Opracowane zagadnienia egzaminacyjne

Ustroje organów ochrony prawnej

2010/2011

(Jest to poprawione i wzbogacone o nowe zagadnienia opracowanie w porównaniu do krążącej, niekoniecznie aktualnej już, wersji tez z lat ubiegłych. Większość zagadnień opracowanych jest ponownie na podstawie notatek z zajęć i ustaw, pozostałe - nie mojego autorstwa starałam się zaktualizować )

Owocnej nauki - @nula :)

1. Pojęcie ochrony prawnej.

Ochrona prawna to stała i zorganizowana działalność podejmowania w celu ochrony porządku prawnego oraz praw podmiotowych . W zakresie przedmiotowym obejmuje ochronę porządku prawnego i interesu społecznego (działalność prokuratury ). W zakresie podmiotowym - ochrona praw podmiotowych i interesów prawnych określonych podmiotów ( radcowie prawni, adwokaci).

Ze względu na cele i funkcje, czyli efekt, jaki ma wywołać ochronę prawną dzielimy na:

represję i prewencję.

Represja polega na przywróceniu stanu sprzed naruszenia. Jest działalnością następczą utożsamianą z sankcją lub będącą jej synonimem.

Prewencja natomiast polegająca na zapobieganiu naruszenia prawa jest działalnością o charakterze uprzednim reagująca na groźbę naruszenia. Prewencja może mieć charakter ogólny, dotyczący wszystkich adresatów lub indywidualny do określonego podmiotu. Zakresowo prewencja jest znaczeniem węższym i mieści się w represji, ponieważ działalność represyjna jest również prewencją.

Ze względu na kryterium treści ochronę prawną dzielimy na:

• Działalność rozstrzygającą

• Pojednawczą

• Kontrolę przestrzegania prawa - kontrolę legalności

• Pomoc prawną

2. Rodzaje ochrony prawne.

Wyróżnia się 4 rodzaje ochrony prawnej: rozstrzyganie, działalność pojednawczą, kontrolę legalności i pomoc prawną.

Działalność rozstrzygająca

Polega na wiążącym rozwiązaniu sytuacji istniejącego sporu przy użyciu środków dostępnych w prawie. Sytuacja konfliktowa może dotyczyć, prawa, jego istnienia bądź nie istnienia, treści, zakresu. Skutkiem rozstrzygnięcia sporu jest wiążąca decyzja, narzucona na strony sporu, od której nie przysługuje uchylenie się. W ramach działalności rozstrzygającej przez prawo stosowane są następujące środki: dolegliwości, czyli środki przymusu państwowego i środki wychowawcze, zwane również oddziaływania nie objęte rygorem przymusu państwowego, np. postawa moralna.

Działalność pojednawcza

Polega na ugodowym rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych na drodze porozumienia samych stron. Zależ od woli samych stron nie może być im narzucona

Wyróżnia się dwa rodzaje działalności pojednawczej:

- mediacje (pośrednictwo w sporze) - pomiędzy strony konfliktu wchodzi bezstronna osoba trzecia, której zadaniem jest przeprowadzenie negocjacji między stronami w celu zawarcia ugody.

- koncyliacja (rozjemstwo) - pomiędzy strony konfliktu wchodzi specjalnie powołany organ, którego celem jest przedstawienie stronom propozycji rozwiązania konfliktu.

Kontrola przestrzegania prawa

Badanie zachowania się podmiotów pod kątem widzenia zgodności tego zachowania z obowiązującym prawem i ewentualnym wystąpieniem z wnioskiem do innego organu o zastosowanie sankcji wobec osoby, która to prawo naruszyła.

Wyróżnia się kontrolę:

samoistną - kontrola przestrzegania prawa jest wyłączną sferą działalności organu np. prokuratura

niesamoistna - kontrola jest jedna ze sfer działalności danego organu np. NIK

Kontrola sensu largo - kontrola i nadzór (możliwość stosowania sankcji)

Kontrola sensu stricte - tylko kontrola.

Pomoc prawna

Szczególny rodzaj usług świadczonych podmiotom prawa w celu ochrony ich praw podmiotowych i interesów prawnych.

Formy pomocy prawnej :

• Poradnictwo prawne - udzielanie porad, opiniowanie, wyjaśnianie ( adwokaci, radcy prawni, notariusze)

• Sporządzanie aktów prawnych zarówno o charakterze ogólnym (akty normatywne, uchwały) jak i aktów prawnych o charakterze szczególnym ( umowy, porozumienia)

• Reprezentacja stron - zastępstwo stron procesowe lub pozaprocesowe .

• - zastępstwo procesowe - uprawniony podmiot zastępuje stronę przed sądem w procesie cywilnym lub administracyjnym

• - zastępstwo pozaprocesowe - uprawniony podmiot zastępuje stronę przed innym organem np. urzędem.

• - obrona - zastępstwo adwokata przed sądem karnym.

• Obsługa legislacyjna - np. przygotowanie projektów ustaw, korekta prawna i językowa tych projektów.

• Dokonywanie czynności prawy w celu ochrony i zabezpieczenia praw podmiotów (dokonywanie czynności notarialnych)

• Pomoc prawna - stała (obsługa prawna) bądź doraźna w ramach kancelarii.

3. Klasyfikacja organów ochrony prawnej.

Organ ochrony prawnej to organ specjalnie powołany i odpowiednio zorganizowany w celu ochrony prawa. Organy ochrony prawnej dzielą się na :

1. Rozstrzygające/ orzekające/ jurysdykcyjne/ judykacyjne

• Organy sądowe

• Quasi - sądowe

• Pozasądowe

2. Organy kontroli legalności przestrzegania prawa

3. Organy pomocy prawnej

Organy rozstrzygające zajmują się rozstrzyganiem sytuacji konfliktowych, spornych w drodze wiążących decyzji wydawanych przez organy państwowe lub społeczne.

Organy sądowe to organy powołane i odpowiednio zorganizowane w celu orzekania, działające na podstawie własnych kompetencji, do nich należą sądy i trybunały. Sądy dzielimy na powszechne i szczególne. Powszechne to sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Szczególne to sądy administracyjne: wojewódzkie sądy administracyjne, Naczelny Sąd Administracyjny, sądy wojskowe: garnizonowe i okręgowe oraz Sąd Najwyższy. Trybunały dzielimy na: Trybunał Stanu, Konstytucyjny oraz Trybunały i sądy międzynarodowe, czyli: Europejski Trybunał Praw Człowieka, Trybunał Sprawiedliwości UE , Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich, Międzynarodowy Trybunał Karny, a także sądy wyspecjalizowane - Sąd do Spraw Służby Publicznej UE.

Organy quasi - sądowe to organy rozstrzygające powołane i odpowiednio zorganizowane w celu orzekania, działające na podstawie własnych kompetencji i nie posiadają przynajmniej jednej z cech sądów w znaczeniu materialnym,

zawodowe izby morskie ( orzekające co do faktów)

społeczne urzędy patentowe (osoby w nich orzekające nie muszą mieć wykształcenia prawniczego)

sądy polubowne + Międzynarodowy Arbitraż Handlowy

arbitraż społeczny , komisje prawa autorskiego, samorządowe kolegia odwoławcze

Organy pozasądowe to organy rozstrzygające, realizujące tę funkcję pobocznie, obok swojej działalności właściwej, traktując ją jako uboczny rodzaj działalności, np. policja, inspekcje, straż miejska, graniczna

Organy pojednawcze to organy specjalnie powołane do prowadzenia działalności pojednawczej i odpowiednio w tym celu zorganizowane, np. mediator, komisja koncyliacyjna, komisja pojednawcza w sprawach z zakresu prawa pracy.

Organy kontroli legalności to organy specjalnie powołane do kontroli przestrzegania prawa i odpowiednio w tym celu zorganizowane. W znaczeniu wąskim wyłącznym ich zadaniem jest kontrola przestrzegania prawa prokuratura. W znaczeniu szerokim wykonują działalność kontrolną przestrzegania prawa łącznie z innymi rodzajami działalności Najwyższa Izba Kontroli, policja, ABW, AW, CBA, straż miejska, straż graniczna, prezes UOKiK, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Państwowa Inspekcja Pracy, Sanepid, Państwowa Inspekcja Handlowa, KRRiTV, organy kontroli skarbowej.

Organy pomocy prawnej to organy specjalnie powołane i odpowiednio zorganizowane w celu świadczenia pomocy prawnej:

korporacje ochrony prawnej - adwokaci, radcowie prawni, notariusze, radcy podatkowi, rzecznicy patentowi i komornicy sądowi

Rzecznicy praw i wolności - Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka

i inne - powiatowy lub miejski rzecznik praw konsumentów, rzecznik praw ubezpieczonych, konsul, niektóre organy społeczne, Rzecznik Praw Pacjenta, Rzecznik Praw Lekarzy.

4. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości i konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości.

Jest to szczególny rodzaj działalności rozstrzygającej, w znaczeniu podmiotowym to działalność niezależnych sądów, w znaczeniu przedmiotowym działalność polegająca na rozstrzyganiu konfliktów, co do prawa za pomocą środków prawnych - nieważny jest organ, a w znaczeniu mieszanym działalność polegająca na rozstrzyganiu konfliktów, co do prawa za pomocą środków prawnych realizowana przez niezależne organy sądowe. Właściwą działalnością wymiaru sprawiedliwości jest działalność rozstrzygająca konflikty, judykacyjna zwana inaczej orzeczniczą. Obejmuje 2 etaty:

• Rozpoznanie sprawy - ustalenie, jakie okoliczności faktyczne są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy i mogą być podstawą orzeczenia, następnie zebranie materiału dowodowego, środków dowodowych, potwierdzających istnienie określonych faktów

• Wydanie rozstrzygnięcia, czyli na podstawie zebranych materiałów organ orzekający wydaje rozstrzygnięcie, co do sporu

Oba te etaty to postępowanie, czyli ogół czynności podejmowanych w celu rozstrzygnięcia sporu.

Dwie strony: powód zgłasza powództwo do pozwanego

Teorie wymiaru sprawiedliwości historycznie od najstarszej:

1. związanej decyzji sądowej, przyjęto, że racjonalny ustawodawca tworzy racjonalne prawo, rolą sądu jest tylko i wyłącznie ustalenie czy norma obowiązuje w danym momencie, w takim modelu nie ma możliwości swobodnego działania przez sąd ( sądy ustami ustawy )

2. swobodnej decyzji sądowej, bardziej realny obraz ustawodawstwa, system prawa niespójny zawiera sprzeczności, niepozbawiony luk, uznano, że prawo w chwili stworzenia jest dostosowane do warunków, jeżeli warunki są zmienione prawo staje się nieadekwatne

3. praworządnej decyzji sądowej, u podstaw tej teorii legły założenia teorii swobodnej, w nowej teorii ustawodawca dopuszcza samodzielność działania sądu poprzez wprowadzenie zwrotów niedookreślonych pozwalających na luz decyzyjny

4. koncepcja modelu sądowego stosowania prawa, zawierająca 3 element: określenie stanu faktycznego danej sprawy, subsumcja normy prawnej i zastosowanie dyspozycji określonego przepisu.

5. Pojęcie i źródła prawa do sądu.

Ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości wiąże się ściśle dostęp obywateli do sądu, czyli tzw. prawo do sądu. Jest to jedna z naczelnych, unormowanych w Konstytucji zasad ustroju ochrony prawnej. Artykuł 45 ust. 1 Konstytucji stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jasnego rozstrzygnięcia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Dostęp do sądu kształtują również akty prawa międzynarodowego. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 1947 w art. 10 mówi, że każdy człowiek jest uprawniony na warunkach całkowitej równości do sprawiedliwego i publicznego wysłuchania przed sądem. Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 roku w art. 6 stanowi o prawie do rzetelnego procesu sądowego. Miarą efektywności prawa do sądu są instytucje prawne, między innymi: zwolnienie od kosztów sądowych najuboższych, odpowiednie zorganizowanie struktury sądów - umiejscowienie sądów I instancji w rozsądnych odległościach od miejsca zamieszkania obywatela ( nie więcej niż 50 km ). W katalogu uprawnień przysługujących obywatelowi znajdują się gwarancje materialno - prawne i procesowe: uprawnienie do przedstawienia stanowiska w sprawie - prawo do wysłuchania, do dokonywania czynności procesowych w dowolnym stadium procesu, uprawnienie do niezwłocznego rozpoznania sporu toczącego się z jego udziałem, sąd jest zobowiązany bez uzasadnionej zwłoki w najszybszym czasie wydać bezstronne rozstrzygnięcie.

Prawo do wysłuchania jest częścią prawa do sądu - naczelnej zasady ustroju ochrony prawnej zagwarantowanej w Konstytucji a art. 45 ust.1 i innych aktach praw międzynarodowego. Każdemu obywatelowi w postępowaniu przysługuje uprawnienie do wglądu w akta sprawy, zapoznanie się z materiałami sądowymi , oświadczeniami przeciwnika( prawo do uzyskania od sądu istotnych informacji). Następnym uprawnieniem jest możliwość występowania w charakterze podmiotu a nie przedmiotu, czyli zajmowania stanowiska w sprawie, jak również uprawnienie do rozważania faktycznych twierdzeń i prawnych roszczeń.

6. Gwarancje niezawisłości sędziego.

Dwie grupy gwarancji niezawisłości sędziowskiej :

1. Gwarancje konstytucyjne i ustrojowe

-odpowiedni poziom moralny sędziego i jego kwalifikacje zawodowe

-stabilność zawodu sędziego

-materialna niezależność sędziego

-niepołączalność zawodu sędziego z innymi zawodami

-apolityczność sędziego

-immunitet sędziowski

- odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego.

2. Gwarancje procesowe

- kolegialność składu orzekającego

-jawność rozprawy sądowej

-tajność narad i głosowania

-zasada swobodnej oceny dowodów

-instytucja wyłączenia sędziego.

Cechy sędziego: cieszący się autorytetem, godny naśladowania również poza urzędem, nieposzlakowana uczciwość, niekaralność, wysoka kultura osobista, silna osobowość, posiadanie poczucia sprawiedliwości, odpowiednie wykształcenie, przygotowanie teoretyczne i praktyczne, doświadczenie życiowe, znajomość języków obcych.

Stałość zawodu sędziego wiąże się z zasadą powoływania sędziego na czas nieokreślony, nieusuwalność.

Niepołączalność polega na zakazie łączenia zawodu sędziego z wykonywaniem innego zawodu który poprzez stosunek zależności służbowej mógłby prowadzić do wydawania nieobiektywnych orzeczeń lub utrudniać pracę poprzez ograniczenia czasowe, wyjątkiem jest praca naukowa, lub dydaktyczna sędziów.

Apolityczność uregulowana w art. 178 ust. 2 mówi, że sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego i prowadzić działalności, której nie można pogodzić z zasadą niezawisłości sędziowskiej.

Niezależność materialna uregulowana w art. 178 ust. 2 przyznaje sędziemu odpowiednie wynagrodzenie.

Immunitet sędziowski to przywilej wyłączający odpowiedzialność karna za określone czyny lub niemożność wszczęcia postępowania.

Sędzia posiada 2 rodzaje immunitetów: formalny i materialny. Pierwszy jest określony w art. 181 Konstytucji RP i art. 80 pusp, zgodnie z którym sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sadu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania w razie ujęcia sędziego na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do prawidłowego toku postępowania. Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej wolno podejmować tylko czynności niecierpiące zwłoki. O zatrzymaniu sędziego niezwłocznie powiadamia się prezesa sądu apelacyjnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania. Może on nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego sędziego. O fakcie zatrzymania prezes niezwłocznie powiadamia Krajową Radę Sądownictwa i Ministra Sprawiedliwości. Immunitet ten ma charakter względny tzn., że uchwałę pozwalająca na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej można wydać, jeżeli zachodzi dostateczne uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. W terminie 7 dni od doręczenia uchwały odmawiającej zezwolenia organowi lub osobie wnoszącej o zezwolenie oraz rzecznikowi dyscyplinarnemu przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego 2 instancji. W tym samym terminie sędziemu przysługuje zażalenie na te uchwałę. Immunitet ten ma zabezpieczyć sędziego przed możliwością odsunięcia go od prowadzenia sprawy prze wszczęcie przeciwko niemu postępowania karnego opartego na fałszywych zarzutach. Immunitet materialny wynika z art. 81 pusp i polega na ty, ze za wykroczenia sędzia odpowiada wyłącznie dyscyplinarnie, co oznacza wyłączenie odpowiedzialności karnej za popełnienie wykroczenia.

Odpowiedzialność dyscyplinarna to odpowiedzialność za wykroczenia. Utworzony specjalnie system sądów powołany do orzekania o dyscyplinarności wyrażają zgodę na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej.

Kolegialność określa sposób orzekania, zasadą jest orzekanie w składzie wieloosobowym w sądach wyższych instancji.

Jawność postępowania to jawność wewnętrzna - uczestników postępowania i zewnętrzna - publiczności procesów.

Swobodna ocena dowodów polega na tym, że sędzia rozpoznając sprawę bierze w równym stopniu wszystkie przedstawione w toku postępowania środki dowodowe, zakaz hierarchii dowodów.

Tajność narady dotyczy sposobu przeprowadzenia fazy obejmującej przedstawienie stanowisk prze sędziów , głosowania i sporządzania wyroku.

Instytucja wyłączenia sędziego to wyłączenie z mocy prawa - iudex in habilis, instytucja ta ma przeciwdziałać udziałowi sędziego powiązanego z uczestnikami węzłem osobistym lub prywatnym, a mianowicie stopień pokrewieństwa lub powinowactwa, związek małżeński, stosunek przysposobienia, udział sędziego w sądzie wyższej instancji później zaskarżalnego. Wyłączenie sędziego na wniosek swój wniosek bądź stron zainteresowanych - iudex suspectus jest to wyłączenie od udziału w sprawie sędziego co do którego zachodzą przyczyny inne niż z ustawy tzw. stosunki osobiste łączące sędziego ze stroną bądź przedstawicielem , które mogą wywołać wątpliwości.

7. Niezależność sądów i niezawisłość sędziów.

Granice niezawisłości sędziów określa art. 178 ust. 1 Konstytucji, który stanowi, ze sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Oznacza to brak wpływania na decyzje sędziego w zakresie orzekania. Włodyka przedstawia instytucję niezawisłości w 2 aspektach:

• W ujęciu pozytywnym - jako podleganie sędziego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości tylko ustawie i własnemu wewnętrznemu przekonaniu

• W ujęciu negatywnym - jako niemożność wpływania na sędziego w kierunku załatwienia przez niego sprawy. Dotyczy to czynności w zakresie postępowania dowodowego , jak i całego przebiegu postępowania, w tym czynności orzekania.

Od zasady niezawisłości sędziów należy odróżnić zasadę niezależności sądów, art. 173 Konstytucji „ Sądy i Trybunały są władza odrębną i niezależna od innych władz i oznacza niezależność władzy sądowniczej od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Niezależność ta nie jest jednak pełna. Organizacja sądownictwa jest uregulowana ustawami uchwalanymi przez władzę ustawodawczą, a wymiar sprawiedliwości jest stosowaniem prawa ustanowionego przez tę władzę. Ponadto sądy nie mają prawa samodzielnie przedstawiać projektu budżetu sądownictwa, wchodzi on w zakres budżetu państwa, o którym decyduje władza ustawodawcza. Po 3 zgodność ustawy z Konstytucją bada Trybunał Konstytucyjny, który jest odrębnym elementem władzy sądowniczej. Powoływanie sędziów przez Prezydenta RP i zakres administracyjny nad sądami Ministra Sprawiedliwości - wprowadzają względną niezależność sądów od władzy wykonawczej. Na straży tych zasad stoi Krajowa Rada Sądownictwa.

8. Sądy powszechne RP.

Sądy powszechne w RP to sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Zasady ich funkcjonowania określa ustawa z 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Sądy rejonowe są tworzone dla jedne lub większej liczby gmin, sądy okręgowe dla obszaru właściwości co najmniej 2 sądów rejonowych zwanych, natomiast sądy apelacyjne tworzy się co najmniej dla obszaru właściwości co najmniej dwóch „okręgów sądowych”. Nadzór judykacyjny nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy, zaś nadzór administracyjny -Minister Sprawiedliwości, za pośrednictwem prezesów sądów lub właściwą służbę nadzoru.

9. Podział sądów powszechnych na wydziały.

Sądy rejonowe dzieli się na wydziały:

- cywilny

-karny do spraw karnych, w tym do spraw o wykroczenia rozpoznawanych w drugiej instancji

-rodzinny i nieletnich - do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu, środków odurzających i psychotropowych

- pracy

- ksiąg wieczystych

- w sądzie rejonowym mającym siedzibę w mieście będącym siedzibą sądu okręgowego tworzy się wydział ubezpieczeń społecznych albo wydział pracy i ubezpieczeń społecznych

- w sądzie rejonowym mającym siedzibę w mieście będącym siedzibą sądu okręgowego tworzy się wydział gospodarczy.

Sądy okręgowe dzieli się na wydziały:

- cywilny - do rozpatrywania w pierwszej instancji spraw cywilnych i rodzinnych , w drugiej instancji spraw cywilnych

- karny - do spraw karnych w 1 i 2 instancji, do spraw w 2 instancji przeciwko nieletnim o popełnienie czynu karalnego wobec którego zastosowano środek poprawczy,

penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych do spraw penitencjarnych i nadzoru nad sądowym postępowaniem wykonawczym z prawa karnego,

pracy i ubezpieczeń społecznych i gospodarczy.

W Sądzie Okręgowym w Warszawie działają ponadto jako wydziały:  

1)  ⁽²⁰⁾odrębna jednostka organizacyjna do spraw z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego (sąd ochrony konkurencji i konsumentów), 

2) odrębna jednostka organizacyjna do spraw rejestrowych powierzonych temu sądowi na podstawie odrębnych przepisów,  

3)  ⁽²¹⁾odrębna jednostka organizacyjna do spraw z zakresu ochrony wspólnotowych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych (sąd wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemysłowych). 

Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały:

- cywilny do spraw cywilnych, gospodarczych, rodzinnych i opiekuńczych 2 instancji,

- karny do spraw karnych 2 instancji

- pracy i ubezpieczeń społecznych

10. Organy sądów powszechnych a samorząd sędziowski.

W sądach powszechnych funkcjonuje samorząd sędziowski, którego organami kolegialnymi są: zgromadzenie ogólne sędziów okręgu i zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego. Zgromadzenie ogólne sędziów okręgu składa się z sędziów sądu okręgowego oraz delegatów sędziów sądów rejonowych działających w obszarze właściwości sądu okręgowego w liczbie 2/3 liczby sędziów sądu okręgowego, jego przewodniczącym jest prezes sądu okręgowego.

Do zadań zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu należy: przedstawianie Krajowej radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów, wybieranie przedstawicieli na zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów, wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa sądu okręgowego, ustalanie i wybieranie członków kolegium sądu okręgowego, wysłuchiwanie opinii prezesa o działalności sądów okręgowych, rozpatrywanie sprawozdań z działalności kolegiów oraz omawianie kierunków jego pracy.

Zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego składa się z sędziów tego sądu, jego przewodniczącym jest prezes sądu apelacyjnego. Do zadań zgromadzenia należy: przedstawienie Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów sądu apelacyjnego, wybieranie przedstawicieli na zebrania przedstawicieli zgromadzeń ogólnych , wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa, wybieranie członków kolegium, wybieranie kandydatów na rzecznika dyscyplinarnego, wysłuchanie informacji prezesa o sądzie i opiniowanie, rozpatrywanie sprawozdań z działalności kolegium sądu apelacyjnego.

