcem. Agresję można rozpatrywać także, jako zachowanie instrumentalne, gdy dziecko stara się przez czynności agresywne zrealizować stawiany przed sobą cel.
TYP ZABURZENIA
III. ZABURZENIA ROZWOJU EMOCJONALNO - UCZUCIOWEGO
RODZAJ ZABURZENIA
1. INFANTYLIZM PSYCHICZNY
OBJAWY WSKAZUJĄCE NA OPÓŹNIENIE.
KONSEKWENCJE.
nieadekwatność reakcji do sytuacji,
trudności w opanowaniu emocji,
płaczliwość, gniew, śmiech bez powodu, kapryśność, zmienność nastrojów,
niska samodzielność, nadmierne związanie z matką, uporczywe żądanie pomocy,
lękowe nastawienie do nowych sytuacji,
RODZAJ ZABURZENIA
ZABURZENIA EMOCJONALNE
OBJAWY WSKAZUJĄCE NA OPÓŻNIENIE.
KONSEKWENCJE.
nieśmiałość, niska aktywność,
lęk przed nowymi sytuacjami i związanymi z tym niepowodzeniami,
wzmożone napięcie przy wykonywaniu zadań,
nadmierna wrażliwość na oceny wychowawców i innych dzieci,
szukanie oparcia u dorosłych i innych dzieci,
męczliwość psychiczna.
Dzieci nerwicowe:
lęk,
Źródłem nerwicy jest lęk, czyli silny stan napięcia z towarzyszącym mu poczuciem zagrożenia i bezsilności. Jest to emocja bezprzedmiotowa, niejasne jest źródło lęku (w przeciwieństwie do uczucia strachu). Jednostka w celu uniknięcia przeżywania lęku uruchamia różne mechanizmy obronne, np. u dziecka bojącego się pójścia do szkoły mogą być bóle brzucha, wymioty i podobne symptomy nerwicowe. Najczęstsze u dzieci są lęki przed ciemnością, przed groźnymi zjawiskami przyrody, przed zwierzętami czy lęki nocne, które często wywoływane są silnymi wzruszeniami, niepokojami i niepowodzeniami przeżytymi w szkole.
moczenie mimowolne,
Jest to najpowszechniejszy rodzaj zaburzeń dziecięcych. występuje częściej u chłopców, niż u dziewcząt. Badania przyczyn moczenia wykazują w około 90% przypadków podłoże psychogenne. Związane jest to niekiedy z nieprawidłowym treningiem czystości, przede wszystkim jednak z nieprawidłowościami w środowisku rodzinnym. Dziecko zaczyna się moczyć, gdy w jego otoczeniu pojawiają się sytuacje zbyt dla niego trudne, np. groźba utraty miłości rodziców, drastyczne zaostrzenie stawianych dziecku wymagań itp. Dziecko moczące się jest narażone na wiele nieprzyjemnych przeżyć ze strony rodziny i rówieśników, co pogłębia sytuacje stresowe.
W postępowaniu z takim dzieckiem nie należy wzbudzać w nim poczucia winy. Powinno ono nabrać wiary we własne siły i poczucia pewności.
zaburzenia łaknienia,
Nerwicowy brak apetytu (anoreksja) występuje u dzieci często, będąc przyczyną wielu konfliktów w domu. Jest jednocześnie skutkiem błędów wychowawczych i wywołuje nowe błędy (np. nadmierną koncentrację uwagi na jedzeniu, straszenie dziecka). Zaburzenia apetytu mogą być reakcją na trudną sytuację domową dziecka, na bodźce odbierane przez dziecko jako zagrażające jego poczuciu bezpieczeństwa. Anoreksja bywa również wyrazem niechęci do rodziców, a także sposobem zwrócenia na siebie uwagi. Z anoreksją współwystępują czasem wymioty. Odruch wymiotny u dzieci wygasa powoli, przechodząc czasem w nawyk reagowania.
jąkanie,
Jest jednym z zaburzeń mowy u dzieci. Może pojawić się nagle pod wpływem urazu psychicznego, bądź w efekcie długotrwałych sytuacji stresowych. Jąkanie, będąc rezultatem napięć emocjonalnych staje się przyczyną dalszego pogłębiania tych zaburzeń. Dzieci jąkające się są narażone na szyderstwa ze strony rówieśników. Jąkanie najczęściej jest jednym z wielu objawów świadczących o procesie nerwicowania się dziecka.
tiki,
Są to nagłe, mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych, nie podlegające świadomej kontroli. Najczęściej spotykane postacie tików to mruganie oczami, grymasy twarzy, podrzucanie lub wyciąganie ramion. Tiki pojawiają się w wieku szkolnym raczej rzadko. Ich wystąpienie świadczy o poważnych zaburzeniach emocjonalnych. Podłożem tików są silne przeżycia, sytuacje konfliktowe, nieprawidłowe postawy rodziców.
