I. GLOBALIZM I GLOBALIZACJA

• po raz pierwszy pojęcie globalizacja zostało użyte w 1985 roku przez Robertson.

• Polega na intensyfikacji współdziałania powiązań i współzależności w ramach ogólnoświatowej społeczności

• Globalizacja to pojęcie dyskursu na temat zmiany społecznej-służy do opisu zjawisk zachodzących współcześnie zarówno na poziomie systemu społecznego i kulturowego

• Dokonuje się stopniowe rozszerzanie i pogłębianie relacji

• Zasadniczą jej cechą jest integrowanie w skali międzynarodowej podmiotów:

• wielowymiarowa

• złożona

• wielowątkowa

• związania z postępem nauki, techniki i organizacji

• wielopoziomowa

• cechuje ją:

• zakres

• intensywność

• prędkość zmian

• BARTYZEL - globalizacja to określenie wielokierunkowego i wielopłaszczyznowego procesu integrowania się.

• Instrumenty tego procesu:

• komputeryzacja

• miniaturyzacja

• Internet

• w potocznej świadomości to ekspansywność amerykańskiego stylu życia

• ideologia unifikacji polegająca na uzyskaniu pełnej kontroli nad systemem (wg Bartyzela)

• tworzy się rzeczywistość ludzi i rzeczy - powstaje nowy rodzaj ładu społecznego- PAŃSTWO SIECI

• przyspieszenie procesu produkcji

• doktryna mająca na celu przekształcenie wszystkich państw w jedno (wg Bartyzela)

• globalny charakter próbowały osiągnąć państwa w starożytności - Persja czy Aleksander Macedoński

• pierwszą próbą wprowadzenia uniwersalnego państwa było Cesarstwo Rzymskie

• w średniowieczu próby wprowadzenia uniwersalizmu zakończyły się niepowodzeniem

• pod koniec średniowiecza doktryna uniwersalizmu została zawarta w utworze Dante Alighieri „Monarchia”

• przełom XVII i XVIII w. - powstanie wielu monarchii narodowych

• ideę uniwersalizmu/globalizmu próbował przywrócić Napoleon, ale było to posunięcie fałszywe, bo chodziło mu tylko o hegemonię Francji

• lata 1789-1945 to okres starć o ustalenie dominacji któregoś z mocarstw w Europie, spowodowało to upadek prób „wprowadzania” globalizacji

• po 1945 r. podział świata na dwa bloki - kapitalizacji i rewolucji, porażka jednego sprzyjała globalizacji (USA-ZSRR)

OŚRODKI GLOBALIZMU:

1. USA

2. Unia Europejska

3. ONZ

Unia Europejska

• organizacja kontynentalna

• próba zniesienia ceł, przejście od państwa narodowego do światowego

• państwa nadal pełnią ważną rolę w globalizacji

ONZ

• odpowiednik władz w krajach (coś na kształt prezydenta czy senatu)

• nie posiadała własnych środków finansowych i wojska

GLOBALIZM [wg „Podręcznego słownika j.p” Zgókowej] -> kierunek ekonomiczny, rozpatrywanie gospodarki jednego kraju na tle gospodarki innych krajów.

Ankieta studentów na temat globalizacji: aspekty ->

1. bytowy - rozwój gospodarki, podróże, granice, technologie

2. kulturowy - informatyzacja, ujednolicenia, media, Internet

3. społeczny - komunikacja, wspólnota

Za najważniejsze aspekty w ankiecie uznano:

• rozwój świata i gospodarki

• technologizację

• otwarcie granic

• najważniejsze cechy to KOMUNIKACJA SPOŁECZNA i ROZWÓJ

Syndromy cech - możliwość grupowania cech bez przywiązania ich do aspektów

1. SYNDROM UNIFIKACYJNY

• widzenia świata jako całości

• ponadnarodowa wspólnota

• brak miejsca na indywidualizm

• masowość

• łączenie ludzi w jedną społeczność (macdonaldyzacja)

• wolny rynek

• angielski jako język uniwersalny

1. SYNDROM POWSZECHNEGO ROZWOJU

• rozwój świata, gospodarki, kultury i jej ujednolicenie.

1. SYNDROM KOMUNIKACYJNO-MEDIALNY

• szybki obieg informacji

• rozwój Internetu i mediów

1. SYNDROM MOBILNOŚCI SPOŁECZNEJ

• otwarcie granic i swobodne podróżowanie

II. KOMPUTERY I INTERNET JAKO NOWE ŚRODKI KOMUNIKACJI

Komputer - [ang. Compute - obliczyć, wyliczyć]

[ łac. Computo - zrachować, obliczyć]

• urządzenie elektroniczne automatycznie przetwarzające dane zapisane cyfrowo, służące do szybkiego wykonywania obliczeń, przechowywania, porządkowania i wyszukiwania danych oraz sterowania pracą innych urządzeń.

• dawniej nazywany: mózg elektronowy, elektroniczna maszyna cyfrowa, maszyna matematyczna.

• Komputeropis - tekst zapisany na komputerze i wydrukowany

• Komputerowiec - specjalista w dziedzinie programowania, budowy komputerów i ich obsługi; wprawny użytkownik

• Komputerowo - za pomocą komputera

• Komputerowy - związany z komputerem

• Komputeryzcja - instalowanie komputerów

• Komputeryzować - wprowadzać w komputeryzację

Powiedzenia związane z komputerem:

• Mój dom jest tam, gdzie jest mój komputer.

• Nigdy nie ufaj komputerowi, którego nie możesz wyrzucić przez okno.

• Współczesna cywilizacja jest bardzo skomputeryzowana.

• Zawsze masz jednego wirusa wiecej niż myślisz.

• komputer jest dla człowieka bardzo ważny, człowiek mu ufa i jest od niego zależny, służy zarówno do pożytecznych jak i plugawych spraw.

• Nazwy dla notebooka - kompel, przysposobnik, osobistek, kompek, biurek

INTERNET- ang. International (globalna, międzynarodowa) network (sieć)

• ogólnonarodowa sieć komputerowa logicznie połączona w jednorodną sieć adresową opartą na protokole IP ( Internet Protocol).

HISTORIA INTERNETU:

• 29.09.1969 - zainstalowano na Uniwersytecie Kalifornijskim w LA węzły sieci ARPANET na potrzeby wojska

• 20.12.1991 - Internet w Polsce

• Internet jest ważny i potrzebny, ludzie nie mogą bez niego żyć, zapewnia komunikacje i izolację, a także dyskrecję i tworzenie własnej rzeczywistości.

Emotikon - złożony ze znaków tekstowych wyraz nastroju używany przez użytkowników Internetu

E-mail

• poczta elektroniczna, jedna z usług internetowych (usług świadczonych drogą elektroniczną) służąca do przesyłania wiadomości tekstowych

• nie jest to usługa telekomunikacyjna

• w Polsce próbowano zastąpić tę nazwę pojęciem „lister” lub „el-poczta”, ale te nazwy nie przyjęły się

• 1965- Crisman, Schreder - służył przesyłaniu wiadomości od jednego użytkownika do drugiego (początkowo na jednym komputerze)

• 1971- przesyłanie wiadomości między dwoma komputerami

@ oddziela nazwę użytkownika od domeny

Komunikatory internetowe - programy pozwalające na przesyłanie natychmiastowych komunikatów (bezpośrednia konwersacja).

