TELEKOMUNIKACYJNE USŁUGI MULTIMEDIALNE

KATEGORIE, CHARAKTERYSTYKI FUNKCJONALNE, OBSZARY ZASTOSOWAŃ I UWARUNKOWANIA SIECIOWE

TELEKOMUNIKACYJNE USŁUGI MULTIMEDIALNE I ICH STANDARYZOWANE KATEGORIE

Jak się wydaje, w najbliższych latach telekomunikacja będzie się rozwijać równolegle w dwóch głównych kierunkach, tzn w kierunku:

• uniwersalnych systemów komunikacji ruchomej UMTS (Uniwersal Mobile Telecommunication System), w których abonent wyposażony w mały przenośny terminal będzie mógł komunikować się z innym abonentem, niezależnie od tego gdzie się on znajduje;

• szerokopasmowych systemów telekomunikacyjnych, umożliwiających świadczenie użytkownikom stacjonarnym (domowym i biurowym) tzw. telekomunikacyjnych usług multimedialnych.

Najogólniej rzecz biorąc, telekomunikacyjne usługi multimedialne to taka kategoria łączności, która umożliwia zdalne przekazywanie wiadomości pomiędzy odbiorcami za pomocą co najmniej dwóch środków przekazu, takich jak np. mowa, ruchomy obraz, tekst, grafika, itp., zwanych często mediami.

Usługa multimedialna jest zwykle utożsamiana z serwerem usługi, który na ogół jest zestawem pewnych urządzeń, realizujących funkcje przechowywania i udostępniania materiału multimedialnego związanego z daną usługą. Serwer usługi multimedialnej jest zależny od określonej usługi i jest przez nią całkowicie zdefiniowany. Z tego względu w dalszej części wykładu nie będą omawiane implementacje techniczne serwerów, lecz jedynie usługi, które je funkcjonalnie definiują.

Usługi multimedialne, realizując w ramach sesji wiele połączeń telekomunikacyjnych, mogą łączyć ze sobą wielu uczestników, a także dodawać i/lub usuwać źródła informacji, czy też dołączać dodatkowych uczestników sesji lub ich eliminować. Usługi te są powszechnie kojarzone z takimi pojęciami, jak: biblioteka wideo, programy edukacyjne, telezakupy, usługi bankowe, wideotelefonia, wideokonferencja, poczta elektroniczna, gry komputerowe, wideo na żądanie, serwis informacyjny i reklamowy itd.

Powołana przez Międzynarodową Unię Telekomunikacyjną specjalna Komisja Studiów SG16 (Multimedia Services and Systems) w ramach wszystkich tych aplikacji wydzieliła następujące standaryzowane kategorie usług multimedialnych:

• wideotelefonia,

• wideotekst,

• interaktywna prezentacja audiowizualna,

• wideokonferencja oraz

• telekonferencja audiograficzna.

USŁUGA WIDEOTELEFONII

Wideotelefonia - charakterystyka funkcjonalna usługi

Wideotelefonia jest rozumiana jako usługa telekonwersacji audiowizualnej, która umożliwia przeprowadzanie na bieżąco dwukierunkowej, symetrycznej transmisji głosu i ruchomych kolorowych obrazów pomiędzy dwoma dowolnymi miejscami globu ziemskiego, z wykorzystaniem istniejących sieci telekomunikacyjnych.

Usługa wideotelefonii może być udostępniana za pośrednictwem:

• urządzeń terminalowych wolno stojących, tzw. wideotelefonów, lub

• z użyciem odpowiednio wyposażonych komputerów osobistych PC [9], czy też

• w oparciu o telefony komórkowe trzeciej generacji, zwane także „wideo-komórkami”.

Przykładem urządzeń pierwszego rodzaju jest dostępny ma rynku krajowym wideotelefon np. typu T-View 100 firmy Alcatel [45]. Wyglądem zewnętrznym przypomina on typowy telefon (rys. 1) uzupełniony ekranem ciekłokrystalicznym z wbudowaną mini-kamerą telewizyjną. Na ekranie wyświetlany jest obraz ruchomy, przedstawiający na ogół rozmówcę z drugiego końca łącza, zaś kamera filmuje twarz osoby korzystającej z wideotelefonu.

1. Wideotelefon T-View 100 firmy Alcatel wg [45]

Wyposażenie wewnętrzne wideotelefonu jest o wiele bogatsze od wyposażenia zwykłego telefonu (rys. 2). Oprócz układów typowych dla telefonu standardowego (zespoły: UD - układu liniowego i sygnału dzwonienia, PZ - przełącznika zasilania, MT - mikrotelefonu i KS - klawiatury wybierczej), są w nim dodatkowo wbudowane podzespoły funkcjonalne, niezbędne do przeprowadzania komunikacji dwumedialnej (głos zsynchronizowany z ruchomym obrazem), takie jak:

• modem (MOD),

• kodek sygnałów wideo (KW),

• kodek sygnałów audio (KA) oraz

• zarządzający nimi procesor centralny (ၭP).

2. Uproszczony schemat blokowy wideotelefon typu VideoPhone 2500 firmy AT&T wg [11]. Oznaczenia: EKR ekran na ciekłych kryształach, MOD modem, MT mikrotelefon, KA kodek sygnału audio, KS klawiatura wybiercza i sterująca, KTV minikamera telewizyjna, KW kodek sygnałów wideo, PZ przełącznik zasilania, UD układ liniowy i dzwonienia, P mikroprocesorowy układ sterujący

Wideotelefonia internetowa jest inną, burzliwie rozwijającą się formą świadczenia usługi wideotelefonicznej, realizowanej z użyciem sieci Internet i zastosowaniem komputerów osobistych klasy PC jako terminali końcowych.

Wymagania na „oprzyrządowanie” PC, umożliwiające taką komunikację nie są wygórowane. Wystarczy odpowiednie oprogramowanie, takie jak np.:

• NetMeeting firmy Microsoft lub

• ProShare firmy INTEL, lub

• PCS firmy PictureTel

oraz komputer wyposażony w:

• procesor Pentium 166 MHz,

• pamięć RAM 32 MB,

• kartę muzyczną,

• mikrofon i zintegrowaną kamerą cyfrową.

Niezbędny jest także dostęp do sieci Internet albo poprzez publiczną sieć telefoniczną PSTN z zastosowaniem modemu i protokołu komunikacyjnego H.324, albo z użyciem cyfrowych technik dostępowych (ISDN, DSL, xDSL, FITL), czy też za pośrednictwem sieci CATV.

