WYKŁAD II

1. Podział czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych.

Czynniki niebezpieczne (urazowe):
- elementy ruchome i luźne,
- elementy ostre i wystające,
- przemieszczanie się ludzi,
- porażenie prądem elektrycznym,
- poparzenie,
- pożar/wybuch,

Czynniki szkodliwe i uciążliwe:
Czynniki fizyczne:
- hałas,
- wibracje,
- mikroklimat,
- promieniowanie optyczne,
- promieniowanie jonizujące,
- promieniowanie laserowe,
- pole elektromagnetyczne,
- pyły przemysłowe,
Czynniki chemiczne (podział z uwagi na toksyczność, właściwości fizykochemiczne, działanie na środowisko):
- palne,
- toksyczne,
- żrące,
- drażliwe,
- rakotwórcze,
Czynniki biologiczne:
- mikroorganizmy,
- makroorganizmy roślinne i zwierzęce,
Czynniki psychofizyczne:
- obciążenie fizyczne (statyczne, dynamiczne),
- obciążenie psychonerwowe,

Czynniki niebezpieczne w środowisku pracy	Kontakt	Uraz ciała/Śmierć pracownika
Czynniki szkodliwe w środowisku pracy	Przekroczenie dopuszczalnych stężeń/natężeń czynników	Choroba zawodowa
Czynniki uciążliwe w środowisku pracy	Czas narażenia	Obniżenie sprawności organizmu

2. Choroba zawodowa - choroby, których związek przyczynowy z warunkami pracy został potwierdzony epidemiologicznie lub też wykazuje wysokie prawdopodobieństwo.

3. Wypadek:
- pozazawodowy,
- zawodowy.

Wypadek zawodowy:
- wypadek przy pracy,
- wypadek w drodze do pracy,
- wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy,
- wypadki przy realizacji umów,

Wypadek zawodowy - nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące chorobę, niezdolność do pracy lub też śmierć pracownika, które zaszło w związku z pracą.

Wypadek:
- oddziaływanie energetycznego czynnika zewnętrznego:
- potencjał zagrożeni owy,
- inicjał,
- obecność człowieka,
- błąd człowieka:
- informacja,
- wiedza,
- motywacja,
- narzędzia,
- możliwość/predyspozycje psychofizyczne

Wypadek przy pracy:
- śmiertelny,
- ciężki,
- zbiorowy,
- pozostałe.

Wypadek śmiertelny - w wyniku, którego nastąpiła śmierć na miejscu bądź też w okresie do sześciu miesięcy od miejsca zdarzenia.

Wypadek ciężki - w wyniku, którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała a mianowicie utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności poruszania się lub też inne ciężkie uszkodzenie ciała bądź też rozstrój naruszający podstawową funkcje organizmu a także choroba nieuleczalna, psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy (w zawodzie) lub też zniekształcenie ciała.

Wypadek zbiorowy - wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Wypadek w drodze do pracy - wypadek zaistniały podczas najkrótszej drogi pomiędzy miejscem zamieszkania a zakładem pracy.

Wypadek traktowany na równi z wypadkami przy pracy - wypadki występujące podczas podróży służbowej (mają związek z pracą), zaistniałe w związku ze służbą.

Wypadek przy realizacji umów - zdarzenie doprowadzające do obrażeń u osób nie będących pracownikami zakładu a wykonujących prace na czas zakładu na podstawie stosownej umowy.

4. Obowiązki pracodawcy w przypadku występowania czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowisku pracy:
- utrzymywanie w stanie sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzeń służących do pomiaru tych czynników,
- przeprowadzenie na swój koszt badań i pomiarów czynników szkodliwych dla życia (zdrowia),
-rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz ich udostępnianie (wyniki badań i pomiarów oraz rejestrów i koszt) pracownikom lub ich przedstawicielom na każde żądanie,
- informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,
- wykonywanie nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

WYKŁAD III

Klasyfikacja Gruza - zasady i metody likwidacji i ograniczania wpływu niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników procesie pracy.

1. Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych czynników:
- dobór surowców, półfabrykatów i innych materiałów stosowanych w procesach technologicznych,
- dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń, unieszkodliwianie odpadów,
- unieszkodliwianie odpadów.

2. Ograniczanie oddziaływania tych czynników przez odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania:
- mechanizacja/automatyzacja procesów,
- zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów oraz odpadów eliminującego zagrożenie,
- stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwiających wejście człowieka w strefę zagrożenia.

3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez osłonięcie strefy narażenia:
- hermetyzacja procesów produkcyjnych,
- zastosowanie zbiorowych środków ochronnych (ekrany, izolacje itp.),

4. Ograniczanie wpływu tych czynników poprzez zastosowanie ochron osobistych.

5. Ograniczenie zagrożenia pracownika poprzez dobór pracowników, właściwą organizację pracy oraz oddziaływanie a bezpieczne zachowanie pracownika.

Diagnostyka ergonomiczna:
Działania badawcze:
- działania o charakterze generalizującym - rozpoznawanie ogólnego charakteru,
- działania diagnostyczne - rozpoznawanie systematyki,

Diagnosis - proces wyboru hipotezy bądź też wynik tego procesu,

Diagnoza ergonomiczna - źródło danych uzupełniających informację o człowieku, obiekcie technicznym o danych opisujących w układzie CT (człowiek - techniki).

Przedmiotem diagnozy może być:
- może posiadać cechy człowieka i biologiczne skutki pracy,
- materialne środowisko pracy,
- maszyny i urządzenia techniczne wykorzystane w procesie pracy,
- samo środowisko pracy.

Cechy człowieka i biologiczne skutki pracy:
- cechy człowieka określające możliwości jego adaptacji do warunków technicznych, organizacyjnych i społecznych w jakich musi on funkcjonować:
- właściwości energetyczne: sprawność biologiczna organizmu, motywacja,
- zdolności regulacyjne: odbiór i przetwarzanie informacji, pamięć i uwaga, inteligencja, uzdolnienia,
- umiejętności wynikające z ogólnego wykształcenia kwalifikacji zawodowych, kultury technicznej itp.,

- relacje energetyczne między zapotrzebowaniem energetycznym obiektu technicznego, a możliwościami człowieka i jego wydajnością:
- relacje informacyjne między obiektem i człowiekiem w procesie sterowania,
- optymalne obciążenie pracą przez ustalenie jego dolnych i górnych granic, które byłyby akceptowalne przez człowieka w określonej sytuacji pracy.

Ustalenie i dostosowanie elementów wyposażenia technicznego do potrzeb i możliwości człowieka.

Pomiar stężenia/natężenia czynników zagrożeniowych bądź narażonych.

Idea metodyki diagnostycznej:

Metody i techniki diagnostyczne:
- metody badań ankietowych - metoda MERIT - APBK (ocena 0 - 4),
-listy kontrolne,
- metody badań testowych,
- metody wskaźnikowe,
- metody punktowo - wskaźnikowe,
- atestacja,
- metody analizy sieciowej,
- metody bilansowe,

Metody badań ankietowych:
- brak uniwersalnego zastosowania raz opracowanej ankiety dla wszystkich spotkanych grup i odmian stanowisk roboczych nawet w przypadku zakładu o przeciętnej złożoności procesów produkcyjnych i technologicznych.
- różny stopień szczegółowości pytań oraz ich niejednoznaczność,
- brak systematyki zagadnień (ogólnych i szczegółowych),
- częsta nieporównywalność uzyskanych odpowiedzi opisanych w czasie i przestrzeni,
- utrudniona analiza i wnioskowanie wynikające ze sprzeczności wniosków stawianych przez respondentów.

Listy kontrolne:
- konstrukcja maszyn i urządzeń,
- uciążliwość pracy,
- warunki pracy,

Ergonomic system Analysis Check - list (ESAC):
- 10 pytań wprowadzających,
- 155 pytań podstawowych (symbol A),
- 188 pytań szczegółowych (symbol B).

CET II (modyfikacja listy Dortmundzkiej):
- 11 pytań ogólnych + 350 pytań.

