USTAWA

• Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi, Radzie Ministrów, grupie 100 tyś. obywateli mających bierne prawo wyborcze

• Projekt rozpatruje się w trzech czytaniach, poprawki mogą wnosić: wnioskodawca projektu, posłowie, Rada Ministrów, projekt może być opracowywany w komisji

• Ustawę przyjmuje się zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy posłów

• Uchwaloną ustawę przekazuje się do Senatu

• Senat ma 30 dni na: przyjęcie jej bez zmian, uchwalenie poprawek, odrzucenie w całości - jeśli w ciągu 30 dni nic nie zrobi, ustawę uważa się za przyjętą

• Jeśli Senat zaproponował poprawki, albo odrzucił ustawę, wraca ona do Sejmu - ten uchwałę Senatu może odrzucić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny posłów, inaczej uchwałę (poprawkę lub odrzucenie) Senatu uważa się za przyjętą

• Następnie ustawę przedstawia się Prezydentowi do podpisu - ma na to 21 dni, może w tym czasie wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją, nie może odmówić jej podpisania, jeśli Trybunał stwierdzi zgodność, jeśli jednak Trybunał stwierdził jej niezgodność z Konstytucją, prezydent odmawia jej podpisania

• Jeśli Prezydent nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału, może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia

• Sejm może przyjąć ustawę ponownie w tym samym brzmieniu większością 3/5 w obecności co najmniej połowy posłów; w takim wypadku Prezydent w ciągu 7 dni podpisuje ustawę, nie może jej skierować do Trybunału

• Po podpisaniu Prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw

ROZPORZĄDZENIA

• Wydawane są przez organy wskazane w Konstytucji:

• Prezydent

• Rada Ministrów

• Ministrowie

• Na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jego wykonania

• Upoważnienie określa organ właściwy

• Organ upoważniony nie może przekazać swoich kompetencji

• Zakres spraw przekazanych do uregulowania

• Wytyczne dotyczące treści aktu

Akty prawa wewnętrznego

• Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i Ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.

• Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy.

• Uchwały i zarządzenia nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.

• Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem przez Trybunał Konstytucyjny.

Akty prawa miejscowego

Na podstawie upoważnień ustawowych gminie przysługuje prawo stanowienia aktów prawa miejscowego obowiązujących na obszarze gminy.

Na podstawie niniejszej ustawy organy gminy mogą wydawać akty prawa miejscowego w zakresie:

• wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych,

• organizacji urzędów i instytucji gminnych,

• zasad zarządu mieniem gminy,

• zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

• jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. 

W zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

• Przepisy porządkowe mogą przewidywać za ich naruszanie karę grzywny wymierzaną w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach.

Akty prawa miejscowego ustanawia:

• rada gminy w formie uchwały.

• członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego

• W przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydać wójt, w formie zarządzenia.

• Zarządzenie podlega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy. Traci ono moc w razie odmowy zatwierdzenia bądź nieprzedstawienia do zatwierdzenia na najbliższej sesji rady.

• W razie nieprzedstawienia do zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia zarządzenia rada gminy określa termin utraty jego mocy obowiązującej.

• Wójt przesyła przepisy porządkowe do wiadomości wójtom sąsiednich gmin i staroście powiatu, w którym leży gmina, następnego dnia po ich ustanowieniu.

Prawo Unii Europejskiej

AKTY ONZ

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych 1966

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966

• Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej 1966

• Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych 1975

• Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet 1979

• Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego, Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania 1984

• Konwencja Praw Dziecka 1989

• Deklaracja w Sprawie Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych 1992

• Deklaracja Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych 1993

• Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych 2007

Akty Rady Europy

• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 1950

• Europejska Karta Socjalna 1961

• Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu 1987

• Zalecenie w sprawie spójnej polityki wobec osób z niepełnosprawnością 1992

• Konwencja o ochronie praw człowieka i godności jednostki ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny 1997

• Rekomendacja w sprawie zasad dotyczących prawnej ochrony niekompetentnych osób dorosłych 1999

• Zalecenie Plan działań Rady Europy dla promocji praw i pełnego uczestnictwo osób niepełnosprawnych w społeczeństwie 2006

Akty Unii Europejskiej

• Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników 1989 r.

• Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie równych szans osób niepełnosprawnych „Nowa strategia Wspólnoty Europejskiej w odniesieniu do osób niepełnosprawnych” 1996 r.

