Motywy wyboru zawodu nauczyciela:
- powołanie
- motyw ideowy
- motyw poznawczy - poznanie jako wartość autoteliczna i instrumentalna
- tradycje rodzinne
- awans społeczny - autonomizacja
- uwarunkowanie ekonomiczne - świadczenia
Osobliwość roli nauczyciela
1) Niejasność - brak uzgodnionych, wymiernych a zarazem konkretnych kryteriów zawodowej doskonałości. Kryterium ilościowe - liczba olimpijczyków czy pozytywnych ocen nie odda zawodowego profesjonalizmu. Kryterium jakościowe - rozpatrywanie indywidualnych przypadków, nie daje też obiektywnego obrazu. Należy więc przyjąć własne kryteria doskonałości.
2) Wewnętrzna niespójność - spełnienie jednych oczekiwań wyklucza lub utrudnia spełnianie innych, również składających się na rolę. Rola ma charakter buforowy, należy spełniać wiele oczekiwań: uczniów, rodziców, ustaw, środowiska.
3) Wysokie koszty pełnienia:
a) ponadprzeciętna odpowiedzialność - ma charakter odroczenia, sądy o dziecku wpływają na jego dalsze życie;
b) względna nieodwracalność decyzji - jeśli podejmie się pewną decyzję (np. promowanie) to nie ma od niej odwrotu;
c) konieczność pracy w tempie, niezgodność z rytmem wyznaczonym przez okoliczności - tempo musi ulec zwiększeniu, żeby zdążyć z programem, jednak każde dziecko ma inny rytm przyswajania materiału (rytm percepcyjny) - poczucie niezrealizowania materiału;
d) odium społeczne - piętno społeczne, sądy osób postronnych, ciągła ocena.
Termin nauczyciel - od początku łączono z osoba, która nauczała, pełniła w wychowaniu dzieci funkcje edukacyjne. Od zarania dziejów zmieniały się tylko nazwy tych, którzy sprawowali funkcje edukacyjne: od starszyzny rodowej, poprzez kapłanów, magów, guwernantów, po współczesnych nauczycieli różnych instytucji oświatowo - wychowawczych i opiekuńczych.
Kształtowanie się zawodu nauczyciela na przestrzeni czasów:
1) Starożytność - jak sądził S. Wołoszyn do nauczania wystarcza znajomość treści, które były przedmiotem nauczania, a umiejętność przekazu wiedzy traktowano jako sztukę będącą bardziej darem niż rezultatem wyuczenia.
2) Średniowiecze - powstają uniwersytety, następuje zróżnicowanie kształcenia nauczycieli do szkół elementarnych i średnich. Istotny postęp dokonuje się w XVIIw., kiedy Komeński tworzy nowożytne podstawy dydaktyki. Powstaje znacząca książka G. Piranowicza "Powinności nauczyciela w szkołach parafialnych" (1787r). Przełomowe wydarzenie: Powstanie Komisji Edukacji Narodowej (1773r)
3) Wiek XIX - Jego zasługą w pedagogicznej myśli naukowej jest koncepcja kształcenia nauczycieli na poziomie uniwersyteckim. Koncepcja ta przyjmuje rzeczywisty kształt za sprawą J. F. Herbarta/ Konkretyzacją koncepcji jest uniwersyteckie seminarium pedagogiczne dla nauczycieli szkół średnich.
4) Wiek XX - odkrycie dziecka, a więc odkrycie nauczyciela. Akcentuje się ideę wielostronności kształcenia w przygotowaniu zawodowym nauczyciela, uwzględniającej wielość i różnorodność czynników decydujących o rezultatach kształcenia, potrzebę różnych rodzajów aktywności i wielość form organizacyjnych, które nauczyciel powinien wykorzystywać w procesie kształcenia.
Funkcje zawodowe nauczycieli wg. J. Poplucz:
1) Organizacyjna - obejmuje czynności planowania, przygotowania zajęć, stwarzania warunków do ich sprawnego przeprowadzania, kierowania i współdziałania z uczniami.
2) Informacyjna - składa się z czynności zaznajamiania i opracowywania wiedzy, dotyczy wiadomości i umiejętności, jak też norm, ocen, przekonań, postaw i czynności uczenia się, dzięki niej realizowane są zadania kształcące uczniów pod względem fizycznym, umysłowym, społecznym i moralnym.
3) Motywująca - stymulująca do działania
4) Kontrolno-kolektywna - egzekwowanie wiedzy, sprawdzanie rezultatów pracy uczniów, analizowane na tle grupy.