Listy kontrolne:
- w ergonomicznych listach kontrolnych dużą wagę przywiązuje się do subiektywnych ocen warunków pracy
- odczucia pracowników w zakresie jakości warunków pracy jest decydujące w kształtowaniu środowiska społecznego pracy i w ostatecznym rachunku decyduje o akceptacji tych warunków przez pracowników,
- współudział pracowników jest szczególnie ważny dla ergonomii, której celem jest tworzenie warunków optymalnych, a więc warunków dobrych dla pracowników według ich subiektywnych kryteriów.

WYKŁAD IV

Zagrożenie pyłami przemysłowymi:

Pył przemysłowy - rozumieć należy układ dwuskładnikowy: ciało stałe - gaz, gdzie rozdrobnienie fazy stałej jest tak duże, że w warunkach normalnych, przy ciśnieniu 760 mm/Hg i przy temperaturze 20 st. C ziarna fazy stałej, na które działa tylko siła ciążenia, po krótkotrwałym okresie przyśpieszenia będą opadały ze stałą prędkością mniejszą od 5 m/s bądź też będą wykonywały ruchy Browna.

Mechanizm powstawania - należy rozumieć aerozol, którego fazę stałą stanowią cząstki stałe i którego źródłem powstawania są procesy przemysłowe i wytwarzane pyłu może odbywać się na drodze bądź też kondensacji.

Cechy pyłów:
- granulacja,
- skład chemiczny,
- gęstość pyłu,
- stężenie zapylenia,
- czas oddziaływania, tzw. granulacji,

Pył przemysłowy możemy podzielić na:
- pył koloidalny - pył o średnicy od 1 do 0,001 um:
- pył gruby od 1 do 0,2 um,
- pył średni od 0,2 do 0,02 um,
- pył bardzo drobny od 0,02 do 0,002 um,
- pył subkoloidalny od 0,002 do 0,001 um.
- pył o rozdrobnieniu makroskopowym od 1000 do 1 um:
- pył gruby od 1000 do 500 um,
- pył średni od 500 do 50 um,
- pył drobny od 50 do 5 um,
- pył bardzo drobny od 5 do 1 um.

Pył możemy podzielić na:
- całkowity,
- respirabilny,

Pył całkowity - mamy na myśli pył osadzający się na sączu pomiarowym, gdy prędkość liniowa zasysanego powietrza mieści się w przedziale od 0,3 do 1,6 m/s.

Pył respirabilny - frakcja wydychana, czyli zbiór cząstek przechodzących przez filtr wstępny (selektor wstępny) o średnicy 3,5 do 0,3 um.

Skład chemiczny pyłu:
- pyły o działaniu zwłókniającym (pylico twórczych) pyły zawierające niektóre przemiany oraz krystaliczne formy dwutlenku krzemu,
- pyły o działaniu drażniącym,
- pyły alergizujące,
- pyły o działaniu toksycznym - pyły związków chemicznych rozpuszczalnych w płynach ustrojowych,
- pyły radioaktywne,

Pomiary zapylenia w środowisku pracy:
- metoda ilościowa inaczej metoda konimetryczna - pomiar polega na obliczeniu ilości sztuk pyłu zassanego powietrza [szt/cm3], pomiar procentowej ilości krzemionki SiO2,
- metoda filtrująco-wagowa (inaczej metoda grawimetryczna), określenie stopnia zagrożenia danego pomieszczenia, interesuje nas masa pyłu [mg/m3]

Wyróżniamy filtry:
- wstępne (A1, A2),
- dokładne (B1, B2),
- bardzo dokładne (C1, C2),
- aerozoli koloidalnych (Q, R, S),

ORGANIZACJA PRACY	LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWYCH	LICZBA POBIERANYCH PRÓBEK
Stałe stanowisko pracy przy jednorodnym procesie technologicznym (brak etapów)	Pomiary należy przeprowadzać na stanowisku pracy	Co najmniej 4
Stałe stanowisko pracy przy procesie technologicznym składającym się od 2 do 3 etapów (trwających co najmniej 2 godziny)	Pomiary należy przeprowadzać na stanowisku pracy	Co najmniej 4 w ramach każdego z etapów
Pracownik obsługuje od 2 do 3 stanowisk w pracy	Pomiary należy przeprowadzać na każdym ze stanowisk	Co najmniej 4 w trakcie przebywania pracownika na stanowisku
Pracownik bądź też grupa pracowników obsługuje więcej niż 3 stanowiska pracy lub też miejscem pracy jest całe pomieszczenie	Losowo wybrany jeden punkt przepadający na 4 pracowników i zarazem nie mniej niż 2 punkty pomiarowe w całym pomieszczeniu	Co najmniej 5 w każdym z wybranych punktów

