Religioznawstwo Zagadnienia:
Wielość definicji religii. Definicje analityczno-rzeczowe (strukturalne, genetyczne, funkcjonalne).
Klasyfikacja religii (Żywe, wymarłe; plemienne, narodowe; naturalne, założone; ateistyczne, politeistyczne, deistyczne, monoteistyczne).
Powstanie i rozwój dziedziny religioznawstwa.
Religia jako przedmiot różnych nauk.
Religioznawstwo a teologia.
Religia jako doktryna, kult, organizacja i doświadczenie.
Cechy diagnostyczne doświadczenia religijnego.
Typy mistyki
Przeciwstawienie sacrum i profanum (R. Otto, M. Eliade)
Współczesny kontekst rozwoju religii.
Hinduizm (charakter i źródła, centralne elementy Wielkiej Tradycji, Bogowie, kult)
Śrawakajana: pierwszy obrót Kołem Dharmy (czwórka szlachetnych prawd Buddyzmu, ośmioraka szlachetna droga, karma i samsara, Koło życia, nauki o nie-ja, nirwana)
Mahajana: drugi obrót Kołem Dharmy (ideał Bodhisattwy).
Wadżrajana: trzeci obrót Kołem Dharmy (buddyzm tybetański).
Judaizm pierwotny, świątynny, rabiniczny.
Literatura religijna Judaizmu.
Uniwersalizm i partykularyzm żydowski.
Narodziny anachoretyzmu# i cenobityzmu.#
Formowanie się teologii monastycznej i patrystycznej.#
Rozłamy doktrynalne w Kościele Wschodnim (Arianizm, Nestorianizm, Monofizytyzm).#
Sobory powszechne i ich typy (Cesarskie sobory starożytności, średniowieczne sobory chrześcijaństwa zachodniego, Nowożytne, katolickie sobory Kościoła konfesyjnego).?
Ustalenia Soboru Nicejskiego I (325).#
Ustalenia Soboru Konstantynopolitańskiego I (381).#
Ustalenia Soboru Efeskiego (431).#
Ustalenia Soboru Chalcedońskiego (451).#
Istota sporu o filioque.#
Dwie drogi teologiczne: Droga afirmacji (katafatyczna) i droga negacji (apofatyczna).
Cechy odróżniające prawosławie od katolicyzmu.#
Zasady odróżniające protestanckie ugrupowania religijne od Kościoła katolickiego.
Zasady dogmatyki ewangelickiej: Sola Scriptura, Sola Chrystus, Sola gratia, sola fide.#
Islam.
Dialog międzyreligijny.
1. Wielość definicji religii. Definicje analityczno-rzeczowe (strukturalne, genetyczne, funkcjonalne)
definicja strukturalna
analiza ze względu na strukturę zjawiska, religia jako postawa relacyjna
Scheler - religia to osobisty stosunek człowieka do Boga
definicja genetyczna
Pochodzenie i źródło procesu powstawania religii; zjawisko religii jako skutek innych faktów kulturowych.
Freud. Ludzie pierwotni żyją w hordach. Na ich czele stoi potęzny ojciec. Zabronił synom dostępu do samic, zostali wypędzeni. Synowie zabili ojca i go zjedli. Ojciec budził lęk ale jednocześnie był wzorem. Ukształtowała się świadomość winy syna. Tabu i totemizm - zakaz zabijania zwierzęta totemicznego, potępianie kazirodztwa
Najbardziej doskonała forma religii to religia skomplikowana (chrześcijaństwo)
Podstawa rozwoju kultury to rozwój religii.
definicja funkcjonalna
Do czego religia służy, zachowania religijne
Durkheim - religia porządkuje życie społeczne i integruje społeczeństwo
Weber - fakt, który integruje człowieka na mocy czegoś, co jest poza światem
2. klasyfikacja religii - żywe-wymarłe, plemienne - narodowe, naturalne - założone, ateistyczne - politeistyczne, deistyczne - monoteistyczne
3. Powstanie i rozwój dziedziny religioznawstwa / 4. Religia jako przedmiot różnych nauk.
RELIGIOZNAWSTWO-
dyscyplina badawcza, której przedmiotem zainteresowań jest religia we wszystkich jej aspektach i przejawach
podejście empiryczne, antropologiczne, porównawcze
do końca XIX wieku tylko - teologia, filozofia religii
XVIII - podejście antropocentryczne - religia nie jest rozważaniem czym jest sacrum, najważniejszy jest człowiek
XIX - nauki humanistyczne. Nowa refleksja - religia jako zjawisko które dotyczy całej ludzkości.
