Konstrukcja analitycznego bilansu oraz rachunku wyniku, jako element rozeznania decyzyjnego sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Spis treści

Spis treści.................................................................................................1.

Wstęp.......................................................................................................2.

Ogólna charakterystyka rocznego sprawozdania finansowego...............3.

Układ i treść bilansu.................................................................................7.

Struktura rachunku zysków i strat..........................................................15.

Podsumowanie......................................................................................18.

Bibliografia.............................................................................................19.

Spis tabel...............................................................................................19.

. Wstęp

Bilans oraz rachunek zysków i strat jako podstawowe sprawozdania finansowe przedsiębiorstwa mogą być analizowane przy uwzględnieniu ich powiązań zewnętrznych i wewnętrznych. Znacznym ułatwieniem w przeprowadzaniu analizy może być przekształcenie tych sprawozdań prowadzące do zbudowania tzw. sprawozdań analitycznych - analitycznego bilansu oraz rachunku zysków i strat.

Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla w syntetycznej formie skutki decyzji i zdarzeń gospodarczych zaistniałych do dnia jego sporządzenia. Daje on zatem obraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Dokonanie oceny tej sytuacji narzuca konieczność ustalenia relacji pomiędzy poszczególnymi elementami majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania. Znajomość tych relacji może być przydatna zarówno dla celów zarządzania przedsiębiorstwem, jak i dla podmiotów gospodarczych stanowjących jego otoczenie.

Rachunek wyników jest obok bilansu, jednym z najważniejszych sprawozdań finansowych sporządzanych przez wszystkie przedsiębiorstwa. Jednak w odróżnieniu od bilansu, który prezentuje majątek przedsiębiorstwa i źródła jego finansowania w określonym momencie, rachunek wyników jest rodzajem filmu, który w miarę upływu czasu i trwania działalności eksploatacyjnej rejestruje tworzenie się wyniku finansowego (zysku ewentualnie straty) przedsiębiorstwa.

Rachunek wyników operując wielkościami strumieniowymi, grupuje więc wszystkie przychody uzyskiwane ze sprzedaży dóbr i usług wyprodukowanych przez przedsiębiorstwa, przychody ze sprzedaży towarów w ramach prowadzonej działalności handlowej, przychody z operacji finansowych i inne ich rodzaje oraz odpowiadające tym rodzajom działalności koszty i straty.

Ogólna charakterystyka rocznego sprawozdania finansowego

Sprawozdania finansowe, obejmujące bilans, rachunek zysków i strat,
a także sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych (cash-flow) są dla menedżerów, inwestorów, instytucji kredytujących, itd. podstawowym źródłem informacji
o przedsiębiorstwie oraz jego kondycji finansowej. Trudno sobie wyobrazić prowadzenia analizy położenia finansowego firmy, określania jej pozycji ekonomicznej czy też podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych bez istnienia usystematyzowanych sprawozdań finansowych regulowanych przepisami prawa.

Szczególne znaczenie posiadają sprawozdania finansowe m.in. dla banków, które muszą mieć pewność, że przedsiębiorstwo występujące o kredyt posiada zdolność kredytową oraz, że w okresie korzystania z kredytu, tej zdolności nie utraci. Zdolność kredytową mają te podmioty gospodarcze, których bieżące i przewidywane wyniki finansowe oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność. Banki mają możliwość oceny zdolności kredytowej przeprowadzając analizy, przede wszystkim w oparciu o sprawozdania finansowe składane przez kredytobiorców.

W Polsce nadrzędnym aktem prawnym określającym zarówno treść, postać, jak i sposób sporządzania sprawozdań jest Ustawa o rachunkowości. Wprowadza ona znaczną elastyczność w doborze zasad rachunkowości do specyficznych warunków działania przedsiębiorstw, w celu zapewnienia prezentowania w sprawozdaniach finansowych informacji o rzeczywistej pozycji finansowej, dochodach i dokonaniach podmiotu, a tym samym umożliwienia użytkownikom podejmowania decyzji ekonomicznych, alokacyjnych, kredytowych i innych. W ustawie tej adoptowano przepisy obowiązujące w krajach Unii Europejskiej, zawarte w dyrektywach m.in. o rocznych bilansach /IV dyrektywa/. Wprowadzono również zasady wynikające z międzynarodowych standardów rachunkowości, które są zgodne z normami Unii Europejskiej. Stwarza to możliwość prezentowania i pomiaru efektów ekonomicznych polskich jednostek gospodarczych na zasadach analogicznych jak w innych krajach o gospodarce rynkowej. Celem rachunkowości w świetle Ustawy jest przygotowanie i zaprezentowanie informacji w postaci sprawozdań finansowych, tak aby odbiorcy tych informacji mogli podjąć właściwe decyzje.

Ustawa o rachunkowości została uchwalona w dniu 29 września 1994 roku, a obowiązuje od 1 stycznia 1995 r. Jednocześnie straciły moc przepisy o rachunkowości zawarte w kodeksie handlowym, ustawie o przedsiębiorstwie państwowym i rozporządzeniu Ministra Finansów o zasadach prowadzenia rachunkowości.

