W7

TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ

Historia, podstawy prawne działania, charakter organu, Sposób wyłaniania i skład organu. Status oraz funkcje sędziów i rzeczników generalnych. Organizacja wewnętrzna . Tryb działania i postępowania przed Trybunałem. Funkcje. Sąd. Sądy wyspecjalizowane

1. WPROWADZENIE

Pojęcie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ma charakter zbiorczy i obejmuje swoim zakresem całe sądownictwo unijne. W związku z tym warto zauważyć, że w aktualnym stanie prawnym tworzą je trzy organy sądowe: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd oraz sądy wyspecjalizowane. O ile zatem na początku jedynym organem sądowym Wspólnot był Trybunał Sprawiedliwości, o tyle już od wejścia w życie Traktatu z Nicei (1 luty 2003 r.) mamy do czynienia, przynajmniej w niektórych sprawach, z sądownictwem trójinstancyjnym.

Traktat z Lizbony zasadniczo nie zmienia organizacji sądów unijnych, natomiast wprowadzając jednolitą nazwę podkreśla, że stanowią one pewną całość. Oczywiście, nie eliminuje to wszystkich wątpliwości, zwłaszcza związanych z traktowaniem Sądu jako odrębnej instytucji. W każdym razie ważne jest precyzyjne rozgraniczanie pojęć Trybunał Sprawiedliwości UE — oznacza cały system sądowniczy Unii oraz Trybunał Sprawiedliwości — oznacza organ sądowy, który zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii tego systemu i pełni najistotniejsze funkcje w jego ramach. Stąd też nasze rozważania rozpoczynamy od tego właśnie organu, a następnie zostaną omówione Sąd oraz sądy wyspecjalizowane, w tym aktualnie funkcjonujący Sąd do spraw Służby Publicznej.

2. TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI

2.1. Ogólna charakterystyka — historia, podstawy prawne działania, charakter organu

Trybunał Sprawiedliwości jest najstarszym organem sądowym w ramach WE/UE. Początkowo funkcjonował jako Trybunał Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, z chwilą stworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej przyjęto zasadę, że Trybunał będzie wspólnym organem trzech Wspólnot. W 1989 roku wraz z powołaniem Sądu Pierwszej Instancji przestał być jedynym organem sądowym, jednakże SPI był sądem prawa powszechnego i rozstrzygał jedynie skargi wnoszone przez podmioty prywatne. Ten stan rzeczy uległ zmianie w Traktacie Nicejskim, który umocnił status SPI. Niemniej jednak Trybunał Sprawiedliwości pozostał głównym organem sądowym Unii. Traktat z Lizbony nie wprowadził większych zmian w tym zakresie, pozostawiając w zakresie jego kompetencji orzekanie w najważniejszych sprawach.

Podstawę prawną działania Trybunału stanowią przepisy traktatowe: art. 19 TUE, art. 251-253 i art. 255 TFUE, które dotyczą sposobu powoływania, składu i organizacji wewnętrznej Trybunału oraz art. 258-281 TFUE, które odnoszą się do wszystkich sądów unijnych i określają zakres ich właściwości. Rozgraniczenie pełnionych przez nie funkcji następuje w Statucie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: Statut) oraz regulaminach proceduralnych sądów unijnych, które wymagają zatwierdzenia przez Radę. Regulamin proceduralny Trybunału Sprawiedliwości był wielokrotnie nowelizowany — ostatnie zmiany przyjęto 23 marca 2010 roku.

Jeśli chodzi o charakter prawny Trybunału Sprawiedliwości, to przede wszystkim należy podkreślić, że jest to organ niezależny ani od państw członkowskich, ani też od pozostałych instytucji i organów UE — działa w imieniu UE i w interesie poszanowania prawa tworzonego w jej ramach (zgodnie z art. 19 ust. 1 TUE zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów). Ma on również ponadnarodowy charakter, co wiąże się z tym, że ani sędziowie, ani rzecznicy generalni nie są reprezentantami państw. Trybunał działa jako całość, a zatem jest organem kolegialnym. Wreszcie formalnie jest to organ niekadencyjny, choć sędziowie wykonują swój mandat przez sześć lat.

1. Sposób wyłaniania i skład organu

Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub będących prawnikami o uznanej kompetencji. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania tych funkcji.