Na świecie są różne religie -podejście porównawcze
Buduje się hipotezy o powstaniu i rozwoju religii
Stosuje się metody, które panują w nauce, historia nauk o kulturze
-filologia
-metoda ewolucyjno-etnograficzna
-materializm historyczny
-psychologia
-socjologia
-historia kulturowa
-fenomenologia
XX powstanie hermeneutyki religijnej
5. Religioznawstwo a teologia
religioznawstwo |
teologia |
Bada wszystkie znane systemy religijne, wszystkie religie są równouprawnionymi obszarami badawczymi |
Bada jedną, własną religię |
Opisuje fakty i zjawiska |
Konkluzje normatywne |
Ma cel poznawczy |
Poza celami poznawczymi głównym zadaniem są apolgetyki (obrona wiary) |
empiryczna |
Aprioryczna |
6. Religia jako doktryna, kult, organizacja i doświadczenie
Keller - zarys dziejów religii, schematyczny układ, poziomy te są sztucznie wyodrębnione
a. doktryna religijna - teoria boga (teologia), wiedza o bogu, istnienie powstawanie i rozwój bóstw
teoria świata (kosmologia) jak powstał świat
teoria człowieka (antropologia) stworzenie teorii zbawienia
zorganizowany system ujmowania świata i rzeczywistości, zawiera szereg elementów normatywnych. Bezpośrednio oznacza prawo i obyczaj
b. kult - zespół czynności będące wyrazem czci wobec wartości sacrum. Obrzędy sprawowane przez specjalistów lub indywidualnie, kontemplacja, refleksje moralne i filozoficzne. Typowa czynność kultu to ofiara, okadzanie świętych miejsc, modlitwa, oczyszczenie
c. organizacja - zewnętrzna forma, która wiąże wierzenia i obrzędy, zespala wiernych
charyzmat - źródło autorytetu religijnego
charyzmatyk obdarzony jest szczególną siłą nadprzyrodzoną
d. doświadczenie - silnie związana z doktryną na zasadzie sprzężenia zwrotnego z udziałem pozostałych dwóch elementów [przeżycie jest źródłem doktryny, a doktryna określa możliwości przeżycia, czasem przeżycie przekracza normy doktrynalne, naruszając organizację bądź doktrynę, przeżycie jest również nierozerwalnie związane z kultem, ponieważ przeżycie również dotyczy sacrum] najwyższym stopniem przeżycia jest hierofania, która jest wdarciem się sacrum w sferę profanum, innym rodzajem przeżycia religijnego jest mistyka.
7. Cechy diagnostyczne doświadczenia religijnego/mistycznego
Kłosowski podał 4 cechy, Jewdokimow dodała cechę 5
1.doznanie radykalnej bierności -mistyk czuje się obezwładniony i ograniczony przez inną rzeczywistość, przez sacrum. Wnikaw najgłębsze pokłady duszy człowieka i je przekracza. Chrześcijaństwo -łaska boża, ale doświadczać można również pustki
2. idea całości - tradycje wschodnie (buddyzm, hinduizm) w większości, poszerzenie świadomości jednostkowej, dostęp do świadomości. W kontakcie z bogiem jednostka odnajduje dopełnienie, pełna realizacja (chrześcijaństwo - teesis)
3. odmienność poznania - poznanie mistyczne ma charakter odmienny od innych poznań
4. całkowite przemienienie bytu -wkroczenie w zupełnie inny porządek bycia
5. nieadekwatność opisu językowego - w opisach mistyków milczy lub mówi używając nieadekwatności swej mowy
8. typy mistyki
1.ekstatyczna - przekroczenie ograniczeń czasu i przestrzeni by przekroczyć siebie i zjednać się w kosmosie. Byt jednostki jako części wyodrębnionej z całości. Cel to zanurzenie się w całości
2. instatyczna - bycie w sobie, charakterystyczne dla tradycji monoteistycznych. To co jest najbardziej realne to własne ja. Droga do boga to droga wiodąca w głąb człowieka.
