Liczebnik

a) Informacje podstawowe

• liczebnik to odmienna część mowy

• liczebnik wyraża ilość, liczbę lub kolejność osób, zwierząt lub przedmiotów

• liczebnik odpowiada na pytania: ile?, który?

b) Podziały liczebników

I podział

1. LICZEBNIKI GŁÓWNE - określają liczbę osób lub przedmiotów; odmieniają się przez przypadki i rodzaje

np. jeden osioł, osiem książek, ośmiu uczniów, pięćdziesiąt krów, dwunastu chłopców

2. LICZEBNIKI PORZĄDKOWE - określają kolejność występowania danego przedmiotu; odmieniają się przez przypadki, rodzaje i liczby

np. pierwszy sportowiec, czternasty dzień

3. LICZEBNIKI ZBIOROWE - określają liczbę przedmiotów różnego rodzaju gramatycznego; odmieniają się przez przypadki

LICZEBNIKÓW ZBIOROWYCH UŻYWAMY:

• z rzeczownikami nazywającymi osoby różnej płci, np. sześcioro dzieci, piętnaścioro ludzi

• z rzeczownikami zakończonymi w m. l. poj. na -ę, a w m. l. mn. na -ęta, np. siedmioro źrebiąt, dwoje dziewcząt

• z rzeczownikami, które nie mają liczby pojedynczej, np. troje skrzypiec, czworo drzwi, dwoje uszu

4. LICZEBNIKI NIEOKREŚLONE - podają przybliżoną ilość przedmiotów; odmieniają się przez przypadki i rodzaje

np. kilka osób, kilkanaście stron

5. LICZEBNIKI UŁAMKOWE - oznaczają nazwy liczb ułamkowych; odmieniają się przez przypadki

np. pół ciasta, półtora kilometra

II podział (ze względu na budowę)

1. LICZEBNIKI PROSTE np. dwa, tysiąc, piąty, kilka

2. LICZEBNIKI ZŁOŻONE np.

dwadzieścia (dwa+dzieścia)

pięćset (pięć+set)

tysiąc sto trzydzieści

kilkanaście (kilka+naście)

kilkaset (kilka+set)

c) odmiana liczebnika

1. LICZEBNIKI GŁÓWNE

(odmiana przez przypadki i rodzaje)

PRZYPADEK	PYTANIE	rodzaj męskoosobowy	rodzaj niemęskoosobowy
Mianownik	kto? co?	pięciu	pięć
Dopełniacz	kogo? czego?	pięciu	pięciu
Celownik	komu? czemu?	pięciu	pięciu
Biernik	kogo? co?	pięciu	pięć
Narzędnik	z kim? z czym?	pięcioma	pięciu, pięcioma
Miejscownik	o kim? o czym?	pięciu	pięciu

2. LICZEBNIKI PORZĄDKOWE

(odmiana przez liczby, przypadki i rodzaje)

LICZBA POJEDYNCZA
	RODZAJ MĘSKI		RODZAJ ŻEŃSKI		RODZAJ NIJAKI
PRZYPADEK	PYTANIE		PYTANIE		PYTANIE
Mianownik	który?	pierwszy	która?	pierwsza	które?	pierwsze
Dopełniacz	którego?	pierwszego	której?	pierwszej	którego?	pierwszego
Celownik	któremu?	pierwszemu	której?	pierwszej	któremu?	pierwszemu
Biernik	który? którego?	pierwszy pierwszego	którą?	pierwszą	które?	pierwsze
Narzędnik	z którym?	z pierwszym	z którą?	z pierwszą	z którym?	z pierwszym
Miejscownik	o którym?	o pierwszym	o której?	o pierwszej	o którym?	o pierwszym
Wołacz	o!	pierwszy	o!	pierwsza	o!	pierwsze

LICZBA MNOGA
RODZAJ NIEMĘSKOOSOBOWY		RODZAJ MĘSKOOSOBOWY
PYTANIE		PYTANIE
które?	pierwsze	którzy?	pierwsi
których?	pierwszych	których?	pierwszych
którym?	pierwszym	którym?	pierwszym
które?	pierwsze	których?	pierwszych
z którymi?	z pierwszymi	z którymi?	z pierwszymi
o których?	o pierwszych	o których?	o pierwszych
o!	pierwsze	o!	pierwsi

3. LICZEBNIKI ZBIOROWE

(odmiana przez przypadki)

PRZYPADEK	PYTANIE
Mianownik	kto? co?	dwoje, siedmioro
Dopełniacz	kogo? czego?	dwojga, siedmiorga
Celownik	komu? czemu?	dwojgu, siedmiorgu
Biernik	kogo? co?	dwoje, siedmioro
Narzędnik	z kim? z czym?	z dwojgiem, siedmiorgiem
Miejscownik	o kim? o czym?	dwojgu, siedmiorgu

4. LICZEBNIKI NIEOKREŚLONE

(odmiana przez przypadki i rodzaje)

PRZYPADEK	PYTANIE	rodzaj męskoosobowy	rodzaj niemęskoosobowy
Mianownik	kto? co?	kilku	kilka
Dopełniacz	kogo? czego?	kilku	kilku
Celownik	komu? czemu?	kilku	kilku
Biernik	kogo? co?	kilku	kilka
Narzędnik	z kim? z czym?	kilku, kilkoma	kilku, kilkoma
Miejscownik	o kim? o czym?	kilku	kilku