Komitet składa się z siedmiu osób wybranych spośród byłych członków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kompetencji, przy czym jedną z kandydatur proponuje Parlament Europejski. Decyzje dotyczące reguł funkcjonowania komitetu oraz mianowania jego członków przyjmuje Rada, stanowiąc na wniosek prezesa Trybunału Sprawiedliwości. Sędziowie i rzecznicy pełnią swoje funkcje przez okres sześciu lat, ale co trzy lata następuje częściowa wymiana składu. Zastrzega się przy tym możliwość ponownego wyboru.

Zgodnie z art. 19 ust. 2 TUE w skład Trybunału wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (obecnie składa się zatem z dwudziestu siedmiu sędziów). Sędziów wspomaga ośmiu rzeczników generalnych. Jeżeli Trybunał tego zażąda, Rada, stanowiąc jednomyślnie, może zwiększyć liczbę rzeczników generalnych. Warto zauważyć, że w tym względzie osiągnięto kompromis polityczny dotyczący zwiększenia tej liczby z ośmiu do jedenastu. Nastąpiło to pod wpływem polskiej delegacji, która dążyła do uzyskania „stałego" rzecznika. W rezultacie do Aktu Końcowego z Konferencji Międzyrządowej została dołączona deklaracja nr 38 odnosząca się do artykułu 252 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w sprawie liczby rzeczników generalnych w Trybunale Sprawiedliwości, z której wynika, że jeżeli Trybunał Sprawiedliwości wystąpi o zwiększenie liczby rzeczników generalnych o trzy osoby, Rada, stanowiąc jednomyślnie, wyrazi na to zgodę. W takim przypadku Polska, podobnie jak ma to obecnie miejsce w przypadku Niemiec, Francji, Włoch, Hiszpanii i Zjednoczonego Królestwa, będzie miała stałego rzecznika generalnego i nie będzie już uczestniczyć w systemie rotacji, a tym samym obowiązujący system rotacji będzie obejmował pięciu rzeczników generalnych, zamiast trzech. Jest to jednak uzgodnienie polityczne, natomiast jego wprowadzenie w życie zależy od sformułowania odpowiedniego wniosku przez Trybunał Sprawiedliwości.

2. Status oraz funkcje sędziów i rzeczników generalnych

Sędziowie i rzecznicy są niezależni. Przed podjęciem obowiązków każdy z sędziów ślubuje, przed Trybunałem Sprawiedliwości obradującym na posiedzeniu jawnym, wykonywać swe obowiązki bezstronnie i sumiennie oraz utrzymać w tajemnicy treść obrad Trybunału (art. 2 Statutu). Sędziowie i rzecznicy nie mogą sprawować żadnych funkcji politycznych ani administracyjnych; nie mogą również wykonywać żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej, chyba że Rada stanowiąca zwykłą większością wyrazi na to zgodę. Podejmując swoje obowiązki, uroczyście zobowiązują się szanować, w trakcie pełnienia funkcji i po ich zakończeniu, zobowiązania z nich wynikające, zwłaszcza obowiązki uczciwości i roztropności przy obejmowaniu pewnych stanowisk lub przyjmowaniu pewnych korzyści po zakończeniu funkcji. Wszelkie związane z tą sprawą wątpliwości rozstrzyga Trybunał Sprawiedliwości (art. 4 Statutu).

Sędziowie i rzecznicy generalni korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego, który obejmuje również okres po zakończeniu pełnienia ich funkcji i odnosi się do działań podejmowanych przez nich w ramach czynności służbowych (obejmuje również słowa wypowiedziane lub napisane). Trybunał Sprawiedliwości obradujący w pełnym składzie może uchylić immunitet. W takim przypadku i w związku ze wszczęciem postępowania karnego przeciwko sędziemu, ma on być sądzony w państwie członkowskim jedynie przez sąd uprawniony do sądzenia członków najwyższych krajowych organów sądowniczych (art. 3 Statutu). Wobec sędziów, rzeczników generalnych, sekretarza i sprawozdawców pomocniczych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej znajdują również zastosowanie postanowienia art. 11-14 i art. 17 Protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej, czyli dotyczące m.in. immunitetu w sprawach imigracyjnych (z którego korzystają również współmałżonkowie oraz członkowie rodziny pozostający na ich utrzymaniu), immunitetu podatkowego, prawa do świadczeń socjalnych.