3. dialogiczna - chrześcijaństwo - człowiek odrębny wobec sobie, spotkanie dwóch jednostek. Nie następuje utrata osobowego aspektu, ani zlanie się dwóch osób
9. przeciwstawienie sacrum i profanum (R. Otto, M. Eliade)
M. Eliade
Sacrum poznajemy poprzez jego wtargnięcie do profanum. Każde takie wtargnięcie to hierofania (objawienie się świętości). Zupełnie się różni od profanum. Istnieją różne stopnie hierofanii. Każda hierofania jest paradoksem - przedmiot hierofanii staje się zupełnie czymś innym, chociaż jest tym samym, przedstawia przedmiot sacrum (jak budynek a kościół).
Hierofania zawsze ma charakter dokumenty historycznego, sacrum się objawia w przedmiocie historycznym - Mahomet, Chrystus. Nawet najbardziej osobiste przeżycia noszą ślad momentu historycznego.
Ambiwalencja (intencjonalność dwuwartościowa) sacrum
-psychologiczna - sacrum jest czymś, co przyciąga i odpycha, do czego dążymy i co budzi w nas niepokój. Wkroczenie do sacrum to inny porządek, inne zasady. Kratofania - nie można wkroczyć do sacrum bez przygotowań.
-aksjologiczna - święte i skalane
Trudności w określeniu sacrum - wiele różnych religii, przeżycia religijne są aktem indywidualnym, przedmiot sacrum nigdy nie jest dany bezpośrednio, religia to bogaty i złożony fakt, religię można badać z różnych punktów, dlatego uzyskuje się różne odpowiedzi.
R. Otto
?
10. Współczesny kontekst rozwoju religii
Kształt religii zmienił się wraz z nadejściem nowoczesności
-powstanie państwa narodowego
Bezpośrednia zależność między państwem a kościołem (np. wybory w USA)
Antagonizm (polska lat 80, kościół przeciwko państwu)
Państwo opozycyjne wobec religii (ZSRR)
-kolonializm - proces kolonizacji związany z chrystianizacją terenów kolonizowanych
Wpływa to na religie miejscowe
Wpływ tradycji miejscowych na chrześcijaństwo - orientalizacja kult chrześcijańskiej, powstawanie nowych form
-kapitalizm i racjonalizacja
Kapitalizm - skupienie się na zysku, rynek wolny i konkurencyjny regulowany przez popyt i podaż
Kapitalizm - racjonalizacja
Weber - religia napędza kapitalizm
Religia może być formą radzenia sobie z kapitalizmem
Ruch antykapitalistyczny wewnątrz religii - np. życie w klasztorze
-równouprawnienia, prawa człowieka, indywidualizm
Zderzenie się religii i kultur
-sekularyzm i sekularyzacja
Odchodzenie od tradycyjnych form religijności
Późna nowoczesność
-mediatyzacja
Religia może korzystać z mediów by promować treści i wartości tradycji religijnych
Media zaczęły przyjmować i modyfikować elementy religijne
-postsekularyzm
Formy religijności są mocno zachowawcze
Proces powrotu do form religii tradycyjnej
-globalizacja (dwa poziomy)
Łatwiejszy dostęp do innych religii, więcej wiadomości
Radykalizacja form tradycyjnych - lęk przed utratą tożsamości
11. Hinduizm (charakter źródła, centralne elementy wielkiej tradycji, bogowie, kult)
Hinduizm - powstał w VI wieku p.n.e.
Jest to ogólny światopogląd, który powstał na gruncie wedyzmu i braminizmu.
-pojmowany jest, jako zasada - obejmuje religię, koncepcję społeczeństwa i natury
-pojmowany, jako zespół religii kształtowany na terenie Indii od VI w. P.n.e.