III. KOMUNIKACJA JĘZYKOWA W INTERNECIE.

Właściwości komunikacji językowej w Internecie:

1. Dialogowość

• przemienność ról N i O

• zachęta do rozmowy

• sondy

• tylko Internet ma charakter narzędzia komunikacji

1. Spontaniczność

• typowe cechy językowe: zacieranie granic, potoki składniowe, typowe konstrukcje składniowe

1. kolokwialność

• emotikony

• równość rangi użytkowników (Internetu) kontaktu

• operatory kontaktu

• kolokwialność i dialogowość -> nastawienia na dialog.

1. Sytuacyjność - zależy od kanału przekazu

2. Multimedialność

• zróżnicowanie graficzne tekstu; komunikacja przez komputer jest edycją tekstu

• wizualizacja tekstu (grafizacja)

• retoryka tekstu

• łączenie tekstu z obrazem i dźwiękiem

1. Hipertekstowość

• Grzenia 2006 - tekst elektroniczny zawierający widoczny odsyłacz do innych tekstów, do których dostęp można uzyskać po kliknięciu na odsyłacz; tekst cechuje się multimedialnością

• Środek retoryczny, za pomocą którego można wskazać inne elementy

• Hiperłącze- zamieszczenie w dokumencie elektronicznym odwołania do innego dokumentu.

1. Hierarchiczność

• wynika z następstwa w dyskusji

• częściowo narzucona przez oprogramowanie

• można wyeksponować swój głos

1. Automatyzacja

• automatyzacja procesu tworzenia wypowiedzi (powtarzalność klawiatury), kopiowanie, wycinanie, wklejanie - łatwa edycja tekstu

• szablony produkowania tekstu

1. Dynamiczność

• łatwość zmieniania tekstu, aktualizowania, co pozwala na czytanie tekstu w dowolnej kolejności

• otwartość tekstu

1. Trwałość

• zależy od techniki utrwalania, kanału przekazu, treści i potrzeb użytkowników

• trwałość nośników

• archiwizacja (tworzy się „śmietnik informacyjny”, bo mamy wiele wypowiedzi na dany temat)

1. Zasięg

• globalny zasięg Internetu

• mogą powstawać środowiskowe odmiany języka (skupione wokół komunikacji internetowej)

Internet - jedyne medium, za pomocą którego można się komunikować

• emotikony zostały użyte po raz pierwszy 19.09.1989 r.

• wrzaskuny - emotikony wydające dźwięki

• w żargonie informatycznym tworzy się akronimy (skrótowce), np. AGD.

IV. GRZECZNOŚĆ JĘZYKOWA W KORESPONDENCJI ELEKTRONICZNEJ (E-MAIL).

Etykieta językowa - (prof. Małgorzata Marcjanik) - zbiór przyjętych w danej społeczności wzorów językowych zachowań grzecznościowych, zwyczajowo przyporządkowanych określonym sytuacjom pragmatycznym.

Normy językowe:

1. Okazywanie szacunku dla partnera dialogu , z umniejszeniem roli własnej osoby.

2. Przejawianie zainteresowania sprawami ważnymi dla partnera dialogu oraz jego najbliższej rodziny

ZASADY:

1. współodczuwania

2. aprobaty i życzliwości dla partnerów dialogu

3. demonstrowania chęci przebywania w towarzystwie partnerów

4. deklarowania pomocy

5. składania dowodów pamięci

6. dyskrecji

Inne ujęcie zasad językowych:

1. symetryczność zachowań partnerów

2. solidarność z partnerem

3. bycia podwładnym

4. umniejszania własnej wartości

5. umniejszania własnych zasług

6. wyolbrzymiania własnej winy

7. bagatelizowania przewinień partnera

!!! Zasady te powinny być przestrzegane w każdym zachowaniu językowym

E-MAIL- coś pośredniego między rozmową a listem ( list jest pośredni między rozmową a językiem pisanym)

• forma korespondencji językowej, nie mająca wykształconych cech gatunkowych w języku.

• dbałość o formę graficzną, ortograficzną i interpunkcyjną (dbałość o poprawność językową)

• odpowiedni czas odpowiadania

• odpowiedniość sytuacji - nie do wszystkich możemy pisać w takim samym tonie

• staranną i oficjalną polszczyzną zwracamy się do osób obcych i wyższych rangą

• ważne zapisywanie danych adresata

• obowiązkowy i jasno sformułowany temat e-maila - powinien sygnalizować jego treść oraz być rzeczowy i konkretny

• nagłówek powinien dogadzać odbiorcy i być do niego dostosowany

• „witam” - zwrot nierównorzędności - stawianie się nadawcy nad odbiorcą

• jeżeli bezpośrednio po liście następuje odpowiedź możemy pominąć nagłówek

• podpis

• list powinien być napisany zwięźle i na temat

• treść nie powinna przekraczać dwóch ekranów

• w zakończeniu powinny się znaleźć standardowe formuły pozdrowienia i pożegnania

• zakotwiczenie informacyjne - nawiązanie do sytuacji znanej nadawcy i odbiorcy.

V. JĘZYK REKLAMY.

• płatna, pośrednia komunikacja (przez różne środki przekazu) firm lub innych organizacji i jednostek, które nie ą identyfikowane z treścią przekazu lub mają nadzieję poinformować lub przekonać członków pewnej grupy odbiorców [Grzegorczyk]

• jasny, płatny przekaz o charakterze perswazyjnym poprzez środki masowego przekazu (w użyciu codziennym)

• jakikolwiek płatny przekaz mający na celu informowanie i/lub wpłynięcie na jednostkę lub grupę ludzi [Bulmore]

• konwersacja z konsultantem, która przyciąga uwagę, dostarcza informacji, stawia tezę i zachęca do zakupu, spróbowania czy innej aktywności [Moriaty]

• działanie polegające na zachęcaniu klientów do zakupu usług [Dubisz]

• informowanie ludzi o towarach i usługach [Bańko]

• akt komunikacji charakteryzującej się następującymi cechami:

• teleologiczność - prymarną funkcją komunikacji jest realizacja celu illokucyjnego i perlokucyjnego

• jednostronność

• publiczność

• multimedialność

• komercyjność

• nie jest działalnością podjętą dla przyjemności lub satysfakcji, ale by osiągnąć sukces komercyjny

• ma część wspólną z tworzeniem i sztuką, jednak nie jest sztuką w pełnym tego słowa znaczeniu

• zajmuje się zachwalaniem, nawet gdy tylko wydaje się, że informuje

• korzysta z kanałów masowej komunikacji i w ten sposób oddziałuje na publiczność masową

• używa środków masowego przekazu (płaci za nie), przez co nadawca zawsze jest określony

Termin reklama ma kilka znaczeń:

• działalność rynkowa, element procesu sprzedawcy

• pojedyncze wystąpienie reklamowe, reklamówka, ogłoszenie

• dziedzina wiedzy

• objaw promocji w miejscu sprzedaży: neon, szyld

• forma komunikacji, informuje odbiorcę o danym produkcie w sposób perswazyjny

• przekaz dokonujący się przez słowa

RODZAJE REKLAMY:

1. Konsumencka

2. Detaliczna -> kategoria: nadawczo-odbiorcza

3. Handlowa -> kategoria: nadawczo-odbiorcza

4. Przemysłowa

5. Finansowa -> kategoria: specyfika branżowa

6. Rekrutacyjna -> kategoria: specyfika branżowa

! Grzegorczyk uważa, że reklama nie istnieje w próżni, ale działa w otaczającym środowisku. Wyróżnia następujące rodzaje:

1. społeczno-kulturową

2. konkurencyjną

3. regulującą

4. ekonomiczną

Ożóg wyróżnia 5 kategorii wykorzystywanych w reklamie:

1. Nowości (nowoczesności) wyboru

2. Tradycji (przeszłości)

3. Natury, naturalności wyboru

4. Wygody, luksusu, skuteczności

5. Ceny

Można wyróżnić reklamę SPOŁECZNĄ i POLITYCZNĄ.