Wszystkie próbki pobiera się losowo w ciągu zmiany roboczej (odpowiednio dla etapu, procesu technologicznego) oraz okresu przebywania pracownika na stanowisku lub w okresach równych co najmniej 75% czasu ich trwania.

W przypadku pyłów zawierających krystaliczną krzemionkę powyżej 50% wartość NDS dla pyłów całkowitych wynosi 2%, dla pyłów respirabilnych 0,3%.
Dla pyłów zawierających krystaliczną formę SiO2 w zakresie od 2% do 50%, wartość dopuszczalna NDS dla pyłów całkowitych wynosi 4 mg/m3 a dla pyłów respirabilnych 1mg/m3.
W przypadków pyłów węgla kamiennego i brunatnego przy zawartości SiO2 powyżej 50%, wartość NDS dla pyłów całkowitych wynosi 1mg/m3 i pyłów respirabilnych 0,3 mg/m3.
Przy wartości SiO2 w zakresie od 10 do 50%, wartość NDS dla pyłów całkowitych wynosi 2mg/m3, w przypadku pyłów respirabilnych 1mg/m3.
Przy zawartości SiO2 w zakresie od 2 do 10%, wartość NDS dla pyłów całkowitych wynosi 4mg/m3, pyłów respirabilnych 2mg/m3.
Przy zawartości SiO2 poniżej 2% wartość NDS dla pyłów całkowitych wynosi 10mg/m3.

WYKŁAD V

Zagrożenia radiacyjne (zagrożenia promieniowania jonizującego), norma PN - 88/Z - 70071:
- ogólny,
- naturalne (promieniowanie kosmiczne, promieniowanie z występowaniem izotopów zawartych w skorupie ziemskiej) 232Th, izotopy promieniotwórcze wynikające z oddziaływania kosmicznego,
- sztuczne (wytwory działalności człowieka np. wybuchy jądrowe, lampy kineskopowe).

Naturalne zagrożenia radiacyjna występują w Chinach.

Aerozole promieniotwórcze są źródłem promieniowania alfa.

Promieniowanie gamma - parametrem, który powinien być kontrolowany - moc komy.

Izotopy radu - obowiązek kontroli dwóch parametrów:
- Craw - stężenie izotopów radu zawartych w wodach kopalnianych,
- Crao - aktywność człowieka izotopów radu zawartych w osadach.

Izotop - odmiana atomów pierwiastka chemicznego o określonej liczbie neutronów,

Izobar - jądra atomowe o równej licznie masowej, a różniące się liczbą atomową.

Izoton - nuklidy pierwiastków, mające tę samą liczbę neutronów w jądrze atomowym,

Promieniowanie jonizujące - promieniowanie składające się z cząstek jonizujących bezpośrednio i z cząstek jonizujących pośrednio. Cząstki jonizujące bezpośrednio są to cząstki naładowane elementarne bądź też złożone, a żeby wywołać jonizację przez zdarzenie. Cząstki jonizujące pośrednio są to cząstki nienaładowane, które mają wyzwolić cząstki jonizujące bezpośrednio też wywołać przemianę jądrową.

Wyróżnia się 2 formy oddziaływania promieniowania na organizm człowieka:
- napromieniowanie zewnętrzne pochodzące z osadów lub też skał górotworu,
- skażenie wewnętrzne spowodowane wchłonięciem krótkożyciowych produktów rozkładu radianu, wód lub też osadów dołowych.