Eposy:
Mahabharada - jeden z 2 wielkich poematów hinduskich o dziejach bogów, bohaterski epos, fragment Mahabharady to bhagaradgita - najstarsza część pieśni Pana (III a II wiek p.n.e.) jest to dialog filozoficzny między królem Ardźuna a bogiem Kryszny (w ciele woźnicy rydwanu)
Ramajana - dzieje Ramy, narodzenie boga Wisznu i jego żony Sity
Centralne elementy doktryny hinduizmu:
Ukształtowane w związku z zapobieganiem naruszenia porządku
3 rodzaje nauki
-moralny ład świata i porządek klasowy
-koło egzystencji sansara, odpłata za czyny
-stadia życia, pośmiertny sąd o człowieku
Moksza - wyjście poza byt jednostkowy, z kręgu żywiołów, powrót do duszy świata, prowadzą do tego 3 drogi
-droga uczynków - ofiara i przemiana moralna
-droga poznania - dojście do istoty rzeczy, zerwanie iluzji przez poznanie, przewodnikiem jest nauczyciel
-droga oddania się bogu - styl życia oparty na miłosierdziu
Doktryny:
-suma wszystkich energii jest ilością stałą
-bóg to świat, jest nieosobowy, ale niekiedy ingeruje w dzieje świata, jako wcielenie?
-byt to sen, wyobrażenie boga
-świat nie ma końca
-dusza - atman - jest wieczna i jest refleksem bramana, odbiciem
Brahma - dusza świata, wraz z Wisznu i Sziwa tworzy TRIMURTI - trzy aspekty tego samego boga
- wyrasta z kwiatu lotosu, który wyrasta z pępka Wisznu
Dharma - wszystkie religie indyjskie opierają się na tym pojęciu - być dobrym
2 doktryny o karmie - osiągnięcie szczęścia własnego
-kama - dążenie skierowane za pomocą 5 zmysłów, - dlatego tak istotny jest akt jedzenia i akt seksualny (kama sutra)
-artha - dążenie do własności, przyjaciół i siły
Dharma i kama są sprzeczne ze sobą, bo dominuje zasada nie wyższego od Dharmy
Stosunek do kobiety
-wzorzec kobiecości zapisany jest w wielkich eposach
-sati - palenie wdów do 1987 było legalne, teraz jest to morderstwo
-każda kobieta musi mieć swój posag by mogła wyjść za mąż, - dlatego biedniejsze rodziny zabijały dziewczynki
-masowe śmierci kobiet przy kuchni - celowe podpalenia kobiet, które nie miały należytego posagu
Praktyka guru
Wedy - święte księgi hinduizmu od 1500 do 600 r. p.n.e.
Najstarsze pisma to 4 sanhity - Rygweda, Jadźurweda, Sarmaweda, Atherwaweda
Kodeks religijny, przewodnik po rytuale
Komentarze do sankidów to brahmany,
aroniaki - księgi leśne pisane przez anachoretów (samotników medytujących)
upasziniady - bardzo ważne, pojawiają się w nich ważne pojęcia
12. Śrawakajana: pierwszy obrót Kołem Dharmy
(czwórka szlachetnych prawd Buddyzmu, ośmioraka szlachetna droga, karma i sanara, koło życia, nauki o nie-ja, nirwana)
śrawakajana - wóz słuchaczy, oparta jest na interpretacji tekstów Buddy przez buddyzm południowy
Ośmioraka i szlachetna - Budda osiągnął cel podążając drogą środkową, unikając skrajności
4 szlachetnych prawd
1.Prawda powszechności nieszczęścia - brak szczęścia trwałego, każde szczęście związane jest z momentem straty
2.Prawda o przyczynach powstania nieszczęścia - nieszczęście to pragnienie posiadania szczęścia
3.Prawda o ustaniu nieszczęścia - trzeba przestać pragnąć
4.Postępowanie prowadzące do osiągnięcia ośmiorakiej szlachetnej drogi
Ośmioraka szlachetna droga
Pogląd
Intencje
Działanie
Mowa
Sposób życia
Wysiłek
Przytomność
Skupienie
Karma - działanie - ciąg przyczyn i skutków, nie jest to fatum, mamy na to wpływ
Tworzymy skutni, których później doświadczamy - pożyteczne, szkodliwe, neutralne
Wszystkie sytuacje podążają do kolejnego życia, reakcja łańcuchowa
Sansara - koło narodzin i śmierci - nie dusza a skutki działań
Koło życia - centrum - trzy korzenie
Świnia - niewiedza, kogut - pożądanie, wąż - gniew
Jana - bóg śmierci - trzyma koło życia
Drugi krąg - bogowie, półbogowie, ludzie, zwierzęta, głodne duchy, krąg piekielny
Nie ma migracji dusz ani kontynuacji indywidualnych osób. Jest powolne stawanie się
Nirwana - wygaśnięcie
Kategoria nicości, niebytu, wygaśnięcie życia empirycznego - osiągnięcie stanu wolnego od pożądań, zanik indywidualnego istnienia, brak życia, stawania się, cierpienia
Przedsmak nirwany to stan transu - szereg technik medytacyjnych, warunkiem wyzwolenia jest trening.