• W Polsce reklama jest obecna co najmniej od początku XX w.

• Reklama w Polsce jest częścią reklamy światowej, która charakteryzuje się:

• swoistą substancją językową - częste przekłady, parafrazy, naginanie języka

• nowa hierarchia potrzeb i wartości

• wielostylowość, mimetyzm językowy, np. Takie okazje, że cenka opada

• standardyzowane metafory i slogany

• hybrydy, np. kinder niespodzianka

• świat literacki i mitologiczny

• wykorzystuje różne style języka

• styl literacki wyszukany, np. ważny telefon

• potoczność, np. wielka wyprz

• wyszukana składnia

• swojskość i obcość

• wieloznaczność, np. Precz z wolnością

• reklama jako gra językowa

• luźne traktowanie reguł, np. o kura

• stereotypy

• związki frazeologiczne

• pojawianie się reklam w cyklach, np. Metoda na głoda

Reklama pozytywna - pokazanie zalet produktu.

Reklama -> mieszanina informacji i komunikatu perswazyjnego zazwyczaj ma na celu skłonienie do nabycia pewnych towarów czy usług, jednakże równie dobrze jej celem może być, np. utrwalenie świadomości istnienia określonej marki.

VI. REKLAMA POLITYCZNA.

• przekonanie obywateli do koncepcji politycznej

MARKETING POLITYCZNY - zespół teorii, metod, technik i praktyk społecznych, mających na celu przekonanie obywateli, by udzielili poparcia politykowi, partii, projektowi społecznemu; jedna z form komunikacji politycznej.

• zabiegi te intensyfikują się w okresie wyborczym, celem jest popularyzowanie polityków.

• Zaczyna się od zmiany sposobu myślenia o politykach, politycy poddają krytyce opozycję - marketing negatywny.

• SLOGAN - wyraziste, zwięzłe sformułowanie nakłaniające do czegoś, zawierające jakąś opinię, zasadę postępowania; hasło wyborcze

Reklama polityczna nie powinna zawierać treści i obrazów, które obrażają panujące normy:

1. nie powinna odwoływać się do uczuć

2. nie powinna zachęcać do dyskryminacji

3. nie powinna używać wyników badań źle odczytanych

4. powinna być uczciwa i zawierać dobrane fakty

5. nie może dyskredytować

Cechy tekstów wyborczych:

• nastawienie perswazyjne - mają przekonać wyborców

• style polszczyzny - akt prośby, konstatacje, prezentacja kandydata, obietnica wyborcza

• urzędowy - kandydaci to urzędnicy różnych szczebli

• reklamowy - marketing polityczny

• potoczny - politycy chcą mówić tak jak wyborcy

• wartości pragmatyczne - skuteczne działanie, doświadczenie, umiejętność kierowania grupą

Mechanizmy językowe rządzące tekstami wyborczymi:

• retoryczne (Ożóg) - retoryka to teoretyczna i praktyczna nauka zasad mówienia, umiejętność argumentacji, która ma trafić do odbiorcy; figury i tropy stylistyczne

• Polska nasz wspólny dom

• Anafora i epifora: Teraz Polska, teraz My

• Hiperbola: negatywna ocena afer, stanu państwa

• Apostrofa

• Definicje retoryczne: X jest Y

• retoryczne mechanizmy treści

• dążenie do osiągnięcia wspólnoty świata i języka, więź między partią i wyborcami

• odwoływanie do stereotypów

• udawanie, że wyborcy są współautorami programów wyborczych

• uproszczeniu podlega wartościowanie

• retoryczne działanie sloganu wyborczego

• kreuje się wspólny świat dla nadawcy i odbiorcy

• przyciąga uwagę odbiorcy

• podsumowuje cały tekst

VII. JĘZYK POLITYKI. STYL POLITYCZNY

Typologia językowa wg Wilkonia:

Język ogólny:

1. pisany

• artystyczny

• naukowy

• oficjalny

2. mówiony

• oficjalny

• kulturalny

• potoczny

3. mieszany

• mówiony

• potoczny

! W tej typologii nie ma stylu politycznego!

Jerzy Bralczyk mówi o JĘZYKU W POLITYCE, nie o języku polityki:

• Nie jest funkcjonalną odmianą języka

• teksty polityczne sytuowane są w różnego rodzaju gatunkach

• autorami są politycy i ludzie z nimi związani

• autorami tekstów są też dziennikarze związani z tematyka polityczną

• język polityków i środowiska z nimi związanego

• odbiorcami są ci, do których przemawiają politycy

• polityce to grupa odizolowana, swoim językiem oddziela się od ogółu

• zawiera elementy tajności

• nie jest to odmiana środowiskowa (socjolekt), gdyż adresowana jest do wszystkich

Parametry obejmujące język polityki:

1. kanał: mowa +/-

2. kontakt: bezpośredniość +/- , oficjalność +, spontaniczność -

3. sens komunikacyjny - dialogowość +/-, informacyjność +/-, perswazyjność +, artystyczność +/-, performatywność +/-

4. społeczny: dorosłość +, wykształcenie +, profesjonalność +/-

5. parametry osadnicze: regionalność -, wiejskość -

• Język polityki nazywa się językiem w przestrzeni politycznej ( Rittel)

• Zajmują się nim: Walczak, Puzynina, Bralczyk, Pisarek, Ożóg

• Wszyscy uważają, że język polityki służy zakłamaniu, jest narzędziem oddziaływania na obywateli, służy partiom politycznym i politykom oraz zdobyciu władzy lub jej utrzymaniu.

CECHY JĘZYKA POLITYKI (WALCZAK):

1. hermetyczność językowa

2. dialogowość - dialogi z wyborcami

3. artystyczność - dbałość o formę

4. dorosłość - osoby pełnoletnie

5. integralny uniwersalizm przeznaczenie tekstów polityki

6. wiejskość - PSL

7. performatywność - słowa stwarzające rzeczywistość

Językowe zachowania polityczne:

1. manipulacja

2. kłamstwa

3. demagogia

4. wywieranie wpływu

5. logiczna, rzeczowa argumentacja

6. emocjonalność

VIII. NOWOMOWA

• język władzy służący propagandzie, manipulujący nastrojami i zachowaniami społeczeństwa

• cel: uformowanie myślenia społeczeństwa w sposób narzucony przez władzę (Markiewicz)

• nazwa -> 1984 Orwell - nowomowa była urzędowym językiem Oceanii

• celem było uniemożliwienie swobody myślenia, tworzono nowe słowa, usuwano wyrazy niepożądane

• hasła były przewrotne

• słownik nowomowy dzielił się na 3 grupy

• usunięto słowa sprawiedliwość i religia oraz zmieniano znaczenia słów

• tworzą ją wszystkie totalitaryzmy

• nic nie wnoszące zdania: „Jedność wszystkich Polaków”

• przewidywalność komunikatów

• brak zróżnicowania przemówień

• biernik postulatywny - „ O wartości socrealizmu”, „nienajlepszy” zamiast „źle”