Z uwagi na istotę promieniowania radiacyjnego i właściwości ujawniające się przy oddziaływaniu z materią, promieniowanie jonizujące dzielone jest na 2 zasadnicze rodzaje:
- promieniowanie cząstkowe (korpuskularne),
- promieniowanie falowe (elektromagnetyczne),

Promieniowanie cząstkowe - w przypadku promieniowania cząstkowego (korpuskularnego) mamy do czynienia z promieniowaniem jonizującym, w którym nośnikiem energii są cząstki elementarne bądź też złożone o różnej budowie, masie, ładunku elektrycznym. Ilość przenoszonej energii uzależniona jest od masy i szybkości przemieszczających się cząstek, a przy oddziaływaniu z materią, duże znaczenie ma także rodzaj i wielkość ładunku elektrycznego.

Promieniowanie falowe - promieniowanie elektromagnetyczne o dużych częstotliwościach.

Skutki biologiczne i ich prawdopodobieństwo wystąpienia w przypadku oddziaływania promieniowania redukcyjnego uzależnione jest od:
- rodzaju promieniowania jonizującego, jego dawki i masy dawki oraz typu ekspozycji,
- charakteru napromieniowanego obiektu biologicznego,
- warunków w jakich dochodzi do napromieniowania obiektów.

WSB - wskaźnik właściwy
O, F - wskaźnik jakościowy - umożliwiają porównywanie różnego promieniowania.

LD50 - dawka, która powoduje śmierć 50% napromieniowanych,

LD100 - dawka letalna, dawka, która powoduje zgon 100% napromieniowanych.

RODZAJ PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO	PRZEDZIAŁ WARTOŚCI WSB ZALEŻNIE OD ENERGII I OBSERWOWANEGO EFEKTU RADIOBIOLOGICZNEGO
Promieniowanie x o energii odpowiadającej napięciu 200kV w aparacie rentgenowskim	1,0
Promieniowanie gamma i promieniowanie x	0,7 - 1,0
Cząstki beta	1,0 - 1,7
Neutrony	1,5 - 11,0
Protony	5,0 - 10,0
Cząstki alfa	5,0 - 20,0

Podział napromieniowania ludzi:
- Kategoria A - zaliczane są osoby, pracownicy narażeni bezpośrednio na oddziaływanie promieniowania jonizującego z tytułu wykonywanych czynności zawodowych ze źródłami promieniowania.
- Kategoria B - zaliczane są osoby, pracownicy narażeni pośrednio tzn. osoby narażone na wpływ promieniowania jonizującego z tytułu wykonywania czynności zawodowych w sąsiedztwie źródeł promieniowania.
- Kategoria C - zaliczane są poszczególne osoby, które moją czasami znaleźć się w sąsiedztwie występowania źródeł zagrożenia lub też niewielkiej grupy osób zamieszkujących w sąsiedztwie tych źródeł.

WYKŁAD VI

Ck - stężenie energii alfa [uJ/m3]

K - moc kermy 1Gy = 1J/kg

Crao - sumaryczna ilość właściwa radu 226 i 228 zawartego w osadach dołowych [kBq/kg]

E - roczny wskaźnik (dawka skuteczna otrzymywana w ciągu roku 4 wskaźniki) [mSr]

Zagrożenie radiacyjne (regulacje prawne):
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciw pożarowego w podziemnych zakładach górniczych,
- rozporządzenie MSWiA z 14.06.2002 w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych. Dotyczy ono podziału wyrobisk.

Zgodnie z załącznikiem nr 5 Ministra Gospodarki pomiary stężenia energii potencjalnej alfa krótkożyciowych produktów rozpadu radonu należy przeprowadzać w stacjach pomiarowych rejonowych, wylotowych prądach powietrza oraz w innych miejscach wskazanych przez osobę posiadającą uprawnienia inspektora ochrony radiologicznej.

Pomiary mocy kermy promieniowania minimalnego gamma należy przeprowadzać w chodnikach wodnych, miejscu pracy, w pompowniach w innych miejscach gdzie stwierdzono nagromadzenie osadów dołowych oraz w miejscach wskazanych przez osobę posiadającą uprawnienia inspektora ochrony radiologicznej. Próbki wód celem określenia sumarycznego stężenia izotopów radu 222 i 228 należy pobierać z wód zbiorczych z poszczególnych poziomów, z wód zbiorczych z poszczególnych rejonów gdzie prowadzona jest eksploatacja górnicza, z wód z wypływów punktowych o natężeniu wypływu powyżej 0,05m3/min i o mineralizacji powyżej 20g/dm3 oraz w innych miejscach wskazanych przez osobę posiadającą uprawnienia inspektora ochrony radiologicznej.