Wideo-komórka. Od 1999 roku usługa wideotelefonii jest także oferowana w sieciach UMTS telefonii komórkowej trzeciej generacji. Telefon komórkowy o takich możliwościach, zaprezentowany został między innymi przez firmę Panasonic na wystawie CeBIT 2000 w Hanowerze. Tak jak wideotelefon stacjonarny, wideo-komórka ma wbudowaną kamerę cyfrową i kolorowy ekran ciekłokrystaliczny, i jest wyposażona w odpowiednie kodeki gwarantujące identyczną jakość dźwięku jak przy połączeniach „kablowych”. Wideo-komórka ma także wbudowany interfejs PC Card, który jest używany do komunikacji z komputerem PC z prędkością 76,8 kbit/s.

Wideotelefonia - obszary zastosowań i prognozy zapotrzebowania na usługę

Wideotelefonia stacjonarna:

1. Rok 1964 - wprowadzenie wideotelefonii: amerykańska firma AT&T jako pierwsza prezentuje urządzenie umożliwiające równoczesny przekaz głosu i wolnozmiennych obrazów osób rozmawiających z użyciem sieci PSTN.

2. Początkowy okres rozwoju: wysokie koszty eksploatacji (abon. mies. w USA - ok. 160$); usługa dedykowana głównie dla biznesu; mała dynamika rozwoju usługi.

3. Połowa lat osiemdziesiątych: do AT&T dołączył koncern Mitsubishi z ofertą wideotelefonu wolnostojącego za 1500$.

4. Przełom lat 1990/1991: zaprzestano produkcji i sprzedaży aparatów starego typu; na rynku pojawiają się wideotelefony nowej generacji z szybkością odświeżania obrazu ok.20 ramek/sek.

5. Przełom wieków XX i XXI: dynamiczny rozwój telekomunikacji oraz obniżka cen usług telekomunikacyjnych w USA i krajach UE; dalszy wzrost popytu na usługe.

W Polsce wideotelefonia stacjonrna jest ciągle w początkowej fazie rozwoju; powód główny: zbyt wysoka cena wideotelefonów wolnostojących, np. aparat T-View 100 firmy Alcatel kosztuje na rynku krajowym ok. 4200 zł.

Wideotelefonia internetowa:

1. Burzliwy rozwój usługi w krajach rozwiniętych (USA, Japonia i kraje UE); stymulatory rozwoju:

• wysoki stopień komputeryzacji społeczności tam zamieszkujących,

• tani i powszechny dostępu do Internetu.

2. W Polsce usługa jest także wprowadzana, lecz nie tak intensywnie, jak w krajach rozwiniętych; przyczyna główna:

• zbyt wysoki koszt abonamentowy za dostęp do Internet z przepływnościami gwarantującymi odpowiednią jakość połączeń wideotelefonicznych.

Prognozy na przyszłość: równie intensywny rozwój usługi jak w krajach rozwiniętych. Przemawiają za tym:

• postępujący proces komputeryzacji społeczeństwa polskiego,

• zamiar wprowadzenia nowych regulacji prawnych w telekomunikacji, udostępniających pętle abonenckie jednego operatora innemu, co wyzwoli mechanizmy wolnego rynku również w obszarze dostępu abonenckiego.

Wideotelefonia komórkowa:

1. Na świecie jest obecnie ok. 600 mln. użytkowników telefonii komórkowej (ok. 100 mln. w USA i ok. 3.5 mln. w Polsce) [8]. Rynek ten może ewaluować w kierunku sieci UMTS i wideotelefonii komórkowej.

2. W najbliższej przyszłości usługa dedykowana głównie dla biznesu; powód główny: początkowe stadium rozwoju i wysokie ceny urządzeń końcowych.

Wideotelefonia - wymagania na pasmo

Wymaganiem "minimum" dla wideotelefonii jest, aby w normalnych warunkach pracy, przekazywana informacja wideo była wystarczająca dla odzwierciedlenia na ekranie ruchu ciągłego u osoby biorącej udział w telekonwersacji.

Na podstawie kryterium jakości świadczenia usługi (Quality of Service) wyróżnia się trzy kategorie wideotelefonii, a mianowicie:

• wąskopasmową małej szybkości dla publicznej komutowanej sieci telefonicznej [26],

• wąskopasmową dla sieci N-ISDN [24] oraz

• szerokopasmową dla sieci B-ISDN [25].

USŁUGA WIDEOTEKSTU

Wideotekst - charakterystyka funkcjonalna usługi

Usługa wideotekstu jest definiowana [17] jako taka teleusługa, która użytkownikom terminali wideotekstowych (T), za pomocą odpowiednich standaryzowanych procedur dostępowych, umożliwia komunikowanie się z bazami danych (BD) oraz innymi aplikacjami komputerowymi wykorzystując publiczne sieci telekomunikacyjne.

1. Przekazywane wiadomości multimedialne mają na ogół postać informacji alfanumerycznych i/lub graficznych (obrazy nieruchome), które mogą być uzupełniane sygnałami fonicznymi, i które mogą być prezentowane na ekranach odbiorników telewizyjnych lub innych terminali ekranowych, jak komputery PC.

2. Dostęp do bazy danych jest realizowany pod bezpośrednią lub pośrednią kontrolą użytkownika. Z definicji są udostępniane mechanizmy zarządzania bazą danych, które dostawcom informacji dają możliwość tworzenia, utrzymania oraz zarządzania bazami danych, a także możliwość zarządzania tzw. zamkniętą grupą użytkowników.

3. Praktyczne aplikacje usługi są proste w obsłudze zarówno dla zwykłego użytkownika, jak i dla specjalisty.

Zasady współpracy międzynarodowej w ramach usługi VT, pozwalające na interaktywne współdziałanie aplikacji wideotekstowych, rezydujących w terminalach różnych krajów świata, pokazano na rys. 3.

3. 
   Współpraca międzynarodowa w ramach usługi VT. Oznaczenia: A syntaktyka i protokół wymiany danych ustalony przez kraj "A", B syntaktyka i protokół wymiany danych ustalony przez kraj "B", BD baza danych, DS syntaktyka danych (typu I, lub II, lub III) według Zal. ITU-T T.101, IDS syntaktyka danych według Zal. ITU-T T.101, IP protokół międzynarodowy wymiany danych według Zal. ITU-T T.101, PSPDN publiczna sieć transmisji danych, T terminal audiograficzny, VG bramka usługi wideotekstu, VSC serwer usługi wideotekstu

Wideotekst - obszary zastosowań i prognozy zapotrzebowania na usługi

Jest wiele praktycznych aplikacji usługi wideotekstowej. Jednakże zastosowaniami najbardziej popularnymi są:

• usługi „około internetowe”,

• poczta elektroniczna (e-mail),

• elektroniczna wymiana dokumentów (EDI) oraz

• elektroniczna dystrybucja: prasy, informacji giełdowych i reklamowej itd.

Wszystkie te aplikacje funkcjonują z użyciem publicznej, komutowane sieci telefoniczne i/lub sieci transmisji danych, co czyni je usługami ogólnodostępnymi (każdy posiadacz popularnego PC może być abonentem usługi wideotekstowej), a przez to i rentownymi.