Funkcją sędziów jest orzekanie w sprawach objętych jurysdykcją Trybunału w sposób bezstronny i świadomy, z zachowaniem tajemnicy narad. Poza przypadkami normalnej wymiany lub śmierci funkcje sędziego kończą się z chwilą jego rezygnacji (sędzia składa rezygnację przesyłając ją w formie pisemnej do prezesa Trybunału Sprawiedliwości, który przekazuje ją do przewodniczącego Rady). Sędzia może być zwolniony z funkcji lub pozbawiony prawa do emerytury bądź innych podobnych korzyści tylko wówczas, gdy w jednomyślnej opinii sędziów i rzeczników generalnych Trybunału nie spełnia już warunków wymaganych do pełnienia swoich obowiązków lub nie czyni zadość obowiązkom wynikającym z pełnienia urzędu. Sekretarz Trybunału przekazuje decyzję Trybunału przewodniczącemu Parlamentu Europejskiego i przewodniczącemu Komisji oraz zawiadamia o niej przewodniczącego Rady.

Funkcją rzeczników generalnych jest wspomaganie Trybunału w wypełnianiu jego misji. Nie należy zatem mylić ich z oskarżycielem publicznym, czy innym podobnym organem. Ich zadaniem jest bowiem publiczne przed-stawianie, przy poszanowaniu zasad całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionych opinii w każdej sprawie, chyba że Trybunał zadecyduje inaczej (dotyczy to przypadków, w których w danej sprawie nie występuje żadne nowe zagadnienie prawne). W odniesieniu do zakończenia pełnienia funkcji przez rzeczników znajdują zastosowanie te same regulacje Statutu, które stosuje się względem sędziów (będą to zatem normalna wymiana, śmierć, rezygnacja, zwolnienie z funkcji przez Trybunał).

3. Siedziba

Zgodnie z Protokołem nr 6 w sprawie ustalenia siedzib instytucji i niektórych organów, jednostek organizacyjnych i służb Unii Europejskiej siedzibą Trybunału Sprawiedliwości jest Luksemburg

4. Organizacja wewnętrzna. Administracja

W ramach organizacji wewnętrznej Trybunału należy wyróżnić przede wszystkim organ kierowniczy, czyli prezesa. Jest on wybierany przez sędziów Trybunału ze swojego grona na okres trzech lat, przy czym jego mandat jest odnawialny. Zgodnie z regulaminem do funkcji prezesa należy kierowanie pracami i administracją Trybunału, a także przewodniczenie rozprawom i obradom w największych składach orzekających.

Można również wyróżnić organy funkcjonalne, czyli izby. Trybunał może bowiem obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (trzynastu sędziów) albo w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów.

Piętnastu sędziów stanowi kworum posiedzenia w pełnym składzie. Trybunał obraduje w składzie wielkiej izby, jeśli zażąda tego państwo członkowskie albo instytucja będąca stroną w postępowaniu (tu kworum wynosi 9 sędziów). Wielkiej izbie przewodniczy Prezes Trybunału, w jej skład wchodzą ponadto prezesi izb pięcioosobowych i sędziowie mianowani zgodnie z regulaminem. Inne sprawy są rozpatrywane przez izby składające się z pięciu lub trzech sędziów (w obu wypadkach kworum wynosi 3 sędziów). Prezesi izb złożonych z pięciu sędziów wybierani są na trzy lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok.

W kontekście organizacji wewnętrznej należy również wspomnieć o pierwszym rzeczniku generalnym. Zgodnie z regulaminem jest on mianowany przez Trybunał na okres jednego roku. Natomiast jego głównym zadaniem jest przydzielanie spraw rzecznikom generalnym, niezwłocznie po wyznaczeniu przez prezesa sędziego sprawozdawcy. Ponadto to on występuje do Trybunału z wnioskami o poddanie kontroli orzeczeń Sądu, jeśli uzna, że zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa UE. Procedura kontroli dotyczy orzeczeń wydanych przez Sąd w drugiej instancji, czyli na skutek odwołania od orzeczenia sądu wyspecjalizowanego, oraz orzeczeń prejudycjalnych Sądu, jeśli zostanie upoważniony do ich wydawania.

Na czele administracji Trybunału stoi jego sekretarz, który jest mianowany przez Trybunał na okres sześciu lat, z możliwością ponownego mianowania. Sekretarz może być zwolniony z funkcji tylko wówczas, gdy nie spełnia już wymaganych warunków lub nie czyni zadość wymaganiom wynikającym z jego urzędu. Jego zadania określa regulamin:

• z upoważnienia prezesa, sekretarz przyjmuje i przekazuje dokumenty, sprawuje nad nimi pieczę oraz dokonuje doręczeń,

• wspiera Trybunał, prezesa i prezesów izb oraz sędziów we wszystkich czynnościach urzędowych,

• co do zasady sekretarz uczestniczy w posiedzeniach Trybunału,

• odpowiada za administrację Trybunału, prowadzenie jego spraw finansowych oraz księgowość,

• strzeże pieczęci, odpowiada za archiwum i publikacje Trybunału.