• zabiegi językowe:

• nacechowane wyrazy

• zmiana znaczeń wyrazów

• celowa niejasność lub dwuznaczność tekstów

• w odniesieniu do UE-> impertynencja - wdrażanie, transponowanie - przekazywanie

• w reklamie wmawia się, że pewne wyrazy znaczą co innego , np. agresywny bywa wartościowane pozytywnie; inteligentny krem - manipulacja językowa

• informacje o polityce przedstawione są jako fakty, terminy z zakresu wojny i religii - „na gruzach okrągłego stołu zbudowano”

• język Leppera: Polska stale zagrożona z zewnątrz

• antysłowa wg czytelników „Układu”:

• odzyskiwanie państwa

• udoskonalenie wolności mediów

• rewolucja moralna

• nagonka na rząd

• oczyszczanie państwa

• Włoszczowa

-> Michał Wojciechowski opracował słownik nowomowy w piśmie Fronda

EWOLUCJA JĘZYKA:

• od cenzury i kłamstw język zmierza w stronę ukrytego zafałszowania (poprawność polityczna)

• dwie operacje na słowniku

1. usuwanie pewnych słów i zastępowanie ich innymi, np.

dom publiczny - agencja towarzyska

emancypantka - feministka

inwalida - niepełnosprawny

ksiądz - duchowny katolicki

mahometanizm - islam

mąż/kochanek - partner

pornografia - erotyka

ochrona przyrody - ekologia

święto - dzień wolny

wiara - przekonania religijne

anarchia - protest

Cyganie - Romowie

2. Dawanie starym wyrazom nowego sensu/kontekstu

Autorytet (człowiek mądrzejszy, lepszy) - osoba znana z mediów

Bezpieczeństwo (ochrona przed przestępstwem) - policja polityczna

Cło (podatek od towaru na granicy) - opłata na granicy dla producentów podnosząca dochody państwa

Agent (donoszący na znajomych) - ofiara fałszowanie i podejrzliwości lustratorów

Wegetarianin (nie jedzący mięsa) - człowiek wrażliwy na problem zwierząt

Prawo ( słuszne, obowiązujące zasady) - przepisy

Patriotyzm (miłość do ojczyzny i Polaków) - nacjonalizm, szowinizm

Bralczyk -> w dyskursie publicznym, politycznym ważny jest odbiorca i główne miejsce zajmuje:

1. atrakcyjność - to co atrakcyjne uznawane jest jako pozytywne i słuszne

2. zapośredniczenie - publiczny nadawca mówi o tym, co jest postrzegane, ważne jest poczucie bezpieczeństwa, a nie samo bezpieczeństwo, ważna jest świadomość sukcesu, a nie sam sukces

3. sondaże

Dwa popularne typy tekstów:

1. Afirmujące świat - reklamy, promocje, poradniki

2. Negujące - teksty polityczne, wystąpienia polityków

JĘZYK AGRESJI W POLITYCE

Wykładniki agresji na różnych poziomach języka:

1. atak na wizerunek drugiej osoby, odbywa się za pomocą środków leksykalnych, morfologicznych czy przez użycie składni emocjonalnej

2. zabiegi stylistyczne: ironia, drwina, sarkazm, szyderstwo

3. sygnał: ostry, dyskretny ton, podniesiony głos

Strategie obrażania adresata wypowiedzi w komunikacji politycznej + przykłady:

• nazwy ludzi na poziomie intelektualnym i moralnym - łotr, agent, aferzysta, idiota

• nazwy groźnych zbiorowości - zgraja, banda, szajka, klan

• przymiotniki oceniające negatywne cechy charakteru człowieka, ośmieszające wygląd, stan fizyczny - fanatyczny, sprzedajny

• czasowniki, które nazywają działania przeciwnika godne potępienia - opluwać, kłamać

• słownictwo konotacyjnie wartościujące wyrazy wtórnie wartościujące:

• umieszczanie wyrazów w specjalnie określonych kontekstach, np. bękart, sieroty

• umieszczanie nazwisk polityków w wartościowanych negatywnie szeregach, np. Kaczyński, Marks, Engel, lenin

• odwołanie się do stereotypów, pejoratywizacja znaczeń

• używanie słownictwa ze świata zwierząt - pijawka, gad, kameleon

• nazwy związane z chorobą - rak, gangrena

• przejmowanie wyrazów polszczyzny potocznej - przeklety koleś, metroseksualne ciacho

• umieszczanie wyrazów w przestrzeni intertekstualnej, np. biblijnej - Judasz, polityczne hekatomby, pretorianie

• słownictwo pochodzące od podstaw o znaczeniu negatywnym

• wykorzystywanie wariantów form

• tworzenie derywatów od nazw osobowych - palikotolizacja, kaczyści

• tworzenie ekspresywnych derywatów- kaczyzm

• frazeologizmy i ich modyfikacje - parskające orędzie prezydenta, radio ma ryja

IX. POTOCZNOŚĆ

Potoczny [wg S. Dubisza] -> charakterystyczny dla ogółu, codzienny, pospolity, zwyczajny, powszechny; potoczna wiedza, przekonanie, życie, sens, sprawy

Potoczny [S. Bańko] -> język, którym mówimy na co dzień, w domu lub w towarzystwie

STYL POTOCZNY:

• funkcjonalny styl polszczyzny

• używany najczęściej

• stanowi bazę derywacyjną dla pozostałych stylów języka

• utrwala naiwny obraz świata

• z punktu widzenia prostego człowieka obejmuje wyrazy, bez których nie można porozumieć się na co dzień

• obejmuje:

1. rejestr neutralny - rejestr emocjonalny

2. rejestr staranny - rejestr swobodny

WARTOŚCI STYLU POTOCZNEGO:

1. antropocentryzm - dotyczy człowieka i odniesień do niego

2. antropometryzm - nadawanie miarom nazw człowieczego ciała, np. łokieć, stopa

3. konkretność i obrazowość

MECHANIZMY PORZĄDKUJĄCE:

1) kolekcja: ojciec - matka

brat - siostra

kot - pies

2) typizacja - owoce -> jabłko

3) scenariusz

POLSZCZYZNA PUBLICZNA:

• Władysław Lubaś -> polskie teksty znajdujące się w obiegu ogólnym - teksty drukowane, utrwalone na nośnikach dźwięku i emitowane za pomocą środków masowego przekazu.

• Poza polszczyzną publiczną znajdują się teksty tworzone w małych kręgach społecznych, nie przeznaczone do użytku publicznego, np. rozmowy towarzyskie, rodzinne, telefoniczne

• Środki językowe obsługujące polszczyznę publiczną są bardzo bogate -jednym z elementów jest polszczyzna potoczna

• Do połowy XX wieku najważniejszą rolę w komunikacji publicznej pełniła literatura piękna, będą ca kryterium autorytetu, drugorzędną rolę pełniła prasa

Kody paralingwarne - kody muzyczne, ikoniczne, kinestetyczne (obraz, ruch, gest)

X. POLSZCZYZNA PUBLICZNA W MEDIACH MASOWYCH

• We wszystkich mediach występują teksty pisane i mówione

• Towarzyszą im sygnały, które mają charakter ikoniczny, kinetyczny, wyrazy dźwiękonaśladowcze

• Teksty mówione - tv

• Teksty pisane - prasa

• Internet

• Teatr radiowy

• Teksty quazi artystyczne - poezja śpiewana

• Lubelskie audycje radiowe - „Winna - niewinna” Gruszczyńska-Kumach (dok.), „Modlitwa zapomnianej” Michalak, Hałasa (a. muzycz.)