Przepisy ustawy stosuje się do przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni, spółek prawa handlowego, osób fizycznych, spółek cywilnych, jednostek sfery budżetowej, banków, towarzystw ubezpieczeniowych, także z pewnymi ograniczeniami do stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji pracodawców, izb gospodarczych, kościelnych osób prawnych, fundacji, itp. Nie stosuje się natomiast do jednostek mniejszych takich jak: osoby fizyczne i spółki prawa cywilnego, których obrót roczny ze sprzedaży towarów, produktów i przychody z operacji finansowych są niższe od 800.000 ECU. Nie dotyczy to banków, ubezpieczycieli i jednostek działających na podstawie prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, które są zobowiązane stosować przepisy ustawy bez względu na wielkość przychodów.

Zakres przedmiotowy ustawy jest bardzo szeroki. Obejmuje on:

1. Przepisy ogólne - w których określa się zakres podmiotowy ustawy, stosowaną terminologię oraz ogólne zasady prawidłowej rachunkowości,

2. Prowadzenie ksiąg rachunkowych,

3. Inwentaryzację,

4. Wycenę aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego,

5. Sprawozdania finansowe jednostki,

6. Sprawozdania finansowe grupy kapitałowej,

7. Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych,

8. Ochronę danych,

9. Odpowiedzialność karną,

10. Przepisy szczególne i przejściowe,

11. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy końcowe.

W myśl ustawy sprawozdanie finansowe sporządza się na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych (art. 45.1). Zgodnie z art.12 ust. 2, dniem tym może być dzień kończący rok obrotowy, dzień zakończenia działalności, a także dzień poprzedzający zmianę formy prawnej, postawienia w stan likwidacji lub upadłości. Ustawa dopuszcza także sporządzanie sprawozdań na inny dzień bilansowy (np. spółki giełdowe sporządzają sprawozdania półroczne). Sprawozdanie finansowe składa się z bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej. Ponadto jednostki gospodarcze określone w art. 64 ust. 1 ustawy są zobowiązane do dołączenia do sprawozdania finansowego sprawozdania z przepływu środków pieniężnych. Oprócz tego roczne sprawozdanie finansowe uzupełnia sprawozdanie z działalności jednostki w roku obrotowym. Obowiązek ten dotyczy jednak tylko spółek akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółdzielni.

Pozycje bilansu oraz rachunku zysków i strat są wykazywane tak jak w załącznikach nr 1 - 6 do ustawy. Jednak stosownie do potrzeb i wielkości jednostki ich szczegółowość może być większa.

Sporządzający sprawozdania finansowe powinien pamiętać o fundamentalnych założeniach, które przyjmuje się przy przygotowaniu i prezentacji sprawozdań finansowych. Należy do nich zasada memoriałowa rachunkowości, założenie o kontynuacji działania oraz zasada ostrożnej wyceny.

Zasada memoriałowa oznacza, że każda jednostka w księgach rachunkowych i wyniku finansowym musi ujmować wszystkie osiągnięte przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. Jest więc ona podstawą pozwalającą na otrzymanie znacznie bogatszych informacji niż podstawa kasowa.

Założenie o kontynuacji działania polega przede wszystkim na tym, że jednostka przy wycenie aktywów i pasywów oraz ustalaniu wyniku finansowego przyjmuje założenie, że będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność gospodarczą w nie zmniejszonym istotnie zakresie chyba, że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym.

Zasada ostrożnej wyceny wymaga, aby wycena aktywów i pasywów została dokonana w oparciu o aktualną, ostrożną, realną i rzeczywistą ich wartość.

Właściciele przedsiębiorstw, udziałowcy, akcjonariusze, przyszli inwestorzy, ci, którzy udzielili lub mają zamiar udzielić firmie pożyczek lub kredytów oraz wszyscy pozostali użytkownicy informacji będących treścią sprawozdań finansowych oczekują, iż dane w nich zawarte prezentują prawdziwy i uczciwy obraz firmy. Informacje te powinny więc posiadać następujące cechy jakościowe:

- zrozumiałość - nie mogą być zbyt trudne dla użytkowników posiadających określony zasób wiedzy ekonomicznej,

- wiarygodność - nie mogą zawierać materialnych błędów i stronniczości, wiernie w sposób kompletny odzwierciedlać transakcje i inne zdarzenia, które są ich treścią,

- istotność - powinny ułatwiać ocenę przeszłych, obecnych lub przyszłych zdarzeń i przez to wpływać na podejmowane decyzje ekonomiczne,

- porównywalność - powinny umożliwić przeprowadzenie w czasie i przestrzeni porównań, a to wymaga możliwości identyfikowania różnic w stosowanych zasadach rachunkowości z okresu na okres w ramach jednego przedsiębiorstwa oraz w różnych przedsiębiorstwach.

