Ubytki niepróchnicowego pochodzenia
Def: ubytek tkanek na drodze procesów niepróchnicowych
atrycja - ścieranie (attrition)
erozja (erosion)
abrazja (abrasion)
1) ATRYCJA
Stopniowa utrata twardych tkanek zęba w wyniku naturalnego żucia
obejmuje zawsze powierzchnie czynnościowe:
powierzchnie żujące
brzegi sieczne
Etiologia
Ścieranie fizjologiczne - zużycie zębów w procesie starzenia się - dot. głównie uzębienia stałego, wyjątkowo uzębienia mlecznego
Ścieranie patologiczne dot.:
zębów pojedynczych
grup zębów
Przyczyny
bruksizm
nieprawidłowa budowa zębów
gruboziarniste pożywienie
kontakty przedwczesne
wady zgryzu
Obraz kliniczny
powierzchnie żujące i brzegi sieczne zębów są starte, gładkie, lśniące, twarde, z cienką warstwą szkliwa na obwodzie
w części centralnej widoczna starta zębina:
żółta
ciemnobrązowa (zależnie od wieku i spożywanych pokarmów)
Profilaktyka
Eliminacja:
parafunkcji zębowych
wad zgryzu
przeciążeń zgryzowych
dokładny wywiad prowadzący do ustalenia, czy proces ścierania postępuje i następuje dalsze zużycie zębów
wykonanie modeli diagnostycznych i fotografii
Wskazania do leczenia
wrażliwość zębów:
na bodźce mechaniczne
termiczne
chemiczne
trudności w utrzymaniu uzupełnień protetycznych
wygląd zębów nie satysfakcjonujący pacjenta
Leczenie
Wypełnienia :
cementy szklano-jonomerowe
materiały złożone
kompomery
korony protetyczne (w przypadku ciągłego procesu ścierania)
konieczne podniesienie wysokości zwarcia przed uzupełnieniem protetycznym
2) EROZJA
Utrata twardych tkanek zęba na drodze procesów chemicznych bez udziału drobnoustrojów (nadżerki nietypowe)
Etiologia
czynnik kwasowy pochodzenia niebakteryjnego
czynniki mechaniczne
zmiany ilościowe i jakoścowe śliny
Czynniki chemiczne
Zewnętrzne:
kwasy znajdujące się w powietrzu (przemysłowe)
kwasowe pokarmy i napoje
chlorowana woda w basenach kąpielowych
leki stosowane przy niedokwaśności żołądka
wewnętrzne (spowodowane częstymi wymiotami):
w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych
u kobiet w ciąży
u alkoholików
w chorobach ogólnoustrojowych - anoreksja, bulimia
zaburzenia w ilości i jakości wydzielanej śliny
idiopatyczne (niskie pH śliny)
kwasy prowadzące do powstawania ubytków erozyjnych charakteryzują się pH<4,5 (pH Coca Coli 2,6)
następuje rozpuszczenie całej powierzchownej warstwy szkliwa - hydroksyapatyty i fluoroapatyty
Fazy erozyjne w szkliwie wg. Mannenberga
aktywna - obraz przypominający “plaster miodu”- na skutek rozpuszczenia pryzmatów szkliwa i zachowania substancji międzypryzmatycznej
częsciej występuje u kobiet
u ludzi młodych w wieku 20-30 lat
bierna- pryzmaty są mniej widoczne
Erozja zębiny
Dotyczy głownie zębiny międzykanalikowej, z odwapnieniem zębiny okołokanalikowej
Demineralizacja podpowierzchownej zębiny nie przekracza 100 µm głębokości
Obnażenie kanalików zębinowych jest przyczyną nadwrażliwości na bodźce
ubytki erozyjne najczęściej spowodowane są spożywaniem kwasowych pokarmów i napojów
typ pożywienia lub napoju i sposób, w jaki jest spożywany , może warunkować umiejscowienie nadżerek:
świeże owoce - ubytki erozyjne na zębach przednich
soki owocowe - ubytki erozyjne na zębach przedtrzonowych i trzonowych
Szkodliwe działanie soków
sok cytrynowy
sok grapefruitowy
sok jabłkowy
sok pomarańczowy
sok ananasowy
sok śliwkowy
sok pomidorowy
Pokarmy zawierające kwas cytrynowy mogą powodować ubytki erozyjne - jony cytrynianu łączą się z wapniem szkliwa i zębiny tworząc rozpuszczalny cytrynian wapnia
Kwas cytrynowy powoduje zwiększone wydzielanie śliny, lecz nie jest ono wystarczające aby całkowicie zbuforować erozyjne działanie kwasu w jamie ustnej
Wykazano, że bardziej istotna niż pH jest miareczkowana kwasowość napoju - ilość dodanej zasady, wymagana do doprowadzenia danego roztworu do odczynu obojętnego, pH>7,5 - określa ona potencjał erozyjny danego produktu
Obecnie uważa się, że o powstawaniu nadżerek szkliwa decyduje nie ilość spożytych kwasów , ale częstość ich konsumpcji
Jednorazowe spożycie nawet dużej ilości kwaśnych pokarmów nie działa szkodliwie, ponieważ zawarty w nich kwas zostanie szybko zneutralizowany przez ślinę
Obraz kliniczny
powierzchnie przedsionkowe przednich zębów szczęki
powierzchnie przedsionkowe przednich zębów żuchwy
powierzchnie przedsionkowe przedtrzonowców
rzadko dot. trzonowców
Postać ubytku
płaskie ubytki szkliwa, lub półkoliste wgłębienia rozszerzające się ku obwodowi, nigdy nie obejmują brzegu siecznego i powierzchni stycznej,
przyszyjkowo zostaje zdrowy rąbek szkliwa jako wynik zdolności buforowej płynu z rowka dziąsłowego
powierzchnia ubytku erozyjnego zawsze jest gładka, lśniąca i twarda
Klasy ubytków erozyjnych (podział ze względu na obraz kliniczny)
powierzchowne - ograniczone tylko do szkliwa
umiejscowione - obejmujące nie więcej niż 1/3 grubości zębiny
uogólnione - obejmujące ponad 1/3 grubości zębiny
Profilaktyka
Zebranie dokładnego wywiadu stomatologicznego - częstość i sposób szczotkowania zębów
Zebranie dokładnego wywiadu ogólnego:
zawód pacjenta
warunki pracy
styl życia
przyzwyczajenia
obecne i przebyte choroby
przyjmowane leki
Wywiad dietetyczny
Rejestracja wszystkich przyjmowanych posiłków w ciągu 5 kolejnych dni
Pomiary wydzielnia śliny spoczynkowej i stymulowanej
Określenie pH śliny
Ograniczenie spożywania kwasowych pokarmów (o pH<4,5)
Unikanie szczotkowania zębów bezpośrednio po spożyciu tych pokarmów
Stosowanie preparatów fluoru
Informowanie pacjentów o niekorzystnym wpływie nadmiernego i zbyt częstego spożywania soków owocowych, świeżych owoców, kwaśnych przetworów owocowych itd.