Jako instytucja niezależna i autonomiczna, Trybunał posiada oprócz sekretariatu własny aparat administracyjny, który obejmuje, między innymi, służbę językową (tłumaczenie pisemne, tłumaczenie konferencyjne), albowiem Trybunał jest powołany do wypełniania swej misji we wszystkich językach urzędowych Unii.

2. Tryb działania. Postępowania przed Trybunałem

Obrady Trybunału Sprawiedliwości odbywają się w trybie ciągłym. Czas trwania wakacji sądowych ustala Trybunał, mając na względzie potrzeby wynikające z własnej pracy (art. 15 Statutu). Trybunał jest zatem organem działającym stale, nie na sesjach, jak np. Parlament Europejski. Daty i czas posiedzeń określa Prezes TS, zaś izb ich prezesi. Językiem roboczym TS jest język francuski, ale formalnym językiem postępowania tzw. językiem sprawy może być każdy język oficjalny UE

Postępowanie przed Trybunałem cechują trzy elementy: kontradyktoryjność, uprzywilejowanie formy pisemnej (procedura ustna ogranicza się do wyjaśnienia punktów spornych procedury pisemnej) oraz inkwizycyjność (świadkowie są świadkami sądu, a nie stron; pytania zadają im sędziowie i rzecznik generalny).

Generalnie postępowanie przebiega w dwóch fazach: pisemnej (polegającej na analizie memoriałów stron i dokumentów) i ustnej (rozprawie). Należy jednak odróżnić procedurę dotyczącą skarg bezpośrednich od procedury odesłania prejudycjalnego. Ponadto dla skrócenia czasu postępowania wprowadzono tryb uproszczony, przyspieszony oraz tzw. pilny tryb prejudycjalny.

3. Funkcje

Przepis art. 19 ust. 3 TUE przewiduje, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami:

1. w zakresie skarg wniesionych przez państwa członkowskie, instytucje lub osoby fizyczne lub prawne;

2. w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów państw członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje;

3. w innych sprawach przewidzianych w Traktatach.

Jak widać mamy tu do czynienia z niepełnym wyliczeniem kompetencji sądów unijnych, bowiem następuje odesłanie do innych przepisów traktatowych. Na ich podstawie, jak i przy uwzględnieniu postanowień Statutu, należy stwierdzić, że Trybunał Sprawiedliwości jest nadal właściwy w kilku najistotniejszych sprawach.

Po pierwsze, to on dokonuje wykładni prawa UE lub też stwierdza nieważność aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii w związku z udzielaniem odpowiedzi na pytania wstępne sądów krajowych wniesione w trybie prejudycjalnym..

Po drugie, rozpatruje skargi na naruszenie prawa UE przez państwa członkowskie wnoszone przez Komisję oraz państwa członkowskie — art. 258 i 259 TFUE. Orzeka również w sporach dotyczących wykonywania zobowiązań państw członkowskich wynikających ze Statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego (w tym wypadku skargi są wnoszone przez Radę Dyrektorów Banku — art. 271 TFUE) oraz wykonywania przez krajowe banki centralne zobowiązań wynikających z Traktatów i Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (te skargi są wnoszone przez Radę Prezesów EBC — art. 271 TFUE).

Po trzecie, rozpatruje skargi o stwierdzenie nieważności aktów prawnych UE (art. 263 TFUE) oraz na zaniechanie działania prawotwórczego (art. 265 TFUE) wniesione przez instytucje oraz państwa członkowskie (z pewnymi wyjątkami określonymi w art. 51 Statutu). Trybunał orzeka również w sprawie legalności aktu przyjętego przez Radę Europejską lub Radę zgodnie z artykułem 7 TUE, a zatem dotyczącego stałego i poważnego naruszenia wartości Unii (działa wyłącznie na wniosek państwa członkowskiego, którego dotyczy stwierdzenie Rady Europejskiej lub Rady, oraz w odniesieniu do przestrzegania postanowień czysto proceduralnych przewidzianych w tym artykule — art. 269 TFUE).

Po czwarte, wydaje opinie o zgodności planowanej umowy międzynarodowej z postanowieniami Traktatów.

Po piąte, jest właściwy do orzekania w każdym sporze między państwami członkowskimi, związanym z przedmiotem Traktatów, jeśli spór ten jest mu przedłożony na mocy kompromisu (art. 273 TFUE).