Z wyżej wymienionych cech jakościowych rachunkowości, a więc i informacji prezentowanej w sprawozdaniach finansowych, w ustawie została wyróżniona istotność. Dana informacja ma cechę istotności, jeżeli wpływa na decyzje gospodarcze. Jej pominięcie lub zniekształcenie może wpłynąć na decyzje gospodarcze podjęte na podstawie sprawozdania finansowego. Istotność jest swoistego rodzaju progiem, którego nie należy przekraczać w zastosowanych uproszczeniach, dotyczących np. łączenia pozycji, rozliczania odchyleń kosztów produkcji między zapasy i wyniki danego okresu itp.

Ustawa przewiduje pomijanie niektórych pozycji przy sporządzaniu bilansu oraz rachunku zysków i strat pod warunkiem, że informacje dotyczące danej pozycji, nie wystąpiły zarówno w roku obrotowym, jak i roku go poprzedzającym. W jednostkach, które w roku obrotowym za jaki sporządza się sprawozdanie finansowe nie osiągnęły dwóch z trzech niżej wymienionych wielkości, tj.:

a. średnioroczne zatrudnienie - 50 osób,

b. suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego - 1.000.000 ECU,

c. przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych wynoszący 2.000.000 ECU istnieje możliwość sporządzenia uproszczonego bilansu i rachunku zysków i strat. W takim wypadku wykazuje się tylko pozycje oznaczone literami i cyframi rzymskimi.

Roczne sprawozdanie finansowe sporządza się nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia bilansowego. Czuwa nad tym kierownik jednostki, który następnie przedstawia sprawozdanie roczne właściwym organom, zgodnie z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, statutem lub umowami (art. 52).

Zgodnie z ustawą badaniom przeprowadzanym przez biegłych rewidentów podlegają sprawozdania finansowe: banków, towarzystw ubezpieczeniowych, biur maklerskich, funduszy powierniczych, spółek akcyjnych oraz pozostałych jednostek gospodarczych, które w każdym z dwóch lat poprzedzających badanie spełniły dwa z trzech warunków:

- średnioroczne zatrudnienie wyniosło 50 osób,

- suma bilansowa na koniec roku nie była mniejsza niż 1.000.000 ECU,

- roczny przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych wyniósł nie mniej niż 3.000.000 ECU.

Mniejsze jednostki podlegają badaniu raz na trzy lata.

Zatwierdzone sprawozdania finansowe większych jednostek gospodarczych podlegają ogłoszeniu w Monitorze Polskim. Sprawozdania te powinny być opatrzone opinią biegłego. Pozostałe jednostki z wyjątkiem budżetowych składają zatwierdzone sprawozdania właściwemu sądowi lub innemu organowi prowadzącemu ich rejestr.

Uwzględnienie w ustawie zagadnień badania i ogłaszania sprawozdań finansowych stanowi potwierdzenie kompleksowego charakteru rachunkowości, która obejmuje proces od momentu wystąpienia operacji gospodarczych i ich udokumentowania oraz ewidencji poprzez sprawozdania finansowe, włącznie z ich zbadaniem, zatwierdzeniem i ogłoszeniem.

Układ i treść bilansu

Bilans jest sprawozdaniem finansowym stanowiącym podstawę oceny sytuacji finansowej i majątkowej firmy. Jest on pierwszym elementem sprawozdania finansowego i jednocześnie podstawowym materiałem źródłowym analizy finansowej przedsiębiorstwa.

Bilans jest usystematyzowanym zestawieniem majątku (aktywa) oraz kapitałów własnych i zobowiązań (pasywa), sporządzane na dzień bilansowy. Lewą stronę bilansu stanowią aktywa informujące o formie, jaką przybrał majątek firmy. Prawa strona (pasywa) przedstawia strukturę źródeł finansowania tego majątku. Inaczej mówiąc pasywa ukazują proporcje między kapitałem własnym a kapitałem obcym w firmie. Charakterystycznym dla bilansu jest to, że aktywa jednostki są zestawiane w kolejności od najmniejszej do największej płynności, pasywa natomiast od najmniej (kapitał własny) do najbardziej (zobowiązania krótkoterminowe) wymagalnych.

Strukturę bilansu dla krajów Unii Europejskiej określa IV Dyrektywa EWG z 25.07.1978 r. o rocznych bilansach przedsiębiorstw. Dostosowująca do niej nasze prawodawstwo ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości przedstawia w załączniku nr 1 schemat bilansu.

Do celów analizy finansowej firmy, szczególnie z punktu widzenia kredytodawcy, pozycje odzwierciedlające majątek i źródła jego finansowania łączone są w grupy o zbliżonej treści ekonomiczno - finansowej i ujmowane w określoną logiczną kolejność. Podstawową strukturę bilansu w świetle Ustawy o rachunkowości przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Podstawowa struktura bilansu w świetle Ustawy o rachunkowości.

AKTYWA	PASYWA
A. Majątek trwały B. Majątek obrotowy C. Rozliczenia między okresowe	A. Kapitał (fundusz) własny B. Rezerwy C. Zobowiązania długoterminowe D. Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne E. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów
Suma aktywów A + B + C	Suma pasywów A + B + C + D + E

Aktywa to zasoby pozostające pod kontrolą podmiotu gospodarczego jako rezultat przeszłych zdarzeń i dzięki którym przewidywany jest przyszły przepływ korzyści ekonomicznych. Składają się na nie majątek trwały, majątek obrotowy oraz rozliczenia międzyokresowe.