5) Opiekuńcza - zaspokajanie potrzeb ucznia
6) Środowiskowa 0 współpraca z rodziną, instytucjami
7) Badawcza - namysł nad działaniem.
W. Okoń w funkcjach nauczycieli wyraża zakres i tempo zadań (zespołów)
1) Konstruowanie wiedzy i doświadczenia w celu wprowadzenia młodzieży do życia w społeczeństwie ludzi dorosłych
2) Rozwijanie sił twórczych i zdolności innowacyjnych młodzieży
3) Kształtowanie postaw i charakteru młodzieży
4) Organizowanie działalności praktycznej dzieci i młodzieży, stwarzanie warunków do ich samodzielnej działalności
5) Posługiwanie się nowoczesną technologią kształcenia
6) Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów.
U Poplucza funkcje ułożone są hierarchicznie, natomiast Okoń uważa, że wszystkie wymienione przez niego funkcje są tak samo ważne.
S. Krawcewicz obejmuje zadania nauczycieli w grupy obowiązków i czynności:
I grupa - organizacja procesu nauczania, uczenia się, opieki nad uczniami, realizacja programów nauczania, wychowanie, osiąganie jak najlepszych wyników pracy, doskonalenie metod wychowania, poznawanie uczniów, wdrażanie ich do systematycznej pracy, stała troska o stan zdrowia, kulturę zachowania.
II grupa - obowiązki i czynności związane ze współcdziałaniem nauczyciela z dyrektorem i radą pedagogiczną
III grupa - obowiązki nauczyciela wobec rodziców i środowiska
IV grupa - obowiązki i czynności dotyczące doskonalenia samokształcenia zawodowego.
Inna klasyfikacja stworzona przez K. Duraj-Nowakową wyróżniając następujące grupy umiejętności zawodowych nauczycieli:
1) percepcyjne i diagnostyczne - rozumienie i wczucie się w stan wewnętrzny ucznia i jego sytuację, umiejętność odróżniania informacji bieżących o uczniu od jego stałej charakterystyki
2) projektowania (planowania) - planowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej, opiekuńczej, planowanie lekcji różnych typów, przewidywanie wyników planowania, wybór materiałów do lekcji, analiza sytuacji dydaktyczno-wychowawczych i właściwego ich rozwiązywania, zachowanie niezbędnych proporcji teoretycznych i praktycznych, przewidywanie zmęczenia
3) adaptacyjne - zastosowanie sposobów pracy i rozkładanie materiału z uwzględnieniem indywidualizacji, rozwiązywanie problemów metodycznych w zależności od warunków uczenia się
4) poznawcze - analiza i interpretacja działalności własnej i innych, samokształcenie, doskonalenie zawodowe, przyswajanie nowości metodologicznych, rzeczowych i metodycznych
5) organizacyjne - organizowanie indywidualnej i samodzielnej pracy w klasie i w domu, organizowanie pracy zespołowej pozalekcyjnej, kontrola, oceniające i korygujące czynności
6) pomocnicze - umiejętność gry na instrumencie, rysowania, majsterkowania
7) kierownicza - umiejętności inspirowania, sugestii, nowatorstwa i twórczości, wyzwalania entuzjazmu
8) komunikacyjne - wprowadzenie pedagogicznie celowych sytuacji, utrzymywanie porozumienia z uczniami, rodzicami, nauczycielami i zwierzchnikami
Cechy osobowościowe nauczycieli:
a) pożądane: dostępny, bezpośredni, kontaktowy, szanujący godność uczniów, niezłośliwy, akceptujący różne postawy młodzieży, tolerancyjny, dobry organizator, skromny, cierpliwy, zrównoważony, mądry życiowo, lojalny i solidarny, odważny w wyrażaniu swoich poglądów, mający własne zdanie, mający pogodę ducha i poczucie humoru, opiekuńczy i serdeczny
b) niepożądane: niedostępny, niekontaktowy, złośliwy, bez szacunku dla uczniów
Wsparcie dla nauczycieli: dyrektor, rada pedagogiczna, poradnia, pedagog szkolny, psycholog szkolny.