Usługi około internetowe:

W tej klasie usług wideotekstowych, szczególnie dużą dynamiką rozwoju cechują się transakcje internetowe typu:

• B2C (Business to Customer), zawierane pomiędzy firmami a klientami, jak np. sklepy internetowe oraz

• B2B (Business to business), zawierane pomiędzy firmami.

Ze względu na wielkość obrotów (rys. 4), zdecydowanie większą rangę mają jednakże transakcje B2B [41].

4.  Prognozy rozwoju korzystania z usług Internetu w zastosowaniach typu B2B; liczby na osi rzędnych wyrażają biliony $USA

Usługi około internetowe (c.d.):

W krajach wysoko rozwiniętych, korzystanie z usług około internetowych jest zjawiskiem niemalże tak powszechnym, jak używanie telefonu (rys. 5).

Niski stopień penetracji Internetu w naszym Kraju (5 na 100 mieszk.) wynika głównie z niskiego poziomu komputeryzacji gospodarstw domowych (ok. 6 na 100 mieszk. ma własny PC).

Najwyżej 2mln Polaków korzysta z Internetu, z czego około 18% robi to w kawiarenkach internetowych, a 14% u znajomych. Pozostałą część polskich internautów (68%) korzysta z Internetu w pracy [41].

5.  Penetracja Internetu (liczba użytkowników Internetu przypadająca na 100 mieszkańców kraju) w krajach Europy Zachodniej i Środkowo-wschodniej w latach 1998 Ⴘ 1999, wg [40]

Firmy polskie, które są głównymi użytkownikami tej usługi, wykorzystują ją głównie (rys. 6) do: tworzenia własnych stron WWW, wyszukiwania danych oraz do celów biznesowych.

6. Wykorzystanie Internetu w polskich firmach wg [6]

Usługa poczty elektronicznej:

Usługa poczty e-mail umożliwia komunikowanie się użytkowników za posrednictwem ich kont pocztowych, tzw. e-mailboxes. Ponieważ nie jest ona usługą czasu rzeczywistego, dlatego informacje można nadawać i odbierać w dogodnej chwili.

W związku z dynamicznym rozwojem telefonii komórkowej, usługa ta nabiera jeszcze większego znaczenia ze względu na możliwość ciągłego śledzenia zawartości skrzynki pocztowej, a także - możliwość edycji i wysłania nowych wiadomości za pomocą telefonu komórkowego.

Ponieważ liczba kont poczty elektronicznej jest ściśle związana z liczbą sympatyków Internetu, dlatego zarówno stan obecny jak i prognozy rozwoju tej usługi można w przybliżeniu szacować w oparciu o wcześniej przytoczone prognozy rozwoju Internetu.

Usługa elektronicznej wymiany dokumentów:

Usługa EDI polega na wymianie różnego rodzaju faktur, umów, deklaracji klientów oraz ofert kupna z zachowaniem ich kolejności, które to dokumenty dzięki ich elektronicznej formie mogą być (przez odpowiednie systemy komputerowe) sprawnie:

• przetwarzane,

• archiwizowane oraz

• aktualizowane.

W początkowym okresie rozwoju, usługę EDI zaliczano raczej do usług transmisji danych. Ostatnio pojawiły się jednakowoż aplikacje EDI, w których z danymi specyfikującymi określony formularz EDI przesyła się także wiadomość głosową pouczającą, jak ten formularz wypełniać.

Usługa EDI jest dedykowana głównie dla instytucji ubezpieczeniowych, finansowych, rządowych itp. Pozwala ona znacznie zmniejszyć koszty przetwarzania dokumentów, nawet do 75-razy w stosunku do przetwarzania „ręcznego” [16].

USŁUGA „AVI” - INTERAKTYWNEJ PREZENTACJI AUDIOWIZUALNEJ

Usługa AVI - charakterystyka funkcjonalna usługi

Usługa interaktywnej prezentacji audiowizualnej (AVI - AudioVisual Interactive service) jest definiowana [28] jako taka teleusługa, która użytkownikom terminali lub stacji roboczych, za pomocą odpowiednich procedur komunikacyjnych, daje możliwość dostępu do informacji, składających się z różnego rodzaju wejściowych i wyjściowych prostych lub złożonych elementów prezentacyjnych, reprezentujących: tekst, grafikę, obrazy nieruchome oraz sekwencje audio i wideo.

1. W modelu funkcjonalnym usługi AVI (rys. 7), abonent usługi z użyciem terminalu TMM (komputer PC, stacja robocza, lub odbiornik TV z przystawką set top box) łączy się przez sieć telekomunikacyjną z serwerem usługi SAVI.

2. Przy pomocy odpowiednich procedur komunikacyjnych, za pośrednictwem sterownika komunikacyjnego SK oraz oprogramowania aplikacyjnego usługi OAU, uzyskuje on dostęp do obiektów, utrzymywanych w pamięci obiektów multimedialnych POMM, którą stanowią odpowiednio zorganizowane i zarządzane zespoły dysków magnetycznych i/lub optycznych, jak również pamięci na taśmach magnetycznych.

3. Wskaźniki do tych obiektów są przechowywane w bazie danych BD.

7. Model funkcjonalny usług AVI.

Usługi AVI - obszary zastosowań i prognozy zapotrzebowania

Usługa AVI z natury rzeczy jest usługą interaktywną i jest przeznaczona dla szerokiego grona odbiorców domowych. Obecnie usługa ta rozwija się dynamicznie głównie w krajach bogatych (USA, Japonia, kraje UE), gdzie jest wdrażana w wielu praktycznych zastosowaniach.

Najbardziej popularnymi z nich są aplikacje:

• tele-edukacji [4, 7],

• tele-zakupów [1, 4],

• VoD - wideo na żądanie [38] oraz

• gry sieciowe.

Tele-edukacja:

Zdalne nauczanie jest najbardziej popularną aplikacją usługi AVI. Zakłada się, że w wersji docelowej usługa ta będzie obejmować następujące trzy poziomy nauczania:

1. Pierwszy poziom usługi udostępnia odbiorcom grupowym i indywidualnym zarówno wykłady, jak i prezentacje multimedialne przechowywane w bazach danych, i jako taki ma głównie charakter otwarty, tzn. prezentacje są kierowane do wszystkich odbiorców.

2. Drugi poziom nauczania (zdalne sesje); oprogramowanie tego poziomu umożliwia studentom bezpośrednią komunikację z wykładowcą (zadawanie pytań, udział w dyskusji, itp.).

3. Trzeci poziom nauczania zawiera mechanizmy: bezpośredniego uczestnictwa słuchacza w ćwiczeniach wirtualnego laboratorium, indywidualnej oceny poziomu wiedzy słuchaczy, aplikacje wirtualnych środowisk pracy grupowej (wirtualne klasy), a także do aplikacje tzw. wirtualnego dziekanatu.