Majątek trwały tworzą cztery podstawowe grupy:

Pierwsza grupa aktywów to majątek trwały firmy, w skład którego wchodzą następujące pozycje:

- wartości niematerialne i prawne, a więc nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, w szczególności prawo użytkowania wieczystego gruntu, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawa autorskie, prawo do projektów, wynalazków, patentów, znaków towarowych, a także programy komputerowe o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej, koszty prac rozwojowych i wartość firmy. Wartości niematerialne i prawne wycenia się na dzień bilansowy według wartości księgowej (ceny nabycia lub kosztu wytworzenia bądź wartości po aktualizacji) pomniejszonej o dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne,

- rzeczowy majątek trwały obejmujący środki trwałe i koszty inwestycji rozpoczętych. Środki trwałe to stanowiące własność lub współwłasność jednostki nieruchomości, maszyny, urządzenia, środki transportu i inne, zdatne do użytku w momencie przyjęcia do używania, przedmioty oraz inwentarz żywy. Cechą charakterystyczną środków trwałych jest to, że okres ich używania jest dłuższy niż rok i przeznaczone są na własne potrzeby jednostki lub też oddawane w użytkowanie na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze. Obce środki trwałe używane przez jednostkę na podstawie w/w umów można zaliczyć do środków trwałych jednostki pod warunkiem, że z innych przepisów wynika prawo dokonywania od nich odpisów amortyzacyjnych przez korzystającą z tych środków jednostkę. Wyceny środków trwałych dokonuje się na dzień bilansowy według wartości księgowej pomniejszonej o dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne. Koszty inwestycji rozpoczętych to ogół kosztów pozostających w bezpośrednim związku z nie zakończoną jeszcze budową, montażem lub przekazywaniem do używania nowego lub ulepszonego środka trwałego. Wyceny inwestycji rozpoczętych dokonuje się według cen nabycia lub kosztów wytworzenia,

- finansowy majątek trwały tworzą akcje, udziały, obligacje i inne papiery wartościowe, a także pożyczki długoterminowe o przewidywanym okresie utrzymywania powyżej jednego roku. Z tytułu posiadania przez firmę finansowego majątku trwałego należny jest przychód w postaci dywidendy, udziału w zyskach lub odsetek od obligacji i udzielonych pożyczek. Korzyści jakie płyną z tego źródła, są przychodami finansowymi znajdującymi swe odzwierciedlenie w rachunku zysków i strat. Finansowy majątek trwały, poza pożyczkami długoterminowymi, wyceniany jest na dzień bilansowy według cen nabycia pomniejszonych o odpisy spowodowane trwałą utratą ich wartości. Pożyczki długoterminowe natomiast są wyceniane według wartości księgowej pomniejszonej o rezerwy utworzone na należności od dłużników postawionych w stan likwidacji,

- należności długoterminowe są to należności, których okres spłaty na dzień bilansowy jest dłuższy niż rok. Wyceniane są tak jak pożyczki długoterminowe,

Majątek obrotowy (aktywa bieżące) to aktywa, które zużywają się w ciągu jednego cyklu produkcyjnego. Tworzą je cztery podstawowe grupy:

- zapasy rzeczowych składników majątku obrotowego, czyli nabyte w celu zużycia na własne potrzeby: materiały, wytworzone bądź tylko przetworzone przez jednostkę produkty gotowe lub w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte celem odsprzedaży. Zapasy rzeczowych składników majątku obrotowego wycenia się na dzień bilansowy według wartości księgowej (ceny nabycia lub kosztu wytworzenia), jednak nie wyższej od cen sprzedaży netto. Natomiast zapasy, które utraciły swoje cechy użytkowe wycenia się w cenach sprzedaży netto możliwych do uzyskania,

- należności i roszczenia krótkoterminowe, przez które rozumie się należności, których okres spłaty na dzień bilansowy nie jest dłuższy niż rok. Grupa ta to przede wszystkim udzielane klientom kredyty handlowe. Pozostałą część stanowią należności (nadpłaty jednostki) z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych oraz należności z tytułu nierozliczonych zaliczek pracowników i osób trzecich. Roszczenia to należności których nie uznają nasi dłużnicy, a więc są dochodzone na drodze sądowej. Należności krótkoterminowe wycenia się na dzień bilansowy w kwocie wymagającej zapłaty pomniejszonej o rezerwy utworzone na należności od dłużników postawionych w stan likwidacji, gdy należność nie została zabezpieczona oraz na należności wątpliwe i sporne,

- papiery wartościowe przeznaczone do obrotu tworzone przez udziały lub akcje własne do zbycia, akcje obce, obligacje, bony skarbowe, polisy ubezpieczeniowe na zlecenie i na okaziciela przeznaczone do obrotu. Wycenia się je na dzień bilansowy według cen nabycia nie wyższych od ich cen sprzedaży netto (kursu giełdowego),

- środki pieniężne stanowią grupę majątku obrotowego o najwyższym stopniu płynności. Obejmują one gotówkę w kasie i na rachunkach bankowych, lokaty pieniężne, czeki i weksle obce płatne w ciągu trzech miesięcy od daty ich wystawienia, metale szlachetne, które nie są zaliczane do rzeczowych składników majątku obrotowego. Wartość środków pieniężnych na dzień bilansowy ustala się według ich wartości nominalnej.