Podsumowanie:
- w ujęciu psychologicznym o dobrym nauczycielu decydują cechy osobowościowe (ich struktura)
- w ujęciu technologicznym ważne są kompetencje, przesądzające o sprawstwie działaniowym nauczyciela
- w ujęciu socjologicznym akcentuje się rolę zawodową jako strukturę oczekiwań w postaci norm i zasad działania nauczyciela
- w ujęciu pedagogiki krytycznej liczy się zaangażowanie nauczyciela na rzecz zmian w sferze publicznej
Ewolucja funkcji zawodowych nauczyciela:
- od poczucia bezpieczeństwa, wyznaczonego stabilnością środowiska życia i pracy człowieka, do poczucia zagrożenia, powodowanego powszechnością ryzyka
- od odpowiedzialności instytucjonalnej (grupowej), do odpowiedzialności indywidualnej (personalnej)
- od przystosowania się człowieka do rzeczywistości, do jej modyfikowania, przekształcania
- od pracy z dominacją czynności powtarzalnych, do pracy z przewagą czynności twórczych, innowacyjnych
- od dominacji techniczności, do dynamicznego wzrostu intelektualnego
- od kształtowania własnego życia według wzorców, tradycji, do tworzenia jego koncepcji
- od przekazu wiedzy, do uczenia samodzielności poznawczej i egzystencjalnej (aby zdobyta wiedza miała wpływ na działanie, człowiek musi mieć do niej osobisty stosunek, wtedy wiedza ta staje się jego własną wiedzą, ponadto dzięki poznaniu dróg jej odkrywania wiedzą wiarygodną)
- od sterowania, do inspirowania rozwoju (skuteczne sterowanie depersonalizuje człowieka, czyniąc go wykonawcą cudzych poleceń. Inspirowanie rozwoju ucznia wymaga od nauczyciela refleksyjnych działań, namysłu nad własnymi decyzjami, ograniczenia postawy dyktatu na rzecz porozumienia oraz kompromisu, a nade wszystko indywidualności wychowanka, uświadomienie dziecku odrębności)
- od prostego przekazu, do wprowadzania ucznia w świat wiedzy (docieranie do indywidualnych znaczeń wiedzy, zamiast jej transmisji)
- od funkcji przekazu wiedzy, do uczynienia ładu w informacjach
- od dominacji intelektu, do równowagi wiata myśli i uczuć w edukacji szkolnej (uczucie i rozum - kategorie w takim stopniu sprzeczne, jak nawzajem siebie potrzebujące. Prym jednej z nich zaburza wychowanie)
- od alternatywy, do dialogu
Kształcenie nauczycieli - doktryny:
- ogólnokształcąca - nauczyciel powinien uzyskać w toku studiów solidne wykształcenie ogólne, dużą erudycję i wszechstronną wiedzę
- personalistyczna - dążąca do ukształtowania pożądanych w zawodzie nauczycielskim postaw, pomocna w rozwijaniu zainteresowań, zdolności, motywacji, która za podstawowy cel edukacji uznaje ukształtowanie osobowości nauczyciela i indywidualności godnej naśladowania
- pragmatyczna (kompetencyjna) - eksponująca zdobywanie różnorodnych sprawności przydatnych w codziennej pracy zawodowej, wyznaczających szanse powodzenia zawodowego
- specjalistyczna - kształcenie nauczyciela specjalisty o stosunkowo wąskim wykształceniu ogólnym (dającym pogłębioną wiedzę), ze względu na postępującą specjalizację i konieczność wyboru obszarów wiedzy poznawanej i przekazywanej)
- progresywna - przygotowująca nauczycieli do rozwiązywania problemów dzięki wywoływaniu sytuacji problemowych i prowokowaniu do ich rozwiązywania w procesie przygotowania zawodowego
- wielostronna - eksponująca różne elementy typów kształcenia, bardziej zbliżona do założonego modelu wykształcenia idelanego, ale też chyba najtrudniejsza do zrealizowania
- samorozwoju i samokształcenia nauczyciela - podkreślająca tworzenie przez niego własnych modeli o dróg edukacji oraz poszukiwanie nowych idei i propozycji praktyk edukacyjnych
- edukacji permanentne - zakładająca opanowanie nowych koncepcji i metod funkcjonowania zawodowego w systemie doskonalenia i kursów
- krytycznej diagnozy własnej wiedzy - wypełnianie stwierdzonych bądź uświadomionych lub we własnej wiedzy
Trzy orientacje edukacji nauczycielskiej (H. Kwiatkowska):
- technologiczna - ku kompetencjom dydaktycznym
- humanistyczna - kreowanie osobowości zawodowej nauczyciela
- funkcjonalna - orientacja: nauczyciel ma dostać bardzo dużo wiedzy, którą sam powinien wykorzystać
Koncepcje wstępnego kształcenia nauczycieli w krajach Unii Europejskiej:
- kształcenie kompetencji nauczycielskich
- bazująca na teoriach personalistycznych
- polegająca na rozwoju języka i uczenia się
- odnosząca kształcenie do zachodzących zarówno w szkole, jak i poza nią transformacji (ekonomia, polityka państwa)
- koncepcja Donalda Schӧna - refleksyjny praktyk
- koncepcja profesjonalnego artyzmu Delli Fish (rozwija indywidualne zdolności, które są istotne).