Usługa zdalnego nauczania najbardziej dynamicznie rozwija się w Kanadzie i Australii. Rządy tych państw zainwestowały znaczne środki finansowe na jej wdrożenie i dalszy rozwój.

Również w innych państwach świata, w tym także w Polsce, obserwuje się obecnie wzmożone prace organizacji rządowych i pozarządowych, mające na celu wypracowanie strategii łagodnego przejścia społeczeństwa przemysłowego w społeczeństwo informacyjne XXI-wieku następnego.

Przykładem takiej aktywności mogą być prace Komisji Europejskiej nad projektem eEurope 2002 (z budżetem kilkudziesięciu milionów ECU), realizowane z udziałem rządów państw europejskich [12]. Tele-zakupy:

Usługa ta jest przykładem interaktywnej usługi multimedialnej, która jak się przewiduje może objąć swoim zasięgiem większość krajów na świecie.

O prognozowanej dużej popularności usługi świadczy liczbach obecnie realizowanych transakcji internetowych i zamówień katalogowych (telefonicznych lub pocztowych) oraz wpływy z tych usług. W UE wpływy te stanowią bowiem około 2,5% przychodu z handlu detalicznego, a w USA sięgają 3,5%. Łącznie daje to przychody ok. 2,3 miliarda USD i co roku procent ten się powiększa.

Szacuje się, że z chwilą wdrożenia usługi procentowy udział jej użytkowników będzie sukcesywnie wzrastać od 20% (w roku wprowadzenia) do 44% w przeciągu kilku lat. Tak szybki rozwój spowoduje wzrost obrotów (rys. 8), które w roku 2004 mogą osiągnąć w krajach UE ok. 6 miliardów ECU, a w USA nawet kilkanaście miliardów USD.

8. Tendencje wzrostu obrotów z usługi zdalnych zakupów w UE

• Wideo na żądanie:

Wydaje się, iż w niedalekiej przyszłości usługa VoD stanie się najbardziej popularną interaktywną usługą multimedialną. Jej popularności upatruje się w tym, że oferuje ona nieco więcej niż magnetowid z dużą biblioteką filmów video i programów tematycznych.

Z analiz prognostycznych przeprowadzonych w USA wynika, że pokaźny procent będą stanowiły dochody ze świadczenia usługi VoD (rys. 9). Wyniki te potwierdzają badania przeprowadzone w krajach UE oraz krajach dalekiego wschodu (Japonia, Honkong).

	Analizując opłacalność usługi VoD należy jednak liczyć się z faktem, że okres po którym nastąpi zwrot kosztów z jej wprowadzenia może być stosunkowo długi, i wynosi 5 Ⴘ10 lat wg [16]. Roczne wydatki jednego gospodarstwa domowego w USA na usługę VoD oszacowano bowiem na 90Ⴘ120 USD, przy oglądalności ok. 3-filmów w miesiącu
Przewidywany miesięczny rozdział wydatków na AVI przypadający na 1- użytkownika w USA wg [16]

Wideo na żądanie raczej nie zalicza się do usług AVI popularnych w naszym kraju. Głównie dlatego, że:

• polska sieć telekomunikacyjna nie jest w stanie sprostać tak wysokiemu zapotrzebowaniu na pasmo jakie jest tu wymagane,

• aplikacje VoD wymagają instalacji drogich serwerów z dużymi zbiorami danych,

• konieczne jest wyposażenie użytkowników w terminale komputerowe lub przystawki set-top-box; penetracja tego typu urządzeń w Polsce jest jedną z niższych w Europie i nie przewiduje się jej szybkiego wzrostu w ciągu następnych kilku lat.

Gry sieciowe:

Użytkownik tej usługi ma zagwarantowany nie tylko dostęp do potężnych zasobów biblioteki gier wideo, lecz także ma przyjemność współzawodnictwa z innymi użytkownikami w środowisku gry komputerowej.

Obecnie usługi gier sieciowych są wprowadzane w USA i Kanadzie z użyciem CATV. Inicjatywa ta spotkała się z dużym zainteresowaniem obywateli obu tych państw. Gry sieciowe cieszą się tam dużym zainteresowaniem szczególnie wśród młodzieży i dzieci.

Rynek gier sieciowych rozwija się bardzo intensywnie. Obecne roczne dochody z tego rynku (w skali całego świata) szacuje się na ok. 7.3 miliardów USD. Prognozy rozwoju tego rynku (np. w USA) również są bardzo zachęcające (rys. 9).

Usługi AVI - wymagania na pasmo i uwarunkowania czasowe

Wymagania na pasmo:

Poszczególne aplikacje usługi AVI, ze względu na charakter dostarczanej do abonenta informacji audiowizualnej wysokiej jakości, w obszarze abonenckiej sieci dostępowej, wymagają szerokiego pasma transmisyjnego (tabela 1.), wielokrotnie przekraczającego możliwości transmisyjne kanału podstawowej usługi telefonicznej.

1. Wymaga przepływność oraz dopuszczalne opóźnienie sygnałów dla poszczególnych usług AVI.

Rodzaj usługi	Wymaga przepływność [kbit/s]	Dopuszczalne opóźnienie [msek]
Wideo na żądanie	3000 Ⴘ 6000 6144 Ⴘ24576	< 300* < 50**
Średnia jakość wideo (z kompresją) Wysoka jakość wideo (z kompresją)
Gry sieciowe (bez kompresji)	128 Ⴘ 6000	< 100*
Telezakupy (bez kompresji)	500 Ⴘ 1500	< 500*
Teleedukacja (bez kompresji)	500 Ⴘ 6000	< 100*
* opóźnienie bezwzględne sygnału zbiorczego ** opóźnienie względne między poszczególnymi mediami w sygnale zbiorczym (wizją, fonią, itp.)

Uwarunkowania czasowe:

Ważnymi parametrami z punktu widzenia usług AVI są: opóźnienia propagacyjne sygnałów medialnych oraz fluktuacje tych opóźnień. Powstają one w skutek przetwarzanie sygnałów zarówno w stacji końcowej (nadającej i odbierającej), jak i w urządzeniach sieciowych, a także ze względu na czas propagacji sygnału w łączach sieciowych.

Usługi AVI są z natury rzeczy usługami czasu rzeczywistego, a więc opóźnienia sygnałów muszą być niezauważalne dla odbiorcy. Z tego względu sieci multimedialne muszą posiadać mechanizmy gwarantujące utrzymanie tych opóźnień na poziomie nie większym od wartości podanych w tabeli 1.

USŁUGA WIDEOKONFERENCJI

Wideokonferencja - charakterystyka funkcjonalna usługi

Usługa wideokonferencji jest definiowana [20, 27, 50] jako taka teleusługa, która pozwala na przeprowadzenie telekonferencji czasu rzeczywistego, w której pomiędzy uczestnikami „spotkania" (usytuowanymi w różnych miejscach globu ziemskiego i wyposażonymi w terminale multimedialne o strukturze funkcjonalnej, jak na rys. 10) są wymieniane sygnały foniczne i stowarzyszone kolorowe obrazy ruchome z uczestnikami tego spotkania.