Ostatnia grupa aktywów, czyli rozliczenia międzyokresowe obejmuje czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów oraz inne rozliczenia międzyokresowe. W grupie tej wykazuje się rzeczywiście poniesione koszty w okresie sprawozdawczym przypadającym do rozliczenia w następnych okresach. Grupę tę wykazuje się w bilansie według wartości nominalnej.

Pasywa to zobowiązania i kapitał własny. W świetle ram konceptualnych zobowiązanie jest aktualnym zobowiązaniem wynikającym z przeszłych zdarzeń, którego rozliczenie spowoduje w przyszłości odpływ zasobów ucieleśniających korzyści ekonomiczne. Kapitał własny zaś jest odpowiednikiem wkładu właścicieli oraz przyrostu aktywów po potrąceniu zobowiązań na skutek pozostawienia przez właścicieli osiągniętego zysku do dyspozycji firmy.

Pasywa, a więc źródła finansowania majątku firmy obejmują:

A. Kapitał własny,

B. Rezerwy,

C. Zobowiązania długoterminowe,

D. Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne,

E. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów.

Kapitał własny obejmuje równowartość środków pozostawionych firmie do dyspozycji przez jej właścicieli. Równocześnie stanowi on roszczenie właścicieli do aktywów jednostki pozostających po odjęciu sumy wszystkich zobowiązań.

Ujęcie kapitału własnego w bilansie jest zależne od formy prawnej firmy. W spółce cywilnej, jawnej czy komandytowej kapitał własny ma postać jednolitego kapitału podstawowego. Nie istnieją tu żadne ograniczenia prawne co do jego zwiększania lub zmniejszania przez właścicieli.

W spółkach akcyjnych i z o.o. główną część stanowi wyodrębniony kapitał podstawowy (kapitał akcyjny, kapitał udziałowy - założycielski) mający postać kapitału stałego. Pozostałą część kapitału własnego tworzy kapitał zapasowy, rezerwowy i nie podzielony zysk.

Według załącznika nr 1 do ustawy kapitał własny tworzą:

I. Kapitał (fundusz podstawowy), który jest pierwotnym wkładem właścicieli. W spółkach kapitałowych jest on stały, a każda jego zmiana musi być wniesiona do rejestru handlowego. W spółkach osobowych jest on tworzony w dowolnej wysokości i ma charakter zmienny.

Ciekawa sytuacja występuje w spółkach akcyjnych. Tutaj kapitał podstawowy (akcyjny) może być pokryty zarówno aportami rzeczowymi, jak i wpłatami pieniężnymi. Zgodnie z Kodeksem Handlowym aporty muszą być wniesione w całości przed rejestracją spółki. Natomiast akcje sprzedawane za gotówkę muszą być opłacone przynajmniej w 1/4 ich wartości nominalnej. Ponieważ wartość kapitału podstawowego podaje się w bilansie jako łączną wartość nominalną wyemitowanych akcji bez względu na to czy zostały opłacone w całości, czy też tylko w 1/4 kwoty.

II. Należne, lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego, przedstawiano zawsze jako wartość ujemną.

III. Kapitał zapasowy, tworzony:

1. Ze sprzedaży akcji powyżej ich nominalnej wartości. W przypadku, gdy cena sprzedaży akcji na rynku pierwotnym jest wyższa od wartości nominalnej, powstaje tzw. agio - premia emisyjna, która zasila kapitał zapasowy.

2. Zgodnie z Kodeksem Handlowym 8 % zysku netto w roku obrotowym jest przekazywane na poczet kapitału zapasowego, aż do momentu osiągnięcia przez niego wielkości przynajmniej 1/3 kapitału akcyjnego.

3. Zgodnie ze statutem spółki wielkość odpisów z zysku netto może być wyższa.

4. Zgodnie z umową spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wspólnicy mogą być zobowiązani do dopłat na poczet kapitału zapasowego.

IV. Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny będący odzwierciedleniem urzędowych przeszacowań środków trwałych. Powstaje na skutek różnicy wyceny wartości netto środków trwałych.

V. Pozostałe kapitały rezerwowe tworzone z zysków netto w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem poniesienia strat w przyszłości.

VI. Nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych będący wielkością dodatnią, gdy został osiągnięty zysk, a ujemną, gdy firma poniosła straty.

VII. Wynik finansowy netto roku obrotowego.

Rezerwy tworzone są w jednostce ze względu na różnice jakie wynikają między zyskiem brutto a podstawą, według której (w oparciu o przepisy podatkowe) liczy się podatek dochodowy od osób prawnych. Różnice te mogą wynikać np. z tego, że do wyniku finansowego brutto zalicza się rezerwy na przewidywane różne straty. Organy podatkowe uwzględniają natomiast tylko efektywnie poniesione straty. Tak więc naliczony jest podatek od przejściowych różnic, stąd konieczność tworzenia na nie rezerw.