Nauka o nie-ja
Człowiek nie jest obdarzony duszą, można go postrzegać w danym momencie, nie ma czegoś takiego jak ego. Nasza tożsamość jest złudzeniem. Jako osoby istniejemy w swojej nietrwałości. Pozbycie się złudzenia prowadzi nas do nirwany.
To, co my traktujemy za osobę jest de facto 5 grupami lgnięć - 4 mentalne aspekty umysłu oraz ciało
Forma
Forma stymuluje powstanie wrażenia
Postrzeganie
Dyspozycje wolincjonarne
Świadomość
Te 5 punktów następuje w jednym momencie
13. Mahajana: drugi obrót kołem Dharmy (ideał Bodisattwy)
Mahajana czyli „droga wielka” (nazywana też buddyzmem północnym) opiera się na ideale bodhisattwy i filozofii pustości
Bodhisattwa → w mahajanie najwyższy ideał religijny; istota doskonała i miłosierna, aspirująca do stanu Buddy wzbudza „myśl o oświeceniu” i podejmuje stosowne śluby i praktyki, aby - powodowana miłosierdziem - świadomie powstrzymując swoje wyzwolenie, pomagać innym istotom w ich dążeniu do osiągnięcia nirwany; najbardziej popularnym i czczonym bodhisattwą jest Awalokiteśwara.
Nauki o pustości, wieczna dyskusja, płonący dom, zręczne środki,
Pustość
14. Wadżrajana: trzeci obrót Kołem Dharmy (buddyzm tybetański)
Buddyzm tantryczny/tybetański
Wszyscy jesteśmy Buddami nie zależnie od tego czy osiągnęliśmy ten stan czy nie. Jedność, tożsamość z oświeceniem
Diamentowa droga - najbardziej rozpowszechnił się na terenie tybetu. Nie jest to tylko lamaizm
Buddyzm powstaje w pewnym kontekście kulturowym
Poliandria - żona jednego z braci staje się automatycznie żoną pozostałych braci, wielożeństwo. Jeden mąż nominowany, najstarszy z braci
Nie istnieje kult przodków
Ważna jest relacja do lamów - nauczycieli duchowych
Przywitanie - otwarte dłonie i wystawiony język - nie mam broni nie jestem trucicielem
Religia bö - czarne i białe bö, dotychczas te elementy bö utrzymują się
XIV/XV - szkoła żółtych czapek
15. Judaizm pierwotny, świątynny, rabiniczny
Judaizm pierwotny
Zbieżny ze starym testamentem - opowiedziany jest w głównych księgach, wywodzi się z wierzeń Hebrajczyków
-Abraham z Ur do Kanaanu
-potomkowie Abrahama - 12 plemion izraelskich
-niewola plemion izraelskich w Egipcie, przymierze Boga z Mojżeszem, wyjście do Ziemi Obiecanej
Ciągłe zagrożenie - utworzenie tendencji centralistycznej
Dawid
Salomon - centralizacja kultu 967 p.n.e. - Budowa 1 świątyni Jerozolimskiej, w której umieszczona była arka przymierza
Kult - przed centralizacją - uproszczona liturgia - ofiary z pierworodnych baranków
Po centralizacji - kult wokół świątyni
Po śmierci Salomona - rozpad narodu na 2 części
Upadek królestwa Judy - zburzenie świątyni w 586 p.n.e. Wiąże się odstępstwami od boga Jahwe
Judaizm świątynny
586 p.n.e. - Niewola babilońska, reforma judaizmu, kodyfikacja i uporządkowanie wierzeń
536 - 515 p.n.e. - 2 Świątynia jerozolimska, w miejscu najstarszej świątyni Salomona
Przeplata się historia chrześcijaństwa
Kapłani trzymali pieczę nad świątynią, obok nich pojawiają się uczeni w piśmie (faryzeusze), kładą nacisk na pięcioksiąg
Pojawiają się zwolennicy Jana Chrzciciela i dalej Jezusa Chrystusa (początek chrześcijaństwa)
63 p.n.e. Podbici przez rzymian, podlegają im
70 p.n.e. - Zburzenie 2 świątyni Jerozolimskiej przez Tytusa Flawiusza
Świątynia odbudowana na wzgórzu świątynnym
świątynia na skale - miejsce istotne dla 3 religii
Jak mówi wikipedia?