Od organów samorządu sędziowskiego należy odróżnić organy sądów, do których należą:

w sądzie rejonowym prezes i kierownik finansowy sądu,

w sądzie okręgowym prezes, kolegium sądu okręgowego i dyrektor sądu okręgowego,

w sądzie apelacyjnym prezes sądu, kolegium sądu apelacyjnego i dyrektor sądu apelacyjnego.

Prezesi sądów oraz kierownik finansowy i dyrektorzy sądów są organami jednoosobowymi, zaś kolegia należą do organów kolegialnych.

Prezes sądu kieruje sądem, reprezentuje go na zewnątrz, pełni czynności z zakresu administracji sądowej, jest zwierzchnikiem służbowym sędziów danego sądu, powierza i zwalnia sędziów z pełnienia swojej funkcji. W zakresie administracji podlega on Ministrowi Sprawiedliwości oraz prezesowi sądu przełożonego. Prezesa sądu rejonowego powołuje Minister spośród sędziów sądu rejonowego lub okręgowego na okres 4 lat. Prezesa sądu okręgowego powołuje Minister spośród sędziów sądu okręgowego i apelacyjnego na okres 6 lat. Prezesa sądu apelacyjnego powołuje Minister spośród sędziów sądu apelacyjnego na okres 6 lat

Kolegium sądu okręgowego składa się z 4 do 8 członków wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów okręgu spośród jego członków w tym w połowie z sędziów okręgowych i prezesa sądu okręgowego. Do zadań kolegium należy: ustalanie podziału czynności, spraw zastępstw sędziów i referendarzy oraz zasad przydziału prac, opiniowanie kandydatów na stanowiska sędziów rejonowych i prezesa i wice sądów rejonowych, przewodniczących , zastępców wydziałów, wizytatorów, kierowników szkoleń oraz rzecznika prasowego, asesora sądowego, wyrażanie zgody na delegowanie sędziego wypowiadanie się w przypadkach naruszeń etyki sędziowskiej.

Kolegium sądu apelacyjnego składa się z 3 do 5 członków, wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego, spośród sędziów tego sądu i prezesa na okres 2 lat, a jego przewodniczącym jest prezes sadu apelacyjnego. Do kompetencji kolegium należy: ustalanie podziału czynności, zasad zastępstw w sądzie apelacyjnym, opiniowanie kandydatów na stanowiska sędziów, wiceprezesa, przewodniczących wydziałów, wizytatorów oraz rzecznika prasowego, wypowiadanie się w sprawach naruszeń etyki sędziowskiej.

Kierownik finansowy i dyrektor są organami finansowymi sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych. Organy te są powoływane i odwoływane przez Ministra, dysponują one budżetem sądów, sprawują kontrolę gospodarki finansowej i mienia Skarbu Państwa oraz wykonują zadnia związane z infrastrukturą sądów i techniczno- organizacyjnym funkcjonowaniem.

11. Czynności z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sadów.

Osoby powołane do kierowania sądami i nadzoru nad działalnością administracyjną sądów mają prawo wglądu w czynności sądów, mogą żądać wyjaśnień oraz usunięcia uchybień. Zadania z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów prezesi sądów wykonują osobiście oraz przez wyznaczone do tego osoby.  

Czynnościami z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów są w szczególności:  

1) wizytacja sądu albo jego niektórych jednostek organizacyjnych,  

2) lustracja w sądzie,  

3) badanie toku i sprawności postępowania w poszczególnych sprawach,  

4) kontrola działalności sekretariatu w sądzie.  

Wizytacja obejmuje pełną działalność sądu albo jego jednostki organizacyjnej.  Lustracja obejmuje wybrane zagadnienia z działalności sądu.  

Czynności z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli.  

⁽⁷⁷⁾Sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy, w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów, niezależnie od innych uprawnień, wytyka uchybienie właściwemu sądowi. Sąd apelacyjny lub sąd okręgowy przed wytknięciem uchybienia może żądać wyjaśnień od sędziego przewodniczącego składowi sądu orzekającego w pierwszej instancji. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie wpływa na rozstrzygnięcie sprawy.  

12. Model nadzoru jurysdykcyjnego.

Apelacja (łac. appellatio - odwołanie) to odwołanie się od wydanego rozstrzygnięcia. W prawie sądowym apelacja jest środkiem odwoławczym od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji. Apelacja przysługuje wyłącznie od wyroku sądu pierwszej instancji, czyli od pierwszego orzeczenia jakie zapadło w danej sprawie. Od wyroków wydanych w pierwszej instancji przez sąd rejonowy apelacja przysługuje do sądu okręgowego, natomiast jeśli wyrok w pierwszej instancji zapadł przed sądem okręgowym, sądem drugiej instancji jest sąd apelacyjny.

Prawo wniesienia apelacji przysługuje stronom postępowania, czyli: oskarżonemu, prokuratorowi, oskarżycielowi posiłkowemu, oskarżycielowi prywatnemu, obrońcy i powodowi cywilnemu

Apelację należy wnosić na piśmie, do sądu odwoławczego za pośrednictwem sądu pierwszej instancji, w terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem.

Prawidłowo wniesiona i spełniająca wszelkie wymogi apelacja prowadzi do ponownego rozpatrzenia sprawy, przy uwzględnieniu dodatkowych, zawartych w niej, przesłanek. Nie wniesienie apelacji skutkuje uprawomocnieniem się wyroku sądu pierwszej instancji.

Rewizja z łac. revisio - ponowne widzenie, środek odwoławczy od orzeczeń sądu pierwszej instancji do sądu wyższej instancji w sprawach cywilnych i karnych

Kasacja to nadzwyczajny środek odwoławczy od prawomocnego wyroku sądu II instancji. Rozpoznaje ją Sąd Najwyższy. Kasacja przysługuje od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe. Występuje zarówno w postępowaniu karnym, jaki i w cywilnym.

Do wniesienia kasacji są uprawnione strony, poza tym wnoszona jest przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich. Kasacja wnoszona przez stronę musi być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Obecnie są dwa rodzaje kasacji: kasacja zwyczajna, kasacja nadzwyczajna

Skarga kasacyjna jest to zwyczajny środek odwoławczy o charakterze dewolutywno-suspensywnym, przysługujący od orzeczenia wydanego w postępowaniu sądowo administracyjnym przez sąd I instancji. Możliwość wniesienia skargi kasacyjnej uzależniona jest od istnienia przesłanek jaj dopuszczalności oraz oparcia jej na określonych ustawowo przesłankach. Istotą tego środka odwoławczego jest doprowadzenie do skontrolowania przez Naczelny Sąd Administracyjny prawidłowości zastosowania i wykładni przepisów prawa oraz zachowania wymogów formalnych postępowania i w efekcie doprowadzenie do uchylenia zaskarżonego orzeczenia.

13. Powołanie na stanowisko sędziego sądu powszechnego.

Sędziowie powoływani są przez Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa - art. 179 Konstytucji i 55 & 1 pusp. Sędziowie sądów powszechnych są powoływani na stanowiska sędziów sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych. Powołując do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Prezydent RP wyznacza miejsce służbowe sędziego. Oprócz tego istnieje w Polsce system swoistej kooptacji, Minister Sprawiedliwości ustala corocznie liczbę wolnych stanowisk sędziowskich i obwieszcza o tym w „Monitorze Polskim” najpóźniej do 1 czerwca, a w razie zwolnienia stanowiska najpóźniej w ciągu 2 miesięcy. Każdy, kto spełnia warunki na sędziego może zgłosić swoja kandydaturę w ciągu miesiąca od obwieszczenia do prezesa sądu okręgowego, który dalej przedstawia ją kolegium sądu, wraz z oceną kwalifikacji oraz określa termin kiedy będzie prezentowana kandydatura wraz z opinią kolegium. Zgromadzenie w drodze losowania ocenia kandydatury i przekazuje prezesowi wraz ze wskazaniem liczby uzyskanych głosów. Prezes ocenione kandydatury przekazuje Krajowej Radzie Sądownictwa za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości, który zasięga od Policji informacji o każdym kandydacie, a następnie pełna opinię przekazuje Krajowej Radzie Sądownictwa.

14. Ustanie stosunku służbowego sędziego sądu powszechnego, przeniesienie na inne miejsce służbowe, stan spoczynku.

⁽¹²⁶⁾Sędzia przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 65 roku życia, chyba że nie później niż na sześć miesięcy przed ukończeniem 65 roku życia oświadczy Ministrowi Sprawiedliwości wolę dalszego zajmowania stanowiska i przedstawi zaświadczenie stwierdzające, że jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego. Sędzia może zajmować stanowisko nie dłużej niż do ukończenia 70 roku życia. Sędzia ten może w każdym czasie przejść w stan spoczynku, składając odpowiednie oświadczenie Ministrowi Sprawiedliwości. 

⁽¹²⁷⁾Sędzia przechodzi na swój wniosek w stan spoczynku, z zachowaniem prawa do uposażenia, po ukończeniu 55 lat przez kobietę, jeżeli przepracowała na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 25 lat, a 60 lat przez mężczyznę, jeżeli przepracował na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 30 lat. 

Sędziego przenosi się w stan spoczynku na jego wniosek albo na wniosek właściwego kolegium sądu, jeżeli z powodu choroby lub utraty sił uznany został przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków sędziego.  

 Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku, jeżeli bez uzasadnionej przyczyny nie poddał się badaniu jeżeli z żądaniem badania wystąpiło kolegium sądu albo Minister Sprawiedliwości.  

 Sędzia może być również przeniesiony w stan spoczynku, na wniosek Ministra Sprawiedliwości, w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych, jeżeli nie został przeniesiony do innego sądu.  

Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe może nastąpić tylko za jego zgodą.  

Zgoda sędziego na przeniesienie na inne miejsce służbowe nie jest wymagana w przypadkach:  

1) zniesienia stanowiska wywołanego zmianą w organizacji sądownictwa lub zniesienia danego sądu lub wydziału zamiejscowego albo przeniesienia siedziby sądu,  

2) niedopuszczalności zajmowania stanowiska sędziego w danym sądzie wskutek zawarcia między sędziami związku małżeńskiego albo powstania powinowactwa

3)  ⁽¹³⁰⁾gdy wymaga tego wzgląd na powagę stanowiska, na podstawie orzeczenia sądu dyscyplinarnego, wydanego na wniosek kolegium właściwego sądu lub Krajowej Rady Sądownictwa, 

4) przeniesienia w wyniku kary dyscyplinarnej.  

W razie przeniesienia sędziego do innej miejscowości, przysługuje mu zwrot kosztów przeniesienia, z wyjątkiem przypadku, gdy przeniesienie nastąpiło w drodze dyscyplinarnej lub na wniosek sędziego. Sędziemu przenoszonemu na jego wniosek Minister Sprawiedliwości, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może przyznać zwrot kosztów przeniesienia. 

⁽¹³¹⁾Minister Sprawiedliwości może delegować sędziego, za jego zgodą, do pełnienia obowiązków sędziego lub czynności administracyjnych: 

1) w innym sądzie, 

2)  ⁽¹³³⁾w Ministerstwie Sprawiedliwości lub innej jednostce organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo przez niego nadzorowanej, 

3) w Sądzie Najwyższym - na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, 

4) w sądzie administracyjnym - na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego 

- na czas określony, nie dłuższy niż dwa lata, albo na czas nieokreślony. 

do pełnienia czynności w Biurze  Krajowej Rady Sądownictwa

^(134)---do pełnienia czynności w Radzie Programowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury lub prowadzenia zajęć szkoleniowych w tej szkole

do pełnienia obowiązków w międzynarodowej sędziowskiej organizacji pozarządowej.  

do pełnienia obowiązków lub pełnienia określonej funkcji poza granicami państwa w ramach działań podejmowanych przez organizacje międzynarodowe lub ponadnarodowe oraz zespoły międzynarodowe, działające na podstawie umów międzynarodowych, w tym umów konstytuujących organizacje międzynarodowe, ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, zgodnie z kwalifikacjami sędziego, na czas określony, nie dłuższy niż cztery lata, z możliwością ponownego delegowania na kolejny okres, nieprzekraczający czterech lat. 

15. Prawa i obowiązki sędziego sądu powszechnego.

⁽¹⁹⁵⁾ jest obowiązany postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim. 

powinien w służbie i poza służbą strzec powagi stanowiska sędziego i unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności sędziego lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności.  

^{(196) (197)} jest obowiązany stale podnosić kwalifikacje zawodowe

⁽¹⁹⁸⁾ może zostać powierzony obowiązek sprawowania patronatu nad przebiegiem praktyk i staży aplikantów w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury. 

Czas pracy sędziego jest określony wymiarem jego zadań.  

na rozprawach używa stroju urzędowego. Strojem urzędowym sędziego na rozprawie sądowej jest toga, a sędziego przewodniczącego na rozprawie - także nakładany na kołnierz togi łańcuch z wizerunkiem orła. Do stroju urzędowego sędziego należy również biret, jeżeli jego używanie wynika z przepisów o czynnościach sądowych.  

otrzymuje legitymację służbową, wymieniającą zajmowane przez niego stanowisko i miejsce służbowe

obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na swój urząd, poza jawną rozprawą sądową.   Obowiązek zachowania tajemnicy trwa także po ustaniu stosunku służbowego.  Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy sędzia składa zeznania jako świadek przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo takiemu ważnemu interesowi prywatnemu, który nie jest sprzeczny z celami wymiaru sprawiedliwości. W tych przypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić sędziego Minister Sprawiedliwości.

nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w łącznym wymiarze nieprzekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, jeżeli wykonywanie tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków sędziego.  

nie wolno także podejmować innego zajęcia ani sposobu zarobkowania, które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków sędziego, mogło osłabiać zaufanie do jego bezstronności lub przynieść ujmę godności urzędu sędziego.  

nie może:  

1) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego,  

2) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni,  

3) być członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą,  

4) posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego,  

5) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem bądź pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.  

Sędziowie są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym. Oświadczenie o stanie majątkowym dotyczy majątku odrębnego oraz objętego małżeńską wspólnością majątkową. Oświadczenie to powinno zawierać w szczególności informacje o posiadanych zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego, a ponadto o nabytym przez sędziego albo jego małżonka od Skarbu Państwa albo innej państwowej lub samorządowej osoby prawnej mieniu, które podlegało zbyciu w drodze przetargu.  

Sędzia sądu rejonowego i sędzia sądu okręgowego jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić prezesa sądu okręgowego, sędzia sądu apelacyjnego i prezes sądu okręgowego - prezesa sądu apelacyjnego, a prezes sądu apelacyjnego - Ministra Sprawiedliwości o toczącej się sprawie sądowej, w której występuje jako strona lub uczestnik postępowania.  

Sędziemu można udzielić płatnego urlopu dla poratowania zdrowia.  

Urlop dla poratowania zdrowia nie może przekraczać sześciu miesięcy i nie może być udzielony, jeżeli sędzia nie pełnił służby przez okres roku z powodu choroby.

Sędzia powinien mieszkać w miejscowości będącej siedzibą sądu, w którym pełni służbę.  

Sędziemu ubiegającemu się o mandat posła albo senatora, albo radnego udziela się urlopu bezpłatnego na czas kampanii wyborczej.  

 Sędzia, który został mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w organach państwowych, samorządu terytorialnego, w służbie dyplomatycznej, konsularnej lub w organach organizacji międzynarodowych oraz ponadnarodowych działających na podstawie umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, jest obowiązany zrzec się niezwłocznie swojego urzędu, chyba że przechodzi w stan spoczynku.  

Sędzia w stanie spoczynku może używać dotychczasowego tytułu z dodaniem wyrazów „w stanie spoczynku”.   Sędzia w stanie spoczynku jest obowiązany dochować godności sędziego.  

 Za uchybienie godności sędziego po przejściu w stan spoczynku oraz uchybienie godności urzędu sędziego w okresie pełnienia służby sędzia w stanie spoczynku odpowiada dyscyplinarnie.  

Do odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów w stanie spoczynku stosuje się odpowiednio przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, z tym że zamiast kar przewidzianych dla sędziów sąd dyscyplinarny orzeka kary:  

1) upomnienia,  

2) nagany, 

3) zawieszenia waloryzacji uposażenia na okres od jednego roku do trzech lat,  

4) pozbawienia prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do uposażenia.  

16. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego sądu powszechnego.

Karami dyscyplinarnymi są:  

1) upomnienie,  

2) nagana,  

3) usunięcie z zajmowanej funkcji,  

4) przeniesienie na inne miejsce służbowe,  

5) złożenie sędziego z urzędu.  

 Sąd może podać prawomocne orzeczenie dyscyplinarne do wiadomości publicznej.  

Wymierzenie kary określonej w 1 pkt 3 lub 4 pociąga za sobą pozbawienie możliwości awansowania na wyższe stanowisko sędziowskie przez okres pięciu lat, niemożność udziału w tym okresie w kolegium sądu, orzekania w sądzie dyscyplinarnym oraz uzyskania utraconej funkcji.  

 Wymierzenie kary określonej w 1 pkt 5 pociąga za sobą utratę możliwości ponownego powołania ukaranego do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim.  

W przypadku przewinienia dyscyplinarnego lub wykroczenia mniejszej wagi, sąd dyscyplinarny może odstąpić od wymierzenia kary.  

Sądami dyscyplinarnymi w sprawach dyscyplinarnych sędziów są:  

1) w pierwszej instancji - sądy apelacyjne,  

2) w drugiej instancji - Sąd Najwyższy.  

Do rozpoznania spraw wymienionych w § 1 i 2 właściwy miejscowo jest sąd dyscyplinarny, w okręgu którego pełni służbę sędzia objęty postępowaniem. Jeżeli jednak sprawa dotyczy sędziego sądu apelacyjnego albo sędziego sądu okręgowego, właściwy jest inny sąd dyscyplinarny wyznaczony, na wniosek rzecznika dyscyplinarnego, przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.  

Sądy dyscyplinarne orzekają w składzie trzech sędziów. Do orzekania w sądzie dyscyplinarnym są uprawnieni wszyscy sędziowie danego sądu dyscyplinarnego, z wyjątkiem prezesa sądu, wiceprezesów sądu oraz rzecznika dyscyplinarnego.  

Uprawnionym oskarżycielem przed sądem dyscyplinarnym, w sprawach sędziów sądów apelacyjnych, a także prezesów oraz wiceprezesów sądów okręgowych, jest rzecznik dyscyplinarny, w sprawach zaś pozostałych sędziów - zastępca rzecznika dyscyplinarnego.  

17. Referendarze sądowi, starsi referendarze sądowi, asystenci sędziego, kuratorzy sądowi.

 Na stanowisko referendarza sądowego może być mianowany ten, kto: 

1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 

2) jest nieskazitelnego charakteru, 

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra prawa lub zagraniczne uznane w Polsce, 

4) ukończył 24 lata, 

5)  ⁽³⁰²⁾ukończył aplikację ogólną prowadzoną przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury lub zdał egzamin sędziowski lub prokuratorski, albo ukończył aplikację notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył odpowiedni egzamin. 

 Na stanowisko starszego referendarza sądowego może być mianowany referendarz sądowy, który zajmował stanowisko referendarza sądowego przez co najmniej dziesięć lat, nie był karany za przewinienia dyscyplinarne, a także uzyskiwał pozytywne okresowe oceny kwalifikacyjne. 

⁽³¹⁸⁾Referendarz może przystąpić do egzaminu sędziowskiego po przepracowaniu 3 lat na stanowisku referendarza lub asystenta sędziego. Wniosek o dopuszczenie do egzaminu sędziowskiego referendarz zgłasza Dyrektorowi Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury na miesiąc przed przeprowadzeniem egzaminu, uiszczając wymaganą opłatę. 

Za naruszenie swoich obowiązków, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienie godności stanowiska, referendarz ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną. 

 Karami dyscyplinarnymi są: 

1) nagana, 

2) nagana z ostrzeżeniem, 

3) nagana z obniżeniem wynagrodzenia zasadniczego o 10 % na okres dwóch lat, 

4) wydalenie z pracy. 

W sprawach dyscyplinarnych referendarzy orzekają komisje dyscyplinarne.  Komisje dyscyplinarne powołują prezesi sądów okręgowych do rozpatrywania w pierwszej instancji spraw dyscyplinarnych referendarzy zatrudnionych w okręgu sądowym. Minister Sprawiedliwości powołuje komisję dyscyplinarną do rozpatrywania spraw dyscyplinarnych referendarzy w drugiej instancji. 

 Asystent sędziego wykonuje samodzielnie czynności administracji sądowej oraz czynności przygotowania spraw sądowych do ich rozpoznania.  

Na stanowisku asystenta sędziego może być zatrudniony ten, kto:  

 jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,  

 jest nieskazitelnego charakteru,   ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce,  ukończył 24 lata,   ⁽³³⁰⁾ukończył aplikację ogólną prowadzoną przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury lub zdał egzamin sędziowski lub prokuratorski albo ukończył aplikację notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył odpowiedni egzamin. 

⁽³³⁶⁾Asystent sędziego może przystąpić do egzaminu sędziowskiego po przepracowaniu 4 lat na stanowisku asystenta sędziego lub referendarza sądowego. Wniosek o dopuszczenie do egzaminu sędziowskiego asystent sędziego zgłasza Dyrektorowi Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury na miesiąc przed przeprowadzeniem egzaminu, uiszczając wymaganą opłatę. 

Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, związane z wykonywaniem orzeczeń sądu.  

Kuratora zawodowego mianuje, odwołuje, przenosi do innego sądu lub zespołu kuratorskiej służby sądowej albo zawiesza w czynnościach prezes sądu okręgowego, na wniosek kuratora okręgowego.  

Kuratorem zawodowym może być mianowany ten, kto:  

1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,  

2) jest nieskazitelnego charakteru,  

3) jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego,  

4) ukończył wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych,  

5) odbył aplikację kuratorską,  

6) zdał egzamin kuratorski.  

 Minister Sprawiedliwości, na wniosek prezesa sądu okręgowego, może, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zwolnić od obowiązku odbycia aplikacji kuratorskiej i złożenia egzaminu kuratorskiego.  

Stopnie służbowe dla kuratorów zawodowych:  

1) kurator zawodowy,  

2) starszy kurator zawodowy,  

3) kurator specjalista.  

Stopnie służbowe nadaje prezes sądu okręgowego na wniosek kuratora okręgowego. Wyższy stopień służbowy można nadać po 3 latach wyróżniającej się pracy, od dnia poprzedniego awansu. W szczególnie uzasadnionych wypadkach okres ten może być skrócony.  

 Wykonując swoje obowiązki służbowe, kurator zawodowy ma prawo do:  

1) odwiedzania w godzinach od 7°° do 22°° osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych,  

2) żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości,  

3) żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd,  

4) przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem,  

5) żądania od Policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.  

⁽¹⁾Kurator zawodowy jest obowiązany stale podnosić kwalifikacje zawodowe, w tym uczestniczyć w szkoleniach i innych formach doskonalenia zawodowego.