10.  Funkcjonalny schemat blokowy terminalu multimedialnego wideokonferencji. Oznaczenia: GŁ głośnik, IS interfejs sieciowy, KA kodek audio, KAM kamera wideo, KW kodek wideo, MI mikrofon, M/D multiplekser/demultiplekser

Oprócz funkcji głównej, usługa wideokonferencji umożliwia także przekazywanie danych innego rodzaju, takich jak: obrazy nieruchome wysokiej rozdzielczości, pliki tekstowe, dokumenty itd.

Możliwa jest też jednoczesna prezentacja wszystkim uczestnikom konferencji wcześniej zapamiętanych: sekwencji audio-wideo, dokumentów tekstowych i obrazów graficznych z możliwością ich adnotacji i uaktualniania.

Wideokonferencja - charakterystyka funkcjonalna usługi; c.d.

1. W modelu funkcjonalnym usługi (rys. 11), uczestnicy wideokonferencji, wyposażeni w terminale multimedialne wideokonferencji TMM, poprzez sieć telekomunikacyjną mają dostęp do zespołu sterowania wielopunktem MCU (Multipoint Control Unit), który jest elementem funkcjonalnym sieci telekomunikacyjnej i jest dostępny w taki sam sposób, jak każdy abonent sieci.

11. Model funkcjonalny wideokonferencji i architektura serwera. Oznaczenia wyjaśniono w tekście

2. Zespół MCU steruje wymianą informacji pomiędzy uczestnikami konferencji i zapewnia dostęp (za pośrednictwem sterownika komunikacyjnego SK oraz aplikacji obsługi konferencji AOK) do zasobów serwera wideokonferencji SWK, przechowywanych w pamięci obiektów multimedialnych POMM, zarządzanej przez tzw. zarządcę obiektów multimedialnych ZOMM.

3. Pamięć POMM przechowuje obiekty multimedialne wideokonferencji, takie jak: zapisy wideo uczestników konferencji, transkrypcje sygnałów fonicznych, wspólne dokumenty (obszary) robocze prezentowane w czasie konferencji, odtwarzane sekwencje wideo, a także pojedyncze "klatki" zapisów wideo, wykorzystywane do przyszłych prezentacji.

4. Zarządca ZOMM ma wbudowanych wiele funkcji do manipulacji obiektami multimedialnymi przechowywanymi w POMM, z których najważniejszymi są funkcje [46]: transkrypcji, generacji wskaźnika mówcy, generacji wskaźnika słowa kluczowego, konwersji kodów, lokalizacji wskaźnika-kursora.

5. Baza danych BD przechowuje dane alfanumeryczne, wytwarzane przez funkcje zarządcy ZOMM, a także inne dane niezbędne dla eksploatacji i zarządzania wideokonferencją.

Wideokonferencja - obszary zastosowań i prognozy zapotrzebowania

Wideokonferencja w początkowym okresie jej wprowadzania, ze względu na wymagane szerokie pasmo transmisyjne, a także z powodu wysokich kosztów tak terminali, jak i serwerów, była usługą kosztowną i jako taka była przeznaczona głównie dla:

• agencji rządowych,

• bogatych instytucji (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe itd.) oraz

• bogatych przedsiębiorstw.

Obecny postęp w technikach kompresji sygnałów audio-wideo, wzrost możliwości transmisyjnych sieci telekomunikacyjnej, niskie ceny urządzeń terminalowych, czynią tę usługę coraz bardziej popularną nie tylko w kręgach instytucji rządowych, lecz również w środowiskach mniej zamożnych, takich jak np.:

• służba zdrowia,

• nauka,

• małe przedsiębiorstwa produkcyjne itp.

Zainteresowanie wideokonferencją, oprócz aspektów innowacji technicznej, ma także i przede wszystkim podłoże ekonomiczne. W działalności firm, które coraz częściej są korporacją wielu filii-oddziałów rozsianych po całym świecie, wideokonferencja przez tworzenie wirtualnej rzeczywistości spotkania (np. zarządu firmy) eliminuje potrzebę zebrań rzeczywistych, przynosząc tym samym zysk dla instytucji. Zysk ten wynika między innymi z:

• oszczędności czasu pracy,

• możliwości podejmowania szybkich decyzji, a także z

• eliminacji kosztów podróży, hotelu oraz kosztów reprezentacyjnych.

Dzięki nowym rozwiązaniom technicznym, umożliwiającym transmisję głosu i obrazu przez Internet, do przeprowadzenia wideokonferencji wystarczy komputer z dołączoną kamerą, podłączony do sieci LAN/WAN lub sieci PSTN. Wydaje się, że w niedalekiej przyszłości będzie to rozwiązanie bardzo popularne, ze względu na niskie koszty eksploatacji.

Ten trend można zaobserwować już obecnie w krajach o małej gęstości zaludnienia, takich jak: Australia, Kanada, kraje skandynawskie czy niektóre regiony USA (rys. 12).

12. Wzrost liczby zainstalowanych urządzeń konferencyjnych w USA wg [16].

Światowy rynek systemów multimedialnych, w roku 1993 szacowany był na około 1,5 miliarda dolarów, w ciągu 4 lat wzrósł dwukrotnie i dynamika ta nie maleje [3]. Sam rynek wideokonferencji w roku 1995 wynosił około miliarda dolarów.

Prognozy Gartner Group mówią o dynamice wzrostu rzędu 48% rocznie, natomiast Forward Concepts szacuje ją nieco skromniej, bo na 40% w ciągu roku. Według tych prognoz (rys. 13) światowy rynek systemów wideokonferencji osiągnie wartość 5 mld. dolarów w roku 2001.

Najbardziej optymistyczne prognozy mówią o 35 mld. dolarów w 2002 roku.

13. Prognozy rozwoju rynku systemów wideokonferencyjnych w mld. USD: optymistyczna i pesymistyczna.

W polsce usługa wideokonferencji raczej nie jest popularna. Jedynymi potencjalnymi odbiorcami mogą być tu klienci biznesowi. Jednakże, biorąc pod uwagę fakt, że Polska nie jest krajem zbyt rozległym geograficznie, okazać się może, że przy obecnych cenach świadczenia tej usługi, inwestycja w systemy konferencyjne nie jest opłacalna.

Potencjalnymi odbiorcami mogą być natomiast oddziały firm zagranicznych lub firmy polskie, utrzymujące intensywne kontakty z firmami zagranicznymi. W przypadku tych ostatnich, ze względu na duże koszty podróży, użytkowanie systemu telekonferencyjnego może się okazać opłacalne.