Wreszcie Trybunał jest organem odwoławczym, bowiem rozpatruje odwołania od orzeczeń wydanych przez Sąd. Zgodnie z art. 58 Statutu są one ograniczone wyłącznie do kwestii prawnych, a podstawę odwołania stanowi brak właściwości Sądu, naruszenie procedury w postępowaniu przed Sądem wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie oraz naruszenie prawa Unii przez Sąd.

Ogólnie należy zatem stwierdzić, że Trybunał pełni funkcje sądu międzynarodowego (ponieważ rozstrzyga spory pomiędzy państwami członkowskimi), sądu konstytucyjnego (rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy organami Unii, zwłaszcza zapewnia realizację zasady równowagi instytucjonalnej i decyduje o zgodności prawa wtórnego z prawem pierwotnym) oraz sądu apelacyjnego (w sprawach odwołań od orzeczeń Sądu).

Oprócz tego może działać jako sąd arbitrażowy, na mocy kompromisu zawartego przez zainteresowane państwa. Wcześniej działał również jako sąd administracyjny (kontrolował ważność aktów prawa wspólnotowego na wniosek jednostek) oraz jako sąd pracy (rozstrzygał spory między Wspólnotą a jej pracownikami). Jednakże w aktualnym stanie prawnym te sprawy należą do właściwości Sądu oraz Sądu do spraw Służby Publicznej UE.

3. SĄD

3.1. Ogólna charakterystyka — historia, podstawy prawne działania, charakter organu

Kolejne rozszerzenia EWG, a tym samym coraz większa liczba spraw wpływających do Trybunału Sprawiedliwości zmusiły państwa członkowskie do stworzenia możliwości powołania kolejnego organu sądowego, który odciążyłby dotychczas funkcjonujący. W rezultacie w Jednolitym Akcie Europejskim z 1986 r. upoważniono Radę do utworzenia przy Trybunale Sądu Pierwszej Instancji (SPI), który miałby kompetencję do rozpatrywania w pierwszej instancji pewnych kategorii skarg.

Rada podjęła stosowną decyzję w 1988 r. i na jej podstawie od 1989 r. rozpoczął działalność SPI. Zakres jego kompetencji ulegał stopniowemu poszerzaniu, aż w końcu w Traktacie z Nicei został podniesiony do rangi samodzielnego organu — art. 220 TWE przewidywał, że TS i SPI, każdy w zakresie swojej właściwości zapewniają poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu. Traktat z Lizbony poza zmianą nazwy i trybu powoływania członków Sądu nie wprowadził większych zmian merytorycznych w odniesieniu do omawianego organu.

Podstawę prawną działania Sądu stanowią: art. 19 ust. 2 TUE, art. 254-256 TFUE, Statut Trybunału Sprawiedliwości oraz regulamin proceduralny, przyjmowany w porozumieniu z Trybunałem Sprawiedliwości i zatwierdzany przez Radę (był on wielokrotnie nowelizowany, ostatnio 26 marca 2010 r.).

Charakter prawny Sądu jest zbliżony do charakteru Trybunału Sprawiedliwości — jest to organ niezależny ani od państw członkowskich, ani też od pozostałych instytucji i organów UE, bowiem działa w imieniu UE i w interesie poszanowania prawa tworzonego w jej ramach. Ma on również ponadnarodowy charakter, co wiąże się z tym, że jego sędziowie nie są reprezentantami państw. Sąd działa jako całość, a zatem jest organem kolegialnym. Wreszcie formalnie jest to organ niekadencyjny, choć sędziowie wykonują swój mandat przez sześć lat (co 3 lata następuje częściowa wymiana składu).

1. Sposób wyłaniania i skład organu

Sędziowie Sądu są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane do zajmowania wysokich stanowisk sądowych. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania tych funkcji.

Komitet składa się z siedmiu osób wybranych spośród byłych członków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kompetencji, przy czym jedną z kandydatur proponuje Parlament Europejski. Decyzje dotyczące reguł funkcjonowania komitetu oraz mianowania jego członków przyjmuje Rada, stanowiąc na wniosek prezesa Trybunału Sprawiedliwości. Sędziowie pełnią swoje funkcje przez okres sześciu lat, ale co trzy lata następuje częściowa wymiana składu. Zastrzega się przy tym możliwość ponownego wyboru.

W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego, a dokładną ich liczbę ma określić Statut. Nie przewiduje on jednak zwiększenia liczby sędziów, wskazując wprost, że wynosi ona 27. Statut może również przewidywać, że Sąd wspierany będzie przez rzeczników generalnych. Aktualnie kwestia ta jest uregulowana w taki sposób, że nie ma w składzie Sądu rzeczników generalnych, a jedynie członkowie Sądu mogą być wezwani do wykonywania ich zadań.