Po spożyciu kwaśnych pokarmów zaleca się płukanie jamy ustnej wodą, mlekiem, płukanką fluorową lub roztworem sody
Na zakończenie posiłku zaleca się spożycie obojętnego pożywienia np. żółtego sera
Pacjenci z ubytkami erozyjnymi powinni szczotkować zęby po upływie 30-60 min od spożycia kwaśnych pkarmów
3) ABRAZJA
Ścieranie twardych tkanek zęba pod wpływem fizycznych czynników zewnętrznych
Najliczniejsza grupa w abrazjach to ubytki klinowe
abrazja klamrowa
abrazja zawodowa
abrazja nawykowa
abrazja rytualna
Abrazja - etiologia
Nadmierne i nieprawidłowe szczotkowanie zębów (ruchami poziomymi)
Czynniki chemiczne (początek demineralizacji)
Niezrównoważone siły działające w okolicy szyjek zębów
Siły działające w okolicy szyjek zębów
Zębina jest bardziej niż szkliwo wytrzymała na duże odkształcenia, ze względu na jej większą elastyczność
Szkliwo jest twarde więc nie odkształca się tylko ulega odłamaniu
Zdolność szkliwa do przetrwania stresu napięciowego zależy głownie od kierunku sił w odniesieniu do ułożenia pryzmatów
Przy zgryzie idealnym siły żucia są kierowane wzdłuż osi zęba
tylko minimalnie odkształcają hydroksyapatyty szkliwa i zębiny
Przy zgryzie nieprawidłowym wytwarzają się siły boczne, które mogą powodować „zgięcie” zęba i tworzyć dwa typy stresu:
Stres ściskający - skierowany głównie na bok, w stronę, na którą ząb jest wygięty
Stres rozciągliwy - siła napięcia, działająca na bok z dala od kierunku wygięcia
Szkliwo i zębina mają dużą odporność na ściskanie, natomiast odporność struktury zęba na siły rozciągania jest ograniczona
Może nastąpić przerwanie wiązań chemicznych między kryształami hydroksyapatytów
Powstaną małe przestrzenie wypełnione wodą i materiałem organicznym
Przerwana struktura krystaliczna będzie bardziej podatna na czynniki chemiczne i mechaniczne
Ten typ abrazji nosi nazwę zgięcia zęba - abfrakcja
Inne przyczyny występowania ubytków przyszyjkowych
Zaburzenia zwarcia
Parafunkcje
Nadmierna pobudliwość pacjentów
Nieprawidłowe szczotkowania
Niekorzystne ułożenie szkliwa i cementu w obrębie szyjki zęba (10% przypadków - między szkliwem i cementem pozostaje odsłonięta zębina)
Obraz kliniczny
Zawsze w okolicy szyjki zęba
Często ubytkom towarzyszą festony McColla
Zawsze występuje recesja dziąsła i obnażenie korzenia
Ubytek na przekroju podłużnym ma kształt klina, wytworzonego przez dwie płaszczyzny zbiegające się pod kątem od 45 do 67o
Płaszczyzny są gładkie, lśniące, jakby wypolerowane
Płaszczyzna bliższa brzegu siecznego jest niemal prostopadła do długiej osi zęba
Płaszczyzna skierowana w stronę korzenia jest bardziej skośna
Fazy rozwoju ubytku abrazyjnego
Aktywna - szybka utrata tkanek twardych, duża wrażliwość na bodźce, zwłaszcza mechaniczne i chemiczne
Pasywna - powolne pogłębianie się ubytku, z brakiem wrażliwości na bodźce
Profilaktyka i leczenie
Dokładny wywiad
Analiza warunków zgryzowych
Eliminacja parafunkcji i przeciążeń
Leczenie ewentualnych zaburzeń w stawie skroniowo-żuchwowym
Pouczenie pacjenta o prawidłowym szczotkowaniu zębów
Stosowanie preparatów fluoru
Wypełnienie ubytku (mikrohybrydy, kompomery, glass-jonomery, wypełnienia kanapkowe)