Koncepcja kształcenia nauczyciela badacza prowadzącego badania edukacyjne nad własnymi działaniami praktycznymi (action research) stającego się jednocześnie uczestnikiem zdarzeń edukacyjnych, ich twórcą i kompetentnym obserwatorem; nauczyciela wyemancypowanego, odrzucającego stereotypy i mity, transformatywnego intelektualisty, autonomicznego w działaniu i zmieniającego konteksty; nauczyciela profesjonalisty.
Zalecenia dotyczące edukacji nauczycielskiej:
- stosowanie twórczych form jej przygotowania ze względu na konieczność reprezentowania przez nauczyciela aktywności i twórczej postawy
- wykorzystanie zdobyczy nowoczesnej techniki i technologii oraz nowoczesnych rozwiązań metodycznych
- respektowanie współczesnej orientacji teleologicznych na kształtowanie osobowości, postaw i kompetencji, obok przekazywania wiadomości i rozwoju kompetencji samodzielnego tworzenia wiedzy
- akcentowanie rozwoju umiejętności pełnienia funkcji wychowawczych i kształtowaniu kapitału społecznego uczniów
- przygotowanie nauczycieli do współdziałania z instytucjami edukacji równoległej, a także do współpracy z rodzicami i innymi nauczycielami
- wyeksponowanie w programach kształcenia zagadnień związanych z szeroko rozumiana tolerancją wobec postaw narodowych, społecznych, ideowych, religijnych.
- eksponowanie prognostycznych przewidywań obok tradycyjnych i historycznych doświadczeń rozwoju życia społecznego i cywilizacyjno-kulturalnego
- położenie większego nacisku na całościowe zorientowanie w problematyce edukacyjnej i podejmowanie działań mających na celu wyrównanie szans rozwojowych ucznia, a także działań opiekuńczych, wykonawczych, .socjalnych zdrowotnych io kulturalnych szkoły
- kształtowanie umiejętności radzenia sobie z niepewnością. i złożonością posługiwania się nowymi technologiami
- ukazanie nauczycielom nowych orientacji metodologicznych, filozoficznych i światopoglądowych, dowartościowanie problematyki kultury pedagogicznej i organizacyjnej oraz etyki czasów transformacji i wyzwań cywilizacyjnych
- przykładanie większej wagi do dobrej organizacji praktyk nauczycielskich, kompetentnie realizowanych pod opieką doświadczonych nauczycieli akademickich i szkolnych
- przygotowanie studentów - przyszłych nauczycieli, do dokształcania i doskonalenia w myśl zasady edukacji ustawicznej
Kształcenie nauczycieli jest procesem wielostronnym, wielofunkcyjnym, interdyscyplinarnym, który przebiega w:
a) trzech wymiarach czasowych: -przeszłości
-teraźniejszości
-przyszłości
b) czterech obszarach: - regionalnym
- polskim
- europejskim
- globalnym
c) trzech sferach: - aksjologiczno-poznawczej
- emocjonalnej
- praktycznej
Zasadnicze przesłanki edukacji nauczycielskiej:
- globalne, europejskie, polskie wyzwania cywilizacyjne
- długofalowa strategia przemian i rozwoju edukacji szkolnej i nieszkolnej (równoległej)
- modelowanie założenia edukacji nauczycielskiej oraz. oczekiwania społeczne w zakresie postulowanych funkcji i zadań nauczycieli, ich praw, obowiązków i powinności
- uwzględnienie w systemie edukacji kompilacji zadań i czynności nauczycieli oraz konkurencji innych środków masowej informacji w celu ukształtowania kompetencji poznawczych, językowych, komunikacyjnych, interpersonalnych, kulturowych i zdrowotnych szkoły
KRK - to opis kwalifikacji zdobywanych w systemie szkolnictwa wyższego w danym kraju, przy czym kwalifikacja, oznacza tytuł lub stopień utożsamiany z odpowiadającym mu dyplomem, świadectwem lub innym dokumentem wydawanym po zakończeniu pewnego etapu kształcenia na poziomie wyższym.