• Rezolucja Rady w sprawie równości szans osób z niepełnosprawnościami 1996 r.

• Traktat amsterdamski 1999 r., art. 13

• Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 2000 r.

• Dyrektywa Rady ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 2000 r.

• Dyrektywa 2001 roku o pojazdach dla przewozu pasażerów, które zawierają więcej niż osiem miejsc siedzących oprócz miejsca dla kierowcy, zwana „Autobusy i autokary”

• Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2001 r. ustanawiająca program działań Wspólnoty wspierający współpracę między Państwami Członkowskimi w celu zwalczania wyłączenia społecznego 2002-2006

• Decyzja Rady 2001 r. w sprawie Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych - 2003

• Rezolucja Rady 2003 r. o włączaniu społecznym - przez dialog społeczny i partnerstwo

• Rezolucja Rady 2003 r. o promowaniu zatrudnienia i społecznej integracji osób niepełnosprawnych

• Komunikat Komisji Europejskiej 2003 r. Równe Szanse dla osób z niepełnosprawnościami: Europejski Plan Działania 2004-2010

• Rezolucja Parlamentu Europejskiego 2006 r. w sprawie ochrony socjalnej i integracji społecznej

• Decyzja Komisji Europejskiej 2007 r. w sprawie wsparcia dla zakładów aktywności zawodowej

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej

• Zbiór fundamentalnych praw człowieka uchwalony i podpisany w dniu 7 grudnia 2000 r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w imieniu trzech organów Unii Europejskiej: Parlamentu, Rady oraz Komisji.

• Miała stać się wiążąca jako część Konstytucji dla Europy z 2004 r.

• Powtórnie, z pewnymi poprawkami, podpisana przez przewodniczących tych organów podczas szczytu w Lizbonie w dniu 12 grudnia 2007 r.

• Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez Traktat lizboński podpisany 13 grudnia 2007 roku.

• Karta zaczęła obowiązywać jako prawo pierwotne 1 grudnia 2009 r.

• Zastrzeżenie wobec UK i Polski oraz Czech - protokół 9:

• Karta nie rozszerza zdolności ETS ani żadnego sądu lub trybunału obu państw do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej stwierdzone

• W zakresie praw socjalnych Karta nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej Polski, UK i Czech

• Godność człowieka (art. 1-5):
  ochrona godności ludzkiej; prawo do życia (w tym zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do integralności cielesnej (w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części, zakaz klonowania w celach reprodukcyjnych); zakaz tortur i poniżającego traktowania lub karania; zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej.

• Wolność (art. 6-19):
  prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego; prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego; ochrona danych osobowych; prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny; wolność myśli, sumienia i religii; wolność przepływu informacji i wyrażania opinii; wolność zgromadzania się i stowarzyszania się; wolność sztuki i badań naukowych; prawo do edukacji; wolność wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym państwie UE; wolność prowadzenia działalności gospodarczej; prawo własności (w tym własności intelektualnej); prawo do azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji.

• Równość (art. 20-26):
  równość wobec prawa; zakaz wszelkiej dyskryminacji; poszanowanie różnorodności kulturowej, religijnej i językowej; równość płci, ale przy dopuszczeniu "specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie reprezentowanych"; prawa dziecka; prawa osób starszych; integracja osób niepełnosprawnych.

• Solidarność (art. 27-38):
  prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i wspólnych działań; prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej; prawo do ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków pracy; zakaz pracy dzieci i ochrona pracującej młodzieży; zakaz zwolnień z powodu macierzyństwa, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego; prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona środowiska; ochrona konsumenta.

• Prawa obywatelskie (art. 39-46):
  prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej.

• Wymiar sprawiedliwości (art. 47-50):
  prawo do rzetelnego procesu sądowego; domniemanie niewinności i prawo do obrony; zasada legalizmu i proporcjonalności w procesie karnym; ne bis in idem (nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do których został już uniewinniony lub skazany).

Prawa i wolności człowieka w Konstytucji RP

Źródłem praw i wolności człowieka jest przyrodzona, niezbywalna i nienaruszalna godność człowieka. Obowiązkiem władz publicznych jest poszanowanie i ochrona godności człowieka.

Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym, a w szczególności do kształcenia, zatrudnienia i awansów, jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Z praw i wolności na terytorium RP korzystają wszyscy niezależnie od obywatelstwa.

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

PRAWA OSOBISTE

• RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.

• Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.

• Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

• Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.

• Pozbawianie i ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godz. przekazany do dyspozycji sądu, który ma 24 godz. na wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

• Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

Prawa związane z wymiarem sprawiedliwości

• Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, chyba że jest to czyn prawa międzynarodowego.

• Zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu. Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, nie ściganych z przyczyn politycznych, ulega zawieszeni do czasu ustania tych przyczyn.

• Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony.

• Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

• Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozstrzygnięcia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok jest ogłaszany publicznie.

• Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w wypadkach określonych w ustawie na mocy orzeczenia sądu.

• Mniejszości narodowe i etniczne będące obywatelami polskimi mają zapewnioną wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury, tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej.

Prawa do życia prywatnego

• Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

• Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w wypadkach określonych w ustawie i na podstawie orzeczenia sądu.

• Wychowanie powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.

• Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ograniczenie może nastąpić tylko w wypadkach określonych w ustawie.

• Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie może nastąpić jedynie w wypadkach i w sposób określony w ustawie.

• Nikt nie może być zobowiązany do ujawniania informacji o innej osobie inaczej niż na podstawie ustawy. Władze publiczne nie mogą gromadzić informacji o obywatelach innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawa. Każdy ma prawo wglądu do dokumentów urzędowych i zbiorów danych jego dotyczących oraz żądania sprostowania lub usunięcia informacji nieprawdziwych.

• Każdy ma prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, wstępu na posiedzenia organów kolegialnych z możliwością rejestracji obrazu i dźwięku, wglądu w dokumenty. Ograniczenie tego prawa może wynikać jedynie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób, ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego Państwa.

Prawo do poruszania się

• Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium RP oraz prawo wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Każdy może swobodnie opuścić RP. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.

• Obywatela polskiego nie można ekstradować, chyba że taka możliwość wynika z ratyfikowanej umowy międzynarodowej:

• o ile czyn został popełniony poza RP

• jest w Polsce karalny w czasie popełnienia i w czasie składania wniosku

• chyba że chodzi o zbrodnię ludobójstwa, przeciwko ludzkości, wojenną lub agresji.

Ekstradycja może nastąpić do innego kraju lub przed międzynarodowy trybunał karny.

• Ekstradycja jest zakazana, jeśli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać prawa i wolności człowieka. O dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.

• Cudzoziemcy mogą w Polsce uzyskać azyl, a nawet status uchodźcy.

Wolności osobiste

• Każdemu zapewnia się wolność religii i sumienia, co obejmuje wolność wyznawania religii według własnego wyboru, uprawianie kultu, nauczanie, posiadanie świątyń.

• Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa lub nieuczestniczenia w praktykach religijnych.

• Religia kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

• Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.

• Nikt nie może być zobowiązany przez władze państwowe do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

• Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy, gdy jest to konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić koncesje na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej

Wolności publiczne

• Zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenia może wprowadzać ustawa.

• Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się, w tym w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników, organizacjach pracodawców. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z konstytucją lub ustawą, o czym orzeka sąd. Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych pracowników lub pracodawców może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie dopuszcza prawo międzynarodowe.

• Związki zawodowe mają prawo do strajku i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne można zakazać strajku lub ograniczyć prawo jego prowadzenia w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub dziedzin.

• Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby cywilnej na jednakowych zasadach.

• Obywatel polski ma prawo wyboru organów publicznych i udziału w referendum, jeśli najpóźniej w dniu wyborów skończy 18 lat. Prawo to nie przysługuje osobom, które orzeczeniem sądu są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych lub wyborczych.

• Każdy ma prawo składać petycje, wnioski, skargi w interesie publicznym, własnym lub za zgodą innej osoby - w interesie tej osoby.

• Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres ochrony określa ustawa.

Prawa ekonomiczne

• Każdy ma prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Własność może być ograniczona jedynie w drodze ustawy w zakresie, w jakim nie narusza istoty prawa własności.

• Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę. Stałe zatrudnianie dzieci poniżej 16 roku życia jest zakazane. Minimalną wysokość wynagrodzenia określa ustawa.

• Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.

• Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

• Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów. Maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.

• Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego. Zakres i formy określa ustawa.

Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania. Ochronę lokatorów określa ustawa.

PRAWA SOCJALNE

• Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, zakres i warunki udzielania świadczeń określa ustawa.

• Szczególna opieka zdrowotna ma być zapewniona dzieciom, kobietom w ciąży, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

• Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

• Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych o zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

• Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

• Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy określonej w ustawie.

RP zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy może żądać od władz publicznych ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. Organy i osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględniania zdania dziecka

Prawa związane z nauką

• Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób określenia obowiązku szkolnego określa ustawa.

• Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić odpłatność niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.

• Rodzice mają prawo wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół, warunki i formy nadzoru określa ustawa.

• Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. Wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów, warunki pomocy określa ustawa.

• Zapewnia się autonomię szkół wyższych na warunkach określonych w ustawie.

• Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania oraz korzystania z dóbr kultury.

• Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. Władze wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy środowiska.

System sądownictwa w Polsce

Konstytucyjne organy wymiaru sprawiedliwości:

• Sąd Najwyższy

1. Sądy powszechne

2. Sądy administracyjne

3. Sądy wojskowe

• Trybunał Konstytucyjny

• Trybunał Stanu

• Trybunały międzynarodowe

Pozakonstytucyjne organy ścigania:

1. Prokuratura

2. Policja

3. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Straż Graniczna, Straż Miejska, Straż Lasów Państwowych i in.

4. Międzynarodowe organy ścigania: Interpol, Europol

WYKŁAD 4

Zasady wymiaru sprawiedliwości

• Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości - wyroki wydawać mogą tylko sądy (wyjątek - mandat za wykroczenie), pozbawiać wolności mogą tylko sądy

• Zasada niezależności sądownictwa - wyjątek - prawo łaski Prezydenta

• Zasada niezawisłości sędziów - wobec stron i innych organów władzy:

• Podległość tylko Konstytucji i ustawom/aktom międzynarodowym wyższego lub równego rzędu - prawo skierowania do TK zapytania o zgodność ustawy z Konstytucją

• Powołanie na czas nieoznaczony przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa - nieusuwalność sędziów - tylko z ustawowo określonych wypadkach wyłącznie na mocy orzeczenia sądu

• Immunitet formalny - ściganie za przestępstwa tylko za zgodą sądu dyscyplinarnego, ściganie za wykroczenia - tylko dyscyplinarne

• Zakaz przynależności do partii politycznych, sprawowania mandatu parlamentarnego oraz powołania na stanowisko w administracji państwowej

• Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

• Zasada wieloinstancyjności postępowania

Sąd Najwyższy

• Organizacja:

• Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego - powoływany przez Prezydenta spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN na okres 6 lat

• Prezesi Sądu Najwyższego - powoływani przez Prezydenta na wniosek Pierwszego Prezesa SN spośród sędziów SN w stanie czynnym - zastępcy Pierwszego Prezesa kierujący izbą SN:

1. Cywilną

2. Karną

3. Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

4. Wojskową

Funkcje:

• Rozpatrywanie kasacji od orzeczeń

• Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne - wykładania przepisów prawa - nie mają waloru powszechnego obowiązywania, wiążą tylko inne składy SN, jeśli uzyskały rangę zasady prawnej

• Stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu, Senatu i na urząd Prezydenta oraz ważności referendów krajowych

Sądy powszechne




Sądy międzynarodowe

• Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu - sąd Rady Europy

• Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu - sąd Unii Europejskiej

• Międzynarodowy Stały Trybunał Karny w Hadze - sąd karny od zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości powołany Statutem Rzymskim

WYKŁAD 5

Ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów z 8 czerwca 2001 r. (weszła w życie 1 stycznia 2006 r.)

Wykonywanie zawodu psychologa polega na świadczeniu usług psychologicznych, a w szczególności na:

• diagnozie psychologicznej,

• opiniowaniu,

• orzekaniu,

• psychoterapii,

• udzielaniu pomocy psychologicznej,

• prowadzeniu badań naukowych w dziedzinie psychologii,

• działalność dydaktyczną zakresie psychologii.