 Zawodowy kurator sądowy obowiązany jest do:  

1) występowania w uzasadnionych wypadkach z wnioskiem o zmianę lub uchylenie orzeczonego środka,  

2) przeprowadzania na zlecenie sądu lub sędziego wywiadów środowiskowych,  

3) współpracy z właściwym samorządem i organizacjami społecznymi, które statutowo zajmują się opieką, wychowaniem, resocjalizacją, leczeniem i świadczeniem pomocy społecznej w środowisku otwartym,  

4) organizacji i kontroli pracy podległych kuratorów społecznych oraz innych osób, uprawnionych do wykonywania dozorów lub nadzorów,  

5) sygnalizowania sądowi przyczyn przewlekłości postępowania wykonawczego lub innych uchybień w działalności pozasądowych podmiotów wykonujących orzeczone środki.  

 Kurator zawodowy nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia bez zgody prezesa sądu okręgowego.   Kuratorowi zawodowemu nie wolno także podejmować innego zajęcia ani sposobu zarobkowania, które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków kuratora sądowego, mogło osłabiać zaufanie do jego bezstronności lub podważać zaufanie do sądu.  

18. Ławnicy

Ławnikiem może być wybrany ten, kto:    posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,   jest nieskazitelnego charakteru,  ukończył 30 lat,  jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku,  ⁽³⁴³⁾nie przekroczył 70 lat, ⁽³⁴⁴⁾jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika, ⁽³⁴⁵⁾posiada co najmniej wykształcenie średnie.  ⁽³⁴⁶⁾ Ławnikami nie mogą być:   osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze,  osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego,  funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń,   adwokaci i aplikanci adwokaccy,  radcy prawni i aplikanci radcowscy,  duchowni,  żołnierze w czynnej służbie wojskowej,  funkcjonariusze Służby Więziennej,  ⁽³⁴⁷⁾radni gminy, której rada dokonuje wyboru ławników. 

Ławników do sądów okręgowych oraz do sądów rejonowych wybierają rady gmin, których obszar jest objęty właściwością tych sądów - w głosowaniu tajnym.  

Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje związkowe, organizacje pracodawców oraz inne organizacje zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, z wyłączeniem partii politycznych, oraz co najmniej dwudziestu pięciu obywateli mających czynne prawo wyborcze, zamieszkujących stale na danym terenie, w terminie do dnia 30 czerwca ostatniego roku kadencji.   Kandydatów na ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy zgłaszają związki zawodowe oraz organizacje pracodawców. 

. Kadencja ławników sądów okręgowych i rejonowych trwa cztery lata, jednak mandat ławnika wybranego dodatkowo wygasa z upływem kadencji ogółu ławników.  

W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.  

Ławnik nie może przewodniczyć na rozprawie i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą, chyba że ustawy stanowią inaczej.   Ławnicy każdego sądu wybierają ze swego grona radę ławniczą, jej przewodniczącego i zastępców.   Do zadań rady ławniczej należy w szczególności podnoszenie poziomu pracy ławników i ich reprezentowanie oraz pobudzanie działalności wychowawczej ławników w społeczeństwie.  

19. Sądy wojskowe w RP.

Sądy wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w zakresie przewidzianym w ustawach oraz orzekają w innych sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich właściwości odrębnymi ustawami. 

W wypadkach przewidzianych w ustawach sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w stosunku do osób nie należących do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 

Sądami wojskowymi są wojskowe sądy okręgowe i wojskowe sądy garnizonowe. 

Minister Obrony Narodowej ⁽³⁾ w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości ⁽⁴⁾, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, tworzy i znosi, w drodze rozporządzenia, sądy wojskowe oraz określa ich siedziby i obszary właściwości. Może też tworzyć wydziały zamiejscowe poza siedzibami wojskowych sądów garnizonowych. W razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, może tworzyć, w drodze rozporządzenia, inne sądy wojskowe. 

Działalność sądów wojskowych jest finansowana z wyodrębnionych środków budżetowych Ministerstwa Obrony Narodowej.  

Nadzór nad działalnością sądów wojskowych w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy. 

Zwierzchni nadzór nad sądami wojskowymi w zakresie organizacji i działalności administracyjnej sprawuje Minister Sprawiedliwości ⁽¹⁹⁾.  Nadzór w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojskowych sprawuje Minister Obrony Narodowej ⁽²⁰⁾. 

Minister Sprawiedliwości ⁽²⁷⁾ przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i Krajowej Radzie Sądownictwa informację o działalności sądów wojskowych.  

Sądy wojskowe rozpoznają sprawy w swojej siedzibie. Jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, sądy wojskowe mogą rozpoznawać sprawy lub pełnić inne czynności poza swoją siedzibą, a w razie konieczności i poza obszarem swojej właściwości, w tym również - jeżeli umowa międzynarodowa tak stanowi - poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. 

W wypadkach, w których ustawy przewidują wniesienie do sądu wojskowego środka odwoławczego od orzeczeń lub decyzji wydanych przez organy wojskowe, sprawę rozpoznaje wojskowy sąd garnizonowy obejmujący swoją właściwością jednostkę wojskową, w której żołnierz pełni czynną służbę wojskową lub pracownik jest zatrudniony, jeżeli te ustawy nie stanowią inaczej. 

Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych.

Organami sądów wojskowych są:  

1) w wojskowych sądach okręgowych - prezes sądu oraz kolegium wojskowego sądu okręgowego;  

2) w wojskowych sądach garnizonowych - prezes sądu. 

20. Kompetencje Sądu Najwyższego, nadzór instytucyjny i pozainstancyjny.

Zadania SN:

- sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez:

rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych

podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne

rozstrzyganie innych spraw określonych ustawach

- rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzenie ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta RP, a także ważności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego

- rozpoznawanie protestów wyborczych w wyborach do Parlamentu Europejskiego

- opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w zakresie, w którym uzna to za celowe

-wykonywanie innych czynności określonych w ustawie

Nadzór instancyjny polega na rozpoznawaniu środków odwoławczych od orzeczeń sądów niższej instancji. Nadzór pozainstancyjny polega na podejmowaniu uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne

Sąd Najwyższy jako naczelny organ wymiaru sprawiedliwości sprawuje nadzór judykacyjny, czyli nadzór nad działalnością sądów powszechnych i szczególnych w zakresie orzekania, normuje to Konstytucja RP w art. 183 gdzie stanowi: „Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania”. Nadzór judykacyjny funkcjonuje jako nadzór instancyjny i pozainstancyjny. Nadzór instancyjny polega na rozpoznawaniu środków odwoławczych od orzeczeń sądów niższej instancji. Nadzór pozainstancyjny natomiast polega na podejmowaniu uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne. Jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, wojskowych lub SN ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa, Pierwszy Prezes SN może przedstawić wniosek o ich rozstrzygnięcie Sądowi Najwyższemu w składzie 7 sędziów. Z wnioskowaniem takim mogą również wystąpić rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny. Jeżeli SN uzna, że przedstawione zagadnienie wymaga wyjaśnienia, podejmuje uchwałę, a w przeciwnym razie odmawia jej podjęcia i umarza postępowanie. Skład 7 sędziów może przedstawić zagadnienie prawne składowi izby, natomiast izba - składowi 2 lub więcej izb lub pełnemu składowi SN. Uchwały pełnego składu SN, składu połączonych izb oraz składu całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Również skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej.

21. Organy SN, organy samorządu SN, podział na izby.

Sąd Najwyższy składa się z 4 izb: 1.cywilnej, 2.kranej, 3.pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych, 4.wojskowej. Izby dzielą się na 2 wydziały na których czele stoją przewodniczący.

Organami Sądu Najwyższego są: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego i Kolegium Sądu Najwyższego

Pierwszy prezes SN powoływany jest spośród sędziów SN w stanie czynnym przez Prezydenta RP na 6-letnią kadencje, kandydatury na stanowisko przedstawia Zgromadzenie Ogólne Sędziów.

Kompetencje:

-kieruje pracami i reprezentuje Sąd Najwyższy oraz wykonuje czynności określone ustawą, regulaminem i innymi aktami normatywnymi.  

-powołuje i odwołuje przewodniczących wydziałów w izbach na wniosek Prezesa Sądu Najwyższego.  

-przedstawia Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego projekt informacji

- corocznie składa Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej oraz Krajowej Radzie Sądownictwa informację o działalności Sądu Najwyższego oraz o wynikających z niej istotnych problemach, składa je również Sejmowi i Senatowi.

- przedstawia właściwym organom uwagi o stwierdzonych nieprawidłowościach lub lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spójności systemu prawnego RP.

- w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym Sąd Najwyższy może reprezentować Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego lub wyznaczona przez niego osoba.  

W czasie nieobecności Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zastępuje go wyznaczony przez niego Prezes Sądu Najwyższego, a w wypadku niemożności wyznaczenia - Prezes Sądu Najwyższego najstarszy służbą na stanowisku sędziego.  

Prezesów SN powołuje i odwołuje prezydent na wniosek I prezesa SN spośród sędziów SN w stanie czynnym.

Organami samorządu są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego oraz Kolegium Sądu Najwyższego.  

 Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego przewodniczy Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego należy:  

1) uchwalanie regulaminów wyborów kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz członków Krajowej Rady Sądownictwa;  

2) dokonywanie wyboru kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego;  

3) dokonywanie wyboru dwóch kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i przedstawianie ich Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej;  

4) dokonywanie wyboru dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa;  

5) rozpatrywanie i przyjmowanie projektu informacji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o działalności Sądu Najwyższego oraz o istotnych problemach wynikających z bieżącego orzecznictwa;  

6) podejmowanie uchwał w innych ważnych sprawach dotyczących Sądu Najwyższego;  

7) rozpatrywanie innych spraw z inicjatywy Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesów Sądu Najwyższego, Kolegium Sądu Najwyższego lub co najmniej dziesięciu sędziów Sądu Najwyższego.  

Zgromadzeniu sędziów izby Sądu Najwyższego przewodniczy Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą danej izby Do kompetencji zgromadzenia sędziów izby Sądu Najwyższego należy:  

1) omawianie corocznego projektu informacji o działalności izby i istotnych problemach wynikających z orzecznictwa izby oraz przyjmowanie tej informacji;  

2) opiniowanie kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego;  

3) opiniowanie kandydata na Prezesa Sądu Najwyższego przedstawionego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego;  

4) opiniowanie kandydatów na stanowiska przewodniczących wydziałów przedstawionych przez Prezesa Sądu Najwyższego;  

5) wybór dwóch członków oraz zastępcy członka Kolegium Sądu Najwyższego;  

6) rozpatrywanie innych problemów dotyczących funkcjonowania izby.  

 Kolegium Sądu Najwyższego tworzą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezesi Sądu Najwyższego oraz sędziowie wybrani przez zgromadzenia sędziów izby Sądu Najwyższego na okres trzech lat. Przewodniczącym Kolegium Sądu Najwyższego jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.  

Uchwały Kolegium Sądu Najwyższego zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej 2/3 członków Kolegium. W razie równości głosów przeważa głos przewodniczącego.  

Kolegium Sądu Najwyższego przygotowuje stanowisko w sprawach związanych z działalnością Sądu Najwyższego oraz współdziała z Pierwszym Prezesem Sądu Najwyższego w zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania Sądu Najwyższego.  

 Do kompetencji Kolegium Sądu Najwyższego należy w szczególności:  

1) ustalanie podziału czynności w Sądzie Najwyższym;  

2) podejmowanie decyzji dotyczących wewnętrznej struktury organizacyjnej Sądu Najwyższego;  

3) opiniowanie projektów regulaminów oraz zarządzeń Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych jednostek administracyjnych w Sądzie Najwyższym;  

4) opiniowanie kandydatów na Prezesów Sądu Najwyższego;  

5) opiniowanie kandydatów na stanowiska kierownicze w jednostkach administracyjnych, o których mowa w pkt 3;  

6) wybiera Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego i jego zastępcę na okres 4 lat.  

7) uchwalanie regulaminów organizacyjnych Kancelarii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.  

22. Stosunek służbowy sędziego SN.

Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.  

Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego może być powołany ten, kto;  

1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i publicznych;  

2) jest nieskazitelnego charakteru;  

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;  

4) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej;  

5) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego;  

6) ma co najmniej dziesięcioletni staż pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo wykonywania w Polsce zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza.  

 Wymagania, o których mowa w § 1 pkt 6, nie dotyczą osoby, która pracowała w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych.  

Stosunek służbowy sędziego Sądu Najwyższego wygasa w razie:  

1) śmierci;  

2) zrzeczenia się urzędu lub statusu sędziego w stanie spoczynku;  

3) prawomocnego orzeczenia przez sąd środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego;  

4) prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu;  

5) utraty obywatelstwa polskiego.  

Sędzia Sądu Najwyższego przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 70 roku życia.  

Sędzia Sądu Najwyższego przechodzi na swój wniosek w stan spoczynku:  

1) po ukończeniu 65 roku życia;  

2) po ukończeniu 60 roku życia, jeżeli przepracował na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego nie mniej niż 9 lat.  

Sędziego Sądu Najwyższego przenosi się w stan spoczynku na jego wniosek albo na wniosek Kolegium Sądu Najwyższego, jeżeli z powodu choroby lub utraty sił został uznany przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków sędziego.  

23. Prawa obowiązki i odpowiedzialność sędziego SN.

Prawa i obowiązki tożsame z p. i o. sędziów sądów powszechnych.

 Z tą różnica że o zatrzymaniu sędziego niezwłocznie powiadamia się Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.  

 Sędzia Sądu Najwyższego odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe i uchybienia godności urzędu.   odpowiada dyscyplinarnie także za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli uchybił obowiązkowi piastowanego urzędu państwowego lub okazał się niegodnym urzędu sędziego.

§ 3. Za wykroczenia sędzia może odpowiadać tylko dyscyplinarnie.  

Sądami dyscyplinarnymi w sprawach dyscyplinarnych sędziów Sądu Najwyższego są:  

1) w pierwszej instancji - Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów Sądu Najwyższego;  

2) w drugiej instancji - Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego.  

 Do orzekania w sądzie dyscyplinarnym uprawnieni są wszyscy sędziowie Sądu Najwyższego, z wyjątkiem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesów Sądu Najwyższego oraz Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego i jego zastępcy.  

Karami dyscyplinarnymi są:  

1) upomnienie;  

2) nagana;  

3) usunięcie z zajmowanej funkcji;  

4) złożenie sędziego z urzędu.  

Wymierzenie kary, o której mowa w § 1 pkt 2, pociąga za sobą, przez okres trzech lat, niemożność udziału w Kolegium Sądu Najwyższego, orzekania w sądzie dyscyplinarnym oraz pełnienia funkcji.  

Wymierzenie kary, o której mowa w § 1 pkt 3, pociąga za sobą skutki wymienione w § 2 przez okres pięciu lat.  Wymierzenie kary, o której mowa w § 1 pkt 4, pociąga za sobą utratę możliwości ponownego powołania ukaranego na urząd sędziego.  W przypadku przewinienia dyscyplinarnego lub wykroczenia mniejszej wagi sąd dyscyplinarny może odstąpić od wymierzenia kary.  

Rzecznik Dyscyplinarny Sądu Najwyższego podejmuje czynności dyscyplinarne na żądanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Kolegium Sądu Najwyższego lub z własnej inicjatywy, po wstępnym wyjaśnieniu okoliczności niezbędnych do ustalenia znamion przewinienia, a także złożeniu wyjaśnień przez sędziego, chyba że złożenie tych wyjaśnień nie jest możliwe.  

24. Sądy administracyjne jako organy wymiaru sprawiedliwości.

Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej.  Sądami administracyjnymi są Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne. 

25. Właściwość sądów administracyjnych.

 Sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych rozpoznają, w pierwszej instancji, wojewódzkie sądy administracyjne.  Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego na mocy innych ustaw. 

Wojewódzki sąd administracyjny tworzy się dla jednego województwa lub dla większej liczby województw.  Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, w drodze rozporządzenia, tworzy i znosi wojewódzkie sądy administracyjne oraz ustala ich siedziby i obszar właściwości, a także może tworzyć, poza siedzibą sądu, i znosić wydziały zamiejscowe tych sądów. Wojewódzki sąd administracyjny dzieli się na wydziały, które tworzy i znosi Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego. 

Naczelny Sąd Administracyjny ma siedzibę w Warszawie. 

Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na: Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą i Izbę Ogólnoadministracyjną. 

Izba Finansowa sprawuje nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pieniężnych, do których mają zastosowanie przepisy podatkowe oraz o egzekucji świadczeń pieniężnych. 

Izba Gospodarcza sprawuje nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych w sprawach działalności gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewizowych, papierów wartościowych, bankowości, ubezpieczeniowych, ceł, cen, stawek taryfowych oraz opłat

Izba Ogólnoadministracyjna sprawuje nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych w sprawach niewymienionych wyżej, a w szczególności w sprawach z zakresu budownictwa i nadzoru budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu terytorialnego, gospodarki nieruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego obowiązku wojskowego, spraw wewnętrznych, a także cen, opłat i stawek taryfowych, jeżeli są związane ze sprawami należącymi do właściwości tej Izby. Pracami każdej z Izb kieruje wiceprezes wyznaczony do pełnienia tej funkcji przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego. 

26. Powołanie sędziów sądów administracyjnych.

Sędziów sądów administracyjnych do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. 

Sędziowie sądów administracyjnych są powoływani na stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego, z wyznaczeniem miejsca służbowego sędziego, albo na stanowisko sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego. 

Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego może być powołany ten, kto: 

1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 

2) jest nieskazitelnego charakteru, 

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, 

4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, 

5) ukończył 35 lat życia, 

6) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej, 

7) ⁽¹⁾pozostawał co najmniej osiem lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat pozostawał w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego lub pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie administracyjnym co najmniej dwa lata. 

Wymagania te nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych. 

Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego może być powołany ten, kto spełnia wymagania określone w pkt 1-4 i 6, jeżeli ukończył 40 lat oraz pozostawał co najmniej dziesięć lat na stanowisku sędziego lub prokuratora albo przynajmniej przez dziesięć lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza. Wymaganie ukończenia 40 lat nie dotyczy sędziego, który co najmniej przez trzy lata pozostawał na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego. 

27. Organy sadów administracyjnych.

Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, zgromadzenie ogólne sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego, oraz kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego,

Prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, pełni czynności administracji sądowej i inne czynności przewidziane w ustawie, w zakresie administracji sądowej jest organem podległym Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego. 

Prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego zastępuje wiceprezes sądu lub wyznaczony sędzia. 

⁽³⁾Prezesa i wiceprezesa sądu w wojewódzkim sądzie administracyjnym powołuje Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego spośród sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego tego sądu i Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego.  ⁽⁴⁾Prezes i wiceprezes sądu w wojewódzkim sądzie administracyjnym są powoływani na okres pięciu lat, najwyżej na dwie kolejne kadencje. 

Prezes i wiceprezes sądu w wojewódzkim sądzie administracyjnym mogą być odwołani przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w toku kadencji w przypadku:  

1) rażącego niewywiązywania się z obowiązków służbowych,  

2) gdy dalszego pełnienia funkcji z innych powodów nie da się pogodzić z dobrem wymiaru sprawiedliwości.   

Zgromadzenie ogólne składa się z sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego.  Przewodniczącym zgromadzenia ogólnego jest prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego, który zwołuje zgromadzenie ogólne co najmniej raz w roku. 

Zgromadzenie ogólne: 

1) rozpatruje informację prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego o rocznej działalności sądu, 

2) przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego, 

3) wyraża opinię w sprawie powołania lub odwołania prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz opinię w sprawie powołania lub odwołania wiceprezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego, 

4) ustala skład liczbowy kolegium sądu oraz wybiera jego członków i dokonuje zmian w jego składzie, 

5) wybiera spośród członków zgromadzenia ogólnego dwóch przedstawicieli, którzy uczestniczą w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wybierającym członków Krajowej Rady Sądownictwa, 

6) zgłasza kandydatów na członków Krajowej Rady Sądownictwa, 

7) rozpatruje i opiniuje inne sprawy przedłożone przez prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego lub zgłoszone przez członków zgromadzenia ogólnego. 

Kolegium sądu: 

1) ustala podział czynności w sądzie i określa szczegółowe zasady przydziału spraw poszczególnym sędziom, 

2) przedstawia zgromadzeniu ogólnemu opinię o kandydatach na stanowiska sędziów, 

3) rozpatruje sprawy przedstawiane zgromadzeniu ogólnemu, 

4) rozpatruje inne sprawy przedstawione przez prezesa sądu lub z własnej inicjatywy. 

Kadencja kolegium sądu trwa trzy lata. Przewodniczącym kolegium sądu jest prezes sądu. 

Organami Naczelnego Sądu Administracyjnego są: Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego i Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego. 

Na czele Naczelnego Sądu Administracyjnego stoi Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, który kieruje jego pracami i reprezentuje na zewnątrz. 

Wiceprezesi Naczelnego Sądu Administracyjnego są zastępcami Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w zakresie określonym przez Prezesa. 

Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego może zlecić poszczególne czynności z zakresu administracji sądowej sędziom oraz upoważnić ich do załatwiania określonych spraw w jego imieniu. 

W Naczelnym Sądzie Administracyjnym działa Kancelaria Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Biuro Orzecznictwa.  Do zakresu działania Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego należy wykonywanie zadań związanych z pełnieniem przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego czynności w zakresie tworzenia warunków do sprawnego funkcjonowania sądów administracyjnych, w szczególności w sprawach finansowych, kadrowych i administracyjno-gospodarczych. Kancelarią Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego kieruje Szef Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego.  Do zakresu działania Biura Orzecznictwa należy wykonywanie zadań związanych z pełnieniem przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego czynności w zakresie sprawności postępowania sądowego oraz orzecznictwa sądów administracyjnych. Biurem Orzecznictwa kieruje dyrektor, którym jest wiceprezes lub sędzia. 

 Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, tworzy i znosi wydziały w Izbach,Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i w Biurze Orzecznictwa oraz powołuje i odwołuje przewodniczących wydziałów, Szefa Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i dyrektora Biura Orzecznictwa.  Może także powoływać i odwoływać zastępców przewodniczących wydziałów w Izbach, zastępców Szefa Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i zastępców dyrektora Biura Orzecznictwa oraz naczelników wydziałów w Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i w Biurze Orzecznictwa. 

Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wydaje zbiór urzędowy orzeczeń sądów administracyjnych. 

Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na sześcioletnią kadencję spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. 

Wiceprezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje na pięcioletnią kadencję Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.  

Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego tworzą sędziowie Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przewodniczącym Zgromadzenia Ogólnego jest Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego. 

1) rozpatruje informację Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego o rocznej działalności Naczelnego Sądu Administracyjnego, 

2) przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów, 

3) wybiera kandydatów na stanowisko Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, 

4) wyraża zgodę w sprawie powołania i odwołania wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, 

5) ustala skład liczbowy Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz wybiera jego członków i dokonuje zmian w jego składzie, 

6) rozpatruje i opiniuje inne sprawy przedłożone przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego lub zgłoszone przez członków Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. 

7)Zgromadzenie Ogólne wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych wybiera, spośród kandydatów zgłoszonych przez zgromadzenia ogólne i sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego, dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa. 

Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego: 

1) ustala podział czynności w Naczelnym Sądzie Administracyjnym i określa szczegółowe zasady przydziału spraw poszczególnym sędziom, 

2) przedstawia Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego opinię o kandydatach na stanowiska sędziów, 

3) wyraża zgodę w sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów oraz powołania i odwołania przewodniczących wydziałów, Szefa Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i dyrektora Biura Orzecznictwa, 

4) rozpatruje sprawy przedstawiane Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego, 

5) rozpatruje i opiniuje inne sprawy przedłożone przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego lub z własnej inicjatywy. 