Zasady edukacji nauczycielskiej:
- nauczyciel jest podmiotem własnej praktyki i do niego należy jej tworzenie i przekształcanie
- nauczyciel w toku kształcenia zdobywa narzędzia do zmieniania własnej praktyki, którą charakteryzuje przewaga krytycznej refleksji nad rutynowymi działaniami
- nauczyciel w procesie kształcenia uczy się , jak się uczyć i jest wdrażany do ustawicznego doskonalenia się
- nauczyciel w procesie kształcenia zdobywa kompetencje metodologiczne w zakresie nauczanej dyscypliny i w zakresie nauk o edukacji, które są niezbędne do odkrywania i tworzenia wiedzy oraz kierowania procesem uczenia się
- kształcenie nauczyciela wpływa na reorientację edukacji i koncepcję szkoły, ponieważ jego krytycyzm, odwaga i otwartość determinują kondycję szkolnej edukacji i kompetencje uczniów.
W edukacji nauczycielskiej należy uwzględnić:
- wizję szkoły jako źródło nowych pedagogicznych projektów
- wiedzę o warunkach uczenia się i zmienności zachowań ludzkich jako podstawa kompetencji pedagogicznych
- umiejętności badawcze jako podstawa badania własnej praktyki
- poznawanie uczniów i środowiska funkcjonowania szkoły jako źródła wiedzy o warunkach własnej pracy i możliwości dokonywania w niej zmian
Efekty mądrej edukacji nauczycielskiej:
- mądrość praktyczna: całokształt wiedzy o nauczaniu rozwijanej przez nauczycieli w trakcie prowadzenia przez nich praktyki edukacyjnej, wiedza ta składa się na ich osobiste teorie edukacyjne
- mądrość deliberatywna - oznacza zdolność jednostki do zdystansowanego wglądu w różne obszary własnej praktyki
- mądrość w praktyce - występującej w analizach czynności nauczania z perspektywy społeczno-kulturowej, rozwijanej dzięki interakcjom z innymi uczestnikami sytuacji edukacyjnych.
Wyzwaniom współczesności i przyszłości odpowiada wizerunek nauczyciela postpozytywistycznego praktyka.
Nauczyciela postpozytywistycznego praktyka powinno cechować:
- refleksyjność oparta na badaniu własnej praktyki
- wiązanie myślenia z kontekstem społecznym
- aktywny udział w tworzeniu przez uczniów własnego obrazu świata
- umiejętność improwizacji myślenia w działaniu
- umiejętność kształtowania kultury aktywności uczniów dopuszczającej możliwość różnic poglądów i postaw
- umiejętność krytycznej autorefleksji osobistej i społecznej dopuszczającej dialog z innymi
- zaangażowanie w tworzenie demokracji szkolnej
- znajomość różnic kulturowych w środowisku, respektowanie prawa mniejszości, pluralizmu kulturowego
- nastawienie na działanie, związek poznania z działaniem
- wyczulenie na emocjonalną stronę konfliktów z uczniem
Teoria i praktyka w kształceniu zawodowym nauczycieli:
a) wiedza nauczyciela to głównie wiadomości z zakresu:
- szeroko pojmowanej pedagogiki
- szczegółowych dyscyplin pedagogicznych
- nauk pomocniczych, np. filozofii, psychologii, socjologii, biologii
- wiedzy metodycznej, istotnej w przygotowaniu do działalności praktycznej
b) głównymi składnikami wiedzy nauczycielskiej są: fakty, zjawiska, prawidłowości, procesy, zasady, normy, modele teoretyczne, teorie i systemy.