Kopuła przykrywa skałę, na której - według Biblii - Abraham chciał złożyć w ofierze Bogu swego syna Izaaka. Według Koranu zaś miał złożyć swego pierworodnego syna Izmaela, od którego pochodzą Arabowie.
Z tej samej skały wedle wierzeń muzułmanów Mahomet miał doznać wniebowstąpienia (al-mi`rāğ) w czasie swego objawienia al-isrā. Tutaj też Jakub miał zobaczyć drabinę wiodącą do nieba.
Judaizm rabiniczny/Talmudyczny
Koniec kultu świątynnego, skoncentrowanie się wokół tekstów
Miejsce kapłanów zaczynają zajmować rabini wywodzący się z uczonych w piśmie
Po 70 r. - rozproszyli się po całym kraju, powstają diaspory
2 centra - Babilon i Aleksandria - współpracują ze sobą, wypracowali Talmud - określa on zasady judaizmu w warunkach wypędzenia - centrum życia to sposób postępowania - nie ma sprzeczności w byciu żydem a wiarą w Boga
Warunkiem podstawowym nie jest wiara w boga
Dwie diaspory:
-aszkenazyjska - Europa środkowa i wschodnia, Niemcy
-sefardyjska - półwysep iberyjski, później też Włochy, Holandia, Bałkany, bliski wschód
Współczesne odmiany - reformowany, konserwatywny, ortodoksyjny (ultraortodoksi Herodim, chasydzi odłam mistyczny, neoortodoksja prawo + miejscowe zwyczaje)
16. Literatura religijna judaizmu
TANAH - biblia hebrajska
1. TORA prawo - fundament świata
2. NEWIIM prorocy
3.KETUWIM pisma
TORA
Części nazywane od pierwszych słów - bererit, szemot, wajiikra, bemidbar, dwarim
Kanon żydowski zawiera 37 części. Wg. TALMUDU (komentarz do tory) Tora istniała jeszcze przed stworzeniem świata. W czasach Talmudycznych Torę utożsamiano z mądrością bożą, dlatego życie wg niej rozumiane jest, jako bycie w bliskim kontakcie z bytem boskim. Czytanie tory - życie Torą
-najważniejszy tekst objawiony
-przymierze między bogiem a narodem Izraela
opis kształtowania się narodu Izraela
-księgi powstały z wielu różnych tradycji, ukształotowało się to do V w p.n.e.
tora - biały zwój owinięty w sukienkę i ukoronowany, umieszczona w centralnym miejscu w synagodze
TALMUD
Komentarz do biblijnej Tory, jedna z podstawowych ale nie święta księga
Coś jak katechizm
Uporządkowany zbiór praw religijnych
Dlaczego? - bo wielu nakazów prawa mojżeszowego nie dało sięspełniać w warunkach wygnania. Odpowiedzi rabinów na pytania żydów zostały po prostu spisane
TALMUD -MISZNA - 248 obowiązków i 365 zakazów
Określa całokształ życia żydów. Prawa ułożone są wg 6 porządków, które układają się na traktaty. Określają każdą sferę życia
GEMARA - obszerny komentarz do Miszny, bardziej szczegółowy.