Pobieranie próbek osadów dołowych celem określenia sumarycznej aktywności właściwej radu 226 i 228 należy prowadzić je w chodnikach, zbiornikach wodnych, w miejscach gdzie stwierdzono występowanie podwyższonej mocy kermy promieniowania gamma, w miejscach występowania zwiększonego nagromadzenia osadów dołowych oraz innych miejscach wskazanych przez osobę posiadającą uprawnienia inspektora ochrony radiologicznej.

Zawartość Crao jest określana tylko w przypadku występowania wód radonośnych.

Źródło natężenia	Parametr mierzony	Zakres mierzonej wartości	Wymagana częstotliwość dokonywania pomiarów kontrolnych	Zmiana częstotliwości
Krótkożyciowe produkty rozpadu radonu	Stężenie energii potencjalnej alfa krótkożyciowych produktów rozpadu radonu	Calfa ≤0,5uJ/m3	Raz na kwartał	Zmniejszenie częstotliwości przeprowadzenia pomiarów kontrolnych jest możliwe jeżeli wyniki 3 kolejnych pomiarów są mniejsze od dolnej granicy przedziału. Zwiększenie częstotliwości tych pomiarów jest wymagane już po jednorazowym przekroczeniu górnej granicy przedziału.
					Calfa>0,5uJ/m3	Raz na miesiąc*
		Promieniowanie gamma	Moc kermy		K≤0,5uGy/h	Raz na rok
					K>0,5uGy/h	Raz na kwartał**
Wody kopalniane dołowe	Sumaryczne stężenie izotopów radu 226 i 228 w wodach dołowych	-	Raz na rok
Osady dołowe	Sumaryczna aktywność właściwa izotopów radu 226 i 228 zawartych w osadach kopalnianych	-	Raz na rok

* - w tych wypadkach należy dodatkowo przeprowadzać pomiary na stanowiskach pracy zlokalizowanych na drodze przepływu tego powietrza,
** - w tych przypadkach należy dodatkowo przeprowadzać pomiary Calfa

E = Ealfa + Egamma + Era [mSr] - dawka skuteczna

Ealfa = 0,0014 (Calfa - 0,1)t

Zgodnie z postanowieniami zawartymi w Rozporządzeniu MSWiA z 14 czerwca 2002 obowiązuje podział wyrobisk górniczych na 2 klasy narażenia zawodowego:
- klasa A - zalicza się wyrobiska, w których występuje potencjalne narażenie otrzymania przez pracowników rocznej dawki skutecznej powyżej 6mSr
- klasa B - zalicza się wyrobiska, w których występuje potencjalne narażenie otrzymania rocznej dawki skutecznej 1 - 6 mSr.

WYKŁAD VII

Zagrożenia termiczne:
- Zagrożenia termiczne - są to przede wszystkim zagrożenia temperaturami niskimi, mogą one występować na stanowisku pracy.
- Stopień geotermiczny - wartość współczynnika określa co ile metrów w głąb ziemi temperatura przyrasta o 1 st. C.
- Dodatkowe źródła ciepła to np. przewody zasilające.
- Klimatyzacja - kondycjonowanie powietrza - pod tym pojęciem należy rozumieć takie warunki, które zapewniają przygotowanie w odpowiednim czasie i w odpowiedniej ilości powietrza, która odpowiada pod względem fizykochemicznym warunkom pełnego komfortu pracy ustalonego na podstawie badań fizjologii i psychologii pracy.

Pod pojęciem komfortu cieplnego należy rozumieć takie warunki, w których człowiek ubrany stosownie do rodzaju pracy i warunków pracy nie odczuwa ani gorąca ani chłodu (występuje równowaga termiczna organizmu).