Członek Sądu wezwany do pełnienia obowiązków rzecznika generalnego w danej sprawie nie może brać udziału w orzekaniu w tej sprawie, a jego obowiązkiem jest publiczne przedstawianie, przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionej opinii w niektórych sprawach wnoszonych do Sądu, w celu wspomagania go w wykonywaniu powierzonego mu zadania.

3.3. Status oraz funkcje sędziów

Nie odbiega od statusu sędziów Trybunału Sprawiedliwości, a zatem cechuje ich niezależność. Jej umocnieniu służy zakaz sprawowania funkcji politycznych czy administracyjnych oraz wykonywania innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej, o ile Rada stanowiąca zwykłą większością w drodze wyjątku nie zwolni ich od tego zakazu. Podejmując swoje obowiązki, uroczyście zobowiązują się szanować, w trakcie pełnienia funkcji i po ich zakończeniu, zobowiązania z nich wynikające, zwłaszcza obowiązki uczciwości i roztropności przy obejmowaniu pewnych stanowisk lub przyjmowaniu pewnych korzyści po zakończeniu funkcji. Sędziowie Sądu korzystają z takich samych przywilejów i immunitetów, co sędziowie Trybunału Sprawiedliwości. Analogicznie uregulowane są także funkcje sędziów Sądu (orzekanie w sprawach objętych jego jurysdykcją w sposób bezstronny i świadomy, z zachowaniem tajemnicy narad) oraz przesłanki zakończenia ich pełnienia (normalna wymiana, śmierć, rezygnacja, zwolnienie z funkcji przez Trybunał Sprawiedliwości, przy czym następuje ono po konsultacji z Sądem).

3.4. Siedziba

Zgodnie z Protokołem nr 6 w sprawie ustalenia siedzib instytucji i niektórych organów, jednostek organizacyjnych i służb Unii Europejskiej siedzibą Sądu jest Luksemburg.

3.5. Organizacja wewnętrzna. Administracja

Podobnie jak w przypadku Trybunału Sprawiedliwości, w ramach organizacji wewnętrznej Sądu możemy wyróżnić organ kierowniczy (prezesa Sądu) oraz organy funkcjonalne, czyli izby. Prezesa wybierają sędziowie Sądu ze swojego grona na okres trzech lat, przy czym jego mandat jest odnawialny. Zgodnie z regulaminem do funkcji prezesa należy kierowanie pracami i administracją Sądu a także przewodniczenie posiedzeniom i obradom plenarnym oraz wielkiej izbie. Jeśli zaś prezes Sądu zostanie przydzielony do izby złożonej z trzech lub pięciu sędziów, przewodniczy on tej izbie.

Sąd obraduje w izbach złożonych z trzech i z pięciu sędziów oraz w tzw. wielkiej izbie składającej się z trzynastu sędziów. Sprawy mogą być rozpoznawane przez pełny skład Sądu lub przez wielką izbę m.in., jeżeli jest to uzasadnione zawiłością prawną, znaczeniem sprawy lub szczególnymi okolicznościami lub w przypadkach, gdy zażąda tego strona postępowania. Ponadto istnieje możliwość rozpoznania sprawy w składzie jednoosobowym. Ma to miejsce w sytuacji braku złożoności stanu faktycznego, w razie niewielkiego znaczenia sprawy i w braku innych szczególnych okoliczności.

Na czele administracji Sądu stoi sekretarz. Sąd mianuje go na okres sześciu lat, przy czym może zostać mianowany ponownie. Sekretariat, pod nadzorem sekretarza, prowadzi rejestr, do którego wpisuje się, według kolejności wpływu, wszystkie pisma procesowe i dokumenty do nich załączone. Zadania samego sekretarza są następujące:

• z upoważnienia prezesa sekretarz przyjmuje i przekazuje dokumenty, sprawuje nad nimi pieczę oraz dokonuje doręczeń przewidzianych w regulaminie;

• wspiera Sąd, prezesa i sędziów we wszystkich czynnościach urzędowych

• strzeże pieczęci; odpowiada za archiwum i publikacje Sądu;

• co do zasady uczestniczy w posiedzeniach Sądu;

• odpowiada za administrację Sądu, prowadzenie jego spraw finansowych oraz księgowość (w tym zakresie działa z upoważnienia prezesa Sądu i z pomocą służb Trybunału Sprawiedliwości).