Cechy języka przed 1989 r.:

• język przeładowany konstrukcjami wielozdaniowymi

• rozmówcy pozbawieni indywidualizmu

• anonimowość wypowiedzi

• trudność w zrozumieniu języka

• mało precyzyjne wyrażenia

• mała informacyjność języka

• ubogie słownictwo

Cechy języka po 1989 r.:

• obecność potocyzmów

• osobowy nadawca

• obecność leksemów potocznych, np. opozycja się czepia

• deminutywa (zdrobnienia - pakiecik, szabelka)

• wyrażenia frazeologiczne bywają zmienione (reforma pierwszej potrzeby)

• w informacjach radiowych zdania krótkie, równoważniki zdań, zawiadomienia

• potoczne wskaźniki zespolenia zdań (że, i, bo, ale)

• potocyzmy fonetyczne- polytyka

• potocyzmy w tekstach internetowych

• mieszanie się stylów

• identyfikacja nadawców tekstu - pseudonimy

• odwoływanie się do obcych wzorów

• ekspresja

• argumentatywy (zgrubienia- komuchy, kibole)

• inwektywy - idiota, palant

• wulgaryzmy

Reklamy i język polityków posługują się takimi samymi mechanizmami i tym samym językiem, co media masowe.

Literatura a język potoczny -> Masłowska, Białoszewski

XI. ZMIANY W POLSKIEJ SKLADNI PO 1989 ROKU.

1. Związek zgody: podmiot i orzeczenie lub rzeczownik + przymiotnik

-> w czasie teraźniejszym - zgodność liczby

-> w 3 os. lp. - zgodność liczby i osoby

-> w czasie przeszłym - zgodność liczby, rodzaju, osoby

Związek rządu

Związek przynależności

2. Podmiot

1. szeregowy - użytkownicy nie traktują często podmiotu szeregowego jako całości, np. ojciec i matka, brat i siostra

2. towarzyszący - np. matka z dzieckiem, prezydent z małżonką

3. podmioty nietypowe, rozbudowane dodatkowymi określeniami, np. Jaki środek, kaucja czy aresztowanie, byłby lepszy?

4. Podmiot, którego desygnatami są zbiory, np. tłum napierał, lud okrzyknął, wujostwo kupiło samochód, dyrekcja zdecydowała.

3. Wołacz na granicy składni i fleksji bywa wycofany - jest uważany za formę oficjalną, literacką

4.Rozstrzygająca forma wyrazów (w żartach językowych), np. Idzie Chopin i Bach.

X. SYSTEM SŁOWOTWÓRCZY POLSZCZYZNY PO 1989 ROKU.

Zmiany w systemie słowotwórczym:

• derywaty nacechowane ekspresywnie

• zanik cenzury

• wpływ Zachodu i USA -> zapożyczenia

Rzeczowniki stanowią 75% nowych słów w polszczyźnie (H. Jadacka)

	1945-64	Po 1989 r.
Derywaty proste ( prefiksy, sufiksy)	85%	65%
Kompozycje (zrosty, złożenia, zestawienia, kontaminacje)	12%	34%
Derywaty od wyrażeń syntaktycznych	3%	1%
Derywaty proste (sufiksacja)	93%	86%
Derywacja ujemna	3%	5%
Prefiksacja	3%	4%
Derywacja paradygmatyczna	3%	3,6%
Derywaty mieszane	0,2%	1,3%

Najproduktywniejsze sufiksy przy rzeczownikach: (powyżej 6%)

1. -anie -> dowartościowanie, zaćpanie, sponsorowanie, eutanazowanie

2. -(o)wiec -> nosiciele cech, członkowie partii, wykonawcy czynności, np. kapeerowiec, peeselowiec, marketingowiec, denaturowiec, wolnorynkowiec, wyposażeniowec

3. -ość -> nazywa stany, okoliczność, np. medialność, potrącalność, ściągalność, emigracyjność, totalitarność, szujowatość

4. -ka -> zdrapka, przytulanka, fanka, pracoholiczka, komuszka, twardzielka

Rzadziej występujące sufiksy (4-6% derywatów):

1. i/y zacja -> globalizacja, relaksacja, sowietyzacja, macdonaldyzacja, pluralizacja

2. -ista -> fundamentalista, surfista, golfista

3. -izm -> glempizm, lepperyzm, kameleonizm, wałęsizm, wizualizm

4. -acz -> obalacz, podawacz, objaśniacz, uzdatniacz, rozweselacz, nabłyszczacz

5. -arz -> dresiarz, zadymiarz

6. -(ów)ka - renówka, budżetówka, zbrojeniówka, kablówka, tirówka, kolażówka

7. -nik -> odpromiennik, kapownik

8. sufiksy obce -ator -> legislator, integrator

9. -er -> szpaner, tester

10. - (i/j)ada -> parafiada, gimnazjada, lepperiada

11. -ant -> azylant, serwisant

12. - ing -> sponsoring, monitoring

XI. SYSTEM SŁOWOTWÓRCZY POLSZCZYZNY PO 1989 ROKU - RZECZOWNIK.

1. Uniwerbalizacja - zastąpienie dwuczłonowej nazwy jednym słowem, np. złodziej kieszonkowy - kieszonkowiec, ekonomik, symulant, miniówa, klasówa

2. Struktury prefiksalne:

1. SUB - subkultura, substandard

2. ANTY - antyradar, antybolszewizm

3. POST- postkomunizm, postprodukcja

4. RE - redystrybutor

5. DE- demonopolizacja

6. 
   NAD- nadwarstwowość, nadinterpretacja

7. 
   POD - podkategoria, podstolik najbardziej produktywne

3. Derywacja paradygmatyczna

1. odczasownikowa - dopał, włam, oszołom, podgląd

2. odnazwiskowe - Rydzyki, Pawlaki, Kuronie

3. prefiksalno-sufiksalne - dekaczoryzacja, antyaborcjonista, desolidaryzacja

4. od wyrazów syntaktycznych - bezmózgowiec, bezkomórkowiec, przygranicze

4. Nowe złożenia

1. euro - eurobiznes, euroobligacje

2. eko - ekofundusz, ekoturysta

3. narko - narkobiznes, narkomania

4. porno - pornobiznes, pornogwiazda

5. seks - seksczasopismo, seksoferta

6. tele - telekibic, teległosowanie

7. gate - shops-gate, wódka-gate

5. złożeniowce (niepoprawne zdaniem prof. Markowskiego

1. z niemieckiego - Inwest-Bank, Kredyt - Bank

2. z rosyjskiego

• spec - speckomisja, specsłużby

• auto - autobank, autosalon

• samo - samopodatkowanie, samodekomunizacja

• biorca - łapówkobiorca

• fobia - sowietofobia, wałęsofobia

• mania - aluzjomania, knkursomania

• terapia - genoterapia, dializoterapia

• znawca - przykładoznawca

c) quazi-złozenia - strajkologia, podatkologia

1. Złożenia prefiksalne

1. auto - autocenzor, autokontrola, autopromocja

2. foto - fotoskażenia,fototerapia

3. krypto - kryptoreklama

4. makro- makroproces, makrokosmos

5. mega - megagwiazda, megamarket

6. mini - miniserial, miniankieta

7. multi - multipleks, multiwitamina

8. pseudo - pseudoreforma

9. super - superbroń, superkrytycyzm

1. złożenia interfiksalno-sufiksalne - zielonoswiątkowiec, chrystianozerca, piwożłopstwo, sowietożerca