Powstał w 2 ośrodkach - palestyński i babiloński - ten jest obszerniejszy
Wygląda to na zapisy na marginesach przy talmudzie
Talmud wciąż się rozwija, odpowiada na współczesne pytania
613 przykazań określa Mictwę - wszystkie dziedziny aktywności ludzkiej (MISZNA - 248 obowiązków + 365 zakazów)
najważniejszą czynnością religijną jest czytanie Tory
życie to wypełnianie mictwy. Ćwiczenie się w posłuszeństwie do boga
judaizm - nie traktuje siebie jako religii, są to raczej przykazania i nauki, które są owocem przymierza boga z izraelem. Nie ma rozwiniętej koncepcji religii - wcześniej nie rozróżniano sfery sacrum od sfery profanum (nastąpiło to po zetknięciu się z innymi religiami)
życie narozu żydowskiego to życie w relacji z bogiem
17. uniwersalizm i partykulalyzm żydowski
uniwersalizm - tora skierowana do wszystkich, każdy może przyjąć wiarę w jednego boga
partykularyzm - tora to część przymierza Boga z narodem wybranym
kryteria żydowskiej tożsamości
-pochodzenie biologiczne od matki
-wyznanie - nie żyd może zostać żydem poddając soę obrzędowi
-przynależność do wspólnoty kulturowej
-przynależność etniczna lub państwowa i używany język
18. narodziny anachoretyzmu i cenobityzmu
anachoretyzm - ucieczka - najwcześniejsza faza monastycyzmu - 2 poł III wieku na pustyniach Egiptu. Pierwszy eremita to św. Antoni Pustelnik. Prowadzenie życia w całkowitym odosobnieniu, skrajna asceza (często). Dążą do osiągnięcia doskonałości chrześcijańskiej. Z Egiptu do Syrii. daje początek zorganizowanym wspólnotom mnichów - cenobityzm
Białe męczeństwo - nakładanie na siebie krzyża. Życie pustelników - eremici. W Egipcie mnożą się eremy/
Cenobityzm - wspólnoty monastyczne
Św Pachoniusz (zmarł w 1346) organizował wspólnoty klasztorne, stworzył pierwszą regułę zakonną - posłuszeństwo wybranemu mistrzowi. Na posłuszeństwu budowana jest wspólnota. Mnich nie miał własności, klasztor dawał mu tego co potrzebował. Cel - uświęcenie się w wspólnocie - pomoc i użyteczność
19. formowanie się teologii monastycznej i patrystycznej
monastycyzm - jedno z podstawowych zjawisk życia religijnego świadczące o życiu chrześcijańskim. Teologia - praktyka modlitwy i teoria, uwielbienie Boga i adoracja, kontemplacja, mistyczne doświadczenie boga. To klasztor i żyjąca w nim wspólnota była środowiskiem, w którym uprawiano i nauczano teologii. Nauka przy tym nie była zasadniczym celem gromadzącym wspólnotę. Celem takim była służba Boża i życie doskonałe. Poznawanie teologii miało służyć przede wszystkim pogłębieniu życia duchowego. Teologia monastyczna przeżywała także w wieku XII chwile wielkiej świetności. Jej znakomitym przedstawicielem jest św. Bernard z Clairvaux.
Patrystyka - nauka ojców kościoła (2 poł IV wieku) teologia biblijna, życie chrześcijańskie to dążenie do świętości.teologia nie jest oddzielona od pism. Dogmat trynitarny, dosmat o podwójnej naturze człowieka
Wikipedia mówi: nauka starożytnych i wczesnośredniowiecznych Ojców Kościoła (Patres), także dział teologii zajmujący się ich nauczaniem, jako pewną całością. Patrystyka jest ściśle powiązana z dogmatyką (a konkretnie z historią dogmatów), odnoszącą się do jej okresu starożytnego. W tejże gałęzi teologicznej do norm nauki wiary należy tzw. consensus patrum, czyli jednomyślność Ojców Kościoła w sferze moralności
20. rozłamy doktrynalne w Kościele Wschodnim (Arianizm, Nestorianizm, Monofizytyzm)
Herezja Ariusza - reprezentrant Aleksandrii. Zaprzeczał równości Ojca i Syna. Punktem wyjścia była myśl o jedności Boga traktowana w sposób radykalny i dosłowny. Bóg jest monadą, jest jedyny - trend myślenia w ówczesnej epoce. Bóg nie dopuszcza w sobie wielości. Chrystus jest lgosem, pośrednikiem, dlatego, że w tym modelu bóg nie może wejść w kontakt ze światem, jedynie za pośrednictwem kogoś.