Należy zauważyć, że administracja Sądu nie ma w pełni samodzielnego charakteru, bowiem korzysta z obsługi Trybunału Sprawiedliwości (art. 52 Statutu przewiduje, że prezes Trybunału Sprawiedliwości i prezes Sądu za wspólnym porozumieniem określają warunki, na jakich urzędnicy i inni pracownicy zatrudnieni przy Trybunale Sprawiedliwości świadczą wobec Sądu usługi umożliwiające jego funkcjonowanie).

3.6. Tryb działania

Sąd jest organem działającym stale, co oczywiście nie oznacza, że nie ma przerw w pracy. Czas trwania wakacji sądowych jest wskazany w regulaminie (art. 34). Daty i godziny posiedzeń Sądu określa prezes. Sąd może zdecydować o odbyciu jednego lub więcej określonych posiedzeń w miejscu innym niż to, w którym znajduje się siedziba Sądu.

Językiem roboczym Sądu jest język francuski, ale formalnym językiem postępowania tzw. językiem sprawy może być każdy język oficjalny UE.

3.7. Funkcje

Po pierwsze, Sąd jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji:

• skarg wnoszonych przez podmioty indywidualne (skarg o stwierdzenie nieważności aktu prawa UE, skarg na zaniechanie działania instytucji UE oraz skarg odszkodowawczych);

• ściśle określonych skarg o stwierdzenie nieważności aktu prawa UE oraz skarg na zaniechanie działania instytucji UE wnoszonych przez państwa członkowskie (zgodnie z art. 51 Statutu są to skargi na niektóre akty Rady oraz na akty Komisji Europejskiej z wyłączeniem jednak decyzji odnoszących się do wzmocnionej współpracy);

• spraw wnoszonych na podstawie klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie prawa publicznego lub prywatnego, zawartej przez Unię lub w jej imieniu.

Warto przy tym zauważyć, że Statut może przyznać Sądowi właściwość do orzekania w innych kategoriach skarg w pierwszej instancji, przy czym aktualnie nie poczyniono takich zastrzeżeń. Od orzeczeń wydanych przez Sąd w pierwszej instancji przysługuje prawo odwołania się do Trybunału Sprawiedliwości, ograniczone do kwestii prawnych. Podstawę odwołania stanowi brak właściwości Sądu, naruszenie procedury w postępowaniu przed Sądem wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie oraz naruszenie prawa Unii przez Sąd. Jeśli odwołanie jest zasadne, Trybunał uchyla orzeczenie Sądu. Może następnie wydać orzeczenie ostateczne, jeśli stan postępowania na to pozwala lub skierować sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd.

Po drugie, Sąd jest właściwy do rozpoznawania skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom sądów wyspecjalizowanych. Orzeczenia wydane przez Sąd w drugiej instancji mogą zostać w drodze wyjątku, na warunkach i w zakresie określonym przez Statut, poddane kontroli Trybunału Sprawiedliwości, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa Unii. Z wnioskiem o poddanie kontroli orzeczenia Sądu występuje pierwszy rzecznik generalny, jeśli uzna, że występuje takie ryzyko, a przebieg tej procedury określają art. 62-62 b Statutu.

Po trzecie, Sąd jest właściwy do rozpoznawania pytań prejudycjalnych, w poszczególnych dziedzinach określonych w Statucie. Jeżeli Sąd uzna, że sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które może mieć wpływ na jedność lub spójność prawa Unii, może on przekazać tę sprawę do rozpoznania Trybunałowi Sprawiedliwości.

Ponadto orzeczenia wydane przez Sąd w sprawach pytań prejudycjalnych mogą zostać w drodze wyjątku poddane kontroli Trybunału Sprawiedliwości, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa Unii. I w tym wypadku z takim wnioskiem występuje pierwszy rzecznik generalny, a przebieg procedury określają art. 62-62 b Statutu. Jak już wskazywano, do tej pory nie określono w Statucie spraw podlegających jurysdykcji Sądu w trybie prejudycjalnym, co oznacza, że w praktyce nie rozstrzyga on tej kategorii spraw.