Osoba, która świadczy usługi psychologiczne, nie mając prawa wykonywania zawodu psychologa, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny - jest to wykroczenie

Problemy z ustawą o zawodzie psychologa

Na listę psychologów według ustawy wpisuje się osobę, która łącznie spełnia następujące warunki:

• uzyskała w polskiej uczelni dyplom magistra psychologii lub uzyskała za granicą wykształcenie uznane za równorzędne w Rzeczypospolitej Polskiej,

• posiada pełną zdolność do czynności prawnych,

• włada językiem polskim w mowie i piśmie w zakresie koniecznym do wykonywania zawodu psychologa,

• odbyła podyplomowy staż zawodowy, pod merytorycznym nadzorem psychologa posiadającego prawo wykonywania zawodu, który ponosi odpowiedzialność za czynności zawodowe wykonywane przez psychologa-stażystę - brak staży.

Prawo wykonywania zawodu psychologa powstaje z chwilą dokonania wpisu na listę psychologów Regionalnej Izby Psychologów - do tej pory faktycznie nie powstał samorząd psychologów, a więc brak takich izb, co skutkuje niemożnością uzyskania wpisu na listę psychologów, a więc formalnie wykonywania zawodu psychologa

Minister Pracy i Polityki Społecznej, Jolanta Fedak, skierowała do społecznej konsultacji projekt ustawy o uchyleniu ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, zgodnie z którym straciłaby moc ustawa o zawodzie i samorządzie psychologów oraz zlikwidowany zostałby Komitet Organizacyjny Izb Psychologów, jego uchwały utraciłby moc oraz wygasłyby wszelkie decyzje  wydane na podstawie tej ustawy.

Głównym powodem takiej decyzji jest wieloletnia niemożności stosowania ustawy w praktyce i uzyskania prawa do wykonywania zawodu psychologa.

Minister właściwy do spraw zdrowia, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Psychologów, określi, w drodze rozporządzenia, standardy stosowania psychoterapii przez psychologów wobec osób z chorobami i problemami zdrowotnymi określonymi w obowiązującej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ogłaszanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) - rozporządzenie do tej pory nie zostało wydane!

Zgodnie z ustawą psycholog może uzyskać tytuł specjalisty w określonej dziedzinie psychologii po odbyciu szkolenia, określonego programem specjalizacji, i złożeniu egzaminu państwowego albo po uznaniu równorzędnego tytułu specjalisty uznanego za granicą.

• Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, określi szczegółowe zasady, tryb i warunki uzyskiwania specjalizacji zawodowych przez psychologów, w tym tryb przeprowadzenia egzaminu państwowego, mając na uwadze zapewnienie wysokiego poziomu usług psychologicznych osobom z nich korzystającym - brak rozporządzenia = niemożność uzyskania tytułu.

Minister właściwy do spraw pracy powołuje Komisję Ekspertów w składzie 7 osób i określa, w drodze rozporządzenia, sposób działania Komisji Ekspertów oraz zasady wynagradzania jej członków - brak.

• Psycholog może wykonywać prywatną praktykę psychologiczną, jeżeli posiada -

• zezwolenie Marszałka województwa po uwzględnieniu warunków określonych przez Komisję Ekspertów, zapewniających właściwy poziom świadczenia usług psychologicznych w ramach prywatnych praktyk psychologicznych.

Komisja Ekspertów ustala i aktualizuje listę metod i narzędzi psychologicznych zastrzeżonych wyłącznie do stosowania przez psychologów

Zasady wykonywania zawodu psychologa

Zgoda klienta na podjęcie usług psychologicznych - podjęcie usług psychologicznych następuje za zgodą osoby stanowiącej podmiot diagnozowania i oddziaływania psychologicznego.

• Zgoda nie jest wymagana w przypadkach określonych w przepisach Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego oraz w Ustawie o ochronie zdrowia psychicznego

• Zgoda na przeprowadzenie badań nie jest wymagana także w stosunku do osób podlegających kwalifikacji wojskowej, kierowanych do specjalności i funkcji zgodnie z kryteriami doboru takich osób do poszczególnych specjalności wojskowych, oraz osób ubiegających się o przyjęcie do zawodowej służby wojskowej.

Informowanie klienta - psycholog informuje klienta o celu postępowania, jego przebiegu, wynikach i sposobie ich udostępniania oraz powinien uzyskać akceptację planowanych czynności.

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej - psycholog ma nieograniczony w czasie obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z klientem, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.