Kadencja Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego trwa trzy lata. Przewodniczącym Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego jest Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego. 

Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawy dyscyplinarne sędziów sądów administracyjnych: 

1) w pierwszej instancji - w składzie trzech sędziów, 

2) w drugiej instancji - w składzie siedmiu sędziów. 

Rzecznika Dyscyplinarnego Naczelnego Sądu Administracyjnego i jego zastępcę wybiera Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego na okres czterech lat. 

28. Organy pomocnicze sądów administracyjnych

W sądach administracyjnych są zatrudnieni asesorzy sądowi, starsi referendarze sądowi, referendarze sądowi, starsi asystenci sędziów, asystenci sędziów oraz urzędnicy i inni pracownicy sądowi. 

Asesora mianuje Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego

1) spełnia wymagania dotyczące sędziów sądów administracyjnych pkt 1-4 i 6, 

2) ukończyła 30 lat, 

3)  ⁽⁶⁾przez co najmniej cztery lata pozostawała na stanowisku sędziego, prokuratora lub radcy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej przez cztery lata wykonywała zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez sześć lat pozostawała w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego. 

Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego może, za zgodą kolegium sądu, powierzyć asesorowi sądowemu pełnienie czynności sędziowskich w tym sądzie na czas określony, nieprzekraczający pięciu lat. 

Na stanowisko referendarza sądowego, do wykonywania czynności w postępowaniu mediacyjnym oraz innych czynności sędziowskich określonych w ustawach, może być mianowany ten, kto spełnia wymagania określone dla kandydatów dla sędziów sądów administracyjnych pkt 1-3 oraz pozostawał co najmniej trzy lata na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego.  

Na stanowisko starszego referendarza sądowego może być mianowany referendarz sądowy, który zajmował stanowisko referendarza sądowego przez co najmniej dziesięć lat, nie był karany za przewinienia dyscyplinarne, a także uzyskiwał pozytywne okresowe oceny kwalifikacyjne. 

Na stanowisku asystenta sędziego, do samodzielnego wykonywania czynności administracji sądowej oraz czynności przygotowania spraw sądowych do ich rozpoznania, może być zatrudniony ten, kto spełnia wymagania określone dla kandydatów na sędziów sądów administracyjnych pkt 1-3.  

Na stanowisku starszego asystenta sędziego może być zatrudniony asystent sędziego, który zajmował stanowisko asystenta sędziego przez co najmniej pięć lat, nie był karany za przewinienia dyscyplinarne, a także uzyskiwał pozytywne okresowe oceny kwalifikacyjne. 

29. Kompetencje i skład krajowej rady sadownictwa.

Kompetencje:

1) podejmuje uchwały w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów; 

2) ⁽²⁾rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego na stanowiskach sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz na stanowiska sędziowskie w sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i w sądach wojskowych; 

3) ⁽³⁾przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym, sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i sądach wojskowych; 

4) ⁽⁴⁾rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziego w stan spoczynku; 

5) rozpatruje wystąpienia sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko sędziowskie; 

6) wybiera rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych; 

7) wyraża opinie w sprawie powołania i odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu powszechnego albo sądu wojskowego; 

8) ⁽⁵⁾uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i czuwa nad ich przestrzeganiem. 

Rada ponadto:  wypowiada się o stanie kadry sędziowskiej; ⁽opiniuje projekty aktów prawnych w sprawach wynagrodzeń sędziowskich oraz przedstawia wnioski w tym zakresie;  opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących sądownictwa i sędziów;  ⁽⁷⁾opiniuje programy szkolenia na aplikacji ogólnej i sędziowskiej, zakres i sposób przeprowadzania egzaminów sędziowskich;  ⁽⁸⁾ wyraża stanowisko w sprawach dotyczących sądów i sędziów, wniesionych pod obrady Rady przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne organy władzy publicznej i organy samorządu sędziowskiego;  ⁽⁹⁾czuwa nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej i w przypadku uzyskania wiarygodnej informacji o przewinieniu służbowym, w tym o oczywistej i rażącej obrazie przepisów prawa i uchybieniu godności urzędu, występuje z żądaniem podjęcia czynności dyscyplinarnych wobec sędziego;  ⁽¹⁰⁾opiniuje kandydatów na Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury; 

⁽¹²⁾wskazuje 3 członków Rady Programowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.  ⁽¹⁴⁾Rada przedstawia Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, nie później niż do 31 maja roku następnego, informację z rocznej działalności Rady oraz postulaty co do aktualnych problemów i potrzeb wymiaru sprawiedliwości. Nad informacją w Sejmie i Senacie nie przeprowadza się głosowania. 

W skład K.R.S. wchodzą :

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Minister Sprawiedliwości (są członkami Rady przez okres pełnienia tych funkcji).

Osoba powołana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pełni swoje funkcje w Radzie bez oznaczania okresu kadencji i może być odwołana w każdym czasie. ( Mandat osoby powołanej przez Prezydenta wygasa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Prezydenta. )

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wybiera spośród posłów czterech członków Rady na okres swojej kadencji.  Senat Rzeczypospolitej Polskiej wybiera spośród senatorów dwóch członków Rady na okres swojej kadencji. (Kadencja członków Rady wybranych przez Sejm i Senat upływa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Sejmu i Senatu.)

Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego wybiera spośród sędziów tego Sądu dwóch członków Rady na okres kadencji. 

⁽²⁴⁾Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych wojewódzkich sądów administracyjnych wybiera spośród sędziów sądów administracyjnych dwóch członków Rady na okres kadencji. 

Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów apelacji wybiera spośród sędziów sądów apelacyjnych dwóch członków Rady na okres kadencji. 

⁽²⁵⁾Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów wybiera spośród swego grona ośmiu członków Rady na okres kadencji. 

Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych wybiera spośród swego grona jednego członka Rady na okres kadencji. 

 Mandat wybieranego członka Rady wygasa przed upływem czteroletniej kadencji w razie: 

1) śmierci; 

2) zrzeczenia się mandatu; 

2a)  ⁽²⁶⁾złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu; 

3) odwołania przez organ, który dokonał wyboru; 

4)  ⁽²⁷⁾zgłoszenia jego kandydatury na inne stanowisko sędziowskie; 

5) wygaśnięcia mandatu posła albo senatora; 

6) wygaśnięcia albo rozwiązania stosunku służbowego sędziego; 

7) przejścia lub przeniesienia sędziego w stan spoczynku. 

Mandat członków Rady będących posłami albo senatorami, w razie upływu kadencji Sejmu i Senatu, wygasa wraz z wyborem członków Rady wybranych przez Sejm i Senat następnej kadencji.

30. Kompetencje i skład Trybunału Stanu.

Podstawą funkcjonowania Trybunału Stanu jest Konstytucja RP oraz ustawa z dnia 26 marca 1982 roku o Trybunale Stanu. Zgodnie z art. 173 i 174 Konstytucji sądy i Trybunały są władzą niezależną i odrębną od innych władz, które mają prawo wydawania wyroków w imieniu RP. Trybunał Stanu jest organem sądowniczym, ale nie należy do sądów powszechnych ani do szczególnych. Odpowiedzialność przed TS ponoszą osoby zajmujące kluczowe stanowiska w państwie: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie RM, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Ministrowie, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie. Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania naruszyły, chociażby nieumyślnie Konstytucje lub ustawę. Za czyny takie o ile nie wypełniają znamion przestępstwa lub przestępstwa skarbowego TS wymierza karę utratę czynnego i biernego prawa wyborczego we wszystkich wyborach, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub samorządowych, utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych. Za naruszenie zakazów odnoszących się do posła lub senatora TS orzeka pozbawienie mandatu poselskiego. Kary dotyczące utraty praw i zakazów mogą być orzekane na czas od 2 do 10 lat. W razie uznania przez TS chociażby nieumyślnego popełnienia czynów TS orzeka odpowiednio dla prezydenta złożenie z urzędu, a w odniesieniu do pozostałych osób - utratę zajmowanych stanowisk. Za czyny stanowiące przestępstwa w tym także skarbowe TS orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawie. Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu na wstępny wniosek złożony Marszałkowi Sejmu, przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia. Urząd Prezydenta w takim momencie ulega zawieszeniu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą ZN podjętą większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN. Jeżeli ZN nie podejmuje uchwały umarza się postępowanie w sprawie. Prawo do pociągnięcia pozostałych osób do odpowiedzialności przed TS przysługuje wyłącznie Sejmowi. Wstępny wniosek może być złożony Marszałkowi Sejmu prze Prezydenta, co najmniej 115 posłów, komisję śledczą. Sejm podejmuje uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS tych osób bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

TS zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, zachowuje swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu TS.

Skład Trybunału Stanu określony jest w Konstytucji w art. 199 i ustawie o TS. Składa się z przewodniczącego,

2 zastępców i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków musza mieć kwalifikacje sędziów. Przewodniczącym TS jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Członkowie TS są niezawiśli w sprawowaniu funkcji sędziów i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Korzystają z immunitetu formalnego, zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej członka TS wyraża w drodze uchwały TS. TS jest sądem 1 i 2 instancji. W 1 instancji orzeka w składzie przewodniczącego i 4 członków, w 2 instancji w składzie przewodniczącego i 6 członków, z wyłączeniem sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrywaniu sprawy w 1 instancji. Jeżeli w sprawie pojawi się zagadnienie wymagające wykładni zasadniczej, TS może odroczyć sprawę w celu rozpatrzenia jej przez pełny skład TS.

31. Kompetencje i skład Trybunału Konstytucyjnego.

TK funkcjonuje na podstawie konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 roku o TK. Jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, której ratyfikacja wymaga zgody w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawane przez centralne organy państwowe z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, skargi konstytucyjnej wniesionej po wyczerpaniu drogi prawnej, sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, TK na wniosek Prezydenta stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją, TK na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić o takiej niemożności. Każdy sąd może przedstawić TK zapytanie prawne, co do wszelkich zgodności, jeżeli od odpowiedzi na pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sadem.

W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat. Sędzią TK może być osoba posiadająca kwalifikacje sędziego SN lub NSA i wyróżniająca się wiedza prawniczą. Kandydatów przedstawia, co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała zapada bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy posłów. Prezesa i wice powołuje Prezydent spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne. Sędziowie TK są niezawiśli w sprawowaniu swojej funkcji i podlegają tylko Konstytucji. Korzystają z immunitetu formalnego, zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej wyraża Zgromadzenie Sędziów TK. Sędzia TK odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie przepisów prawa, uchybienie godności urzędu lub nieetyczne zachowanie, karą upomnienia, nagany lub usunięcia ze stanowiska sędziego TK. Sędzia przechodzi w stan spoczynku po ukończeniu swojej kadencji, ale ma prawo powrotu do poprzednio zajmowanego stanowiska.

Organami TK są: Zgromadzenie Ogólne oraz prezes TK. Zgromadzenie Ogólne tworzą sędziowie TK. Do kompetencji zgromadzania należy uchwalanie regulaminu TK, wybór kandydatów na prezesa i wice, uchwalanie statutu Biura Trybunału, projektu dochodów i wydatków. Prezes TK reprezentuje TK na zewnątrz oraz wykonuje czynności określone w regulaminie i ustawie.

32. Trybunały i sądy międzynarodowe.

Do trybunałów i sądów międzynarodowych zalicza się:

• Europejski Trybunał Praw Człowieka

• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

• Sąd

• Sądy wyspecjalizowane - Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Eropejskiej.

• Międzynarodowy Trybunał Karny.

Europejski Trybunał Praw Człowieka

Podstawą funkcjonowania ETPC jest konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku, zmieniona protokołami 3, 5, 8 oraz uzupełniona protokołem nr 2. ETPC stworzony został w celu zapewnienia przestrzegania zobowiązań wynikających z konwencji dla układających się stron.

Trybunał składa się z sędziów, których liczba jest równa licznie państw członków Rady Europy, wybieranych przez Zgromadzenie Parlamentarne w odniesieniu do każdego z państw członkowskich, większością głosów, w liczbie 3 kandydatów przedstawionych przez te państwa, na okres 6 lat. Mogą oni być wybierani ponownie, jednak kadencja połowy sędziów wybieranych w 1 wyborach upływa po 3 latach. Kadencja upływa również z chwila osiągnięcia przez sędziego 70 roku życia.

W celu rozpatrzenia wniesionych spraw Trybunał zasiada w składzie komitetów 3 sędziów, Izb 7 sędziów i Wielkiej Izby 17 sędziów. W składzie Izby i Wielkiej Izby zasiada z urzędu sędzia wybierany przez zainteresowane państwo. W składzie wielkiej Izby zasiada również Przewodniczący i wice Trybunału, przewodniczący izby oraz inni sędziowie zgodnie z regulaminem.

Trybunał przyjmuje skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek - ofiar naruszenia praw. Trybunał rozpatruje sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych przewidzianych prawem wewnętrznym zgodnie ze wszystkimi zasadami prawa międzynarodowego lub jeśli sprawa została wniesiona w ciągu 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji. Trybunał nie rozpatruje skarg anonimowych lub co istoty identycznych ze sprawą już rozpatrzoną lub sprawą, która została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia i jeśli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji. Trybunał uznaje za niedopuszczalną każdą skargę indywidualną, niedającą się pogodzić postanowieniami konwencji lub protokołu, będącą nieuzasadniona lub naruszającą prawo do skargi. Państwa członkowskie Rady Europy są zobowiązani do przestrzegania ostatecznych wyroków Trybunału we wszystkich sprawach, w których są stronami.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

TSUE funkcjonuje na podstawie traktatów założycielskich, traktatu o UE z dnia 7 lutego 1992 roku, Statutu Trybunału Sprawiedliwości ustanowionego na podstawie art. 245 traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, przepisów proceduralnych zamieszczonych w Regulaminie TSUE ustanowionym 19 czerwca 1991 roku.

W skład TUSE wchodzi 27 sędziów i 8 rzeczników generalnych, powołanych przez każde z państw członkowskich. Sędziami i rzecznikami mogą być osoby dające pełną gwarancję niezależności i odpowiadają warunkom wymaganym w ich krajach do objęcia najwyższych stanowisk sądowych bądź wyróżniają się wiedzą prawniczą. Każde z państw członkowskich ma swojego sędziego natomiast rzeczników mianuje się z 4 największych państw: Włochy, Niemcy, Francja i Wielka Brytania a pozostali desygnowani są przez mniejsze państwa na zasadzie rotacji. Kadencja sędziów i rzeczników trwa 6 lat, co 3 lata następuje zmiana połowy składu sędziowskiego i rzeczników generalnych. Zakończenie kadencji następuje również na skutek śmierci, rezygnacji, upływu czasu, na który został mianowany i zwolnienia z funkcji na podstawie jednomyślnej decyzji składu, który uznał, że sędzia lub rzecznik nie spełnia warunków do zajmowania stanowiska. Sędziom i rzecznikom przysługuje immunitet jurysdykcyjny uniemożliwiający ściganie i prowadzenie postępowania przeciwko nim w czasie pełnienia funkcji, immunitet podatkowy obejmujący zwolnienie z opodatkowania wynagrodzenia, immunitet celny umożliwiający przywożenie i wywożenie ruchomości i samochodów, immunitet w sprawach imigracyjnych dotyczący małżonka i członków rodziny, prawo do świadczeń socjalnych i ułatwienia związane z obrotem walutowym. Sędziowie wybierają spośród siebie Prezesa Trybunału, pełniącego funkcje sądowo-administracyjne, przez 3 lata lub ponownie. Na roczną kadencję wybierany jest Pierwszy Rzecznik Generalny, zajmujący się przydzielaniem spraw poszczególnym rzecznikom. TSUE obraduje na sesjach plenarnych, jedynie z przerwą wakacyjna i świąteczną, może orzekać w izbach 3 lub 5 osobowych, w składzie Wielkiej Izby albo w pełnym składzie. W skład Wielkiej Izby wchodzi 11 sędziów, w tym prezesi izb 5-osobowych. Kierownictwo administracyjne nad TSUE sprawuje Sekretarz mianowany na 6-letnia kadencję, pełni on funkcje sądowe oraz zarządza finansami TSUE. Administracja TSUE jest zorganizowana w 5 dyrektoriatów: I - Wydział biblioteczny i Wydział badań i dokumentacji, II - Dyrektoriat tłumaczeń, III - Dyrektoriat tłumaczenia symultanicznego, IV - D. Informacyjny, V - D. Administracyjny.

ETS pełni funkcję sądu konstytucyjnego, międzynarodowego, administracyjnego, cywilnego i sądu pracy.

Siedzibą jest Luksemburg, a językiem urzędowym język francuski.

33. Sądy polubowne wg k.p.c. oraz konwencji międzynarodowych.

Miejsce postępowania przed sądem polubownym wskazują strony, a w razie braku takiego wskazania określa je sąd polubowny, biorąc pod uwagę przedmiot postępowania, okoliczności sprawy i dogodność dla stron. 

Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga umowy stron, w której należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć (zapis na sąd polubowny).   Zapis na sąd polubowny powinien być sporządzony na piśmie. 

Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie wyłącza możliwości zabezpieczenia przez sąd roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym.  Jeżeli osoba wyznaczona w zapisie na sąd polubowny jako arbiter lub arbiter przewodniczący odmawia pełnienia tej funkcji lub gdy pełnienie przez nią tej funkcji okaże się z innych przyczyn niemożliwe, zapis na sąd polubowny traci moc, chyba że strony postanowiły inaczej. 

Sąd polubowny może orzekać o swej właściwości, w tym o istnieniu, ważności albo skuteczności zapisu na sąd polubowny. Nieważność albo wygaśnięcie umowy podstawowej, w której zamieszczono zapis na sąd polubowny, samo przez się nie oznacza nieważności lub wygaśnięcia zapisu. 

Jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, sąd polubowny na wniosek strony, która uprawdopodobniła dochodzone roszczenie, może postanowić o zastosowaniu takiego sposobu zabezpieczenia, który uzna za właściwy ze względu na przedmiot sporu. Wydając takie postanowienie, sąd polubowny może uzależnić jego wykonanie od złożenia stosownego zabezpieczenia. 

Postanowienie sądu polubownego o zastosowaniu tymczasowego środka zabezpieczającego podlega wykonaniu po nadaniu mu klauzuli wykonalności przez sąd.

Strony mogą w umowie określić liczbę sędziów sądu polubownego (arbitrów).  W braku takiego określenia powołuje się sąd polubowny w składzie trzech arbitrów.  Arbitrem może być osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo, mająca pełną zdolność do czynności prawnych.  Arbitrem nie może być sędzia państwowy. Nie dotyczy to sędziów w stanie spoczynku. 

W braku takiego uzgodnienia arbitrów powołuje się w sposób następujący: 

1) jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez sąd polubowny składający się z nieparzystej liczby arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a następnie arbitrzy powołują arbitra przewodniczącego; jeżeli strona nie powoła arbitra lub arbitrów w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej strony, aby to uczyniła, lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie powołali arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, arbitra lub arbitrów lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze stron, 

2) jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez jedynego arbitra, a w terminie miesiąca od dnia, w którym jedna ze stron zwróciła się o wspólne powołanie arbitra, strony tego nie uczyniły, arbitra powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze stron, 

3) jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez sąd polubowny składający się z parzystej liczby arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a arbitrzy wybierają ze swego grona przewodniczącego; jeżeli strona nie powoła arbitra lub arbitrów w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej strony, aby to uczyniła, lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie wybrali arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, arbitra lub arbitrów lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze stron. 

Arbiter może ustąpić w każdym czasie. Jeżeli ustąpienie nastąpiło bez ważnych powodów, arbiter ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. 

Strony mogą w każdym czasie złożyć zgodne oświadczenie na piśmie o odwołaniu każdego z arbitrów. 

W postępowaniu przed sądem polubownym strony powinny być traktowane równoprawnie. Każda ze stron ma prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie. 

Strony mogą uzgodnić zasady i sposób postępowania przed sądem polubownym.  W braku odmiennego uzgodnienia stron, sąd polubowny może, z zastrzeżeniem przepisów ustawy, prowadzić postępowanie w taki sposób, jaki uzna za właściwy. Sąd polubowny nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem.

 

34. Izby morskie.

 Do właściwości izb morskich należy: 

1) orzekanie w sprawach z wypadków morskich; 

2) rozpoznawanie innych spraw przekazanych izbom morskim odrębnymi przepisami. 

⁽³⁾Wypadkami morskimi w rozumieniu ustawy są zdarzenia na morzu lub wodach z nim połączonych, na których statki morskie uprawiają żeglugę, polegające na:   zatonięciu, zaginięciu lub utraceniu statku w inny sposób;  opuszczeniu statku;  zderzeniu statków;  zetknięciu statku z dnem, podwodną lub nawodną przeszkodą; uderzeniu statku w budowlę, urządzenie lub instalację, w następstwie którego statek spowodował ich uszkodzenie lub doznał uszkodzenia; powstaniu pożaru lub wybuchu na statku; zanieczyszczeniu środowiska w następstwie utraty lub uszkodzenia statku; zagrożeniu albo ograniczeniu bezpieczeństwa statku lub znajdujących się na nim osób,  zaginięciu człowieka przebywającego na statku; śmierci lub uszczerbku na zdrowiu człowieka w związku z pracą lub pobytem na statku, zachowaniem się statku, działaniem lub stanem jego urządzeń albo innych jego elementów lub właściwościami ładunku statku. Izby morskie rozpoznają wypadki morskie: 

1) statków o polskiej przynależności; 

2) statków o obcej przynależności, jeżeli wypadek nastąpił na polskich morskich wodach wewnętrznych lub polskim morzu terytorialnym albo jeżeli z wnioskiem o wszczęcie postępowania wystąpił armator lub kapitan takiego statku. 

⁽⁷⁾Izby morskie rozpatrują również sprawy wypadków morskich promów pasażerskich typu ro-ro oraz szybkich statków pasażerskich, jeżeli wypadek nastąpił na obszarze innym niż polskie wody wewnętrzne lub polskie morze terytorialne, w przypadku gdy ostatnim portem zawinięcia statku był port Rzeczypospolitej Polskiej.  Sprawy wypadków morskich, w których uczestniczyły jednostki pływające Marynarki Wojennej, Straży Granicznej lub Policji, izby morskie rozpoznają, w odniesieniu do tych jednostek, za zgodą Dowódcy Marynarki Wojennej, Komendanta Głównego Straży Granicznej lub Komendanta Głównego Policji. 

Sprawy należące do właściwości izb morskich rozpoznają:  

1) w pierwszej instancji - Izba Morska w Gdańsku i Izba Morska w Szczecinie;  

2) w drugiej instancji - Odwoławcza Izba Morska.  

Terytorialny zakres działania izb morskich określa ⁽¹¹⁾Minister właściwy do spraw gospodarki morskiej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia. Do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji miejscowo jest właściwa izba morska, w której okręgu:  

1) znalazł się statek lub jego załoga po wypadku,  

2) znajduje się miejsce wypadku,  

3) leży port macierzysty statku,  - w zależności od tego, w której izbie najpierw wszczęto postępowanie.  

W skład izby morskiej wchodzą: sędziowie, w tym przewodniczący i jeden lub więcej wiceprzewodniczących i ławnicy. Izby morskie rozpoznają sprawy wypadków morskich na rozprawie, w pierwszej instancji - w składzie jednego sędziego oraz dwóch ławników, w drugiej instancji - w składzie jednego sędziego oraz czterech ławników. Rozprawie przewodniczy sędzia.  Przewodniczący izby morskiej pierwszej i drugiej instancji może zwiększyć skład orzekający o dwóch ławników lub o jednego sędziego i jednego ławnika, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na zawiły charakter sprawy. 