Parametry komfortu cieplnego:
- ciepło metabolizmu,
- opór cieplny odzieży,
- temperatura powietrza,
- temperatura otaczających przedmiotów,
- prędkość przepływającego powietrza,
- wilgotność powietrza,

Najważniejsze parametry:
- temperatura TS [st. C],
- prędkość przepływającego powietrza,
- wilgotność powietrza

Kw - intensywność chłodzenia

Katatermometr Milla -zgodnie z postanowieniami zawartymi w przepisach wykonawczych do prawa gaśniczo - geologicznego czas trwania zmiany roboczej może wynosić 7,5 godziny o ile temperatura sucha na stanowisku pracy nie przekracza 28 st. C, zaś intensywność chłodzenia jest większa od 11 [ /cm2s]. Skrócenie czasu trwania zmiany roboczej (do 6 godzin) jest wymagane w przypadku kiedy temperatura sucha na stanowisku pracy przekracza 28 st. C, zaś intensywność chłodzenia jest mniejsza od 11. Zatrudnienie ludzi w warunkach kiedy przekroczona jest temperatura 33 st. C jest zabronione za wyjątkiem prowadzenia akcji ratowniczych bądź też poborowych.

Psychrometr aspiracyjny Assmana katetometr Milla

Prędkość przepływającego powietrza:
- V < 1m/s
- V > 1 m/s

Warunki komfortu cieplnego:
- Funkcje siedmiu argumentów:
j(Q/A, λ,t,tmr,e,V) = 0

Q - ciepło metabolizmu,
A - powietrze ciała pracownika,
λ - opór cieplny, współczynnik przewodzenia ciepła przez odzież,
t - temperatura powietrza,
tmr - średnia temperatura promieniowania,
e - prędkość pary wodnej,
V - prędkość przepływającego powietrza,

36,6 st. C - temperatura panująca wewnątrz organizmu,
35 st. C - temperatura panująca na zewnątrz organizmu,
33,9 st. C - temperatura ciała przy pracy nie może tyle przekroczyć,
39, może wystąpić udar, potem zgon,

Pod pojęciem konwekcji rozumieć należy zjawisko unoszenia ciepła, czyli przenoszenia ciepła wskutek ruchu cząstek płynnych (gaz, ciecz),

Promieniowanie cieplne - emisja energii pod wpływem temperatury,

Przewodzenie ciepła - zjawisko wzajemnego przekazywania energii wewnętrznej poprzez bezpośredni styk cząstek bez istotnej zmiany ich położenia,

ATE [st. C] - amerykańska temperatura efektywna - pod tym pojęciem rozumieć należy temperaturę nieruchomego i nasyconego wilgocią powietrza o takiej samej zdolności chłodzącej jako:
- powietrze w danej temperaturze 0 st. C,
- wilgotności przy jego ruchu z prędkością m/s,

Jak wskazują badania, można dobierać różne kombinacje temperatury, wilgotności i prędkości przepływającego powietrza, przy których człowiek odczuwa jednakowe oddziaływanie cieplne, przy czym występują w jego organizmie jednakowe reakcje fizjologiczne.

Nanogram służy do wyznaczania temperatur efektywnych:
WBGT - klimat gorący, może być stosowany do otwartej przestrzeni, kiedy występuje nasłonecznienie stanowiska pracy,
WCI - klimat zimny, dokonamy pomiaru:
WBGTk - pomiar na wysokości kostki u nogi,
WBGTb - pomiar na wysokości brzucha,
WBGTg - pomiar na wysokości - głowy.

Pomiar na wysokości	Pozycja stojąca	Pozycja siedząca
Stopy (kostki)	0,1 m	0,1 m
Brzuch	1,1 m	0,6 m
Głowa	1,7 m	1,1 m

WBGT = WBGTk + 2WBGTb + WBGT g / 4

WBGT - pomiary wewnątrz pomieszczenie lub na zewnętrz bez nasłonecznienia

WBGT = 0,7tw + 0,8 tg,

tw - temperatura wilgotna,
tg - temperatura

WBGT - pomiary na zewnątrz, gdzie jest nasłonecznienie:

WBGT = 0,7tw +0,2 tg +0,1 ts

ts - temperatura sucha,

WCI - środowisko zimne.