Dzieci obojętne uczuciowo:
Są to dzieci, które nie potrafią nawiązać kontaktów uczuciowych z dorosłymi i rówieśnikami oraz współodczuwać radości i smutków innych osób. Istotą związku między dzieckiem a matką jest silna pierwotna potrzeba przywiązania dziecka. Pozbawienie kontaktu z matką jest silnym patogennym czynnikiem zaburzającym rozwój emocjonalny dziecka (m.in. choroba sieroca). Nasilający się lęk przed rozstaniem jest wiodącym motywem chorobotwórczym. Zatem nienawiązywanie kontaktów emocjonalnych z innymi można uznać u dzieci z chorobą sierocą za mechanizm obronny przed następnymi ewentualnymi zerwaniami więzi uczuciowych. Na takie sytuacje narażone są przede wszystkim dzieci wychowywane w domach dziecka, lecz dom rodzinny też nie zawsze zapewnia dziecku zaspokojenie potrzeby miłości i przywiązania.
Dzieci agresywne:
Za agresywne uważa się dziecko, które wywołuje konflikty, bije inne dzieci, przedrzeźnia lub przezywa, skarży, męczy zwierzęta lub niszczy przedmioty. W wyniku tych działań powstaje ból, cierpienie lub szkoda materialna.
Agresja jest z reguły reakcją na frustrację, zachowaniem naśladowczym lub instrumentalnym, jeśli służy dziecku do realizacji jakiegoś celu. Celem agresji może być chęć zwrócenia na siebie uwagi. Szczególnym rodzajem agresji jest tzw. skarżenie, szczególnie potajemne. Od reakcji dorosłych zależy, czy ten sposób postępowania utrwali się u dziecka.
Dzieci agresywne powinny być przede wszystkim otoczone miłością i serdecznością bez względu na formy ich zachowania.
Dzieci zahamowane psychoruchowo:
Są to dzieci lękowe z obniżoną aktywnością i trudnościami w nawiązywaniu kontaktów społecznych. Ponieważ swym zachowaniem nie sprawiają zazwyczaj kłopotów wychowawczych, ich cierpienie pozostaje niezauważone przez dorosłych. Nauczyciele często rezygnują z prób zbliżenia się do dzieci nieśmiałych, pozostawiając je samym sobie. Jest to dość powszechny błąd. Bardzo ważne jest, aby zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa poprzez akceptację go takim, jakie jest, bez oceniania, zawstydzania
PRZYCZYNY ZABURZEŃ DYNAMIKI PROCESÓW NERWOWYCH
Z badań nad czynnościowymi zaburzeniami nerwowymi u dzieci wynika, że najczęściej spotykane postacie tzw. nerwowości dziecięcej są zaburzeniami równowagi podstawowych procesów nerwowych: pobudzenia i hamowania. Najczęstszą jej postacią jest nadpobudliwość psychoruchowa. Przyczyną jest przewaga procesów pobudzania nad hamowaniem wynikająca z określonego typu układu nerwowego. Badacze podkreślają, że dzieci nadpobudliwe charakteryzują się słabym, nadpobudliwym, labilnym układem nerwowym; szybko męczą się wykonywaną pracą, pobudzenie aczkolwiek silne trwa krótko, ustępując trwającemu także krótko hamowaniu ochronnemu.
Nadpobudliwość przejawia się w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, nadmiernej aktywności emocjonalnej oraz w specyficznych zaburzeniach funkcji poznawczych, głównie w postaci zaburzeń uwagi. Używając terminu nadpobudliwość psychoruchowa należy zaznaczyć, że nie musi występować kompleksowo w 3 strefach, a może wystąpić tylko w jednej. U dzieci nadpobudliwych ruchliwość ujawnia się bardzo szybko i intensywnie narasta. U dzieci tych zachowanie świadczące o nadmiernie wzmożonej pobudliwości emocjonalnej przejawia się w postaci wybuchów złości, impulsywnego działania, łatwego obrażania się. Reakcjom tym towarzyszy jednocześnie nasilona aktywność ruchowa.
Przyczynami powstawania nadpobudliwości bywa dziedziczność, nieprawidłowo oddziałujące środowisko rodzinne i szkolne. Nadpobudliwość bywa często wyrazem zaburzonej funkcji ośrodkowego układu nerwowego. Schorzenie to jest zespołem objawów świadczących o zaburzonej funkcji mózgu spowodowanej uszkodzeniem. Czynniki uszkadzające mogły zadziałać na komórkę rozrodczą, na organizm dziecka w okresie płodowym, w czasie porodu oraz po urodzeniu. Wśród czynników uszkadzających komórkę rozrodczą najczęściej wymienia się: alkoholizm rodziców oraz choroby weneryczne, zakażenia wirusowe płodu, choroby zakaźne, niewłaściwe odżywianie się matki w czasie ciąży i karmienia.