35. Organy qasi-sądowe

Organy quasi - sądowe to organy rozstrzygające powołane i odpowiednio zorganizowane w celu orzekania, działające na podstawie własnych kompetencji i nie posiadają przynajmniej jednej z cech sądów w znaczeniu materialnym,

zawodowe izby morskie ( orzekające co do faktów)

społeczne urzędy patentowe (osoby w nich orzekające nie muszą mieć wykształcenia prawniczego)

sądy polubowne + Międzynarodowy Arbitraż Handlowy

arbitraż społeczny , komisje prawa autorskiego, samorządowe kolegia odwoławcze

36. Organy pozasądowe

Organy pozasądowe to organy rozstrzygające, realizujące tę funkcję pobocznie, obok swojej działalności właściwej, traktując ją jako uboczny rodzaj działalności, np. policja, inspekcje, straż miejska, graniczna

37. Organy pojednawcze

Organy pojednawcze to organy specjalnie powołane do prowadzenia działalności pojednawczej i odpowiednio w tym celu zorganizowane, np. mediator, komisja koncyliacyjna, komisja pojednawcza w sprawach z zakresu prawa pracy.

38. Organy kontroli legalności sensu largo i sensu stricte

Organy kontroli legalności to organy specjalnie powołane do kontroli przestrzegania prawa i odpowiednio w tym celu zorganizowane. W znaczeniu wąskim wyłącznym ich zadaniem jest kontrola przestrzegania prawa prokuratura.

W znaczeniu szerokim wykonują działalność kontrolną przestrzegania prawa łącznie z innymi rodzajami działalności Najwyższa Izba Kontroli, policja, ABW, AW, CBA, straż miejska, straż graniczna, prezes UOKiK, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Państwowa Inspekcja Pracy, Sanepid, Państwowa Inspekcja Handlowa, KRRiTV, organy kontroli skarbowej.

39. Kompetencje prokuratury

⁽¹⁰⁾Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. 

⁽¹³⁾Zadania te prokuratorzy wykonują przez: 

1) prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami; 

2)  ⁽¹⁵⁾wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli; 

3)  ⁽¹⁶⁾podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach; 

4)  ⁽¹⁷⁾sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności; 

5)  ⁽¹⁸⁾współpracę z jednostkami naukowymi w zakresie prowadzenia badań dotyczących problematyki przestępczości, jej zwalczania i zapobiegania oraz kontroli; 

5a)  ⁽¹⁹⁾gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie w systemach informatycznych danych, w tym danych osobowych, pochodzących z prowadzonych lub nadzorowanych na podstawie ustawy postępowań oraz z udziału w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia lub innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy, przekazywanie danych i wyników analiz właściwym organom, w tym organom innych państw, organizacjom międzynarodowym, w tym ponadnarodowym, oraz organom Unii Europejskiej, jeżeli przewiduje to ustawa lub umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską lub jeżeli przekazywanie danych i wyników analiz tym organom i organizacjom wynika z odrębnych przepisów;

6)  ⁽²³⁾zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji; 

7)  ⁽²⁶⁾koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe; 

8)  ⁽²⁷⁾współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa; 

9)  ⁽³⁰⁾opiniowanie projektów aktów normatywnych; 

40. Organizacja prokuratury

Prokuraturę stanowią Prokurator Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. 

⁽⁶⁾Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratury. 

Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są:

prokuratorzy Prokuratury Generalnej,

prokuratur apelacyjnych,

prokuratur okręgowych

prokuratur rejonowych 

Prokuratorami wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury są:

prokuratorzy Naczelnej Prokuratury Wojskowej,

wojskowych prokuratur okręgowych

wojskowych prokuratur garnizonowych. 

⁽⁵⁷⁾Prokuratorami Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu są:

prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu,

prokuratorzy oddziałowych komisji ścigania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu,

prokuratorzy Biura Lustracyjnego

prokuratorzy oddziałowych biur lustracyjnych. 

41. Powołanie na stanowisko prokuratora

⁽¹⁰⁵⁾Prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury powołuje Prokurator Generalny na wniosek Krajowej Rady Prokuratury. 

^{(148) (150)}Prokuratorem może być powołany ten, kto:  

1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;  

2) jest nieskazitelnego charakteru;  

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;  

4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków prokuratora;  

5) ukończył 26 lat;  

6) złożył egzamin prokuratorski lub sędziowski;  

7) pracował w charakterze asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej rok albo odbył w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury okres służby przewidziany w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.  

⁽¹⁵¹⁾Na prokuratora w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury może być powołany oficer zawodowy, oficer służby okresowej, zwani dalej „oficerem”, lub prokurator powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury. 

⁽¹⁵²⁾Wymagania, o których mowa w pkt 6 i 7, nie dotyczą:  

profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej Akademii Nauk oraz w instytutach naukowo-badawczych i innych placówkach naukowych; ⁽¹⁵³⁾sędziów; 

⁽¹⁵⁴⁾adwokatów, radców prawnych oraz radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, którzy wykonywali ten zawód lub zajmowali takie stanowisko przez co najmniej trzy lata

⁽¹⁶³⁾Na stanowisko prokuratora Prokuratury Generalnej może być powołany ten, kto spełniając warunki do objęcia stanowiska prokuratora prokuratury powszechnej, ma co najmniej dziesięcioletni staż na stanowisku prokuratora lub sędziego, w tym nie mniej niż sześcioletni okres pracy na stanowisku prokuratora Prokuratury Krajowej, prokuratury apelacyjnej lub okręgowej, Naczelnej Prokuratury Wojskowej, prokuratora wojskowej prokuratury okręgowej lub prokuratora Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, sędziego sądu apelacyjnego lub okręgowego bądź wojskowego sądu okręgowego albo co najmniej przez okres dwunastu lat przed powołaniem wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza. 

⁽¹⁶⁴⁾Na stanowisko prokuratora prokuratury apelacyjnej może być powołany ten, kto spełniając warunki do objęcia stanowiska prokuratora prokuratury powszechnej, ma co najmniej sześcioletni okres pracy na stanowisku prokuratora lub sędziego, w tym co najmniej trzyletni okres pracy na stanowisku prokuratora prokuratury okręgowej, prokuratora wojskowej prokuratury okręgowej lub prokuratora Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, sędziego sądu okręgowego lub wojskowego sądu okręgowego albo co najmniej przez okres ośmiu lat przed powołaniem wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza. 

⁽¹⁶⁵⁾Na stanowisko prokuratora prokuratury okręgowej może być powołany ten, kto spełniając warunki do objęcia stanowiska prokuratora prokuratury powszechnej, ma co najmniej czteroletni okres pracy na stanowisku prokuratora prokuratury rejonowej, prokuratora wojskowej prokuratury garnizonowej, prokuratora Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, sędziego sądu powszechnego lub wojskowego albo co najmniej przez okres sześciu lat przed powołaniem wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza. 

42. Prawa, obowiązki odpowiedzialność dyscyplinarna prokuratorów

^{(390) (392)}Prokurator jest obowiązany postępować zgodnie ze ślubowaniem prokuratorskim.  Powinien w służbie i poza służbą strzec powagi sprawowanego urzędu i unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności prokuratora lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności.⁽³⁹³⁾W okresie zajmowania stanowiska prokurator nie może należeć do partii politycznej ani brać udziału w żadnej działalności politycznej.  ⁽³⁹⁴⁾Prokuratorowi ubiegającemu się o mandat posła albo senatora, albo radnego udziela się urlopu bezpłatnego na czas kampanii wyborczej.  ⁽³⁹⁶⁾Prokurator jest obowiązany stale podnosić kwalifikacje zawodowe. Prokurator powinien niezwłocznie zawiadomić przełożonego o toczącym się postępowaniu sądowym, w którym występuje w charakterze strony lub uczestnika postępowania. 

Prokurator jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których w postępowaniu przygotowawczym, a także poza jawną rozprawą sądową, powziął wiadomość ze względu na swoje stanowisko prokuratora.  Obowiązek zachowania tajemnicy trwa także po ustaniu stosunku służbowego. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy prokurator składa zeznania jako świadek w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru Państwa albo takiemu ważnemu interesowi prywatnemu, który nie jest sprzeczny z celami wymiaru sprawiedliwości. W takich wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić prokuratora Prokurator Generalny. Prokurator nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w łącznym wymiarze nieprzekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, jeżeli wykonywanie tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków prokuratora.   Prokuratorowi nie wolno także podejmować innego zajęcia ani sposobu zarobkowania, które by przeszkadzało w pełnieniu obowiązków prokuratora, mogło osłabiać zaufanie do jego bezstronności lub przynieść ujmę godności urzędu prokuratora.  Prokurator nie może: 

1) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego; 

2) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni; 

3) być członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą; 

4) posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10 % akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10 % kapitału zakładowego; 

5) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem bądź pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. 

⁽⁴²²⁾Prokuratorzy są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym. Oświadczenie o stanie majątkowym dotyczy majątku odrębnego oraz objętego małżeńską wspólnością majątkową.

Prokurator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani tymczasowo aresztowany bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego, a zatrzymany - bez zgody przełożonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. Do wydania zezwolenia na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej wolno przedsięwziąć tylko czynności niecierpiące zwłoki, zawiadamiając o tym niezwłocznie prokuratora przełożonego. 

⁽⁵¹²⁾Za wykroczenie prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie. 

Prokurator powinien mieszkać w miejscowości będącej siedzibą jednostki organizacyjnej prokuratury, w której pełni służbę. 

⁽⁶⁵⁷⁾Prokurator odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu prokuratorskiego.  ^(658)oO Odpowiada dyscyplinarnie także za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli uchybił godności piastowanego wówczas urzędu państwowego lub okazał się niegodnym urzędu prokuratorskiego.   Za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie. 

Karami dyscyplinarnymi są: 

1) upomnienie; 

2) nagana; 

3) usunięcie z zajmowanej funkcji; 

4) przeniesienie na inne miejsce służbowe; 

5) wydalenie ze służby prokuratorskiej. 

⁽⁶⁶¹⁾Wymierzenie kary określonej w pkt 2-4 pociąga za sobą pozbawienie możliwości awansowania przez okres trzech lat oraz niemożność udziału w tym okresie w kolegium prokuratury okręgowej, w kolegium prokuratury apelacyjnej i w zgromadzeniu prokuratorów, w Krajowej Radzie Prokuratury i w sądzie dyscyplinarnym. 

⁽⁶⁶⁸⁾Po upływie trzech lat od chwili czynu nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego, a w razie wszczęcia ulega ono umorzeniu.   Jeżeli jednak czyn zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie dyscyplinarne nie może nastąpić wcześniej niż przedawnienie przewidziane w przepisach Kodeksu karnego. 

⁽⁶⁷⁰⁾Przełożonym dyscyplinarnym jest w stosunku do prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury Prokurator Generalny oraz prokurator apelacyjny w stosunku do prokuratorów prokuratury apelacyjnej, prokuratorów prokuratur okręgowych i prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury apelacyjnej, a także prokurator okręgowy w stosunku do prokuratorów prokuratury okręgowej i prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury okręgowej. W stosunku do prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury przełożonym dyscyplinarnym jest Naczelny Prokurator Wojskowy. 

⁽⁶⁷⁷⁾W sprawach dyscyplinarnych orzekają sądy dyscyplinarne: 

1)  ⁽⁶⁷⁸⁾dla prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury działające przy Prokuratorze Generalnym: 

a)  ⁽⁶⁷⁹⁾w pierwszej instancji - Sąd Dyscyplinarny, 

b) ⁽⁶⁸⁰⁾w drugiej instancji - Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny; 

2)  ⁽⁶⁸¹⁾dla prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury - Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej. 

43. Status Prokuratora Generalnego

Prokurator Generalny kieruje działalnością prokuratury. ⁽⁸⁹⁾Prokurator Generalny, a na obszarze swego działania może zarządzić wizytację jednostki organizacyjnej prokuratury w celu kontroli realizacji ustawowych zadań przez tę jednostkę w określonym zakresie. 

Prokurator Generalny przedstawia Prezesowi Rady Ministrów, nie później niż do końca pierwszego kwartału roku następnego, sprawozdanie z rocznej działalności prokuratury. 

 ⁽¹⁰⁵⁾Prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury powołuje Prokurator Generalny na wniosek Krajowej Rady Prokuratury. 

Kadencja Prokuratora Generalnego trwa sześć lat, licząc od dnia złożenia ślubowania. Po upływie kadencji Prokurator Generalny pełni obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowo powołanego Prokuratora Generalnego.  Prokurator Generalny, po zakończeniu kadencji, nie może być ponownie powołany na to stanowisko. Po zakończeniu kadencji Prokurator Generalny może przejść w stan spoczynku niezależnie od osiągniętego wieku. Prokuratora Generalnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie później niż w ciągu trzech miesięcy przed upływem kadencji Prokuratora Generalnego albo w ciągu trzech miesięcy od jej wygaśnięcia spośród kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury.  Krajowa Rada Sądownictwa i Krajowa Rada Prokuratury zgłaszają po jednym kandydacie na Prokuratora Generalnego, nie później niż na cztery miesiące przed upływem kadencji Prokuratora Generalnego albo w ciągu dwóch miesięcy od jej wygaśnięcia. 

⁽⁹⁴⁾Na stanowisko Prokuratora Generalnego może być powołana osoba będąca prokuratorem w stanie czynnym powszechnej lub wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, o co najmniej dziesięcioletnim stażu na stanowisku prokuratora, sędzią Izby Karnej lub Izby Wojskowej Sądu Najwyższego w stanie czynnym, sędzią sądu powszechnego lub sędzią sądu wojskowego w stanie czynnym, o co najmniej dziesięcioletnim stażu sędziowskim w sprawach karnych. 

Prokurator Generalny nie może pozostawać w innym stosunku służbowym lub stosunku pracy, ani też zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska naukowo-dydaktycznego lub naukowego w szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, ani wykonywać innych zajęć zarobkowych.  Prokurator Generalny nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. 

Prokurator Generalny nie może być bez uprzedniej zgody sądu dyscyplinarnego pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prokurator Generalny nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie zawiadamia się Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.   Za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę, oraz za wykroczenie Prokurator Generalny odpowiada tylko dyscyplinarnie. 

Kadencja Prokuratora Generalnego wygasa w razie jego śmierci lub odwołania.  Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odwołuje Prokuratora Generalnego przed upływem kadencji, jeżeli: 

1) zrzekł się stanowiska; 

2) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków Prokuratora Generalnego na skutek choroby lub utraty sił, stwierdzonej orzeczeniem lekarskim; 

3) został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego albo złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu; 

4) został prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną,

W przypadku gdy Prokurator Generalny sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu, Prezes Rady Ministrów może wystąpić do Sejmu z wnioskiem o odwołanie Prokuratora Generalnego przed upływem kadencji. Sejm odwołuje Prokuratora Generalnego uchwałą podjętą większością dwóch trzecich głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 

44. Aplikacja sędziowska i prokuratorska

Minister Sprawiedliwości sprawuje nadzór merytoryczny nad aplikacjami: ogólną, sędziowską i prokuratorską. Minister Sprawiedliwości zarządza, w zależności od potrzeb kadrowych sądów i prokuratury, nabór na aplikację ogólną, sędziowską oraz prokuratorską i jednocześnie wyznacza limit miejsc na te aplikacje. 

Nabór na aplikację ogólną odbywa się w drodze konkursu składającego się z 2 etapów: 

1) testu sprawdzającego wiedzę z poszczególnych dziedzin prawa; 

2) pracy pisemnej sprawdzającej umiejętność stosowania argumentacji prawniczej, zasad wykładni oraz kwalifikowania stanów faktycznych. 

Warunkiem dopuszczenia do drugiego etapu konkursu jest uzyskanie z testu minimum punktów określonego przez Ministra Sprawiedliwości. 

Dyrektor Krajowej Szkoły na podstawie listy kwalifikacyjnej ustala listę kandydatów zakwalifikowanych na aplikację ogólną zawierającą ich imiona i nazwiska.

Aplikantem aplikacji ogólnej może zostać osoba: 

1) która posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; 

2) która posiada nieposzlakowaną opinię; 

3) która nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe; 

4) przeciwko której nie jest prowadzone postępowanie karne o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe; 

5) która ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej; 

6) która została umieszczona na liście. 

Aplikacja ogólna trwa 12 miesięcy. W trakcie aplikacji ogólnej aplikanci odbywają zajęcia w Krajowej Szkole oraz praktyki zgodnie z programem aplikacji.  Dyrektor Krajowej Szkoły wyznacza aplikantowi patrona koordynatora, który służy aplikantowi pomocą merytoryczną oraz nadzoruje i koordynuje prawidłowy przebieg jego praktyk, zgodny z programem aplikacji ogólnej. Na czas odbywania przez aplikanta praktyk, zgodnie z programem aplikacji ogólnej, Dyrektor Krajowej Szkoły, w uzgodnieniu z patronem koordynatorem, wyznacza aplikantowi patrona każdej z praktyk, który zapoznaje aplikanta z czynnościami należącymi do zakresu jego obowiązków w trakcie praktyki i niezwłocznie po jej zakończeniu przedstawia patronowi koordynatorowi pisemną opinię wraz z oceną przebiegu praktyki. W oparciu o te opinie i oceny patron koordynator sporządza końcową opinię wraz z łączną oceną przebiegu wszystkich praktyk, które odbył aplikant. 

Warunkiem ukończenia aplikacji ogólnej jest uzyskanie pozytywnych ocen ze wszystkich sprawdzianów i praktyk objętych programem aplikacji. 
Dyrektor Krajowej Szkoły wydaje decyzję w sprawie przyjęcia na aplikację sędziowską albo prokuratorską. Decyzję o przyjęciu na aplikację sędziowską albo prokuratorską Dyrektor Krajowej Szkoły wydaje według kolejności umieszczenia kandydatów na liście klasyfikacyjnej aplikantówdo miejsca wyczerpania limitu przyjęć na te aplikacje. 

Aplikacja sędziowska trwa 54 miesiące. W ramach aplikacji sędziowskiej aplikanci odbywają w okresie 30 miesięcy zajęcia w Krajowej Szkole i praktyki zgodnie z programem aplikacji oraz w okresie kolejnych 24 miesięcy staż na stanowiskach: asystenta sędziego, a następnie referendarza sądowego, zgodnie z programem aplikacji. W okresie stażu aplikant aplikacji sędziowskiej zostaje zatrudniony na stanowisku asystenta sędziego na podstawie umowy o pracę na czas określony, a następnie na stanowisku referendarza sądowego na czas nieokreślony.  W trzydziestym miesiącu aplikacji sędziowskiej aplikanci przystępują do egzaminu sędziowskiego.  Warunkiem przystąpienia do egzaminu sędziowskiego jest uzyskanie pozytywnych ocen ze wszystkich sprawdzianów i praktyk, objętych programem aplikacji. Egzamin sędziowski składa się z części pisemnej i ustnej. 

Aplikacja prokuratorska trwa 30 miesięcy . W ramach aplikacji prokuratorskiej aplikanci odbywają zajęcia w Krajowej Szkole i praktyki zgodnie z programem aplikacji. W ostatnim miesiącu aplikacji prokuratorskiej aplikanci przystępują do egzaminu prokuratorskiego

45. Podmioty podlegające NIK, kryteria kontroli

Kryteria kontroli NIK: legalność, gospodarność, celowość i rzetelność.

Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. ⁽²⁾NIK może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych samorządowych jednostek organizacyjnych.   ⁽³Może również kontrolować działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych (przedsiębiorców) w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. ⁽¹⁷⁾Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować pod względem legalności i gospodarności działalność jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.   ⁽¹⁸⁾Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować pod względem legalności i gospodarności działalność jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych wykonujących zadania z zakresu funkcjonowania systemów gwarantowania środków pieniężnych i udzielania pomocy podmiotom objętym systemem gwarantowania, o których mowa w przepisach o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. 

⁽²³⁾Najwyższa Izba Kontroli kontroluje wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy. 

46. Prezes NIK i pracownicy NIK

 Pracownikami Najwyższej Izby Kontroli są: Prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny Najwyższej Izby Kontroli, pracownicy nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne oraz pracownicy zatrudnieni na stanowiskach administracyjnych i obsługi.  

 Prezesa Najwyższej Izby Kontroli - na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów - powołuje Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu.  Senat podejmuje uchwałę w sprawie powołania Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały w tym terminie oznacza wyrażenie zgody przez Senat.  

Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Sejm powołuje na stanowisko Prezesa Najwyższej Izby Kontroli inną osobę; przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio.  

Kadencja Prezesa Najwyższej Izby Kontroli trwa 6 lat, licząc od dnia złożenia przysięgi. Po upływie kadencji Prezes Najwyższej Izby Kontroli pełni obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.  Ta sama osoba może być Prezesem Najwyższej Izby Kontroli nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.   Kadencja Prezesa Najwyższej Izby Kontroli wygasa w razie jego śmierci, orzeczenia przez Trybunał Stanu utraty zajmowanego stanowiska lub odwołania. 

Sejm odwołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, jeżeli:  

1) zrzekł się on stanowiska; 

2) uzna, że stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby; 

3) został on skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa; 

3a) ⁽⁵²⁾złożył on niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu; 

4) Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych. 

⁽⁵³⁾Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.  

⁽⁵⁵⁾Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej, niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. ⁽⁶¹⁾Ze stanowiskiem wiceprezesa oraz dyrektora generalnego Najwyższej Izby Kontroli nie można łączyć mandatu posła i senatora. 

⁽⁵⁹⁾Wiceprezesów Najwyższej Izby Kontroli, w liczbie od 2 do 4, powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.   Prezes Najwyższej Izby Kontroli, za zgodą Marszałka Sejmu, powołuje i odwołuje dyrektora generalnego Najwyższej Izby Kontroli.  

Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w razie potrzeby zastępuje wyznaczony przez niego jeden z wiceprezesów.  

 Do wiceprezesów oraz dyrektora generalnego Najwyższej Izby Kontroli stosuje się przepis art. 19.  

 Pracownikami wykonującymi czynności kontrolne są pracownicy zatrudnieni na stanowiskach:  

1) głównych specjalistów kontroli państwowej; 

2) specjalistów kontroli państwowej; 

3) starszych inspektorów kontroli państwowej; 

4) inspektorów kontroli państwowej; 

5) młodszych inspektorów kontroli państwowej. 

Pracownikiem nadzorującym lub wykonującym czynności kontrolne może być osoba, która: 

1) ma obywatelstwo polskie; 

2) ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych; 

3) nie była karana za przestępstwo popełnione z winy umyślnej; 

4) ma wyższe wykształcenie; 

5) ma stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie na określonym stanowisku. 

Stosunek pracy z pracownikiem nawiązuje się na podstawie umowy o pracę, jeżeli jest on zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy.  Mianowanie jest uzależnione od aplikacji kontrolerskiej zakończonej złożeniem egzaminu z wynikiem pozytywnym przed komisją egzaminacyjną powołaną przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.  