Pozostałe rezerwy tworzy się głównie na niepewne lub sporne należności, a także na te z których zapłatą dłużnik zalega, a spłata ich w najbliższym półroczu najprawdopodobniej nie nastąpi.

Podobnie tworzy się rezerwy na pewne lub prawdopodobne straty z operacji gospodarczych w toku.

Kolejnym elementem składowym pasywów są zobowiązania długoterminowe. Obejmują one zobowiązania, których okres spłaty na dzień bilansowy jest dłuższy niż rok, a więc pożyczki długoterminowe, obligacje własne, długoterminowe kredyty bankowe i inne zobowiązania długoterminowe.

Czwarta grupa pasywów obejmuje zobowiązania krótkoterminowe czyli płatne w okresie krótszym niż rok (pożyczki, obligacje i inne papiery wartościowe, kredyty bankowe, zaliczki otrzymane na poczet dostaw, zobowiązania z tytułu dostaw i usług, zobowiązania wekslowe, zobowiązania z tytułu podatków i ceł, ubezpieczeń społecznych, zobowiązania z tytułu wynagrodzeń i zobowiązania wewnątrzzakładowe). Na dzień bilansowy zobowiązania wykazuje się w kwocie wymagającej zapłaty, a wyemitowane obligacje własne i inne papiery wartościowe według wartości nominalnej.

Ostatnią grupę pasywów stanowią rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów, które obejmują bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów oraz przychody przyszłych okresów.

Bierne rozliczenie międzyokresowe kosztów to przewidywane, lecz nie poniesione wydatki np. wydatek na remont przeprowadzony w danym okresie zostanie poniesiony w okresie przyszłym.

Przychody przyszłych okresów to m.in.: otrzymanie zapłaty za przyszłe świadczenie, dotacje, subwencje i dopłaty do inwestycji oraz prac rozwojowych, kwoty podwyższające należności lub roszczenia, na które uprzednio utworzono rezerwę - do czasu ich zapłaty lub odpisania, itp.

Bilans jest podstawowym źródłem informacji o kredytobiorcy. Umożliwia prezentacje stanu gospodarki firmy a w szczególności dostarcza informacji o płynności i stanie wypłacalności przedsiębiorstwa oraz jego potencjalnych możliwościach przystosowywania się do zmian w otoczeniu. Znając zasoby gospodarcze czyli majątek przedsiębiorstwa i umiejętności zarządzania nimi, łatwiej przewidzieć jego sprawność w osiąganiu nadwyżek pieniężnych w przyszłości. Z kolei informacje dotyczące struktury finansowej kapitału i zobowiązań (a więc dźwigni finansowej) są przydatne do przewidywania przyszłego zapotrzebowania na kredyty i ich majątkowego zabezpieczenia.

Uproszczoną wersję bilansu podaje tabela 2.

Tabela 2. Przykładowy bilans analityczny (aktywa) przedsiębiorstwa.

	Stan na koniec roku
Treść	Poprzedniego		Obrotowego		Zmiany
	suma	%	suma	%	suma	%
Aktywa	4843	100.0	5705	100.0	862	17.8
A. Majątek trwały	1700	35.1	2087	36.6	387	22.8
1.Wartości niematerialne i prawne	27	0.6	50	0.9	23	85.2
2.Rzeczowy majątek trwały	1610	33.2	1962	34.4	352	21.9
3.Finansowy majątek trwały	63	1.3	75	1.3	12	11.9
B. Majątek obrotowy	3143	64.9	3618	63.4	475	16.4
1.Zapasy	1223	25.2	1420	24.9	197	16.1
2.Należności	1312	27.1	1220	21.4	-92	-7.0
3.Papiery wartościowe do obrotu	340	7.0	370	6.5	30	8.0
4.Środki pieniężne	18	0.4	448	7.8	430	-
5.Rozliczenia międzyokresowe czynne	250	5.2	160	2.8	-90	-36.0

źródło: Bień W., „Czytanie bilansu przedsiębiorstwa”, Finans - Serwis, Warszawa 1996 s.67.

Poszczególne pozycje tabeli pokazują procentowy udział danego składnika majątkowego w majątku ogółem. Znajdują się tam również ujęte w ostatniej kolumnie zmiany (odchylenia bezwzględne) w stosunku do roku poprzedniego. Niebezpieczeństwo analizy tych zmian polega na konieczności uwzględnienia wpływu inflacji na poszczególne składniki majątkowe.

Struktura rachunku zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest sprawozdaniem finansowym, które pozwala na badanie źródeł osiągniętego wyniku finansowego. Ukazując zestawienie przychodów i kosztów oraz wyniku netto za okres od początku do końca roku obrotowego informuje w jakim obszarze działalności firmy generowany jest zysk lub strata. Umożliwia rozpoznanie położenia dochodowego firmy, a tym samym ułatwia analizę i wyciąganie wniosków na temat przyszłej działalności.