Małym dzieciom należy ograniczać bodźce szczególnie silne i w tym wypadku bardzo ważne są rozmowy z dzieckiem i odpowiednie pokierowanie jego zainteresowaniami a także postępowaniem.
TYP ZABURZENIA
IV. ZABURZENIA DYNAMIKI PROCESÓW NERWOWYCH
RODZAJ ZABURZENIA
NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA
OBJAWY WSKZUJĄCE NA OPÓŻNIENIE.
KONSEKWENCJE.
nadmierność psychoruchowa,
trudności w koncentracji uwagi,
chaotyczność, niedokładność w działaniu,
osłabienie woli wyrażające się w trudności realizowania podjętych zadań,
trudności w kontrolowaniu własnych myśli,
wybujała fantazja, łatwe uleganie nastrojom,
zaburzenia snu,
lękliwość,
konfliktowość w kontaktach z innymi dziećmi,
dzieci są towarzyskie, rozmowne, wręcz gadatliwe,
zbytnia powolność, apatia,
Dzieci nadpobudliwe:
Reakcje tych dzieci są nieproporcjonalnie silne do działającego bodźca. Pobudzenie, aczkolwiek silne, trwa jednak krótko. W efekcie są to dzieci męczliwe, niewytrwałe w działaniu. Dla ich rozwoju szczególnie niekorzystne jest wychowanie niekonsekwentne. Zmienność wymagań i ocen postępowania dziecka powoduje, że nie może korzystać ono z nabytych doświadczeń. Jego reakcje są więc gwałtowne, nieoczekiwane. Dla nauczycieli są to dzieci uciążliwe, ponieważ stwarzają wokół siebie atmosferę niepokoju i niezrozumienia. Dorośli powinni reagować na ich zachowanie spokojnie i cierpliwie oraz starać się, aby nie dostarczać dziecku zbyt wielu bodźców.
TERAPIA
Dziecko może przezwyciężyć skutki deficytów rozwojowych przy sprzyjających warunkach wewnętrznych i zewnętrznych.
Warunki wewnętrzne (wg Spionek):
dobry lub bardzo dobry poziom ogólnego rozwoju umysłowego dziecka,
wysoki lub normalny poziom tych funkcji, które najbardziej są zaangażowane w procesie kompensacji,
dobry stan zdrowia,
prawidłowa dynamika procesów nerwowych,
prawidłowy rozwój procesów emocjonalno - motywacyjnych.
Warunki zewnętrzne:
pozytywne środowisko domowe,
prawidłowy stosunek uczuciowy rodziców do dziecka i jego nauki szkolnej,
dobry poziom dydaktyczny szkoły,
życzliwa postawa nauczyciela,
prawidłowe stosunki koleżeńskie w klasie.
W przypadku zauważenia przez nauczyciela pewnych niepokojących odstępstw od normy w zachowaniu dziecka, należy najpierw zasugerować rodzicowi wizytę u lekarza pediatry, który skieruje dziecko do lekarza specjalisty (laryngologa, neurologa, psychiatry, ortopedy, endokrynologa, chirurga, itp.) w celu wykluczenia lub leczenia zmian organicznych, a dopiero później można podejmować specjalistyczne działania terapeutyczne.
Na przykład przy opóźnieniach rozwoju mowy powinna mieć miejsce współpraca zespołu
specjalistów:
- lekarza - foniatry: ocena stanu narządów mowy i słuchu fizycznego,
- logopedy: badanie sprawności wymowy i słuchu fonematycznego,
- psychologa: ustalenie poziomu rozwoju mowy na tle rozwoju psychomotorycznego,
- nauczyciela: życzliwy stosunek, poprawne wzorce językowe,
oraz rodziców: życzliwy stosunek, poprawne wzorce językowe, ćwiczenia.
Na przykład przy zaburzeniach emocjonalnych stosuje się psychoterapię - postępowanie lecznicze zmierzające do korekty zaburzeń za pomocą środków psychologicznych.
Terapię prowadzi psycholog - terapeuta, który:
-współpracuje z domem rodzinnym (objęcie działalnością terapeutyczną całej rodziny: rozmowa z rodzicami -udzielanie wskazówek),
-prowadzi indywidualną terapię dziecka (techniki projekcyjne, ćwiczenia ruchowe, terapia przez muzykę, metoda relaksacji mięśniowej - we wszystkich metodach występują elementy zabawy),
-współpracuje z nauczycielami (pożądana pełna życzliwości postawa nauczyciela).