• Tajemnica nie obowiązuje, gdy:

• poważnie jest zagrożone zdrowie, życie klienta lub innych osób,

• tak stanowią ustawy - zwolnić z tajemnicy może sąd i prokurator, musi wydać specjalne postanowienie, nie jest objęty tajemnicą przed organem powołującym biegły psycholog

Odpowiedzialność dyscyplinarna psychologa

Członkowie samorządu psychologów podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za:

• zawinione naruszenie obowiązków zawodowych,

• czyny sprzeczne z zasadami etyki określonymi w Kodeksie Etyki Zawodowej - nieuchwalony,

• uporczywe uchylanie się od płacenia składek członkowskich.

Karami dyscyplinarnymi są:

• upomnienie,

• nagana z ostrzeżeniem,

• zawieszenie w prawie do wykonywania zawodu na czas od 3 do 12 miesięcy,

• skreślenie z listy psychologów z pozbawieniem prawa wykonywania zawodu.

Postępowanie dyscyplinarne toczy się przed Regionalną Komisją Dyscyplinarną.

• Regionalny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej przeprowadza postępowanie przygotowawcze. Niezależnie od wyników tego postępowania wniesienie sprawy do Komisji następuje nie później niż w ciągu 90 dni od wpłynięcia wniosku.

• W postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności zawodowej obwiniony psycholog ma prawo do obrońcy.

• Odwołanie od orzeczenia Regionalnej Komisji Dyscyplinarnej do Krajowej Komisji Dyscyplinarnej przysługuje stronom w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem.

• Od orzeczenia wydanego przez Krajową Komisję Dyscyplinarną przysługuje odwołanie do sądu apelacyjnego.

Biegły psycholog przed sądem karnym

• Przesłuchanie świadka

• Obowiązkowo - wobec dziecka poniżej 15 roku życia pokrzywdzonego przestępstwem seksualnym lub przemocowym w rodzinie

• Fakultatywnie - jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń

• Badanie psychologiczne świadka dla celów dowodowych

• Portret psychologiczny sprawcy

• Badanie psychologiczne oskarżonego dla celów oceny jego osobowości, motywacji, ustalenia kary indywidualnie skutecznej itp.

• Badania wariograficzne - za zgodą osoby, w celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych

• Poza tym przypadkiem niedopuszczalne jest stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

• Niepoczytalność - na wniosek psychiatrów, w szczególności wobec sprawców przestępstw seksualnych

• Umieszczenie niepoczytalnego w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym

• Umieszczenie dewianta seksualnego na leczeniu zamkniętym lub ambulatoryjnym i wdrożenie kastracji farmakologicznej

• Mediacja w sprawach karnych

• Psycholog w więzieniu, w szczególności na oddziałach odwykowych i terapeutycznych

Środki zabezpieczające

• Sąd może orzec środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa i seksuologa przy przestępcach seksualnych.

• Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.

• Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne.

• Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie tego sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie; zarządzenie nie może być wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu.

• Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.

• Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo skierowane przeciwko wolności seksualnej, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, sąd może orzec umieszczenie sprawcy, po odbyciu tej kary, w zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne, w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii, zmierzających do zapobieżenia ponownemu popełnieniu takiego przestępstwa, w tym w szczególności poprzez obniżenie zaburzonego popędu seksualnego sprawcy. Terapii farmakologicznej nie stosuje się, jeżeli jej przeprowadzenie spowodowałoby niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia skazanego.

• Obligatoryjnie wobec sprawcy gwałtu na małoletnim poniżej 15 roku życia, gwałtu zbiorowego lub gwałtu kazirodczego

• W okresie do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary sąd ustala:

• potrzebę i sposób wykonywania powyższego środka,

Sąd zarządza umieszczenie w zakładzie zamkniętym, jeżeli sprawca uchyla się od leczenia ambulatoryjnego określonego

1




Pracy i ubezpieczeń

społecznych

Gospodarczy

Karny

Cywilny i rodzinny

Rejestrowy (KRS)

Ksiąg wieczystych

Gospodarczy

Pracy

Grodzki

Rodzinny, opiekuńczy

i nieletnich

Karny

Cywilny

Sąd Rejonowy

(I instancja)

Sąd Okręgowy

(I instancja)

Sąd Okręgowy

(odwoławczy

II instancja)

Sąd Apelacyjny

(odwoławczy

II instancja)

Sąd Najwyższy

(kasacyjny)

---