W przypadku, kiedy wartość wskaźnika WCL nie przekracza 1200 [kcal/m2h] dopuszczalna jest ekspozycja ciągła. Gdzie WCI mieści się od 1200 - 2000 [kcal/m2h] dopuszczalna jest ekspozycja skrócona. WCI jest większa od 2000 [kcal/m2h] wówczas ekspozycja jest zabroniona nawet w warunkach awaryjnych.

WYKŁAD VIII

Metoda porównawczo-jakościowa oceny stanu zagrożenia = metoda kwalitatywna.

Metoda porównawczo-jakościowa opiera się na przeprowadzeniu badań ankietowych w grupie respondentów. Zasadniczym celem metody jest wyznaczenie wskaźnika Wz oraz porównanie uzyskanych wartości (wskaźnika)z wartościami dopuszczalnymi. Metoda ta umożliwia wnioskowanie o stanie zagrożenia na podstawie oceny zmian tzw. identyfikatorów zagrożeń i porównanie tych zmian z wymaganiami bezpieczeństwa.

Identyfikator zagrożeń - wartości cech, zjawisk lub też procesów charakteryzujących możliwość wystąpienia w danym obiekcie stanu niebezpiecznego.

Identyfikatory:
- obligatoryjne (mierzalne), np. parametry, określone warunki mikroklimatu (temperatura etc.)
- fakultatywne (charakter jakościowy), np. posiadane kwalifikacje, szkolenia etc.

Stan niebezpieczny - chwilowy stan, naturalny danego obiektu opisany przez prawdopodobieństwo niebezpiecznego oddziaływania na siebie elementów obiektu na otoczenia, obiektu na człowieka, czy też człowieka na obiekt.

Wymagania bezpieczeństwa - takie wartości identyfikatorów ustanowione na drodze badań i doświadczeń praktycznych, których osiągnięcie nie spowoduje wystąpienia w danym systemie zdarzeń takich jak utrata zdrowia czy życia.

W metodzie porównawczo-jakościowej zmiany identyfikatora zagrożeń określane są mianem prekursorów bądź też zwiastunów zdarzeń niebezpiecznych. W metodzie wykorzystywane jest trójstopniowa skala ocen:
- ocena „prawidłowa”,
- ocena „warunkowa”,
- ocena „nieprawidłowa”.

Ocena „prawidłowa” - przyznawana tym zagrożeniom, których wartości identyfikatorów mieszczą się w przedziale wymagań optymalnych lub też nie przekraczają wymagań dopuszczalnych.

Ocena „warunkowa” - przyznawana tym zagrożeniom, których wartości identyfikatorów mieszczą się na granicy wymagań dopuszczalnych (dopuszcza się niewielkie, czasowe przekroczenia wartości dopuszczalnej, np. w fazie rozruchu).

Ocena „nieprawidłowa” - przyznawana w przypadku przekroczenia wymagań dopuszczalnych lub też gdy istnieje bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia pracownika.

W metodzie porównawczo-jakościowej gdy którekolwiek z zagrożeń otrzyma ocenę „nieprawidłową” ocena końcowa dla całego obiektu nie może być pozytywna (od zasady tej można odstąpić tylko wówczas, gdy zagrożenie nie należy do grupy krytycznych, tzn. nie powoduje bezpośredniego zagrożenia życia pracowników.

14

System dotychczasowy

FAZA WSTĘPNA

Postawienie problemu

Wstępne rozpoznanie problemu

Podjęcie decyzji

FAZA PODSTAWOWA

ANALIZA

Opis istniejącego systemu

Analiza istniejącego systemu
(odpowiedź na pytania: co, kto,
kiedy, gdzie, jak?)

Postawienie diagnozy

SYNTEZA

Koncepcja wstępna

Projekt ogólny

Projekt techniczny

OCENA

Teoretyczna ocena i ewentualna weryfikacja projektu

FAZA REALIZACJI

Wdrażanie systemu

Weryfikacja systemu

Eksploatacja użytkowa systemu

NOWY

SYSTEM

---