Ćwiczenia:

1, Podane liczebniki wpisz do odpowiedniej kolumny.

dwa, pięcioro, trzy czwarte, kilka, sześćdziesiąty drugi, pół, wielu, osiemset, czterdziestu czworo, dziewiąta;

GŁÓWNE	PORZĄDKOWE	ZBIOROWE	UŁAMKOWE	NIEOKREŚLONE

2. Zapisz liczby jako liczebniki zbiorowe.

( 10) …………………………………………. przykazań

( 12) ………………………………………… dzieci

( 30) ……………………………………….. kociąt

( 44) ………………………………………. chłopców

3. Podkreśl liczebniki główne jedną linią, a liczebniki porządkowe dwoma liniami.

ósmy, sto, tysiąc, dwudziesty drugi, setny, trzy, dwieście, piętnasty, dziesiąty, pięćset pięć, dwunasty, jeden, pierwszy, trzysta;

4. Ułóż zdania z podanymi liczebnikami.

dwanaście, czwarty, sześćset, tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiąty dziewiąty

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. Odmień przez przypadki: dwa stoły, trzej chłopcy, sześć pięter.

Przypadek	Dwa stoły	Trzej chłopcy	Sześć pięter
M Kto? Co?
D Kogo? Czego?
C Komu? Czemu?
B Kogo? Co?
N Z kim? Z czym?
MS O kim? O czym?

6. Odmień przez przypadki związki: szesnaścioro nastolatków, kilka spódnic.

Przypadek	Szesnaścioro nastolatków	Kilka spódnic
M Kto? Co?
D Kogo? Czego?
C Komu? Czemu?
B Kogo? Co?
N Z kim? Z czym?
MS O kim? O czym?

7. Wpisz liczebniki słowami w odpowiedniej formie.

a) (20) ............................................. marca (1921) .................................................. roku odbył się na Górnym Śląsku plebiscyt. W (2) ................................. miesiące później wybuchło (3) ............................ powstanie śląskie.

b) Wiek (XVI) ....................................... bywa nazywany Złotym Wiekiem kultury polskiej.

c) Sienkiewicz, Miłosz, Reymont są (3) ..................................... polskimi laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.

d) Baczyński poległ w (1) ........................................ dniach powstania warszawskiego. Jego żona Barbara zginęła (2) ................................. tygodnie później. Działo się to już ponad (1/2)

........................................ wieku temu.

e) Marek urodził się ( 1 stycznia 1971 roku) ........................................................................................... .

f) Widziałem wczoraj (128) .................................................................................................................... mężczyzn.

g) Rozmawiałem z (21) ............................................................... chłopcami.

h) Na starcie stanęło (250) ............................................................... zawodników, ale do mety dotarło tylko (24)

......................................................... .

8. Zaznacz poprawną odpowiedź. Liczebniki dzielą się na:

a) główne, zbiorcze, ułamkowe, porządkowe

b) główne, zbiorowe, ułamkowe, porządkowe

c) główne, zbiorowe, dziesiętne, ułamkowe

d) główne, zbiorowe, kolejne, porządkowe

9. Zaznacz poprawną odpowiedź. Wyłącznie liczebniki główne zawiera zestaw wyrazów:

a) dwa, dwójka, siedem, siedemnaście

b) dwa, siedem, dwadzieścia pięć

c) piąty, pięć, pięćdziesiąt pięć, cztery

d) osiemnastka, osiemnasty, osiemnaście, osiemnasta

10. Zaznacz poprawną odpowiedź. Wyłącznie liczebniki zbiorowe zawiera zestaw wyrazów:

a) dwójka, trójka, czwórka, piątka

b) pięcioro, dwoje, czternaścioro, czworo

c) troje, pierwszy, trzy, jeden

d) sześćdziesiąt trzy, osiemnaście, jedenastu, piętnastu

11. Zapisz liczebnik: pięć w formie liczebnika zbiorowego.

1. piąty

2. pięć piątych

3. pięcioro

4. piąta

12. Odpowiedz na pytanie: liczebniki zbiorowe wskazują na?

1. liczbę osób, zwierząt..., np. trzy domy

2. kolejność osób, zwierząt, ... drugi dzień

3. oznaczają liczbę niecałkowitą... , np. trzy piąte

4. liczbę osób, zwierząt nieokreślonego rodzaju..., np. troje przyjaciół

13. Odmień liczebnik: troje przyjaciół w formie celownika:

1. trojgiem przyjaciół

2. trojgu przyjaciołom

3. trojgu przyjaciół

4. trojgiem przyjaciołom

14. Liczebnik: dziesięciu to liczebnik:

1. główny

2. porządkowy

3. zbiorowy

15. Zaznacz poprawne zdanie:

1. usmażyłem półtorej cebuli.

2. usmażyłem półtora cebuli.

3. usmażyłem półtoru cebuli.

4. żadne zdanie nie jest prawidłowe

16. Zaznacz prawidłową odpowiedź:

1. półtora minuty

2. półtorej marchewki

3. półtora doby

4. półtorej banana

5. półtorej roku

17. Liczebnik odpowiadający na pytania: który z kolei? którego? to:

1. liczebnik główny

2. liczebnik porządkowy

3. liczebnik zbiorowy

4. liczebnik ułamkowy

5. inna część mowy odpowiada na takie pytania

18. Pięć źrebiąt czy pięcioro źrebiąt?

1. pięć

2. pięcioro

---