Teoria pedagogiczna to taki zbiór pojęć i sądów ogólnych i szczególnych, który umożliwia ich:
-wielokrotne użytkowanie w stałym kontekście społeczno-kulturowym; zbiór związany jest z kształtowaniem umysłu paradygmatycznego i wykorzystaniem języka deskrypcyjnego
- jednokrotne użytkowanie w warunkach zmiennego kontekstu społeczno-kulturowego; zbiór związany jest z kształtowaniem umysły zrównoważonego i wykorzystaniem języka symbolicznego
Teoria pomaga w zapisaniu treści. Dynamiczny układ przekształceń informacji umożliwiający:
- wyjaśnianie przyczyn powodujących określone skutki wychowawcze w stałym kontekście, przy zastosowaniu
paradygmatycznego sposobu myślenia i wykorzystaniu języka deskrypcyjnego
- interpretację sensu zmian wychowawczych w zmiennym kontekście kulturowym przy zastosowaniu narracyjnego sposobu myślenia i wykorzystaniu języka predeskrypcyjnego
- wyjaśnianie przyczyn powodujących określone skutki wychowawcze, interpretacja sensu zmian wychowawczych w warunkach kształtowania umysłu zrównoważonego, czyli pozwalającego na jednokrotne i wielokrotne użytkowanie pojęć, sądów powiązanych ze stałym i zmiennym kontekstem kulturowo-społecznym
Nauczyciel badacz:
- wiedza przedmiotowa, która dotyczy treści dyscypliny naukowej reprezentowanej przez nauczyciela oraz wiedzy na temat struktury nauczanego przedmiotu i zasad strukturalizacji tych treści
- merytoryczna wiedza pedagogiczna obejmująca wiedzę zakresu przygotowania dydaktycznego, a także wiadomości na temat przedrozumienia świata przez uczniów, znajomość naiwnych wyobrażeń uczniów dotyczących np. zjawisk przyrodniczych
- wiedza dotycząca programów nauczania uwzględniająca informacje o szkolnym planie nauczania i możliwościach jego realizacji oraz podstawowa znajomość planów naiczania pokrewnych przedmiotów na tym samym szczeblu kształcenia i własnego przedmiotu na niższym i wyższym od nauczanego szczeblu kształcenia
Uwzględniając formę wiedzy nauczyciela Schulman wyodrębnił:
- wiedzę zleceniową, w której obrębie mieści się wiedza wytworzona naukowo (zasady), wiedza oparta na praktycznym doświadczeniu (maksymy) i ugruntowana etycznie (normy)
- wiedzę kazuistyczna pozwalająca zaklasyfikować pojedyncze przypadki (zjawiska, sytuacje dydaktyczne) wypływające z jakiejś teorii
- wiedzę strategiczną ujawniającą się w złożonych sytuacjach, gdy inne formy wiedzy już nie wystarczają, umożliwiająca np. rozpoznanie sytuacji i elastyczne działanie, jest to najwyżej oceniana forma pracy.
Pułapki zawodowego funkcjonowania nauczyciela:
1. Pułapki związane z kwestią nauczycielskiego autorytetu:
- myślenie mityczne: autorytet jest nadany, niechęć i wrogość jeżeli uczeń nie respektuje formalnego autorytetu
- nauczyciel, który nie ma za dużo do powiedzenia, np. „jeżeli nie chcesz to się nie ucz”
2. Edukacja, która ujednoznacznia i redukuje problematyczność - jeżeli coś jest napisane w podręczniku, to tak jest; dyskusji nie podlega to co zostało podane w podręcznikach, uczeń ma to wiedzieć i nie zadawać pytań
3. Zagrożenie wynikające z idealizacji roli zawodowej - nauczyciel pełen ideałów (problem nauczycieli ze stażem pracy do 5 lat). Można starać się być najlepszym, ale nie można zostać ideałem (nie da się rady tego osiągnąć). Jest to zawód, który ma pewne ograniczenia, których nie da się znieść. Nie da się być lubianym i kochanym przez wszystkich.
4. Prymat racjonalności poznania - odrzucenie intuicji, robię tylko to co karze mi prawo oświatowe i teoria edukacji, przyjmowanie argumentów logicznych.