Do obowiązków pracownika nadzorującego lub wykonującego czynności kontrolne należy w szczególności: 

1) należyte, bezstronne i terminowe wykonywanie zadań; 

2) obiektywne ustalanie i rzetelne dokumentowanie wyników kontroli; 

3) przestrzeganie tajemnicy ustawowo chronionej; 

4) godne zachowanie się w służbie i poza służbą; 

5) stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych. 

Pracownik Najwyższej Izby Kontroli jest obowiązany sumiennie wypełniać polecenia służbowe przełożonych.  

Pracownik Najwyższej Izby Kontroli jest obowiązany zachować w tajemnicy informacje, które uzyskał w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych.  Obowiązek zachowania tajemnicy trwa również po ustaniu zatrudnienia.   Od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić Prezes Najwyższej Izby Kontroli.  

Pracownik nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne nie może być członkiem partii politycznej ani prowadzić działalności politycznej.  
 Pracownikowi , ubiegającemu się o mandat posła lub senatora udziela się urlopu bezpłatnego na czas kampanii wyborczej, a w przypadku uzyskania mandatu na czas jego wykonywania.  

 Pracownik nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne nie może wykonywać zajęć, które godziłyby w interes Najwyższej Izby Kontroli lub byłyby niezgodne z jej zadaniami, a także pozostawałyby w sprzeczności z obowiązkami pracownika lub mogłyby wywoływać podejrzenie o stronniczość lub interesowność.  Pracownik nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne może podjąć dodatkowe zajęcie zarobkowe po uzyskaniu zgody Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.  

 Pracownik mianowany podlega okresowym ocenom kwalifikacyjnym nie rzadziej niż raz na 3 lata.  
⁽¹⁹⁴⁾Pracownikowi nadzorującemu lub wykonującemu czynności kontrolne, delegowanemu służbowo do zajęć poza stałym miejscem pracy, przysługują: zwrot kosztów podróży i zakwaterowania oraz diety .

Pracownicy Najwyższej Izby Kontroli, z wyjątkiem Prezesa, wiceprezesów, dyrektora generalnego, dyrektorów i wicedyrektorów jednostek organizacyjnych oraz doradców Prezesa, mają prawo zrzeszania się w związkach zawodowych.   Pracownicy nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne mogą należeć do związku zawodowego zrzeszającego wyłącznie pracowników Najwyższej Izby Kontroli. W Najwyższej Izbie Kontroli może działać tylko jeden związek zawodowy zrzeszający pracowników, o których mowa w zdaniu pierwszym. Pracownikowi Najwyższej Izby Kontroli nie wolno uczestniczyć w strajkach ani w akcjach zakłócających funkcjonowanie Najwyższej Izby Kontroli.

Wiceprezesi i dyrektor generalny Najwyższej Izby Kontroli oraz pracownicy nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej z powodu swoich czynności służbowych bez uprzedniej zgody Kolegium Najwyższej Izby Kontroli, a Prezes Najwyższej Izby Kontroli - bez zgody Sejmu.  
 Pracownik mianowany ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za naruszenie obowiązków służbowych lub uchybienie godności stanowiska.  
Karami dyscyplinarnymi są:  

1) upomnienie;  

2) nagana;  

3) nagana z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres do 3 lat do wyższej grupy wynagrodzenia; 

4) przeniesienie na niższe stanowisko służbowe z jednoczesnym obniżeniem wynagrodzenia zasadniczego o jedną kategorię; 

5) wydalenie z pracy w Najwyższej Izbie Kontroli.  

 W sprawach dyscyplinarnych orzekają, na zasadzie niezawisłości, Komisja Dyscyplinarna i Odwoławcza Komisja Dyscyplinarna przy Prezesie Najwyższej Izby Kontroli. 

 

47. Rzecznik Praw Obywatelskich

⁽⁴⁾Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania.  ⁽⁸⁾W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.  

⁽⁹⁾Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. 

Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów.  

⁽¹⁶⁾Kadencja Rzecznika trwa pięć lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem.   Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem więcej niż przez dwie kadencje. 

⁽²⁷⁾Rzecznik podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, w tym zasady równego traktowania. 

⁽³⁰⁾Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje:   na wniosek obywateli lub ich organizacji,   na wniosek organów samorządów,   ⁽³²⁾na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, z własnej inicjatywy. 

⁽³⁷⁾Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem, może:    podjąć sprawę,   poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania,  przekazać sprawę według właściwości,   nie podjąć sprawy - zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy.   ⁽³⁹⁾Podejmując sprawę Rzecznik może:  samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,  

zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej,   zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części.  

^{(40) (41)}Prowadząc postępowanie Rzecznik ma prawo:  

1)  ⁽⁴²⁾zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu,  

2)  ⁽⁴³⁾żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno-zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także organy jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych, 

3)  ⁽⁴⁶⁾żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądać do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia,  

4) zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.  

⁽⁵⁰⁾Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:  

1)  ⁽⁵¹⁾wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela,  

2)  ⁽⁵²⁾skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej,  

3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w pkt 2, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa,  

4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi,  

5) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,  

6)  ⁽⁵³⁾zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi,  

7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach,  

8)  ⁽⁵⁴⁾wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia

Rzecznik może również:  

1)  ⁽⁵⁹⁾występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela,  

2)  ⁽⁶⁰⁾występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami

3)  ⁽⁶²⁾zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu, 

4)  ⁽⁶⁴⁾występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. 

^{(67) (68)}Organ, organizacja lub instytucja, do których zwróci się Rzecznik, obowiązane są z nim współdziałać i udzielać mu pomocy, ⁽⁷¹⁾Rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami oraz z zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela, także w zakresie równego traktowania. 

⁽⁷³⁾Do zakresu działania Rzecznika, dotyczącego realizacji zasady równego traktowania, należy również: 

1) analizowanie, monitorowanie i wspieranie równego traktowania wszystkich osób, 

2) prowadzenie niezależnych badań dotyczących dyskryminacji, 

3) opracowywanie i wydawanie niezależnych sprawozdań i wydawanie zaleceń odnośnie do problemów związanych z dyskryminacją. 

^{(78) (79)}Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela, w tym przekazuje: 

1) informację o prowadzonej działalności w obszarze równego traktowania oraz jej wynikach, 

2) informację o przestrzeganiu zasady równego traktowania w Rzeczypospolitej Polskiej,

3) wnioski oraz rekomendacje dotyczące działań, które należy podjąć w celu zapewnienia przestrzegania zasady równego traktowania. 

Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.   ⁽⁸⁷⁾Zadania i organizację Biura określa statut, który nadaje Marszałek Sejmu na wniosek Rzecznika.  

⁽⁸⁹⁾Na wniosek Rzecznika Marszałek Sejmu może powołać nie więcej niż trzech zastępców Rzecznika, w tym zastępcę do spraw żołnierzy. Odwołanie następuje w tym samym trybie.  

⁽⁹¹⁾

48. Rzecznik Praw Dziecka

 Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców.  Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina.  ⁽¹⁾Rzecznikiem może być ten, kto: 

1) jest obywatelem polskim, 

2) posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych, 

3) nie był skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne, 

4) ukończył studia wyższe i uzyskał tytuł magistra lub tytuł równorzędny, 

5) ma co najmniej pięcioletnie doświadczenie w pracy z dziećmi lub na ich rzecz, 

6) jest nieskazitelnego charakteru i wyróżnia się wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną. 

 Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.  Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem.  Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.  

Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności: prawa do życia i ochrony zdrowia,  

prawa do wychowania w rodzinie, prawa do godziwych warunków socjalnych,  prawa do nauki.  

Rzecznik podejmuje działania zmierzające do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem.  Rzecznik szczególną troską i pomocą otacza dzieci niepełnosprawne.   ⁽²⁾Rzecznik upowszechnia prawa dziecka oraz metody ich ochrony. 

 Rzecznik jest w swojej działalności niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.  Rzecznik nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.  

⁽⁴⁾Rzecznik nie może: 

1) zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych, 

2) należeć do partii politycznej, 

3) prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z obowiązkami i godnością jego urzędu. 

Rzecznik podejmuje działania z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w szczególności informacje pochodzące od obywateli lub ich organizacji, wskazujące na naruszanie praw lub dobra dziecka. 

 Rzecznik powiadamia osobę lub organizację, która zgłosiła informację o naruszeniu praw lub dobra dziecka, o zajętym przez siebie stanowisku, a w przypadku podjęcia działania - o jego skutkach. 

⁽Rzecznik może: 

1) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu, 

2) żądać od organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji, a także udostępnienia akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe, 

2a)  ⁽⁹⁾zgłosić udział w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętych na podstawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich lub w sprawach skargi konstytucyjnej, dotyczących praw dziecka oraz brać udział w tych postępowaniach, 

2b)  ⁽¹⁰⁾występować do Sądu Najwyższego z wnioskami w sprawie rozstrzygnięcia rozbieżności wykładni prawa w zakresie przepisów prawnych dotyczących praw dziecka, 

2c)  ⁽¹¹⁾wnieść kasację albo skargę kasacyjną od prawomocnego orzeczenia, w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach, 

3) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi, 

3a)  ⁽¹²⁾wziąć udział w toczącym się już postępowaniu w sprawach nieletnich - na prawach przysługujących prokuratorowi, 

4) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa, 

5) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi, 

6) wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach, 

7) zlecać przeprowadzanie badań oraz sporządzanie ekspertyz i opinii. 

Rzecznik może również zwracać się do właściwych organów, organizacji lub instytucji o podjęcie działań na rzecz dziecka z zakresu ich kompetencji.  ⁽¹⁴⁾Organ, organizacja lub instytucja, do których zwróci się Rzecznik, są obowiązane z nim współdziałać i udzielać mu pomocy, a w szczególności: 

1) zapewnić dostęp do akt i dokumentów badanej sprawy, 

2) udzielać Rzecznikowi żądanych przez niego informacji i wyjaśnień, 

3) udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć. 

⁽¹⁵⁾Rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami działającymi na rzecz ochrony praw dziecka. 

⁽¹⁶⁾Rzecznik przedstawia Sejmowi i Senatowi, corocznie informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka. 

Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Dziecka.

49. Rzecznicy Patentowi

Zawód rzecznika patentowego polega na świadczeniu pomocy w sprawach własności przemysłowej osobom fizycznym, osobom prawnym oraz jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej.

⁽¹⁵⁾Rzecznik patentowy występuje w charakterze pełnomocnika w postępowaniu przed Urzędem Patentowym, sądami i organami orzekającymi w sprawach własności przemysłowej.  

Rzecznik patentowy może odmówić udzielenia pomocy w sprawach własności przemysłowej lub wypowiedzieć pełnomocnictwo tylko z ważnych powodów, o których informuje zainteresowanego.  
Rzecznik patentowy przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą.   Nadużycie wolności stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony lub jej pełnomocnika, świadka, biegłego albo tłumacza, podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej.   Rzecznik patentowy podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawodowych korzysta z ochrony prawnej przysługującej adwokatowi.  

Rzecznik patentowy jest obowiązany zachować w tajemnicy wszelkie informacje, które uzyskał w związku z wykonywaniem czynności zawodowych.  

⁽²⁴⁾Rzecznik patentowy wykonujący zawód w kancelarii patentowej lub na podstawie umowy cywilnoprawnej, a także osoba świadcząca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej usługi transgraniczne, podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy świadczeniu pomocy w sprawach własności przemysłowej. 

Na listę rzeczników patentowych może być wpisany, kto:  

1) posiada obywatelstwo polskie,  

2) ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych,  

3) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu rzecznika patentowego,  

4) ukończył magisterskie studia wyższe o kierunku przydatnym do wykonywania zawodu rzecznika patentowego, w szczególności techniczne lub prawnicze,  

5) odbył aplikację rzecznikowską i złożył egzamin kwalifikacyjny przed Komisją Egzaminacyjną,

Od wymogu odbycia aplikacji rzecznikowskiej można zwolnić, w całości lub odpowiedniej części, osobę, która wykaże, że posiada określoną wiedzę lub praktykę w sprawach własności przemysłowej, przydatną do wykonywania zawodu rzecznika patentowego.  

Rzecznik patentowy i aplikant podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu rzecznika patentowego i innych obowiązków określonych w ustawie, a zwłaszcza za czyny sprzeczne ze ślubowaniem.  Od odpowiedzialności dyscyplinarnej wyłączone są czyny, do których mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące porządku i dyscypliny pracy.  

 Karami dyscyplinarnymi są:  

1) upomnienie,  

2) nagana z ostrzeżeniem,  

3) kara pieniężna nie niższa od 10-krotności i nie wyższa od 50-krotności miesięcznej składki członkowskiej obowiązującej w dacie orzeczenia dyscyplinarnego,  

4) zawieszenie prawa wykonywania zawodu rzecznika patentowego na czas od trzech miesięcy do pięciu lat,  

5) pozbawienie prawa wykonywania zawodu rzecznika patentowego, a w stosunku do aplikantów - wydalenie z aplikacji.  

 Kara zawieszenia prawa wykonywania zawodu rzecznika patentowego pociąga za sobą utratę biernego i czynnego prawa wyborczego do organów samorządu na czas zawieszenia i okres trzech lat następujący po odbyciu kary.  Kara nagany z ostrzeżeniem oraz kara pieniężna pociąga za sobą utratę biernego prawa wyborczego do organów samorządu na okres trzech lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.  Obok kary nagany z ostrzeżeniem oraz kary pieniężnej można w stosunku do rzecznika patentowego orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat.  

Obok kary zawieszenia prawa wykonywania zawodu rzecznika patentowego orzeka się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od dwóch lat do lat dziesięciu, jednakże nie krócej niż na okres zawieszenia.  Orzekając wobec aplikanta karę wydalenia z aplikacji, można orzec jednocześnie zakaz ponownego ubiegania się o wpis na listę aplikantów.  W razie orzeczenia wobec aplikanta kary dyscyplinarnej wydalenia z aplikacji, ponowne przystąpienie do konkursu o wpis na listę aplikantów może nastąpić po upływie trzech lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego, chyba że orzeczenie to przewiduje jednocześnie zakaz ponownego ubiegania się o wpis na listę aplikantów.  

50. Organy pomocy prawnej

Organy pomocy prawnej to organy specjalnie powołane i odpowiednio zorganizowane w celu świadczenia pomocy prawnej:

korporacje ochrony prawnej - adwokaci, radcowie prawni, notariusze, radcy podatkowi, rzecznicy patentowi i komornicy sądowi

Rzecznicy praw i wolności - Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka

i inne - powiatowy lub miejski rzecznik praw konsumentów, rzecznik praw ubezpieczonych, konsul, niektóre organy społeczne, Rzecznik Praw Pacjenta, Rzecznik Praw Lekarzy.

51. Zadania i organy adwokatury

Zadaniem samorządu zawodowego adwokatury jest:   tworzenie warunków do wykonywania ustawowych zadań adwokatury,  reprezentowanie adwokatury i ochrona jej praw,   sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów o wykonywaniu zawodu adwokata,   doskonalenie zawodowe adwokatów i kształcenie aplikantów adwokackich,  ustalanie i krzewienie zasad etyki zawodowej oraz dbałość o ich przestrzeganie,  sprawowanie zarządu majątkiem samorządu adwokackiego i rozporządzanie nim.  

⁽ Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.   ⁽⁷⁾Adwokat ma prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Poświadczenie powinno zawierać podpis adwokata, datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, na żądanie - również godzinę dokonania czynności. Jeżeli dokument zawiera cechy szczególne (dopiski, poprawki lub uszkodzenia) adwokat stwierdza to w poświadczeniu. 

Pomoc prawna świadczona jest osobom fizycznym, podmiotom gospodarczym oraz jednostkom organizacyjnym - organom państwowy lub samorządowy, osobom prawnym, organizacjom społecznym lub politycznym oraz innym podmiotom nie posiadającym osobowości prawnej. 

Organami adwokatury są: Krajowy Zjazd Adwokatury, Naczelna Rada Adwokacka, Wyższy Sąd Dyscyplinarny oraz Wyższa Komisja Rewizyjna. Naczelna Rada Adwokacka, izby adwokackie i zespoły adwokackie mają osobowość prawną.

Krajowy Zjazd Adwokatury stanowią delegaci wybrani w proporcji do liczby członków izby, ustalonej przez Naczelną Radę Adwokacką, jednakże nie mniej niż sześciu delegatów z każdej izby.  W Krajowym Zjeździe uczestniczą, nie będący delegatami, członkowie Naczelnej Rady Adwokackiej oraz dziekani okręgowych izb adwokackich.   ⁽¹⁰¹⁾Krajowy Zjazd Adwokatury odbywa się co trzy lata. Zjazd zwołuje Naczelna Rada Adwokacka. Powinien się on odbyć w ciągu miesiąca od daty dokonania wyborów we wszystkich izbach adwokackich.   ⁽¹⁰²⁾Nadzwyczajny Krajowy Zjazd może być zwołany na żądanie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, Wyższej Komisji Rewizyjnej, co najmniej jednej trzeciej członków Naczelnej Rady Adwokackiej albo co najmniej jednej trzeciej okręgowych rad adwokackich.  

Do zakresu działania Krajowego Zjazdu Adwokatury należy w szczególności:  

1) wybór prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, prezesa Wyższego Sądu Dyscyplinarnego i przewodniczącego Wyższej Komisji Rewizyjnej,  

2) wybór - nie będących dziekanami - adwokatów wchodzących w skład Naczelnej Rady Adwokackiej, 

3) wybór członków i zastępców członków Wyższego Sądu Dyscyplinarnego i Wyższej Komisji Rewizyjnej,  

4) rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań Naczelnej Rady Adwokackiej, Wyższego Sądu Dyscyplinarnego i Wyższej Komisji Rewizyjnej oraz zatwierdzanie - po wysłuchaniu wniosków Wyższej Komisji Rewizyjnej - zamknięć rachunkowych i udzielanie Naczelnej Radzie Adwokackiej absolutorium,  

5)  ⁽¹⁰³⁾wytyczanie kierunków działania samorządu adwokackiego, a także ustalanie liczby izb adwokackich, 

6) uchwalanie regulaminów dotyczących:    trybu wyborów do organów adwokatury i organów izb adwokackich oraz działania tych organów,  trybu obrad Zjazdu,  

7) określenie podstawowych zasad tworzenia funduszów i gospodarowania majątkiem adwokatury.  

 Naczelną Radę Adwokacką tworzą:  prezes Naczelnej Rady Adwokackiej,  adwokaci wybrani przez Krajowy Zjazd Adwokatury w liczbie odpowiadającej liczbie dziekanów okręgowych rad adwokackich, nie więcej jednak niż ośmiu adwokatów z tej samej izby,  dziekani okręgowych rad adwokackich.  

Do zakresy działania Naczelnej Rady Adwokackiej należy:  

1) reprezentowanie adwokatury,  

1a)  ⁽¹⁰⁶⁾uchylanie sprzecznych z prawem uchwał zgromadzenia izby, 

2) nadzór nad działalnością Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej,  

3) nadzór nad działalnością okręgowych rad adwokackich oraz nadzór nad kształceniem aplikantów przez te rady,  

4)  ⁽¹⁰⁷⁾ustalanie zasięgu terytorialnego izb adwokackich oraz ich siedzib, 

5) ustalanie liczby członków oraz ich zastępców, organów poszczególnych izb adwokackich, a także liczby stale urzędujących członków tych organów i zasad ich wynagradzania,  

6)  ^{(108) (109)} rozpoznawanie odwołań od uchwał okręgowych rad adwokackich,  

7) udzielanie opinii o projektach aktów prawodawczych oraz przedstawianie wniosków i postulatów w zakresie tworzenia i stosowania prawa,  

8) rozporządzanie i zarząd majątkiem Naczelnej Rady Adwokackiej,  

9) uchwalanie budżetu Naczelnej Rady Adwokackiej i określanie udziału poszczególnych izb adwokackich w pokrywaniu jej wydatków budżetowych,  

10)  ⁽¹¹¹⁾uchwalanie regulaminów dotyczących:   ⁽¹¹²⁾zasad wyboru delegatów adwokatów,   ⁽¹¹³⁾zasad odbywania aplikacji adwokackiej, zasad funkcjonowania rad adwokackich,  zakresu działania oraz zasad wynagradzania wizytatorów,   ⁽¹¹⁵⁾ wzorów pieczęci organów adwokatury,    ⁽¹¹⁶⁾zasad tworzenia, organizowania, funkcjonowania i rozwiązywania zespołów adwokackich,   ⁽¹¹⁸⁾zasad wykonywania zawodu indywidualnie lub w spółkach, ⁽¹¹⁹⁾działania rzeczników dyscyplinarnych,   ^{(120) (121)}zasad współdziałania adwokata z prawnikiem zagranicznym reprezentującym klienta w postępowaniu, w którym zgodnie z obowiązującymi przepisami wymagane jest, aby strona była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego, 

13) zawieszanie w sprawowaniu funkcji ze względu na naruszenie podstawowych obowiązków poszczególnych członków organów izb adwokackich i organów zespołów adwokackich, z wyjątkiem członków sądów dyscyplinarnych, oraz zwracanie się do właściwych organów o ich odwołanie,  

14)  ⁽¹²²⁾wykonywanie zadań określonych w ustawie o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej, 

15)  ⁽¹²³⁾współdziałanie z Ministrem Sprawiedliwości w zakresie określonym w ustawie. 

Naczelna Rada Adwokacka wybiera ze swego grona dwóch wiceprezesów, sekretarza, skarbnika, rzecznika dyscyplinarnego, zastępcę sekretarza oraz dwóch członków, którzy łącznie z prezesem stanowią Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej. Prezydium jest organem wykonawczym Naczelnej Rady Adwokackiej.   Wyznacza zastępców rzecznika dyscyplinarnego Naczelnej Rady Adwokackiej.  

Naczelna Rada Adwokacka powołuje spośród adwokatów Centralny Zespół Wizytatorów oraz przewodniczącego zespołu i jego zastępcę.   Wizytatorzy sprawują kontrolę nad wykonywaniem przez zespoły adwokackie i adwokatów przepisów niniejszej ustawy oraz innych przepisów dotyczących adwokatury.  

Wyższy Sąd Dyscyplinarny składa się z dwudziestu trzech członków oraz trzech zastępców członków.  Członkowie Wyższego Sądu Dyscyplinarnego wybierają spośród siebie jednego lub dwóch wiceprezesów.  Wyższy Sąd Dyscyplinarny w składzie trzech sędziów rozpoznaje jako instancja odwoławcza sprawy rozpoznawane w pierwszej instancji przez sądy dyscyplinarne.  Prezes Wyższego Sądu Dyscyplinarnego uczestniczy w posiedzeniach Naczelnej Rady Adwokackiej oraz składa jej okresowe informacje o stanie spraw dyscyplinarnych.  

 Wyższa Komisja Rewizyjna wykonuje kontrolę finansowej i gospodarczej działalności Naczelnej Rady Adwokackiej oraz kontrolę wykonywania uchwał Krajowego Zjazdu Adwokatury.  Składa się z przewodniczącego, zastępcy przewodniczącego i czterech członków oraz dwóch zastępców członków.  Przewodniczący Wyższej Komisji Rewizyjnej informuje Naczelną Radę Adwokacką i jej Prezydium o wynikach przeprowadzonych kontroli oraz ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach tych organów.  