2. złożenia interfiksalno-paradygmatyczne- kawożłop, dietamierz, wiatrołap, jamogród, naukoholizm

XII. ZMIANY W ZAKRESIE SŁOWOTWÓSTWA - PRZYMIOTNIK

1945-64 po 1989

1.Przymiotniki 24% 19%

2. Derywaty proste 64% 62%

3. Derywaty od wyrazów syntaktycznych 12% 7%

4. Złożenia 24% 30%

5. Derywaty proste

a) sufiksy 89% 84%

b)prefiksy 0,8% 9%

c)mieszane 1,2% 7%

d) formacje paradygmatyczne 8,8% 0,7%

SUFIKSY

1. owy

2. (ow)ski,cki - biznesmeński, maklerski, gejowski, oszołomski, eseldowski, bajerancki

3. ny, (icz/ycz)ny, (istycz/ystycz)ny - aborcyjny, postkomunistyczny

4. alny - definiowalny, medialny, multiregionalny, zaliczalny, nabywalny

5. owaty - kamizelkowaty, jełopowaty, pechowaty

PREFIKSY

1. nie - niedemokratyczny

2. arcy - arcypolityczny

3. od 0 odremontowalny

4. post - postwojenny

DERYWATY MIESZANE

1. anty - ski -> antyeuropejski

2. pro - ski -> promatowski

3. post - postsolidarnościowy

4. trans - transgraniczny

DERYWATY PARADYGMATYCZNE

• podatniczy

• pomysłodawczy

DERYWATY OD WYRAZÓW SYNTAKTYCZNYCH

-> z przyimkiem:

1. bez - bezołowiowo

2. około - okołobudżetowa

3. między - międzyplanetarny

4. przed - przedpieronkowy

5. wewnątrz - wewnątrzpartyjny

ZŁOŻENIA

• przysłówek + rzeczownik -> niskocholesterolowy, niskowydajny, ogólnocywilizacyjny

• liczebnik + rzeczownik -> pełnoprogramowy, wielosektorowy, pełnowymiarowy

• rzeczownik + czasownik -> metanochłonny, intelektochłonny, dolarodajny

zapiątek-weekend

zatanistka - ktoś, kto kupuje za tanio

alkogoogle - okulary prezentujące jak widzi świat pijany kierowca

XIII. CZSOWNIKI POWSTAŁE PO 1989 ROKU.

• po 1989 roku powstało 2,5 tysiąca nowych słów, w tym czasowniki to 155-156 słów, świadczy to o kurczeniu się kategorii werbalnych i nominalizacji.

CZASOWNIKI:

1. derywaty prefiksalne - 43%

2. derywaty paradygmatyczne - 36%

3. derywaty prefiksalno-sufiksalne - 10%

4. derywaty sufiksalne 10%

DERYWATY PREFIKSALNE

1. DO

1. doprowadzenie do osiągnięcia celu, miejsca: docieplić, dointerpretować

2. ponowne podjęcie akcji - dofinansować, doinformować

3. dodać coś brakującego- dospawać, dowartościować

4. doprowadzić do wyczerpania pewnego zakresu - dojeżdżać, doglądać

5. dopasować coś: dogadywać

2. NA - natrzepać

3. OD - odpczernic

4. O - okablować

5. PO

1. trwanie przez pewien czas czynności, która jest przez podstawę nazywami - podebatować, powalczyć

2. objęcie czynnością kolejno wielu obiektów: poanalizować, poselekcjonować

3. doprowadzenie czynności do skutku przez wyczerpanie zakresu: pobałaganić, pomanipulować, poużalać

6. POD - podkablować

7. PRZE

1. wykraczanie zakresu akcji/działania poza normę: przeżyźnić, przeinterpretować

2. ponowne wykonanie akcji, ale z innym rezultatem niż wcześniej - przerejestrować, przedatować, przedefiniować

3. pokonanie dystansu czasowego - przewaletować, przegarażować

4. zmiana postaci lub miejsca czegoś za pomocą danej czynności - przekłamać coś

5. sekwencyjne ograniczanie akcją kolejną wielu obiektów: przereformować

6. zmiana miejsca w przestrzeni fizycznej - przepielgrzymować (gdzieś)

8. ROZ - rozkodować, rozrysować

9. W - włączyć coś do czegoś -> wpisać, wmanewrować wrysować

10. S - dokonanie czynności - sformatować, skonfigurować

11. Z - dokonanie czynności - zmanipulować, zrelaksować

12. W

1. usunięcie kogś lub czegoś skądś - wyklinać, wypierniczyć

2. uzyskanie czegoś dzięki czynności nazywanej podstawą - wystrajkować wyartykułować

3. wytworzenie czegoś dzięki czynności nazywanej podstawą - wyemitować, wyczarterować

4. osiągnięcie celu ze skutkiem pozytywnym dla podmiotu - wyluzować się

13. ZA

1. wskazywanie na zapełnienie albo pokrycie, nasycenie tym , co nazywa podstawą - zazbroić, zabawić

2. jednorazowość lub chwilowość czynności i utrwalenie na jakiś czas jej skutków - zabalować, zaćpać

3. wskazywanie na osiągnięcie celu czynności lub jej zakończenie z utrwaleniem skutków - zaetykietować, zaewidencjonować

4. wskazywanie na doprowadzenie czynności do fazy przekraczającej normę - zaćpać się

OBCE FORMANTY (PREFIKSY)

• DE - pozbawienie jakiejś cechy - dekomunizować, denacjonalizować

• RE - ponowne wykonanie czynności - refinansować, redefiniować

DERYWATY PARADYGMATYCZNE

1) Prefiksy (pochodzenie odprzymiotnikowe)

1. uczynić jakimś: uzawodowić, usynowić

2. uczynić kogoś czymś - uprofesorzyć się

3. wyposażyć kogoś w coś- umandatowić, utrolejbusić

4. ubrać kogoś w coś - ugarniturować

5. doprowadzić się do maksymalnego nasycenia skutkami czynności nazywanej podstawą: ukarać się, upić się

6. OD: usunięcie kogoś/czegoś - odchamić, odgłupić

anulowanie zastniałego stanu rzeczy przez usunięcie cechy przysługującej danemu obiektowi - odczernić, odpartyjnić

anulowanie rezultatu danej czynności oznaczonej czasownikiem autonomicznym - odfałszować, odpaństwowić

SUFIKSY: (podstawa - rzeczowniki)

OWAĆ

1. być tym, co nazywa podstawa: cwaniakować

2. robić to lub coś przy użyciu tego, co nazywa podstawa - metkować, kafelkować

3. robić to i wytwarzać, na co wskazuje podstawa - bublować, pomnikować

4. brać udział w tym, co nazywa podstawa - imprezować, festiwalować

5. robić to, co nazywa podstawa - diagnozować, labbować

IZOWAĆ/YZOWAĆ

1. czynić coś takim, jakim nazywa to podstawa - prywatyzować

2. uzupełnić/wzbogacić - komputeryzować

3. czynić takim:wallenrodyzować

EĆ

1. stawać się tym, co nazywa podstawa - bolszewić, psieć

2. starać się takim, jakim nazywa podstawa - porządnieć, prymitywnieć

IĆ/YĆ

a) zachowywać się jak ten albo to, co nazywa podstawa - mendzić, witkaczyć

b) robić to, co nazywa podstawa - kalamburzyć

• prefiksacja obsługuje słowotwórstwo odczasownikowe

• sufiksacja i rodzaje mieszane obsługują słowotwórstwo odprzymiotnikowe i odczasownikowe