Natura działania pedagogicznego:
1. Trudność pracy nauczyciela to opór, który wykonawca musi pokonać dla osiągnięcia celu pracy, siła oporu ze strony ludzi i rzeczy zależy od charakteru pracy. Im praca mniej skomplikowana tym opór mniejszy, im bardziej złożona, tym opór większy
2. Swoistość działania pedagogicznego - Ogląd naukowy jest pogłębiony, dociera do rzeczywistych, a zarazem istotnych warstw intelektualnych i twórczych nauczycielskiego wysiłku, odbiór społeczny jest powierzchowny, stereotypowy, daleki od faktycznego obrazu
3. Komunikacyjny charakter pracy nauczyciela - praca nauczyciela nie jest działaniem, które podlega nakazom racjonalności instrumentalnej, opartej na logice celu i środka, odwołującej się do etyki i logiki dialogu (wyrażenie czegoś emocjonalnie a nie w oparciu o ścisłą logikę, trzeba wybrać to, co będzie oddziaływało na ucznia: argument emocjonalny a nie logiczny)
4. Psychospołeczny kontekst pracy nauczyciela - w pracy nauczyciela jest wielu partnerów (praca w zbiorowości), nauczyciel podlega dyfuzji psychologicznej, musi liczyć się z emocjami wyrażanymi przez ucznia. Efekty dotykają nie tylko uczniów, ale też rodziców; dokonywanie zmian w szerszym kontekście społecznym
5. Intelektualny charakter czynności zawodowych nauczycieli - wymaga się kompetencji intelektualnych, nie zezwala się na marzenia, wyobrażenia, realizowanie wizji i utopii. Wymaga się wyjaśniania podejmowanych czynności, nie można kierować się impulsem chwili. To co robi nauczyciel ma mieć logiczne wyjaśnienie
6. Podmiotowość - indywidualność - godzenie tych postaw to elementarny wymóg bycia nauczycielem. Całkowita otwartość i podatność bez właściwości dopełniającej, jaką jest swoista zamkniętość na otaczający świat, może prowadzić do utraty własnej integralności, a w konsekwencji do utraty możliwości sprawnego działania. Źródłem zasilania nauczycielskiego wysiłku jest umiejętność radzenia sobie z ambiwalencją roli zawodowej. Uczeń jako podmiot działania- należy zachować balans w podejściu do ucznia
7. Profesjonalizm nauczyciela - to nie fachowość na wzór zawodów technicznych, sprawnościowych, realizowanych przez aplikacje reguł technicznych, technologicznych w działaniu praktycznym. To spełnienie standardów poznawczych, działaniowych i etycznych.
Swoistość nauczycielskiego profesjonalizmu:
- wyraźnie akcentuje się związek teorii z praktyką
- podkreśla się intelektualny wymiar nauczycielskiego działania i intelektualny charakter umiejętności praktycznych nauczyciela
- podaje się w wątpliwość czy teoria ma wyprzedzać praktykę
- zaczyna się kwestionować czy rzeczywiście praktyka jest tylko wdrożeniem teorii w działanie praktyczne
- pojawia się pytanie: „czy dobrze jest, że podstawę teoretyczną pracy nauczyciela stanowi teoria, którą tworzą uczeni w ośrodkach akademickich?”. Okazuje się, że badaczami nauczycielskiej praktyki bywają pracownicy akademiccy, którzy nie mają wiele wspólnego z nauczaniem, a szkołę znają z czasu, kiedy byli w roli ucznia.
Profesjonalizm nauczycielski budowany jest na koncepcji profesjonalnego osądu. Profesjonalny osąd nie jest możliwy w pustce myślowej, on bazuje zawsze na jakiejś teorii. Może to być teoria osobista nauczyciela, teoria akademicka. Ważne jest aby te teorie były nie tylko znane, ale i uznane.
Rodzaje osądów:
- działania praktyczne wymagające prostych sprawności technicznych często rutynowych
- działania diagnostyczne, które wymagają wiedzy i umiejętności niezbędnych do rozumienia i wyjaśnienia tego, co się dzieje w klasie szkolnej. Diagnoza odwołuje się nie do prostych norm, ale do wiedzy dyskursywnej, akademickiej
- działania refleksyjne wymagające osobistego namysłu w kwestiach etyczno-moralnych, jako usprawiedliwienia działań nauczyciela
- działania krytyczne, wsparte badaniami naukowymi, dzięki którym dokonuje się oceny podjętych przedsięwzięć
osąd praktyczny - dotyczy zdarzeń o problematyczności technicznej, wykonawczej, np. znajomość procedur działania
osąd diagnostyczny - zmierza do opisania, zrozumienia, zinterpretowania osądu praktycznego
osąd refleksyjny - dotyczy zaburzeń o problematyczności normatywnej
osąd krytyczny - poprzez naukowe badania kwestionuje i ocenia wcześniej dokonane osądy, podejmowane jest działanie
Profesjonalizm rozszerzony Erica Hoyle'a wersja ograniczona i rozszerzona:
Profesjonalizm rozszerzony postrzega działanie wobec ucznia jako zobowiązanie rozwoju - doprowadzenie ucznia do pułapu jego możliwości. Warunkiem jest dbanie nauczyciela o własny rozwój.
Nauczyciel:
- dokonuje rewizji własnej praktyki - poddaje analizie znane schematy działania, rezygnuje z tych, które budzą wątpliwości, może są wygodne dla uczącego, ale mało skuteczne dla nauczanego.