4. SĄDY WYSPECJALIZOWANE

4.1. Wprowadzenie

Jak wyżej wskazano, poczynając od Traktatu z Nicei sądownictwo unijne ma charakter trójinstancyjny. Przewidziano bowiem możliwość powoływania izb sądowych rozpatrujących w pierwszej instancji niektóre kategorie skarg wniesionych w szczególnych dziedzinach. Traktat z Lizbony utrzymał tę regulację prawną, jednakże przewidział zmianę nazwy na: sądy wyspecjalizowane, jak również zmodyfikował procedurę ich powoływania. Stosownie do art. 257 TFUE Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą utworzyć przy Sądzie sądy wyspecjalizowane, do rozpoznawania w pierwszej instancji niektórych kategorii skarg wniesionych w konkretnych dziedzinach. Parlament Europejski i Rada stanowią w drodze rozporządzeń na wniosek Komisji i po konsultacji z Trybunałem Sprawiedliwości albo na wniosek Trybunału Sprawiedliwości i po konsultacji z Komisją. Rozporządzenie ustanawiające sąd wyspecjalizowany określa zasady organizacji sądu i zakres przyznanej mu właściwości.

Członkowie sądów wyspecjalizowanych są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować stanowiska sądowe. Są oni mianowani przez Radę, stanowiącą jednomyślnie.

Od orzeczeń wydanych przez sądy wyspecjalizowane przysługuje prawo odwołania się do Sądu, ograniczone do kwestii prawnych lub — jeżeli jest to przewidziane w rozporządzeniu ustanawiającym sąd wyspecjalizowany — obejmujące również kwestie faktyczne.

Sądy wyspecjalizowane ustanawiają swój regulamin proceduralny w porozumieniu z Trybunałem Sprawiedliwości. Wymaga on zatwierdzenia przez Radę. Ponadto postanowienia Traktatów dotyczące Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz postanowienia Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej stosują się do sądów wyspecjalizowanych, chyba że co innego wynika z postanowień rozporządzenia ustanawiającego sąd wyspecjalizowany.

4.2. Sąd do spraw Służby Publicznej UE

Decyzją z 2 listopada 2004 r. Rada UE powołała Sąd do Spraw Służby Publicznej, a 22 lipca 2005 r. mianowała sędziów wchodzących w jego skład (w rezultacie rozpoczął on funkcjonowanie od 2005 r.). Liczba członków Sądu do spraw Służby Publicznej wynosi siedmiu sędziów, przy czym jeżeli Trybunał Sprawiedliwości tego zażąda, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może podjąć decyzję o jej zwiększeniu.

Sędziowie są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować stanowiska sądowe. Każda osoba posiadająca obywatelstwo Unii i spełniająca te warunki może przedstawić swoją kandydaturę. Mianowanie następuje na okres sześciu lat przez Radę, stanowiącą jednomyślnie, po konsultacji z komitetem, który składa się z siedmiu osób wybranych spośród byłych członków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kompetencji.

Komitet wydaje opinię, czy kandydat jest odpowiedni do pełnienia funkcji sędziego Sądu do spraw Służby Publicznej. Dołącza on do tej opinii listę kandydatów o najbardziej odpowiednim doświadczeniu na najwyższym poziomie, przy czym powinna ona zawierać co najmniej dwukrotnie większą liczbę kandydatów od liczby sędziów, którzy mają być mianowani przez Radę. Ponieważ liczba sędziów jest znacznie niższa niż liczba państw członkowskich w załączniku do Statutu zastrzega się, że przy mianowaniu sędziów Rada zapewnia zrównoważony skład Sądu do spraw Służby Publicznej w odniesieniu do obywateli państw członkowskich pochodzących z możliwie najszerszego obszaru geograficznego oraz w odniesieniu do reprezentowanych krajowych systemów sądowniczych.

Sędziowie wybierają spośród siebie na okres trzech lat prezesa Sądu do spraw Służby Publicznej, którego mandat jest odnawialny. Sąd ten obraduje w izbach składających się z trzech sędziów. W niektórych przypadkach określonych w jego regulaminie Sąd może obradować w pełnym składzie, w izbie złożonej z pięciu sędziów lub w składzie jednoosobowym. Prezes przewodniczy obradom w pełnym składzie i w izbie złożonej z pięciu sędziów. Sąd do spraw Służby Publicznej nie ma własnej administracji, ale jest wspierany przez służby administracyjne Trybunału Sprawiedliwości i Sądu. Natomiast mianuje on swojego sekretarza i określa jego status.

Jeśli chodzi o zakres jurysdykcji Sądu do spraw Służby Publicznej, to obejmuje ona rozpatrywanie w pierwszej instancji sporów między Unią a jej pracownikami, w tym sporów między organami i jednostkami organizacyjnymi a ich personelem. Szacuje się, że poprzez przejęcie tego rodzaju spraw odciążył on Sąd od orzekania w około 25% spraw rocznie.

14

---