52. Lista adwokatów, formy wykonywania zawodu adwokata

Na listę adwokatów może być wpisany ten, kto:  

1)  ⁽¹²⁵⁾jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata, 

2)  ⁽¹²⁶⁾korzysta w pełni z praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych,  

3)  ⁽¹²⁷⁾ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, 

4)  ⁽¹³⁰⁾odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację adwokacką i złożył egzamin adwokacki,

Wymogu odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego nie stosuje się do: 

profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych, osób, które co najmniej trzy lata zajmowały stanowisko radcy lub starszego radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa,  osób, które zajmowały stanowisko sędziego, prokuratora lub wykonywały zawód radcy prawnego albo notariusza, 

 Adwokat wykonuje zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółce: 

1) cywilnej lub jawnej, w której wspólnikami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej

2) partnerskiej, w której partnerami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej; 

3) komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej. 

53. Dostęp do zawodu adwokata

Nabór na aplikację adwokacką przeprowadza się w drodze egzaminu wstępnego na aplikację adwokacką. ⁽¹⁹²⁾Aplikantem adwokackim może być osoba, która spełnia określone warunki [jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata,  ⁽¹²⁶⁾korzysta w pełni z praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych, ⁽¹²⁷⁾ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskie ] i uzyskała pozytywną ocenę z egzaminu wstępnego.  ⁽¹⁹³⁾Wpis na listę aplikantów adwokackich następuje na podstawie uchwały okręgowej rady adwokackiej właściwej ze względu na miejsce złożenia zgłoszenia. Uzyskanie przez kandydata pozytywnego wyniku z egzaminu wstępnego uprawnia go do złożenia wniosku o wpis na listę aplikantów adwokackich w ciągu 2 lat od dnia doręczenia uchwały o wyniku egzaminu wstępnego. 

Egzamin wstępny polega na rozwiązaniu testu składającego się z zestawu 150 pytań zawierających po trzy propozycje odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa. Prawidłowość odpowiedzi ocenia się według stanu prawnego obowiązującego w dniu egzaminu wstępnego.

Pozytywny wynik z egzaminu wstępnego otrzymuje kandydat, który uzyskał z testu co najmniej 100 punktów.

Aplikacja adwokacka rozpoczyna się dnia 1 stycznia każdego roku i trwa trzy lata.  ⁽²⁸⁸⁾Aplikanci odbywają w trakcie pierwszego roku aplikacji szkolenie z zakresu działania sądownictwa powszechnego i prokuratury. ⁽²⁸⁹⁾Aplikantowi, który odbył aplikację adwokacką, właściwa okręgowa rada adwokacka wydaje zaświadczenie o odbyciu aplikacji adwokackiej.  Aplikant adwokacki odbywa aplikację adwokacką pod kierunkiem patrona wyznaczonego przez dziekana okręgowej rady adwokackiej.  

Zadaniem patrona jest przygotowanie aplikanta adwokackiego do wykonywania zawodu adwokata.  Patron może zatrudniać aplikanta na podstawie stosunku pracy.  Pracownikowi wpisanemu na listę aplikantów adwokackich przysługuje zwolnienie od pracy w celu uczestniczenia w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. 

⁽²⁹³⁾Aplikacja adwokacka jest odpłatna.   Szkolenie aplikantów adwokackich pokrywane jest z opłat wnoszonych przez aplikantów do właściwej okręgowej rady adwokackiej. 

Po sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może zastępować adwokata tylko przed sądem rejonowym, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami.   Po roku i sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może także zastępować adwokata przed innymi sądami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu.  

Pracownikowi przysługuje prawo do płatnego urlopu, w wymiarze 30 dni kalendarzowych, na przygotowanie się do egzaminu adwokackiego oraz zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu uczestniczenia w egzaminie wstępnym i adwokackim. 

Egzamin adwokacki polega na sprawdzeniu przygotowania prawniczego osoby przystępującej do egzaminu adwokackiego do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu adwokata, w tym wiedzy z zakresu prawa i umiejętności jej praktycznego zastosowania z zakresu: materialnego i procesowego prawa karnego, materialnego i procesowego prawa wykroczeń, prawa karnego skarbowego, materialnego i procesowego prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa gospodarczego, spółek prawa handlowego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, materialnego i procesowego prawa administracyjnego, postępowania sądowo-administracyjnego, prawa Unii Europejskiej, prawa konstytucyjnego oraz prawa o ustroju sądów i prokuratur, samorządu adwokackiego i innych organów ochrony prawnej działających w Rzeczypospolitej Polskiej oraz warunków wykonywania zawodu adwokata i etyki tego zawodu. 

Egzamin adwokacki składa się z pięciu części pisemnych. 

 Pierwsza część egzaminu adwokackiego polega na rozwiązaniu testu składającego się z zestawu 100 pytań zawierających po trzy propozycje odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa oraz z karty odpowiedzi.

 Druga część egzaminu adwokackiego polega na rozwiązaniu zadania z zakresu prawa karnego polegającego na przygotowaniu aktu oskarżenia lub apelacji, albo w przypadku uznania, iż brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporządzeniu opinii prawnej w oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta lub przedstawiony stan faktyczny. 

 Trzecia część egzaminu adwokackiego polega na rozwiązaniu zadania z zakresu prawa cywilnego polegającego na przygotowaniu pozwu lub wniosku albo apelacji, albo w przypadku uznania, iż brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporządzeniu opinii prawnej w oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta lub przedstawiony stan faktyczny. 

 Czwarta część egzaminu adwokackiego polega na rozwiązaniu zadania z zakresu prawa gospodarczego polegającego na przygotowaniu umowy albo pozwu lub wniosku albo apelacji, albo w przypadku uznania, iż brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporządzeniu opinii prawnej w oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta lub przedstawiony stan faktyczny. 

Piąta część egzaminu adwokackiego polega na rozwiązaniu zadania z zakresu prawa administracyjnego polegającego na przygotowaniu skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego lub skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego albo w przypadku uznania, iż brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporządzeniu opinii prawnej w oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta lub przedstawiony stan faktyczny. 

Pozytywny wynik z egzaminu adwokackiego otrzymuje zdający, który z każdej części egzaminu adwokackiego otrzymał ocenę pozytywną. 

54. Prawa obowiązki odpowiedzialność dyscyplinarna adwokatów

Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej.   ⁽²⁵⁾Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.   ⁽²⁶⁾Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. 

⁽²⁷⁾Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu - w zakresie określonym tymi przepisami. 

⁽³²⁾Adwokat podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator.  

Adwokat przy wykonywaniu zawodu adwokackiego korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przez zadania adwokatury i przepisy prawa.   ⁽³⁵⁾Nadużycie tej wolności, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej.  

 Adwokat podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności.  

Adwokaci i aplikanci adwokaccy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godności zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych, a adwokaci również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia.

⁽³²⁹⁾Kary dyscyplinarne są następujące:  

1) upomnienie,  

2) nagana,  

3) kara pieniężna,  

4)  ⁽³³⁰⁾zawieszenie w czynnościach zawodowych na czas od trzech miesięcy do pięciu lat, 

5)  ⁽³³¹⁾ wydalenie z adwokatury.  

⁽³³²⁾Obok kary nagany i kary pieniężnej można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat.   ⁽³³³⁾Obok kary zawieszenia w czynnościach zawodowych orzeka się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu.   ⁽³³⁴⁾Kara nagany oraz kara pieniężna pociąga za sobą utratę biernego prawa wyborczego do organu samorządu adwokackiego na czas trzech lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.   ⁽³³⁵⁾Kara zawieszenia w czynnościach zawodowych pociąga za sobą utratę biernego i czynnego prawa wyborczego do organu samorządu adwokackiego na czas sześciu lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.  ⁽³³⁶⁾Sąd dyscyplinarny może orzec podanie treści orzeczenia do publicznej wiadomości środowiska adwokackiego poprzez jego opublikowanie w czasopiśmie, którego wydawcą jest organ adwokatury. 

W sprawach dyscyplinarnych orzekają: 

1) sąd dyscyplinarny izby adwokackiej - Sąd dyscyplinarny izby adwokackiej rozpoznaje wszystkie sprawy jako sąd pierwszej instancji

2) Wyższy Sąd Dyscyplinarny - rozpoznaje: 

1) jako sąd drugiej instancji sprawy rozpoznawane w pierwszej instancji przez sądy dyscyplinarne izb adwokackich, 

2) jako sąd pierwszej instancji sprawy dyscyplinarne członków Naczelnej Rady Adwokackiej i okręgowych rad adwokackich, 

55. Wykonywanie zawodu radcy prawnego

 Zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.  

⁽²²⁾Radca prawny ma prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Poświadczenie powinno zawierać podpis radcy prawnego, datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, na żądanie - również godzinę dokonania czynności. Jeżeli dokument zawiera cechy szczególne (dopiski, poprawki lub uszkodzenia) radca prawny stwierdza to w poświadczeniu. 

⁽²³⁾Pomocą prawną jest w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe. 

⁽²⁶⁾Radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce: 

1) cywilnej lub jawnej, 2) partnerskiej, 3) komandytowej lub komandytowo-akcyjnej,

Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej.  

W organie państwowym lub samorządowym radca prawny wykonuje pomoc prawną w komórce lub w jednostce organizacyjnej, w biurze, w wydziale lub na wyodrębnionym stanowisku do spraw prawnych podległym bezpośrednio kierownikowi tego organu. W organie państwowym radca prawny może być zatrudniony także w innej wyodrębnionej komórce lub jednostce organizacyjnej i podlegać jej kierownikowi.  Radcy prawnemu nie można polecać wykonania czynności wykraczającej poza zakres pomocy prawnej. 

Radca prawny przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą.   ⁽³⁹⁾Nadużycie wolności stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony lub jej pełnomocnika, świadka, biegłego albo tłumacza podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej.  

Radca prawny podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawodowych korzysta z ochrony prawnej przysługującej sędziemu i prokuratorowi.  

Radca prawny nie jest związany poleceniem co do treści opinii prawnej.  
Radca prawny prowadzi samodzielnie sprawy przed organami orzekającymi, dbając o należyte wykorzystanie przewidzianych przez prawo środków dla ochrony uzasadnionych interesów jednostki organizacyjnej.  Radca prawny obowiązany jest wyłączyć się od wykonania czynności zawodowych we własnej sprawie lub jeżeli przeciwnikiem jednostki organizacyjnej udzielającej mu pełnomocnictwa jest inna zatrudniająca go jednostka organizacyjna albo jeżeli sprawa dotyczy osoby, z którą pozostaje on w takim stosunku, że może to oddziaływać na wynik sprawy.  

⁽⁴⁴⁾Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy może być zatrudniony jednocześnie w więcej niż jednej jednostce organizacyjnej i w wymiarze przekraczającym jeden etat. 

Radca prawny wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy ma prawo do wynagrodzenia i innych świadczeń określonych w układzie zbiorowym pracy lub w przepisach o wynagradzaniu pracowników, obowiązujących w jednostce organizacyjnej zatrudniającej radcę prawnego.

56. Samorząd radców prawnych

Samorząd jest niezależny w wykonywaniu swych zadań i podlega tylko przepisom prawa.  Przynależność radców prawnych i aplikantów radcowskich do samorządu jest obowiązkowa.  

Do zadań samorządu należy w szczególności:  

1) udział w zapewnianiu warunków do wykonywania ustawowych zadań radców prawnych; 

2) reprezentowanie radców prawnych i aplikantów radcowskich oraz ochrona ich interesów zawodowych; 

3)  ⁽³⁰⁴⁾współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa; 

4)  ⁽³⁰⁵⁾przygotowanie aplikantów radcowskich do należytego wykonywania zawodu radcy prawnego oraz doskonalenie zawodowe radców prawnych; 

5)  ⁽³⁰⁶⁾nadzór nad należytym wykonywaniem zawodu przez radców prawnych i aplikantów radcowskich; 

6)  ⁽³⁰⁷⁾prowadzenie badań w zakresie funkcjonowania pomocy prawnej. 

Organami samorządu są: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców Prawnych, Wyższa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd Dyscyplinarny, zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, rada okręgowej izby radców prawnych, okręgowa komisja rewizyjna i okręgowy sąd dyscyplinarny.  

Kadencja organów samorządu trwa trzy lata. Tej samej funkcji w organach samorządu nie można sprawować dłużej niż przez dwie następujące po sobie kadencje. 

⁽³¹⁰⁾Krajowa Rada Radców Prawnych przedstawia corocznie informację o funkcjonowaniu samorządu Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. 

Radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na terenie danego okręgu tworzą okręgową izbę radców prawnych.   ⁽³¹⁵⁾Uchwałę o utworzeniu i terenie działania okręgowej izby radców prawnych podejmuje Krajowa Rada Radców Prawnych, biorąc pod uwagę zasadniczy podział terytorialny państwa.  ⁽³¹⁶⁾W zgromadzeniu okręgowej izby radców prawnych uczestniczą wszyscy radcowie prawni należący do danej izby oraz, bez prawa głosu, aplikanci radcowscy tej izby. 

 Do uprawnień zgromadzenia okręgowej izby radców prawnych należy:  

1) ustalanie liczby członków rady okręgowej izby radców prawnych; 

2) wybór dziekana rady okręgowej izby radców prawnych oraz pozostałych członków rady; 

3) ustalanie liczby członków okręgowej komisji rewizyjnej i okręgowego sądu dyscyplinarnego oraz ich wybór; 

4)  ⁽³¹⁷⁾ustalenie liczby zastępców rzecznika dyscyplinarnego oraz wybór rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców; 

5) uchwalanie budżetu okręgowej izby radców prawnych i zatwierdzanie sprawozdań rady okręgowej izby radców prawnych z jego wykonania oraz rocznych lub okresowych planów pracy rady okręgowej izby; 

6) dokonywanie podziału terenu działania okręgowej izby radców prawnych na rejony i ustalenie liczby delegatów na zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych z poszczególnych rejonów; 

7) odwoływanie organów okręgowej izby radców prawnych lub poszczególnych członków tych organów; 

8) ocena działalności organów okręgowej izby radców prawnych; 

9) wybór delegatów na Krajowy Zjazd Radców Prawnych; 

10) wybór członka Krajowej Rady Radców Prawnych,

Nadzwyczajne zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych zwołuje rada okręgowej izby radców prawnych: z własnej inicjatywy;  na wniosek Krajowej Rady Radców Prawnych;  na wniosek swego prezydium lub okręgowej komisji rewizyjnej;  na wniosek jednej trzeciej członków okręgowej izby radców prawnych. 

Działalnością okręgowej izby radców prawnych kieruje rada okręgowej izby radców prawnych.  
⁽³¹⁸⁾Organem wykonawczym rady okręgowej izby radców prawnych jest jej prezydium, które stanowią dziekan oraz wybrani przez radę wicedziekani, sekretarz, skarbnik i członkowie.  

 Do zakresu działania rady okręgowej izby radców prawnych należy w szczególności:  

1) reprezentowanie interesów zawodowych członków okręgowej izby radców prawnych; 

2) doskonalenie zawodowe radców prawnych; 

3)  ⁽³¹⁹⁾nadzór nad należytym wykonywaniem zawodu przez radców prawnych i aplikantów radcowskich; 

4)  ⁽³²⁰⁾występowanie do organów rejestrowych lub ewidencyjnych z wnioskiem o wszczęcie postępowania o wykreślenie z rejestru lub ewidencji podmiotu prowadzącego działalność w zakresie pomocy prawnej niezgodnie z przepisami niniejszej ustawy. 

^{(321) (322)}Do zakresu działania okręgowej komisji rewizyjnej należy kontrola działalności finansowej rady okręgowej izby radców prawnych.  

Okręgowy sąd dyscyplinarny rozpatruje sprawy dyscyplinarne członków okręgowej izby radców prawnych wniesione przez rzecznika dyscyplinarnego oraz odwołania. Od orzeczenia okręgowego sądu dyscyplinarnego służy odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego.  

Radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na terenie kraju tworzą Krajową Izbę Radców Prawnych.  

⁽³²³⁾W Krajowym Zjeździe Radców Prawnych udział biorą delegaci wybrani przez zgromadzenia okręgowych izb radców prawnych oraz, z głosem doradczym, nie będący delegatami: członkowie ustępującej Krajowej Rady Radców Prawnych, Przewodniczący Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, Główny Rzecznik Dyscyplinarny i Przewodniczący Wyższej Komisji Rewizyjnej. 

Do Krajowego Zjazdu Radców Prawnych należy:  

1) wybór prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych; 

2) wybór Krajowej Rady Radców Prawnych, Wyższej Komisji Rewizyjnej, Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego i jego zastępców; 

3) uchwalanie wytycznych działania samorządu i jego organów; 

4) określanie zasad przeprowadzania wyborów do organów samorządu, liczby członków tych organów oraz trybu ich odwoływania, a także zasad podejmowania uchwał przez organy samorządu; 

5)  ^{(324) (325)}rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań Krajowej Rady Radców Prawnych, Wyższej Komisji Rewizyjnej, Wyższego Sądu Dyscyplinarnego i Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego; 

6)  ⁽³²⁶⁾uchwalanie zasad etyki radców prawnych; 

7) ustalanie podstawowych zasad gospodarki finansowej samorządu.  

Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Radców Prawnych zwołuje Krajowa Rada Radców Prawnych:   z własnej inicjatywy;  na wniosek swego prezydium lub Wyższej Komisji Rewizyjnej;  na wniosek co najmniej jednej trzeciej rad okręgowych izb radców prawnych.  

 Krajową Radę Radców Prawnych stanowią prezes i członkowie wybrani przez Krajowy Zjazd Radców Prawnych oraz członkowie wybrani bezpośrednio przez zgromadzenia okręgowych izb, po jednym z każdej izby.   ⁽³²⁸⁾Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych stanowią prezes i wybrani przez Krajową Radę wiceprezesi, sekretarz, skarbnik i członkowie.  Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych jest organem wykonawczym tej Rady i zdaje jej sprawę ze swej działalności.  

⁽³²⁹⁾Do zakresu działania Krajowej Rady Radców Prawnych należy:  

1)  ⁽³³⁰⁾reprezentowanie samorządu wobec sądów, organów państwowych i samorządowych, instytucji i organizacji; 

2) udzielanie opinii o projektach aktów prawnych oraz przedstawianie wniosków dotyczących unormowań prawnych; 

3) koordynowanie działalności okręgowych izb radców prawnych i sprawowanie nadzoru nad ich działalnością; 

4) uchwalanie budżetu Krajowej Rady Radców Prawnych i zatwierdzanie sprawozdań z jego wykonania oraz rozpatrywanie wniosków Wyższej Komisji Rewizyjnej; 

5)  ⁽³³¹⁾wybór Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego, jeżeli jego mandat wygasł w okresie pomiędzy Krajowymi Zjazdami Radców Prawnych; 

5a)  ⁽³³²⁾wybór przewodniczącego Krajowego Zespołu Wizytatorów, jego zastępcy i członków; 

6) rozpatrywanie odwołań od uchwał rad okręgowych izb radców prawnych; 

7)  ⁽³³³⁾koordynowanie doskonalenia zawodowego radców prawnych; 

⁽³⁴⁰⁾8)  ⁽³⁴²⁾tworzenie okręgowych izb radców prawnych, określanie ich liczby oraz terytorialnego zasięgu; 

9) ustalanie zasad gospodarki finansowej samorządu; 

10) określanie wysokości składki członkowskiej i zasad jej podziału oraz wysokości opłat związanych z decyzją w sprawie wpisu na listę radców prawnych i aplikantów radcowskich oraz opłat manipulacyjnych; 

11)  ⁽³⁴⁵⁾współdziałanie z Ministrem Sprawiedliwości w zakresie określonym w ustawie. 

⁽³⁴⁶⁾Do zakresu działania Wyższej Komisji Rewizyjnej należy kontrola działalności finansowej Krajowej Rady Radców Prawnych.  

Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpatruje odwołania od orzeczeń okręgowych sądów dyscyplinarnych.  
⁽³⁴⁷⁾Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpatruje, jako sąd pierwszej instancji, sprawy dyscyplinarne członków Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych. Odwołania od orzeczeń wydanych w tym trybie rozpatruje ten sam sąd w innym, pięcioosobowym składzie. 

Od orzeczenia wydanego przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny w drugiej instancji przysługuje stronom, Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Prezesowi Krajowej Rady Radców Prawnych kasacja do Sądu Najwyższego.  

57. Dostęp do zawodu radcy prawnego

Na listę radców prawnych może być wpisany ten, kto:  

1)  ⁽⁷⁴⁾ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej; 

2) korzysta w pełni z praw publicznych;  ⁽⁷⁷⁾

3) ma pełną zdolność do czynności prawnych

4) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego; 

5) odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację radcowską i złożył egzamin radcowski ⁽⁷⁸⁾; 

Wymogu odbycia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego nie stosuje się do: 

1) profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych; 

2) osób, które co najmniej trzy lata zajmowały stanowisko radcy lub starszego radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa; 

3) osób, które zajmowały stanowisko sędziego, prokuratora lub wykonywały zawód adwokata albo notariusza; 

58. Prawa obowiązki odpowiedzialność dyscyplinarna radców prawnych

Radca prawny przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą.  

⁽³⁹⁾Nadużycie wolności stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony lub jej pełnomocnika, świadka, biegłego albo tłumacza podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej.  

Radca prawny podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawodowych korzysta z ochrony prawnej przysługującej sędziemu i prokuratorowi.  

Radca prawny nie jest związany poleceniem co do treści opinii prawnej.  
⁽⁴⁴⁾Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy może być zatrudniony jednocześnie w więcej niż jednej jednostce organizacyjnej i w wymiarze przekraczającym jeden etat. 

Radca prawny może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów.  

 Radca prawny wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy ma prawo do wynagrodzenia i innych świadczeń określonych w układzie zbiorowym pracy lub w przepisach o wynagradzaniu pracowników, obowiązujących w jednostce organizacyjnej zatrudniającej radcę prawnego.

Radca prawny podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności.

Radca prawny i aplikant radcowski podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej:   za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu radcy prawnego;  za czyny sprzeczne ze ślubowaniem radcowskim lub z zasadami etyki radcy prawnego.   ⁽³⁵⁷⁾Radcowie prawni podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia.  Od odpowiedzialności dyscyplinarnej wyłączone są czyny naruszające przepisy dotyczące porządku i dyscypliny pracy, określone w Kodeksie pracy. 

Karami dyscyplinarnymi są:  

1) upomnienie; 

2) nagana z ostrzeżeniem; 

3)  ⁽³⁵⁸⁾zawieszenie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego na czas od trzech miesięcy do pięciu lat; 

3a)  ⁽³⁵⁹⁾kara pieniężna nie niższa od połowy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej za miesiąc poprzedzający datę orzeczenia dyscyplinarnego i nie wyższa od pięciokrotności tego wynagrodzenia; 

4) pozbawienie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego, a w stosunku do aplikantów radcowskich - wydalenie z aplikacji.  

⁽³⁶⁰⁾Obok kary nagany z ostrzeżeniem i kary pieniężnej można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat.   ⁽³⁶¹⁾Obok kary zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego orzeka się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu.  ⁽³⁶²⁾Kara pozbawienia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego pociąga za sobą skreślenie z listy radców prawnych.  ⁽³⁶⁴⁾Kara wydalenia z aplikacji pociąga za sobą skreślenie z listy aplikantów bez prawa ubiegania się o ponowny wpis na listę aplikantów radcowskich lub o wpis na listę radców prawnych przez okres 10 lat od daty uprawomocnienia się orzeczenia o karze wydalenia z aplikacji. 