- doskonali swój krytycyzm wobec słowa pisanego, weryfikuje teorie poprzez empiryczne dowody zaczerpnięte z własnej praktyki
- nie ogranicza nauczania do stereotypowego zachowania w klasie szkolnej, postrzega je jako sprawstwo niedokończone, stające się. Nauczanie utożsamiane ze sztuką.
- postrzega cele nauczania w związku z celami społecznymi
Nowy profesjonalizm Juliana Elliota - model profesjonalnej praktyki pedagogicznej zawiera:
- kontekst - zaawansowane, demokratyczne społeczeństwo, gdzie liczą się potrzeby i niezależność człowieka jako sprawcy działania, za które ponosi on odpowiedzialność
- swoistość roli zawodowej nauczyciela - właściwości roli zawodowej najlepiej wydobywane są poprzez zaprzeczenie postawy nieomylnego eksperta, który uprawia jednostronną komunikację od wiedzącego nauczyciela do niewiedzącego ucznia
- kompetencje - umiejętność działania poza dostarczaną informacją i poza dostarczaną umiejętnością (improwizacja)
- wiedzę profesjonalną - wiedza profesjonalna powstaje z sytuacyjnego rozumienia zdarzeń i badania własnej praktyki. Namysł nad własnym działaniem, zamiast aplikacji teorii w działaniu praktycznym, gdzie rezultatem są konkretne umiejętności, ważny jest namysł nad działaniem.
- właściwości profesjonalnego ucznia się
Rozwój zawodowy nauczyciela
Następuje pewien progres. Rozwój to progres właściwy każdemu nauczycielowi, ale w różnym czasie. Przyrost z biegiem lat pracy. Rozwój zaczyna się od różnych momentów. Ustawodawca przyjmuje, że rozwój przebiega u wszystkich tak samo.
III stadia rozwoju:
a) przedkonwencjonalny - wchodzenie w role, zapoznanie z przepisem roli, ograniczeniami prawnymi, uczy się, wykonuje działania przez naśladownictwo autorytetów.
b) konwencjonalny - pełna adaptacja do roli zawodowej; nauczyciel zna przepisy roli, wchodzi w konwencje, czuje się pewnie w roli, odrzuca pewne rozwiązania i stosuje modyfikacje.
c) postkonwencjonalny - szukanie własnych uzasadnień, oryginalne wzorce postępowania.
Rozbieżność między stadiami rozwoju a stopniem awansu zawodowego:
- przedkonwencjonalny rozwój -> nauczyciel stażysta i kontraktowy
- konwencjonalny rozwój -> nauczyciel mianowany
- postkonwencjonalny rozwój -> nauczyciel dyplomowany
Ustawodawca podaje tylko zewnętrzne wymogi awansu zawodowego.
Rozwój zawodowy determinowany jest 3 czynnikami:
- kierunkowymi - skupiają się wokół uczuciowej i motywacyjnej sfery
- instrumentalnymi - przygotowanie nauczyciela, zdolność krytycznego myślenia, poziom aktywności naukowej
- sytuacyjnymi - obiekt szkolny, styl zarządzania szkoły, stosunki między nauczycielami, wyposażenie, środowisko, plany, programy nauczania
Dylematy bycia nauczycielem:
a) Czy nauczyciel jest samotny w uczniowskiej społeczności? - nauczyciel często może czuć się samotny poza klasą szkolną, wiąże się to z procesem identyfikacji zawodowej, brak identyfikacji z zawodem sprawia, że czuje się samotny.
b) Wpływ wychowawczy - potrzebny, ale i zbędny? - Czy wszystko to, co robię jest potrzebne? Uczucie niedocenienia, kiedy nauczyciel wierzy, że to co robi jest potrzebne, a uczeń tego nie docenia.
c) Wdzięczność
d) Wymagania - obojętność - bezinteresowność: na ile być restrykcyjnym? - Obojętność-robię to co muszę, nie przejmuję się tym, co uczeń z tym zrobi. Bezinteresowność-staram się dać najwięcej swoim uczniom, a nie oczekuję wdzięczności, ryzyko wykorzystania nauczyciela, wyręczanie ucznia.
e) Pewność, wątpliwość, pokora - wykluczenia czy dopełnienia? Na ile mogę liczyć na poparcie społeczeństwa? Na ile mogę wprowadzać ucznia w wątpliwość, pokazywać różne odsłony życia, na ile mam być pokorny wobec ucznia?
f) Ambiwalencja roli zawodowej - nauczyciel jest czujny, wrażliwy, poddaje w wątpliwość, nic nie jest oczywiste i pewne, nie ma bezwzględnego autorytetu nauki.