• bodźcem do powstania czasownika może być obecność w języku nazw genetycznie zapożyczonych zakończonych na acja/cja - manipulacja, manipulować

• UNIWERBIZMY- krótkie środki do wyrażania treści

• Adaptacja zapożyczeń - skate-skatować

• Niektóre czasowniki powstają na zasadzie analogii - wgapiać się - gapić

XIV. ZAPOŻYCZENIA

• dotyczą różnych poziomów języka, najmniej tekstu, w największym stopniu słownictwa, codziennego życia

• zapełniają luki językowe

• nacechowane emocjonalnie

Zapożyczenia (prof. Lubaś):

1. odgórne

• zapożyczone przez literaturę piękną, naukę

• nacechowane lub nie [komputer+nazewnictwo]

2. kontakty wzajemne ludności

• towarzyskie, handlowe, rodzinne

• w dużej mierze nacechowane ujemnie

!!! Niektóre zapożyczenia są ułomne fonetycznie lub semantycznie

ANGIELSZCZYZNA -> dotyczy techniki, ekonomii, polityki

rzadko pojawiają się w języku potocznym (wg Lubasia)

• frejzale - czasowniki frazowe

• kondiszynale -okresy warunkowe

• kolnąć - dzwonić

• adidas - chory na AIDS

• biznesmen

• formuły powitania i pożegnania - baj baj, heloł, hej

• spolszczenie zapożyczeń - weekend - łikend

• buble - coś małego

• fan - entuzjasta

• haj - euforia po narkotyku

• hit - hicior

• skróty - PR - pijar

• hotel - motel

• bukować, zabukować

• kastominowanie - dopasowywanie czegoś do potrzeb

• dyspenser - przyrząd służący do zamalowywania, korektor

• Hollybut - adaptacja Hollywood

Zmiany wartościowania słów wg Markowskiego:

1. leksem, który zawierał ocenę negatywną staje się neutralny lub dodatni

AGRESYWNY

• zachowywanie się wrogo - a.pies

• świadczący o niechętnym, wrogim stosunku do kogoś lub czegoś - a. zachowanie, a. polityka

• gorliwy, ostry, wyrazisty - koniec lat 60

• nacechowanie dodatnie dotyczy sportowców - a. obrońca, a. zawodnik

• nacechowanie zdecydowanie dodatnie dotyczy motoryzacji - a. sylwetka samochodu

1. przejście od nacechowania lekko negatywnego do nacechowania neutralnego lub dodatniego

SENTYMENTALNY

• przesadnie uczuciowy, ckliwy - s. dziewczyna, s. piosenka

• neutralny -> charakterystyczny dla kierunku - sentymentalizm w sztuce, powieść sentymentalna

• darzony sentymentalizmem, związany ze wspomnieniami - s. powrót do czasów dzieciństwa

1. przejście od naturalnego lub lekko pozytywnego do zdecydowanie dodatniego

DYNAMICZNY

• polegający na ruchu, działaniu, pełen życia

• sprawny umysłowo, przedsiębiorczy - d. Pracownik, d. Manager ( zmiana pod wpływem języka angielskiego)

1. nabywanie nacechowania dodatniego wyłącznie w określonych połączeniach przez przymiotnik pierwotnie nacechowany ujemnie

DRAMATYCZNY

• wstrząsający, tragiczny, pełen napięcia- widok

• dramatyczna poprawa świata powodem jest niewłaściwe tłumaczenie

1. zmiana nacechowania ekspresywnego - zmiana nacechowanie i punktu odniesienia

INTELIGENTNY

• ktoś obdarzony inteligencją, rozumny, zdolny, np. rozmówca

• znamionujący inteligencją, np. inteligentna twarz

1. nieneosemantyzm homofon powstający na skutek zapożyczenia nie tylko semantyki, ale całego nowego leksemu

KULTOWY

• związany z kultem, praktykami i obrzędami - k. Naczynie

• symbolizujący doświadczenia, aspiracje i podstawy jakiejś grupy społecznej

• otoczony kultem, popularny, np. powieść, film, gra

!!! wg Markowskiego zapożyczenia są wyrazem nowoczesności i mają charakter nobilitujący, wydają się pełniejsze, ważniejsze

ZAPOŻYCZENIA Z JĘZYKA ROSYJSKIEGO

1. nacechowanie ironiczne, pobłażliwe - dacza (domek letniskowy), hałtura (niska wartość artystyczna)

2. nacechowanie humorystyczne - abarotno (na odwrót), apiadi (jeszcze raz), baszka (głowa), ciut (troszkę), psiaki słuczaj (na wszelki wypadek), toczka w toczkę

3. nacechowanie wulgarne - zajob (uciążliwe hobby), bladź (prostytutka)

4. negatywne są te, które dotyczą policji , władzy i partii - kołchoz, bolszewik, pierepałki (kłopoty)

5. codzienne czynności i umiejętności - smykałka, taszczyć coś, ustrojstwo, zaprawić się

ZAPOŻYCZENIA Z JĘZYKA UKRAIŃSKIEGO

1. brechtać - opowiadać, zmyślać

2. brechty - plotki

3. kumać

4. bałakać - mówić niewyraźnie

• galanteria - miejsce sprzedaży i produkcji lodów (język francuski)

ZAPOŻYCZENIA Z ŁACINY

1. opisować - katalogować swoje dzieła

2. swingersi - osoby wymieniające się partnerami seksualnymi

3. friganizm - ruch antykonsupcyjny

XV. SŁOWNICTWO JAKO WSKAŹNIK KULTURY

bada się je poprzez badanie semantyki słów

zajmuje się tym głównie Anna Wierzbicka - porównanie semantyki słów w różnych językach, „Słowa klucze, różne języki, różne kultury” - słownictwo jest przedstawione jako klucz do badania kultur, np. etnosocjologii, psychologii kultury

opisuje w książce słowo PRZYJAŹŃ na przykładzie 4 języków: angielskiego, rosyjskiego, polskiego i australijskiego

JĘZYK ANGIELSKI:

friend nie równa się przyjacielowi (wg Wierzbickiej)

1. ktoś kogo się zna bardzo dobrze, myśli się o nim dobrze

2. znajomy, grono ludzi z którymi się spotykamy, bawimy; ktoś nowo poznany

3. znajomi do towarzystwa, a nie tylko osoby, którym się zierzamy

w języku angielskim przyjaciół się wybiera - making friends - robienie przyjaciół

kiedyś przyjaciół się znajdywało, teraz przyjaźnie się zawiera

JĘZYK ROSYJSKI:

DRUG - ktoś, kogo zna się bardzo dobrze;

zarówno mężczyzna i kobieta,

ktoś komu się ufa i rozmawia z nim często;

męska przyjaźń

PODRUGA- kobieta

osoba, która często nam towarzyszy

osoba, której można się zwierzyć

przyjaciółka kobiety

PRIJATEL - słowo rzadko używane w języku rosyjskim

ktoś kogo się dobrze zna

ktoś z kim się coś robi (akcent na wykonanie czynności)

nie ma akcentu na pomoc, zwierzenia

TOWARISC - człowiek taki jak ja, będący razem ze mną

odnosiło się do mężczyzn

ktoś związany z układem rządzącym - ktoś kto chce by ludziom takim jak on działy się dobre rzeczy, a innym działy się złe rzeczy