W konstrukcji rachunku zysków i strat wyróżnia się następujące poziomy tworzenia wyniku netto:

- wynik działalności operacyjnej (podstawowej i pozostałej),

- wynik na operacjach finansowych,

- wynik na operacjach nadzwyczajnych,

- obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.

Tabela 3. Ogólny schemat rachunku zysków i strat.

	Koszty i straty	Przychody i zyski
Działalność operacyjna	Koszty podstawowej działalności operacyjnej. Pozostałe koszy operacyjne	Przychody podstawowej działalności operacyjnej. Pozostałe przychody operacyjne.	Wynik na działalności operacyjnej
Działalność finansowa	Koszty finansowe	Przychody finansowe	Wynik na operacjach finansowych
	Straty nadzwyczajne	Zyski nadzwyczajne	Wynik nadzwyczajny
	Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego		Zysk / strata netto

Rachunek zysków i strat występuje w dwóch wariantach: porównawczym i kalkulacyjnym. W obrębie każdego wariantu ustawodawca przewiduje dwie wersje: tabelaryczną i drabinkową.

Tabela 4. Wariant kalkulacyjny (wersja 1) rachunku zysków i strat.

Koszty i straty

Przychody i zyski

A. Koszty sprzedanych towarów i produktów I. Wartość sprzedanych towarów i materiałów II. Koszty wytworzenia sprzedanych produktów III. Koszty sprzedaży IV. Koszty ogólnego zarządu B. Zysk ze sprzedaży C. Pozostałe koszty operacyjne I. Wartość sprzedanych składników majątku trwałego II. Pozostałe koszty operacyjne D. Zysk na działalności operacyjnej E. Koszty finansowe I. Odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego II. Odsetki do zapłacenia III. Pozostałe F. Zysk brutto na działalności gospodarczej G. Straty nadzwyczajne H. Zysk brutto I. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego I. Podatek dochodowy II. Pozostałe obciążenia J. Zysk netto

A. Przychody ze sprzedaży towarów i produktów I. Przychody ze sprzedaży towarów i materiałów II. Przychody ze sprzedaży produktów B. Strata na sprzedaży C. Pozostałe przychody operacyjne I. Przychody ze sprzedaży majątku trwałego II. Dotacje III. Pozostałe przychody D. Strata na działalności operacyjnej E. Przychody finansowe I. Dywidendy z tytułu udziałów II. Odsetki uzyskane F. Strata brutto na działalności gospodarczej G. Zyski nadzwyczajne H. Strata brutto I. Strata netto

Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i usług stanowią pierwszą część rachunku zysków i strat. Wykazuje się tu sumę należnych przychodów ze sprzedaży towarów, materiałów i produktów wyrażoną w rzeczywistych cenach sprzedaży (bez VAT). Zwroty, upusty cenowe i rabaty są odejmowane od wielkości sprzedaży.

Koszt wytworzenia sprzedanej produkcji obejmuje koszt wytworzenia produktów, usług sprzedanych odbiorcom. W przypadku firmy handlowej koszt towarów sprzedanych obejmuje wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu. Jest to zwykle najbardziej znacząca pozycja odejmowana od sprzedaży. Znajdujące się w tej samej grupie koszty ogólne zarządu to: koszty wynagrodzeń wraz z narzutami pracowników zarządu, zużycie materiałów i energii, amortyzacja obiektów ogólnego przeznaczenia, koszty remontów i konserwacji majątku trwałego służącego potrzebom ogólnym zarządu, usługi transportowe, koszty podróży służbowych, podatki lokalne, ubezpieczenia rzeczowe, itd.

Koszty sprzedaży to koszty związane ze zbytem produktów, a więc takie jak: koszty reklamy, opakowań, koszty transportu, itd.

Aby ustalić wynik na sprzedaży należy od przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów odjąć koszt wytworzenia sprzedanych produktów oraz koszt towarów i materiałów sprzedanych. Otrzymamy w ten sposób wynik brutto na sprzedaży, który pomniejszony o koszy ogólnego zarządu i koszty sprzedaży prezentuje wynik na działalności podstawowej.

Kolejnym etapem jest ustalenie wyniku na całości działalności operacyjnej. Uwzględnia się przy tym pozostałe przychody operacyjne (przychody ze sprzedaży i likwidacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, odpisane zobowiązania przedawnione i umorzone, otrzymane odszkodowania, kary, dotacje, subwencje, itd.) oraz pozostałe koszty operacyjne (koszty spowodowane sprzedażą i likwidacją środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, koszty spowodowane nieplanowanymi odpisami amortyzacyjnymi środków trwałych, odpisane należności przedawnione, umorzone i nieściągalne). Dodając do wyniku ze sprzedaży pozostałe przychody operacyjne i pomniejszając o pozostałe koszty operacyjne otrzymamy wynik na działalności operacyjnej.

Wynik na operacjach finansowych wraz z wynikiem na działalności operacyjnej tworzą wynik na działalności gospodarczej. Ten z kolei powiększony o zyski nadzwyczajne i pomniejszony o straty nadzwyczajne odzwierciedla zysk lub stratę brutto.