Jeżeli przewinienie jest mniejszej wagi, dziekan rady okręgowej izby radców prawnych może poprzestać na ostrzeżeniu radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego.   
 Właściwy do rozpoznania sprawy jest okręgowy sąd dyscyplinarny okręgowej izby radców prawnych, której obwiniony jest członkiem w chwili wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.  Jeżeli przewinienie objęte jedną sprawą popełniło dwóch lub więcej obwinionych wpisanych na listę radców prawnych lub aplikantów radcowskich w różnych izbach, właściwy jest sąd dyscyplinarny, w okręgu którego popełniono przewinienie, a w razie gdy tego miejsca nie można ustalić - okręgowy sąd dyscyplinarny, w którego okręgu wszczęto najpierw postępowanie dyscyplinarne. 

 Spory o właściwość rozstrzyga Wyższy Sąd Dyscyplinarny.

59. Notariusze jako organy pomocy prawnej

Notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (Notariusz dokonuje następujących czynności: sporządza akty notarialne;  ⁽²²²⁾sporządza akty poświadczenia dziedziczenia;  sporządza poświadczenia;  doręcza oświadczenia;  spisuje protokoły;  sporządza protesty weksli i czeków;  przyjmuje na przechowanie dokumenty, pieniądze i papiery wartościowe; sporządza wypisy, odpisy i wyciągi dokumentów;  sporządza, na żądanie stron, projekty aktów, oświadczeń i innych dokumentów;  sporządza inne czynności wynikające z odrębnych przepisów ). 

Notariusz w zakresie swoich uprawnień działa jako osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym.  Czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu urzędowego. 

60. Prawa obowiązki odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy

Notariusz jest obowiązany postępować zgodnie ze złożonym ślubowaniem oraz stale podnosić kwalifikacje zawodowe. 

Notariusz jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne.  Obowiązek zachowania tajemnicy trwa także po odwołaniu notariusza. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy notariusz składa zeznania jako świadek przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi prywatnemu. W tych wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić notariusza Minister Sprawiedliwości. 

Notariusz nie może podejmować zatrudnienia bez uzyskania uprzedniej zgody rady właściwej izby notarialnej, z wyjątkiem zatrudnienia w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego, chyba że wykonywanie tego zatrudnienia przeszkadza w pełnieniu jego obowiązków.  Notariuszowi nie wolno także podejmować zajęcia, które by przeszkadzało w pełnieniu obowiązków albo mogło uchybiać powadze wykonywanego zawodu. Nie wolno mu w szczególności zajmować się handlem, przemysłem, pośrednictwem i doradztwem w interesach. 

O zamiarze podjęcia zatrudnienia lub zajęcia notariusz jest obowiązany zawiadomić prezesa rady właściwej izby notarialnej. Rada rozstrzyga, czy podjęcie zatrudnienia lub zajęcia nie uchybia obowiązkom notariusza albo powadze wykonywanego zawodu.

⁽⁴⁹⁾Notariusz podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności.

Kancelaria powinna być czynna w dniach powszednich co najmniej 6 godzin dziennie.  Rada właściwej izby notarialnej może ustalić 1 dzień powszedni tygodnia jako wolny za przepracowaną sobotę. 

W wypadkach niecierpiących zwłoki albo szczególnych potrzeb kancelaria może być czynna także w niedziele i święta.  ⁽⁵⁴⁾Jeżeli notariusz nie może pełnić swych obowiązków, wyznacza na ten czas zastępcę spośród asesorów notarialnych własnej kancelarii, informując o tym prezesa rady izby, lub spośród asesorów notarialnych innej kancelarii objętej właściwością izby notarialnej, w porozumieniu z prezesem rady danej izby. 

Notariusz, który przeszedł na emeryturę lub rentę, może używać tytułu „emerytowany notariusz”. 

Notariusz odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia zawodowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych, uchybienia powadze lub godności zawodu, jak również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia.

Karami dyscyplinarnymi są: 

1) upomnienie; 

2) nagana; 

3)  ⁽⁸¹⁾kara pieniężna do wysokości pięciokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, nie niższa od połowy tego wynagrodzenia; 

4) pozbawienie prawa prowadzenia kancelarii. 

Wymierzenie kary nagany lub kary pieniężnej pociąga za sobą niemożność udziału ukaranego w organach samorządu notarialnego i w sądzie dyscyplinarnym przez okres 3 lat. 

Do orzekania w sprawach dyscyplinarnych są powołane sądy dyscyplinarne: 

1) w pierwszej instancji - sądy dyscyplinarne izb notarialnych; 

2) w drugiej instancji - Wyższy Sąd Dyscyplinarny. 

 Członków sądów dyscyplinarnych wybierają na trzyletnią kadencję poszczególne walne zgromadzenia notariuszy izb notarialnych.  Ogólną liczbę członków sądów dyscyplinarnych oraz liczbę członków tych sądów wybieranych przez poszczególne walne zgromadzenia notariuszy izb notarialnych określa Krajowa Rada Notarialna.  Przewodniczących sądów dyscyplinarnych i ich zastępców wybierają spośród siebie członkowie tych sądów. 

 Sąd dyscyplinarny orzeka w składzie 3 członków, a Wyższy Sąd Dyscyplinarny w składzie 5 członków. W składzie orzekającym w drugiej instancji nie może brać udziału członek sądu, który brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia.  Skład orzekający wyznacza przewodniczący sądu dyscyplinarnego. 

61. Organy samorządu notarialnego

 Notariusze tworzą samorząd notarialny.  Samorząd notarialny obejmuje izby notarialne i Krajową Radę Notarialną.  Izby notarialne i Krajowa Rada Notarialna posiadają osobowość prawną. 

Organami izby notarialnej są: walne zgromadzenie notariuszy izby i rada izby notarialnej. 

Izbę notarialną stanowią notariusze prowadzący kancelarię w okręgu sądu apelacyjnego a Siedzibą izby notarialnej jest siedziba sądu apelacyjnego. 

 Walne zgromadzenia notariuszy izby notarialnej są zwyczajne lub nadzwyczajne. 

Zwyczajne walne zgromadzenie notariuszy zwołuje, w pierwszym kwartale każdego roku, rada izby notarialnej. Nadzwyczajne walne zgromadzenie może być zwołane z inicjatywy Ministra Sprawiedliwości, na podstawie uchwały rady albo na wniosek co najmniej 1/5 ogólnej liczby notariuszy wchodzących w skład izby. W walnym zgromadzeniu jest obowiązany uczestniczyć każdy notariusz należący do danej izby. 

Do zakresu działania walnego zgromadzenia notariuszy izby notarialnej należy: 

1)  ⁽⁶²⁾wybór prezesa i wiceprezesa oraz pozostałych członków rady izby notarialnej; 

2) wybór członka Krajowej Rady Notarialnej; 

3) wybór notariuszy do sądów dyscyplinarnych oraz rzecznika dyscyplinarnego; 

4) zatwierdzenie sprawozdania rocznego i zamknięcia okresu rachunkowego, przedstawionego przez radę izby notarialnej; 

5) uchwalenie budżetu; 

6) ustalenie składek na określone cele; 

7) załatwienie innych spraw w zakresie działania notariatu. 

Rozstrzygnięcia walnego zgromadzenia zapadają w formie uchwał.  Uchwały walnego zgromadzenia notariuszy izby notarialnej są podejmowane zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy członków izby. Wybory odbywają się w głosowaniu tajnym, z wyjątkiem wyboru przewodniczącego zgromadzenia. 

⁽⁶³⁾Rada izby notarialnej działa w siedzibie izby i oprócz prezesa oraz wiceprezesa składa się z: 

1) 5 członków w izbach liczących do 100 notariuszy; 

2) 7 członków w izbach liczących od 101 do 200 notariuszy; 

3) 9 członków w izbach liczących ponad 200 notariuszy. 

Kadencja rady trwa 3 lata.  ⁽⁶⁴⁾Prezes i wiceprezes nie mogą sprawować tych samych funkcji więcej niż dwie, następujące bezpośrednio po sobie, pełne kadencje. 

Rada izby notarialnej na pierwszym posiedzeniu dokonuje podziału czynności między swych członków, jak również uchwala regulamin wewnętrznego urzędowania rady. 

Prezes rady izby notarialnej reprezentuje radę, kieruje jej pracami, przewodniczy na posiedzeniach i wykonuje uchwały rady. W razie nieobecności prezesa, jego obowiązki wykonuje wiceprezes rady. 

⁽⁶⁵⁾Do składania oświadczeń woli w sprawach majątkowych wymagane jest współdziałanie dwóch członków rady, w tym prezesa lub wiceprezesa. 

Do zakresu działania rady izby notarialnej należy: 

1) opiniowanie wniosków w przedmiocie powoływania i odwoływania notariuszy i asesorów notarialnych; 

2) nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez notariuszy, asesorów i aplikantów notarialnych oraz nad przestrzeganiem przez nich powagi i godności notariusza; 

2a)  ⁽⁶⁶⁾nadzór nad wykonaniem obowiązkowego ubezpieczenia,  

3) organizowanie szkolenia aplikantów notarialnych; 

4)  ⁽⁶⁷⁾zarząd i rozporządzanie majątkiem izby; 

5) zwoływanie walnych zgromadzeń notariuszy izby i wykonywanie uchwał tych zgromadzeń; 

6) prowadzenie wykazów notariuszy, asesorów i aplikantów notarialnych izby; 

7) wykonywanie innych czynności przewidzianych prawem. 

Rada izby notarialnej przedstawia każdego roku Krajowej Radzie Notarialnej wykaz asesorów i aplikantów notarialnych izby. 

Krajowa Rada Notarialna jest reprezentantem notariatu. Krajowa Rada Notarialna składa się z notariuszy wybranych przez walne zgromadzenie notariuszy izb notarialnych.   Prezesem Krajowej Rady Notarialnej jest notariusz, wybrany w drodze tajnego głosowania spośród jej członków. 

Kadencja Krajowej Rady Notarialnej trwa 3 lata. 

 Do zakresu działania Krajowej Rady Notarialnej należy w szczególności: 

1) uchwalanie regulaminu wewnętrznego urzędowania kancelarii; 

2) przedstawianie opinii i propozycji w sprawach: 

a) taksy notarialnej, 

b) zmian przepisów dotyczących funkcjonowania notariatu; 

3) współpraca z notariatami innych państw; 

4) wyrażanie stanowiska w sprawach przestawionych przez Ministra Sprawiedliwości lub inne organy samorządu notarialnego; 

5) wybór spośród członków rady rzecznika dyscyplinarnego;  

6) uchwalanie regulaminu swego urzędowania; 

7) wypowiadanie się w sprawie zasad etyki zawodowej notariuszy; 

8) ustalanie wysokości składek miesięcznych notariuszy na potrzeby samorządu notarialnego oraz zasad ich wydatkowania; 

8a)  ⁽⁶⁹⁾uchwalanie zasad zwalniania aplikantów od ponoszenia w całości lub w części opłaty rocznej, a także odraczania jej płatności lub rozkładania jej na raty; 

9) ustalanie programu aplikacji notarialnej oraz nadzór nad szkoleniem aplikantów; 

10) ustalanie zasad i trybu zwoływania kongresu notariuszy. 

Krajowa Rada Notarialna składa Ministrowi Sprawiedliwości raz w roku ocenę stanu notariatu. 

Krajowa Rada Notarialna może zwołać kongres notariuszy w celu zasięgnięcia opinii w istotnych sprawach notariatu. 

62. Komornicy jako organy pomocy prawnej

Komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym.  ⁽¹⁾Czynności egzekucyjne w sprawach cywilnych wykonuje wyłącznie komornik, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawach. Komornik wykonuje także inne czynności przekazane na podstawie odrębnych przepisów.   Komornik pełni czynności osobiście, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach prawa.  Komornikom powierza się w szczególności następujące zadania: 
1) wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń; 

2)  ⁽²⁾wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów oraz tytułów egzekucyjnych, które zgodnie z odrębnymi przepisami podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania ich w klauzulę wykonalności; 

3) sporządzanie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora. 

Komornik ma prawo: doręczania zawiadomień sądowych, obwieszczeń, protestów i zażaleń oraz innych dokumentów za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty;   na wniosek organizatora licytacji - sprawowania urzędowego nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty;  ⁽³⁾weryfikowania istnienia i treści tytułów wykonawczych wydanych w postępowaniach elektronicznych. 

⁽¹¹⁾Komornik ponosi odpowiedzialność za szkody wynikające z ujawnienia tajemnicy bankowej lub skarbowej i wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem. 

Przy wykonywaniu czynności komornik podlega orzeczeniom sądu i prezesowi sądu rejonowego, przy którym działa.   Prezes sądu rejonowego, przy którym działa komornik, sprawuje nadzór nad jego działalnością, a w szczególności: 

1) ocenia szybkość, sprawność i rzetelność postępowania poprzez badanie, czy w konkretnych sprawach nie zachodzi nieuzasadniona przewlekłość w podejmowaniu czynności; 

2) kontroluje prawidłowość prowadzenia biurowości i rachunkowości kancelarii komorniczej; 

3) bada kulturę pracy, w tym przestrzeganie wyznaczonych terminów czynności i przyjmowania interesantów oraz utrzymywanie kancelarii komorniczej na poziomie odpowiednim do godności urzędu i posiadanych środków; 

4) zawiadamia sąd o potrzebie wydania komornikowi zarządzeń w trybie art. 759 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego. 

Skargi na postępowanie komornika niedotyczące czynności egzekucyjnych i nieobjęte nadzorem prezesa sądu rejonowego rozpatrują organy samorządu komorniczego. 

Rewirem komorniczym jest obszar właściwości sądu rejonowego, a w szczególnym przypadkach obszar właściwości dwóch lub kilku sądów rejonowych.   Komornicy, których siedziby kancelarii są położone w obszarze właściwości nowo utworzonego sądu rejonowego, z chwilą jego utworzenia stają się z mocy prawa komornikami przy tym sądzie. 

Na stanowisko komornika może zostać powołana osoba, która: 

1) posiada obywatelstwo polskie; 

2) ma pełną zdolność do czynności prawnych; 

3) posiada nieposzlakowaną opinię; 

4) nie była karana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe; 

5) nie jest podejrzana o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe; 

6) ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra prawa lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej; 

7) jest zdolna ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków komornika; 

8) odbyła aplikację komorniczą; 

9) złożyła egzamin komorniczy; 

10) pracowała w charakterze asesora komorniczego co najmniej 2 lata; 

11) ukończyła 26 lat. 

Komornik odpowiada dyscyplinarnie za zawinione działania lub zaniechania, a w szczególności za: naruszenie powagi i godności urzędu;  rażącą obrazę przepisów prawa;  niewykonanie poleceń powizytacyjnych; wydatkowanie środków podlegających dokumentacji na działalność rażąco niezgodną z ich przeznaczeniem;  ⁽²⁵⁷⁾podejmowanie czynności z nieuzasadnioną zwłoką. Karami dyscyplinarnymi są: 

1) upomnienie; 

2) nagana; 

3)  ⁽²⁶⁰⁾kara pieniężna do dwudziestokrotnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego; 

4) wydalenie ze służby komorniczej. 

 Kara nagany oraz kara pieniężna pociąga za sobą utratę biernego prawa wyborczego do organów samorządu komorniczego na okres 3 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego.  

⁽²⁶²⁾Wydalenie ze służby komorniczej pociąga za sobą zakaz powołania w przyszłości na stanowisko komornika lub asesora komorniczego. 

Do aplikantów i asesorów komorniczych stosuje się odpowiednio przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej komorników. Karami dyscyplinarnymi są: 

1) upomnienie; 

2) nagana; 

3) kara pieniężna do dziesięciokrotnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego; 

4) odpowiednio skreślenie z listy aplikantów komorniczych albo skreślenie z wykazu asesorów komorniczych. 

 Skazany na karę nagany lub na karę pieniężną nie może być powołany na stanowisko komornika w ciągu roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Osoba skreślona z listy aplikantów komorniczych może ponownie przystąpić do egzaminu konkursowego nie wcześniej niż po upływie 3 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Osoba skreślona z wykazu asesorów komorniczych może zostać powołana na stanowisko asesora komorniczego po upływie 3 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Wykonanie kar wobec aplikantów i asesorów komorniczych należy odpowiednio do rady właściwej izby komorniczej oraz do prezesa właściwego sądu apelacyjnego. 

 Sprawy dyscyplinarne w pierwszej instancji rozpoznaje komisja dyscyplinarna.  Od orzeczeń komisji dyscyplinarnej stronom przysługuje odwołanie do sądu okręgowego właściwego według siedziby kancelarii obwinionego komornika, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem.  Od orzeczenia sądu okręgowego nie przysługuje kasacja. 

Akty interpretujące [1]

63. Prawnicy zagraniczni świadczący pomoc prawną w Polsce

64. Kompetencje Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa

Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa jest państwową jednostką organizacyjną powstałą w celu zapewnienia ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa.

Do zadań Prokuratorii Generalnej należy: 

1) ⁽³⁾wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym,

2) ⁽⁵⁾zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi

3) zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych; 

4) wydawanie opinii prawnych; 

5)  ⁽⁶⁾opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących praw lub interesów Skarbu Państwa, a także regulujących postępowania przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi. 

65. Radca i starszy radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa

W Prokuratorii Generalnej są zatrudnieni radcowie Prokuratorii Generalnej i starsi radcowie Prokuratorii Generalnej. Radcowie, wykonując czynności procesowe, kierują się własnym przekonaniem opartym na wiedzy prawniczej i doświadczeniu, przy wykonywaniu czynności procesowych są niezależni. 

 Radcą Prokuratorii Generalnej może być osoba, która: 

1) posiada obywatelstwo polskie; 

2) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; 

3) ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra albo ukończyła zagraniczne studia prawnicze, uznane w Polsce; 

4) posiada uprawnienia radcy prawnego, adwokata lub notariusza albo zajmowała stanowisko sędziego sądu powszechnego, sędziego sądu wojskowego lub sędziego sądu administracyjnego albo stanowisko prokuratora [ wymóg nie dotyczy osoby która posiada tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych lub  pracowała na stanowisku związanym z legislacją, nie niższym niż legislator lub specjalista do spraw legislacji, w urzędzie organu władzy państwowej przez co najmniej pięć lat].

5) nie była karana za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo nieumyślne przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu; 

6) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy. 

⁽⁶¹⁾Starszym radcą Prokuratorii Generalnej może być: 

1) radca Prokuratorii Generalnej, który przez co najmniej trzy lata zajmował stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej, lub 

2) osoba, która posiada tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych, lub 

3) osoba, która posiada uprawnienia radcy prawnego, adwokata lub notariusza i wykonywała ten zawód przez co najmniej pięć lat, lub 

4) osoba, która zajmowała stanowisko sędziego sądu powszechnego, sędziego sądu wojskowego lub sędziego sądu administracyjnego albo stanowisko prokuratora przez co najmniej trzy lata, lub 

5) osoba, która pracowała na stanowisku związanym z legislacją, nie niższym niż legislator lub specjalista do spraw legislacji, w urzędzie organu władzy państwowej przez co najmniej osiem lat. 

!!!! Małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia nie mogą być zatrudnieni w Prokuratorii Generalnej, jeżeli powstałby między tymi osobami stosunek służbowej podległości. 

Radców mianuje Prezes Prokuratorii Generalnej. 
Obowiązkiem radcy jest postępować zgodnie ze złożonym ślubowaniem, a w szczególności: 

1) chronić prawa i interesy Skarbu Państwa; 

2) rzetelnie i terminowo wykonywać czynności służbowe; 

3) przestrzegać tajemnic ustawowo chronionych; 

4) stale podnosić kwalifikacje zawodowe. 

Prawa i obowiązki

zachowanie w tajemnicy informacji, które uzyskał w związku z wykonywaniem swoich czynności służbowych. Obowiązek trwa również po ustaniu zatrudnienia.
Radca nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku naukowym, naukowo-dydaktycznym lub dydaktycznym. 
Radca nie może podejmować zajęcia lub sposobu zarobkowania, które pozostawałyby w sprzeczności z jego czynnościami służbowymi albo wzbudzałyby podejrzenie o stronniczość lub interesowność. 

Radca nie może wykonywać mandatu posła, senatora lub radnego ani być członkiem partii politycznej. 

 Radcy nie wolno uczestniczyć w strajkach lub akcjach zakłócających normalne funkcjonowanie Głównego Urzędu Prokuratorii Generalnej lub jej oddziału albo w działalności sprzecznej z obowiązkami radcy. 

Radca niezwłocznie zawiadamia Prezesa Prokuratorii Generalnej o toczącej się sprawie sądowej, w której występuje jako strona lub uczestnik postępowania. 

 Radca podlega co dwa lata ocenie kwalifikacyjnej

w wieku 65 lat radca nabywa prawo do emerytury i może na nią przejść chyba że Prezes Prokuratorii Generalnej, na pisemny wniosek radcy, wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska służbowego, nie dłużej niż do ukończenia 70. roku życia; 

  ⁽⁷⁷⁾Radca ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą obrazę przepisów prawa i za uchybienia godności zawodu.  Za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu czynności służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, radca odpowiada tylko dyscyplinarnie. 

⁽Za przewinienie dyscyplinarne mniejszej wagi, nieuzasadniające wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, Prezes Prokuratorii Generalnej może udzielić radcy ostrzeżenia na piśmie,

 Karami dyscyplinarnymi są: 

1) upomnienie; 

2) nagana; 

3) nagana z ostrzeżeniem; 

4) nagana z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres do trzech lat na wyższe stanowisko służbowe; 

5) przeniesienie na niższe stanowisko służbowe lub pozbawienie funkcji; 

6) wydalenie z pracy w Prokuratorii Generalnej. 

W sprawach dyscyplinarnych orzekają Komisja Dyscyplinarna Prokuratorii Generalnej w I instancji i Odwoławcza Komisja Dyscyplinarna Prokuratorii Generalnej w II instancji. 
Członków komisji dyscyplinarnych, w tym przewodniczącego i zastępców przewodniczącego, powołuje na okres pięciu lat Prezes Prokuratorii Generalnej. 

⁽⁷⁹⁾Członkiem komisji dyscyplinarnej może być radca dający należytą rękojmię wykonywania tej funkcji. 

Komisja dyscyplinarna orzeka w składach trzyosobowych. 

Członkowie komisji dyscyplinarnych są w zakresie orzekania niezawiśli i podlegają tylko ustawom. 

Rzecznika dyscyplinarnego Prokuratorii Generalnej powołuje, na okres kadencji komisji dyscyplinarnej, Prezes Prokuratorii Generalnej spośród radców Prokuratorii Generalnej. 
 Rzecznik dyscyplinarny wszczyna postępowanie wyjaśniające na polecenie Prezesa Prokuratorii Generalnej. O wszczęciu tego postępowania rzecznik dyscyplinarny zawiadamia radcę, którego ono dotyczy.  Decyzję o przekazaniu komisji dyscyplinarnej I instancji wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego podejmuje Prezes Prokuratorii Generalnej na podstawie wniosku rzecznika dyscyplinarnego.  Do zadań rzecznika dyscyplinarnego należy w szczególności: 

1) prowadzenie postępowania wyjaśniającego; 

2) składanie wniosków o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli wyniki postępowania wyjaśniającego to uzasadniają; 

3) udział w rozprawach przed komisjami dyscyplinarnymi w charakterze strony; 

4) wnoszenie odwołań od orzeczeń komisji dyscyplinarnej I instancji; 

5) udział w postępowaniu odwoławczym. 

1

---