JĘZYK POLSKI:

Przyjaciel/przyjaciółka

• przyjaciół mamy niewielu

• musi spełnić warunki: musimy mu ufać, wysłucha nas, jest lojalny

• pomoc przyjaciela nie mieści w jego znaczeniu (wg Wierzbickiej)

Kolega

• ktoś taki jak ja, np.. z podwórka, z klasy (zwiazanie z jednym miejscem)

• z dzieciństwa (związane z czasem)

• istnieją pewne bariery, do kolegi nie powiemy per pan czy pani

• nie ma mowy o zwierzeniach

• wskazuje na pewną wspólnotę, ale nie całkowicie

• niekonieczne są tutaj uczucia

Znajomy

• ktoś kogo znamy, niekoniecznie dobrze

• ktoś komu można powiedzieć różne rzeczy

• luźny związek, do niczego nie zobowiązuje

Rodzina

Angielski - family grupa osób związana ze sobą, mąż, żona, dziecko, nastawienie na przyszłość dzięki dzieciom

Polski nastawienie na przeszłość, matka i ojciec to podstawa rodziny, nacisk na czyjeś pochodzenie

Rosyjski - rodnoje ci, którzy są z nami spokrewnieni, wspólnota, co do których należę, którzy są częścią mnie

!! Nie ma więzi między znajomymi, co związane jest z:

• migracją

• zmianą miejsca zamieszkania, zmianą pracy w języku angielskim

!! W polszczyźnie mamy kilku wybranych przyjaciół, sporo kolegów i ogrom znajomych

!! W języku rosyjskim DRUG jest wybrany, a pozostali są ludźmi na innych warunkach, rodzina jest podstawą

Słownictwo jest kluczem do polityki, filozofii (wolność), historii narodu (patriotyzm), społeczeństwa.

XVI. WOLNOŚĆ

• pojęcie kulturowo względne, uzależnione od kultury i sytuacji

• Wierzbicka rozpatruje to pojęcie w aspekcie 4 języków: łacińskim, angielskim, rosyjskim i polskim

JĘZYK ŁACIŃSKI

Libertos-> stan bycia wolnym, czyli nie niewolnikiem; brak ograniczeń związanych z niewolnictwem, oznaczało życie takie jak się chce

Licentia (przeciwstawne) samowola, nieumiarkowanie, brak powściągliwości

-> człowiek wolny posiada możliwość kształtowania swojego życia i kieruje sam sobą

-> wolność - sprawowanie kontroli nad samym sobą

WG WIERZBICKIEJ

Libertos -> ktoś może myśleć tak: kiedy coś robię, robię to ponieważ chcę to robić

Nie dlatego, że ktoś mi każe

Ktoś może myśleć tak: kiedy coś robię, robię to ponieważ chcę to robić i nie muszę myśleć,

Nie mogę robić czegoś, ponieważ ktoś nie chce, żebym to robił

JĘZYK ANGIELSKI

Freedom

-> koncepcja wolności negatywnej -> w języku angielskim wolność pojmowana jest negatywnie: możemy nie robić rzeczy, których robić nie chcemy, a te rzeczy, które robić chcemy, możemy robić bez przeszkód

-> hoop-> człowiek wolny, taki, którego nic nie powstrzymuje przed uczynieniem tego, co chce uczynić.

Freedom:

1. ktoś może myśleć tak: jeżeli chcę coś robić, mogę to robić, nikt inny nie może mi powiedzieć, nie możesz tego robić (brak ograniczenia zewnętrznego)

2. jeśli nie chcę tego robić, nie muszę tego robić, nikt inny nie może mi powiedzieć, musisz to robić bo ja tego chcę

To jest dobre dla X, to źle gdy ktoś nie może tak myśleć

Free -> nie implikuje sądów wartościujących

• freedom from - wolny od

• freedom of - wolność czegoś

• freedom too - wolność do czegoś

• freedom from - wolność od czegoś nieporządanego, np. od zła

To od czego można być wolnym to działanie ludzkie, nie ma pojęć wolność od śmierci, czy od choroby, wolność od tego, co inni mogą nam zrobić.

Wierzbicka wskazuje także na dwa pojęcia -> liberty- dotyczy praw publicznych

JĘZYK ROSYJSKI -> SWOBODA

• wiąże się ze spokojem i odprężeniem

• pasuje do obrazu dziecka, które jest w powijakach jako niemowlę, a potem się odwiązywane i może ruszać nogami i rękami

• dobre samopoczucie powstające w momencie pozbycia się więzów presji, ograniczeń, np. oddychać pełną piersią

definicja -> ktoś może myśleć tak: jeśli chcę coś robić, mogę to robić; kiedy coś robię nie muszę myśleć: nie mogę robić tak jak tego chcę, ponieważ inni ludzie coś zrobią lub coś powiedzą

!! Ideał kulturowy jest zgodny z ideałem rosyjskiej natury, jej rozległości, zgodne ze stereotypem osoby nie znoszącej więzów, skrępowania

WOLJA -> rzeczownik rzadko używany i ograniczony do życia poza więzieniem i obozem

• swoboda wymaga respektowania drugiego człowieka, a wolja jest sama dla siebie

• dla Rosjanina pojęcie negatywne, synonim rozbestwienia, bezkarności

Znaczenie według Wierzbickiej:

1. jeśli chcę coś robić, mogę to robić, jeśli chcę gdzieś iść mogę tam iść, nikt nie może mi powiedzieć, nie możesz tego robić, bo ja tego nie chcę, nie możesz tam iść, bo ja tego nie chcę (dobre dla X)

2. nie jestem taki jak inni ludzie, jeśli chcę coś robić, mogę to robić, jeśli chce gdzieś iść, mogę tam iść (dobre dla x), bezradność - bo ja mogę wszystko, a inni nie

JĘZYK POLSKI

• wolność jest szczególna, gdyż wiąże się z historią, coś ważniejszego niż freedom i swoboda

• konotacje są związane z narodem, są moralne

• niepodległość narodu przy założeniu, że jest to wartość moralna, o która należy walczyć ( jej odpowiedników nie ma w innych językach)

Definicja -> słownik Doroszewskiego -> niezależność jednego państwa/narodu od innych państw/narodów w stosunku zewnętrznym i prawach wewnętrznych; niepodległość, niezawisłość, suwerenność

• możność i prawo nieskrępowanego działania, niezależność osobista, swoboda

• nie jest to uczucie jak w rosyjskim czy angielskim, ale ideałem, wartością absolutną, może być określona dziedzina, np. wolność sumienie, wolność wyznania.

Definicja-> kiedy coś robię, robię to ponieważ chcę to robić i nie dlatego, że ktoś mówi mi: musisz to robić, bo ja tego chcę; to bardzo źle jeśli ludzie w jakimś kraju nie mogą tak myśleć, to bardzo dobrze, jeśli ludzie w jakimś kraju mogą tak myśleć (związek wolności z krajem zamieszkania)

• wolność osobista jest związana z wolnością narodową (uwarunkowania historyczne)

• charakter normatywny - to nie to, co możemy zrobić, ale to co chcemy

• nie ma tego pojęcia w kulturze japońskiej, więc nie jest to pojęcie uniwersalne, zmienia swoje znaczenie

• Wilgenstein- „granice mojego języka są granicami mojego świata”, każdy język wyznacza granice pojęciowego i kulturowego uniwersum.

1

---