Wideokonferencja - wymagania na pasmo i uwarunkowania czasowe

Wymagania na pasmo:

Generalnie rzecz biorąc, usługa wideokonferencji może być udostępniona jako usługa kategorii podstawowej lub - wysokiej jakości.

Wideokonferencja kategorii podstawowej jest usługą, w której wykorzystuje się sieci cyfrowe z szybkością transmisji od 64 kbit/s do 2,048 Mbit/s. Z powodu stosunkowo małej szybkości transmisji, w usłudze tej kategorii ograniczane jest głównie pasmo wizyjne, przez stosowanie odpowiedniego kodowania sygnałów wizyjnych (najczęściej stratnego, różne warianty MPEG i JPEG, opracowywane są także algorytmy kompresji fraktalnej). W konsekwencji rozdzielczość i jakość obrazów jest gorsza od jakości obrazów normalnej telewizji.

Wideokonferencja wysokiej jakości jest usługą, w której wykorzystuje się albo sieci telewizji kablowej, albo szerokopasmowe sieci cyfrowe, np. sieć B-ISDN. Ze względu na dostępną, dużą szybkość transmisji, w usłudze tej kategorii nie jest ograniczane pasmo sygnałów wizyjnych. W konsekwencji rozdzielczość i jakość obrazów jest identyczna z jakością obrazów normalnej telewizji lub nawet lepsza. Jakość fonii jest taka, jaka występuje w radiofonii stereofonicznej.

Wymaganiem "minimum" dla wideokonferencji jest, aby w normalnych warunkach pracy przekazywana informacja wideo była wystarczająca dla właściwego odzwierciedlenia w obrazach (wyświetlanych zarówno w oknie głównym, jak i w oknach podrzędnych ekranu) ruchu ciągłego dwóch lub więcej osób biorących udział w spotkaniu. W związku z tym, najniższą możliwą jakością obrazu, dopuszczalną w wideokonferencji, jest rozdzielczość obrazu wynosząca 128x96 punktów (tabela 2), a najwyższą - rozdzielczość 408x1152 punkty. Dźwięk jest przesyłany w paśmie telefonicznym, przy przepływnościach od 16 do 46kbit/s, lub z podwyższoną jakością z pasmem 7 kHz, przy transmisji 48/56 kbit/s.

2. Przepływności wymagane w wideokonferencji.

Rodzaj konferencji	Sygnały wideo		Sygnału audio		Wymagana przepływność [kbit/s]
		Kompresja	Rozdzielczość [piksele]	Kompresja		Pasmo [kHz]
Wąskopasmowa ISDN	H.263, H.261	144x176 288x352	G.711 G.722, G.728	3,1 7,0	64 Ⴘ 128
Szerokopasmowa ISDN, ATM, ALN			128x96 do 408x1152	G.277 G.722 G.728	3,1 7,0	64 Ⴘ 2048
Pakietowa o gwarantowanej przepływności			128x96 do 408x1152	G.277 G.722 G.728	3,1 7,0	64 Ⴘ 2048
Pakietowa bez gwarantowanej przepływności			128x96 do 408x1152	G.277, G.722, G.728, G.723, G.729	3,1 7,0	56 Ⴘ 2048
Analogowa sieć telefoniczna			128x96 do 352x288	G.723	3,1	56

Uwarunkowania czasowe:

Ważnymi parametrami z punktu widzenia świadczenia usługi wideokonferencji są: opóźnienia propagacyjne sygnałów medialnych oraz fluktuacje tych opóźnień. Powstają one w skutek przetwarzanie sygnałów zarówno w stacji końcowej (nadającej i odbierającej), jak i w urządzeniach sieciowych MCU, a także ze względu na czas propagacji sygnału w sieci.

Wideokonferencja jest usługą czasu rzeczywistego, a więc opóźnienia sygnałów muszą być niezauważalne dla odbiorcy. Z tego względu sieci multimedialne muszą posiadać mechanizmy gwarantujące utrzymanie tych opóźnień na poziomie nie większym od wartości podanych w tabeli 3.

3. Dopuszczalne opóźnienia w transmisji multimedialnej [48].

Rodzaj danych	Sygnały audio	Sygnały wideo
Dopuszczalne opóźnienie [ms]	300	150
Dopuszczalne względne opóźnienie [ms]	10

USŁUGA TELEKONFERENCJI AUDIOGRAFICZNEJ

Telekonferencja audiograficzna AGC - charakterystyka funkcjonalna usługi

Telekonferencja AGC jest definiowana [19] jako usługa międzynarodowa, pozwalająca na przeprowadzanie w czasie rzeczywistym telekonferencji pomiędzy uczestnikami, usytuowanymi w różnych miejscach globu ziemskiego i wyposażonymi w terminale dołączone do różnych sieci telekomunikacyjnych, w której pomiędzy uczestnikami "spotkania" są wymieniane sygnały audio razem z sygnałami przenoszącymi informację graficzną (dane, tekst, obraz nieruchomy).

Telekonferencja audiograficzna może być udostępniana w konfiguracji z udziałem dwóch lub wielu uczestników, a także z zastosowaniem jednego lub wielu zespołów MCS sterowania dostępem wielopunktowym.

Model funkcjonalny usługi AGC jest podobny do modelu wideokonferencji, lecz w przypadku AGC inny jest zarówno charakter obiektów przechowywanych w POMM, jak i zbiór funkcji realizowanych przez ZOMM. Różnice te wynikają między innymi z:

• odmienności urządzeń terminalowych (rys. 14) oraz tego, że

• AGC nie udostępnia funkcji przekazywania obrazów ruchomych.

14. Funkcjonalny schemat blokowy terminalu audiograficznego. Oznaczenia: ADN funkcja adnotacji, DRK drukarka lub inne urządzenie piszące, GŁ głośnik, IS interfejs sieciowy, KA kodek audio, KAM kamera wideo, KW kodek wideo, MAG funkcja magazynowania, MI mikrofon, M/D multiplekser/demultiplekser, SK skaner, STK funkcja sterowania konferencją, Z/TO funkcja zasobów lub tworzenia obrazu

Zaletą konferencji AGC jest to, że można ją zrealizować przy niskich przepływnościach łączy komunikacyjnych. Jedynymi danymi, które wymagają transmisji w czasie rzeczywistym są: głos rozmówców oraz położenia wskaźników, którymi się posługują. Ponieważ przy użyciu dostępnych obecnie metod kompresji takie informacje swobodnie mogą być przesłane analogowym łączem telefonicznym, a przy pewnych ograniczeniach także radiowym, można taką konferencję zorganizować w praktycznie dowolnym miejscu.