Pomniejszenie zysku/straty brutto o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego pozwoli nam obliczyć zysk lub stratę netto, a więc wynik finansowy po opodatkowaniu.

W wariancie porównawczym koszty są przedstawione według rodzajów, przy czym obejmują one wszystkie poniesione koszty. Ponieważ wynik na sprzedaży ustala się na podstawie wartości sprzedanych produktów, a na koniec roku obrotowego może wystąpić produkcja nie zakończona i zapasy nie sprzedanych produktów, suma kosztów rodzajowych różnić się będzie od sumy kosztu wytworzenia produkcji sprzedanej, kosztów sprzedaży i kosztów ogólnego zarządu. Powstała różnica oznacza zmianę stanu produktów. Zmiana ta koryguje przychody ze sprzedaży produktów:

- in plus, jeśli nastąpił przyrost stanu produktów,

- in minus, jeśli nastąpiło zmniejszenie stanu produktów,

Pozostałe elementy rachunku wyników są identyczne dla obu wariantów.

Tabela 5. Wariant porównawczy (wersja I) rachunku zysków i strat.

Koszty i straty	Przychody i zyski
A. Koszty działalności operacyjnej I. Wartość sprzedanych towarów i materiałów II. Zużycie materiałów i energii III. Usługi obce IV. Podatki i opłaty V. Wynagrodzenia VI Świadczenia na rzecz pracowników VII. Amortyzacja VIII. Pozostałe	A. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi I. Przychody ze sprzedaży produktów II. Zmiana stanu produktów III. Przychód ze sprzedaży towarów i materiałów IV. Koszty wytworzenia świadczeń na własne potrzeby

Podsumowanie

Wprowadzony wzór rachunku wyników jest dostosowany do potrzeb sprawozdawczości wszystkich podmiotów gospodarczych. Jednak w zależności od formy organizacyjno - prawnej, będzie on różnił się niektórymi elementami podziału wyniku finansowego. W przedsiębiorstwach, w których wynikiem jest strata, w rachunku wyników nie wystąpią elementy podziału wyników, lecz przedsiębiorstwo będzie musiało w sprawozdawczości finansowej zaprezentować źródła pokrycia straty. Firma zamierzająca w sposób stabilny w dłuższym okresie czasu funkcjonować na rynku musi przynosić zyski. Ze stratami możemy pogodzić się, gdy mają charakter przejściowy. Jednak w perspektywie dłuższego czasu zyski powinny z nadwyżką rekompensować poniesione wcześniej straty.

Analiza danych analitycznego rachunku zysków i strat pozwala ustalić ogólne źródła osiągniętego wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Możliwe jest także badanie prognostyczne, dające orientację o spodziewanych zmianach ogólnej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Bibliografia

1. Bednarski L. „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie”, PWN, Warszawa 1997.

2. Bednarski T., Waśniewski T., „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem”, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996.

3. Bień W., Czytanie bilansu przedsiębiorstwa, Finans - Serwis, Warszawa 1996.

4. Ignatowski R., Marcinkowska M., Marcinkowski J., Sprawozdawczość finansowa firm w 1995r., ODDK, Gdańsk 1995.

5. Jarugowa A.,Nowa ustawa o rachunkowości - zmiany i nowe rozwiązania, ODDK, Gdańsk 1995.

6. Jarugowa A., Walińska E., „Zasady sporządzania sprawozdania finansowego w świetle Ustawy o rachunkowości”, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1995.

7. Sierpińska M., Jachna T. „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych”, PWN, Warszawa 1993.

Spis tablic

Tabela 1. Podstawowa struktura bilansu w świetle Ustawy o rachunkowości..........................8.

Tabela 2. Przykładowy bilans analityczny (aktywa) przedsiębiorstwa.............................14.

Tabela 3. Ogólny schemat rachunku zysków i strat..............................................................15.

Tabela 4. Wariant kalkulacyjny (wersja 1) rachunku zysków i strat.......................................16.

Tabela 5. Wariant porównawczy (wersja I) rachunku zysków i strat......................................18.

Jarugowa A. „Nowa ustawa o rachunkowości - zmiany i nowe rozwiązania”, ODDK, Gdańsk 1995, s.7-8.

Ignatowski R., Marcinkowska M., Marcinkowski J., „Sprawozdawczość finansowa firm”, ODDK, Gdańsk 1997, s.6-7.

Bednarski T., Waśniewski T., „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem”, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s. 71.

Jarugowa A., „Nowa ustawa o ...”, op. cit., s.14.

Jarugowa A., „Nowa ustawa o...”, op. cit., s. 51.

Ignatowski R., Marcinkowska M., Marcinkowski J., „Sprawozdawczość finansowa ....”, op. cit., s.23.

Jarugowa A., Walińska E., „Zasady sporządzania sprawozdania finansowego w świetle Ustawy o rachunkowości”, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1995, s.10.

Ignatowski R., Marcinkowska M., Marcinkowski J., „Sprawozdawczość finansowa...”, op. cit., s.69.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---