Telekonferencja AGC - obszary zastosowań i prognozy zapotrzebowania

Usługa AGC jest przeznaczona głównie dla abonentów, takich jak: biura konstrukcyjne, instytuty naukowe, zespoły lecznicze itd. Dzięki wyposażeniu w specjalistyczne, multimedialne oprogramowanie aplikacyjne, dla abonentów tych tworzone są i organizowane warunki do pracy w geograficznie rozproszonych zespołach roboczych.

Dobrym przykładem korzyści wynikających ze stosowania tej usługi może być aplikacja AGC dla potrzeb lecznictwa. W aplikacji tej baza danych serwera przechowuje między innymi wszystkie informacje dotyczące pacjentów danego zespołu leczniczego. W pamięci POMM obiektów multimedialnych znajdują się zaś dane audiograficzne pacjentów (zdjęcia rentgenowskie, zapisy EKG itd.), które mogą być w każdej chwili udostępnione wybranej grupie lekarzy specjalistów zarówno z kraju, jak i z całego świata i mogą być przez nich omawiane w trybie konferencji audiograficznej. Procedura powołania takiego wirtualnego konsylium lekarskiego trwa od kilku do kilkunastu sekund.

Rynek usługi audiograficznej ciężko jest ocenić, gdyż coraz częściej są tu stosowane komputery osobiste jako urządzenia końcowe, zaś Internet jako medium przekazywania danych. Pewne wyobrażenie może dać wzrost liczby użytkowników (rys. 15), jednego z amerykańskich centrów szkolenia specjalistycznego.

15.  Statystyka liczby użytkowników jednego z amerykańskich serwerów szkolenia specjalistycznego z zastosowaniem usługi audiograficznej

W Polsce konferencje audiograficzne mogą zyskać na popularności, głównie ze względu na niskie koszty oprzyrządowania terminalu audiograficznego. Do prostych zastosowań wystarcza bowiem komputer osobisty, dołączony do sieci Internetu z użyciem modemu analogowego i sieci PSTN.

Na przeszkodzie stoi jednak niska przepływność niektórych obszarów sieci internetowej w Polsce, co może uniemożliwić transmisję głosową o akceptowalnej jakości (gdy decydujemy się na transmisję internetową), oraz wysokie ceny telefonicznych połączeń międzymiastowych.

Telekonferencja AGC - wymagania na pasmo i uwarunkowania czasowe

W telekonferencji AGC, przesyłanie danych graficznych uzupełnionych prezentacjami multimedialnymi, które nie wymagają transmisji w czasie rzeczywistym, nie jest krytyczne czasowo. Niemniej jednak powinno odbywać się w akceptowalnym czasie.

Przyjmuje się, że przesłanie strony formatu A4, zeskanowanej w odcieniach szarości, z rozdzielczością 200 dpi (punktów na cal), nie powinno zajmować więcej niż 5 sekund. Zależy to jednak od zastosowanych algorytmów kompresji, które są z kolei zależne od jakości dokumentu otrzymanego przez odbiorcę.

W prezentacjach AGC niezbędne jest natomiast szybkie uaktualnianie pozycji kursora. Można przyjąć, że powinien być on odświeżany przynajmniej 10 razy na sekundę, zatem opóźnienie nie powinno przekraczać 100 ms.

Do transmisji głosu, w telekonferencji AGC używa się, zależnie od możliwości, albo wydzielonych analogowych linii telefonicznych, albo sieci pakietowych (Voice over IP). Jakość głosu jest co najmniej taka, jak w sieci telefonicznej.

STANDARYZACJA TELEKOMUNIKACYJNYCH USŁUG MULTIMEDIALNYCH

Duże zainteresowanie usługami multimedialnymi dynamizuje proces standaryzacji międzynarodowej w tej dziedzinie, konsekwencją czego jest ogromna liczba standardów opracowanych i ustanowionych przez międzynarodowe ośrodki normalizacyjne, takie jak: ATM-Forum, DAVIC, ISO, ETSI oraz ITU-T.

W okresie od 1993 do 1996 roku, w ramach ITU-T, zagadnieniami: identyfikacji, definicji, specyfikacji współpracy i metodologii wdrażania usług multimedialnych zajmowały się I-sza i XV-ta Grupa Robocza ITU-T.

W celu koordynacji tych prac, w październiku 1996 roku została powołana w ramach ITU-T specjalna Komisja Studiów SG16 (Multimedia Services and Systems), zajmująca się systemami i usługami multimedialnymi, z obszarami normalizacyjnymi, pokazanymi na rys. 16.

16. Obszary normalizacyjne Komisji Studiów SG16 ITU-T. Oznaczenia: B-ISDN szerokopasmowa sieć cyfrowa z integracją usług, CATV sieć telewizji kablowej, DBSN sieć radiokomunikacyjna satelitarna bezpośrednia, IP sieć komputerowa Internet, N-ISDN wąskopasmowa sieć cyfrowa z integracją usług, PC komputer osobisty, PSDN publiczna sieć transmisji danych, PT procesor transakcji, RKR sieć radiokomunikacji (komórkowej) ruchomej, SP serwer plików, STB przystawka multimedialna typu Set Top Box, SW serwer wideo, TBN sieć radiokomunikacyjna naziemna

4. Wykaz zaleceń ITU-T dotyczących usług multimedialnych.

Zalecenie	Przedmiot zalecenia
F.700 ITU-T [18]	W zaleceniu opisano taką metodykę wprowadzania usług multimedialnych, która z jednej strony uwzględnia potrzeby i wymagania odbiorców usług, z drugiej strony zaś wymagania i możliwości techniczne dostawcy usług. Metodyka ta łączy wymagania uogólnionej aplikacji użytkownika końcowego z ustalonym zbiorem sieciowo niezależnych bloków tworzących usługę, lub ze zbiorem innych możliwości telekomunikacyjnych przewidzianych do wdrożenia w ramach ITU-T. Ponadto opisano tu metodę formułowania takiego zbioru zaleceń, które łączą zadania komunikacyjne z dostępnymi środkami przekazu w logicznie przejrzystą strukturę uogólnionej usługi multimedialnej.
F.710 ITU-T [21]	W zaleceniu zdefiniowano usługę telekonferencji audiograficznej (AGC), pozwalającej na prowadzenie w czasie rzeczywistym telekonferencji pomiędzy uczestnikami, usytuowanymi w różnych miejscach globu ziemskiego, wyposażonymi w terminale dołączone do różnych sieci telekomunikacyjnych. Ponadto określono ogólne zasady i wymagania dotyczące wprowadzania usługi AGC w skali międzynarodowej, a także opcje standardowej prezentacji usługi oraz procedury zestawiania, utrzymywania i rozłączania telekonferencji.
F.711 ITU-T [22]	Zalecenie dotyczy aspektów ogólnych, związanych z implementacją usługi AGC w sieci ISDN. Opisano usługę oraz udogodnienia przez nią oferowane. Zdefiniowane są procedury zestawiania, utrzymywania i rozłączania telekonferencji. Podany jest model funkcjonalny terminalu, realizującego usługę AGC w sieci ISDN.
F.720 ITU-T [23]	W zaleceniu zdefiniowano oraz opisano właściwości ogólne i atrybuty usługi wideotelefonii. Właściwości te zdefiniowano w sposób niezależny od środowiska sieciowego, w którym usługa ta może być dostarczana. Na podstawie kryterium jakości usługi wyróżniono usługi wideotelefonii dla sieci N-ISDN oraz sieci B-ISDN.
F.721 ITU-T [24]	W zaleceniu zdefiniowano oraz opisano właściwości ogólne i atrybuty wideotelefonii, opartej na sieci ISDN. Wyróżniono dwie podstawowe grupy usług, tzn. usługi realizowane z wykorzystaniem jednego oraz dwóch kanałów 64 kbit/s.
F.722 ITU-T [25]	W zaleceniu tym zdefiniowano właściwości ogólne i atrybuty wideotelefonii, realizowanej z wykorzystaniem sieci B-ISDN. Podano możliwe zastosowania usługi, a także określono zasady jej działania do realizacji połączeń typu punkt-punkt i typu konferencja.
F.723 ITU-T [26]	W zaleceniu tym określono właściwości ogólne i atrybuty wideotelefonii, opartej na sieci PSTN. Właściwości te zdefiniowano w sposób zależny od środowiska sieciowego, w którym usługa ta może być udostępniana.
F.730 ITU-T [27]	W zaleceniu podano właściwości ogólne i atrybuty dla wideokonferencji, czyli usługi audiowizualnej umożliwiającej przeprowadzanie na bieżąco takiej telekonferencji, w której wymieniane są sygnały fonii razem z sygnałami wizji, a także sygnały innych środków przekazu, takich jak: obrazy nieruchome wysokiej rozdzielczości, pliki tekstowe, dokumenty itd. Właściwości te zdefiniowano w sposób niezależny od środowiska sieciowego, w którym usługa może być udostępniana. Podano także możliwe zastosowania usługi oraz dozwolone konfiguracje połączeń wideokonferencyjnych.
F.740 ITU-T [28]	W zaleceniu zdefiniowano interaktywną usługę audiowizualna AVI jako teleusługę, która użytkownikom stacji roboczych, za pomocą odpowiednich standaryzowanych procedur dostępowych, daje możliwość dostępu do różnego rodzaju wejściowych i wyjściowych elementów prezentacyjnych (prostych lub połączonych), takich jak: tekst, grafika, obrazy nieruchome, sekwencje audio i wideo. Oprócz opisu funkcjonalnego usługi podano także kategorie użytkowników, ich funkcje i uprawnienia, a także wymagania dotyczące stacji roboczych. Określono także zasady ogólne dla procesów zestawiania, utrzymania i rozłączania połączenia oraz procesów taryfikacji.
F.300 ITU-T [17]	W zaleceniu podano model funkcjonalny interaktywnej usługi wideotekstowej. Określono udogodnienia dodatkowe usługi, a także kategorie, funkcje i uprawnienia użytkowników. Zdefiniowano również wymagania funkcjonalne dotyczące terminali, stacji roboczych oraz określono zasady ogólne procesów zestawiania, utrzymania i rozłączania połączenia, a także procesów taryfikacji. Podano zasady współpracy z innymi usługami telematycznymi krajowymi i zagranicznymi.

5. Wykaz zaleceń ITU-T normalizujących protokoły komunikacyjne.

Zalecenie	Przedmiot zalecenia
T.120 ITU-T [30]	Zalecenie to jest wprowadzeniem do zaleceń serii T.120 i zarazem przewodnikiem po nich. Definiuje relacje między nimi i określa wymagania ogólne dla usługi multimedialnej typu konferencja.
T.121 ITU-T [31]	Zalecenie definiuje zasady tworzenia aplikacji użytkownika, a także podaje, w jaki sposób korzystać z infrastruktury, aby uzyskać zamierzone działanie aplikacji. Oprócz tego omawia aplikacje użytkownika, jednostkę protokołu aplikacji, zarządcę zasobów aplikacji, a także element usługowy aplikacji. Zalecenie wyróżnia i specyfikuje sesje rejestracyjną, standardową ze standaryzowanymi protokołami aplikacji, niestandardowa (stosującą niestandardowe protokoły aplikacji), publiczną oraz prywatną.
T.122 ITU-T [32]	Zalecenie podaje sposób prezentacji danych audiograficznych i audiowizualnych dla usługi typu konferencja. Specyfikuje mechanizm przesyłania danych w konfiguracji wielopunkt do wszystkich uczestników lub do wybranej podgrupy z pojedynczym komunikatem podstawowym.
T.123 ITU-T [33]	Zalecenie definiuje zestaw protokołów terminalowych i jednostek sterujących MCU, wykorzystywanych do realizacji konferencji audiograficznej w różnych konfiguracjach sieciowych. Określa ogólną strukturę komunikacyjną dla różnych typów usług podstawowych i rozszerzonych.
T.124 ITU-T [34]	Zalecenie odnosi się zarówno do zarządzania konferencją, jak i do sterowania terminalami audiograficznymi oraz jednostkami sterującymi MCU. Specyfikuje procedury rozpoczynania i zakończenia konferencji, a także zasady posługiwania się listą węzłów MCU uczestniczących w konferencji. Podaje sposób posługiwania się aplikacją podczas konferencji oraz formułuje zasady rejestrowania usług wykorzystywanych przez jednostki protokołów aplikacji.
T.125 ITU-T [35]	Zalecenie specyfikuje protokoły działające w obszarze hierarchicznej struktury domeny komunikacji wielopunktowej oraz określa format wiadomości i procedury zarządzające ich wymianą w połączeniach transportowych. Ponadto zalecenie definiuje procedury transferu jednostek danych od jednego węzła MCS do innych równoprawnych węzłów MCS oraz określa sposób kodowania tych jednostek.
T.126 ITU-T [36]	Zalecenie określa protokół dla aplikacji, wspomagający zarządzanie wspólnym oknem roboczym, jak również programową i sprzętową obsługę konferencji z przekazywaniem obrazów nieruchomych razem z informacjami uzupełniającymi. Ponadto zalecenie definiuje przestrzeń roboczą, która jest tworzona lub kasowana wraz z różnymi atrybutami w dowolnym czasie podczas konferencji i przez dowolnego z jej uczestników.
T.127 ITU-T [37]	Zalecenie określa protokół wymiany plików binarnych w czasie konferencji pomiędzy uczestnikami tzw. grupy roboczej. Prezentuje mechanizm dystrybucji i odzyskiwania jednego lub jednocześnie kilku plików. Specyfikuje uniwersalny protokół komunikacyjny, zapewniający współpracę aplikacji wykorzystujących transfer plików podstawowych oraz plików o bardziej złożonych zastosowaniach.

2

---