Logos - podobieństwo boga ale do niego nie należy (chrystus), gdyby należał, to by się sprzeciwił jedności boga.
Chrystus jest manifestacją boga, słowem, pierwszym ze stworzeń. Może być nazywany bogiem, bo jest bogiem, dzięki uczestnictwu w bogu ale nie w pełnym sensie, prawdziwym bogiem jest ojciec. Nie uznaje w pełni człowieczeństwa chrystusa - pośredniczy między dwoma światami.
Nestorianizm
Nestoriusz - patrarcha konstantynopola. Człowieczeństwo a boskość chrystusa. Chciał wprowadzić kompromis - chrystokratos - rodzicielka chrystusa. Bez mieszania boskości i człowieczeństwa.
Monofizytyzm
W chrystusie jest tylko jedna natura - boskaMnich Eutrudes - ludzka natura ch została wchłonięta przez boską.
21. sobory powszechne i ich typy - cesarskie sobory starożytności, średniowieczne sobory chrześcijaństwa zachodniego, nowożytne, katolickie sobory kościoła konfesyjnego)
22. Ustalenia soboru nicejskiego I 325
Ojciec = Syn = Duch święty
Arianizm - zaprzeczał równości ojca i syna
23. ustalenia soboru konstantynopolitańskiego I 381
do credo dodano że duch święty jest `panem i ożywicielem, który od ojca pochodzi'. Miejsce ducha św w trójcy
24. Ustalenia soboru efeskiego 431
Maria jako boża rodzicielka (a nie chrystusa)
25. ustalenia soboru chalcedońskiego 451
chrystus - natura ludzka przyjęta od matki bożej i natura boga. Równy ludziom poza grzechem. unią hipostatyczną „bez zmieszania, bez zmiany, bez rozdzielania i rozłączania” w jednej osobie.
26. istota sporu o filioque
formuła filioque - duch św od ojca i syna pochodzi! Toledo 859
efekt prowadzonej walki z arianizmem (hiszpania)
wschód nie zgodził się z tym, wolał słowa `przez ojca i syna pochodzi'
przez długi czas zachód tego nie przyjmował tego, było to lokalne. Zmieniło się to w 1014r.
27. dwie drogi teologiczne: droga afirmacji (katafatyczna) i droga negacji (apofatyczna)
Pseudodionizy Areopagita
Droga negacji (apofatyczna) - droga poznania przez niewiedzę. Bóg jest dobry - pojęcie dobro jest pojęciem z rzeczywistości naturalnej, więc nie może być stosowane do opisu rzeczywistości, która należy do sfery boskiej. Więc bóg nie jest dobry ale nie oznacza to że jest zły. Bóg jest czymś co przekracza dobro.
Droga afirmacji (katafatyczna) - ścieżka imion bóg objawia się człowiekowi przez imiona, i poprzez imiona zstępuje do człowieka
28. cechu odóżniające prawosławie od katolicyzmu.
PRAWOSŁAWIE
-bez dogmatu o niepokalanym poczęciu (1854) i wzniebowzięciu (1950) Matki Boskiej
-nie ma czyśćca
-nie obowiązuje celibat - kler czarny
mnisi zachowują celibat
po święceniach duchowny nie może sie ożenić, przed tak
-brak rozróżnienia na teologię i mistykę
teologia wypływa z mistyki
-bóg jest nieosiągalny i niepoznawalny
-znak krzyża z prawa na lewo
-kalendarz juliański
-komunia pod swoma postaciami
-bez juryzdykcji papieża i dogmatu o jego nieomylności
-sobór Chalcedoński - duch święty pochodzi od ojca
29. zasady odróżniające protestanckie ugrupowania religijne od kościoła katolickiego
Biblia jedynym źródłem objawienia, nie tradycji
indywidualny kontakt z bogiem, bez pośredników
tylko chrzest i komunia pod dwoma postaciami
w większości nierealna, tylko symboliczna obecność Chrystusa w eucharystii
nie spowiedzi
nie Maryi, świętym, odpustom, relikwiom
„demokratyzacja” i zmniejszenie znaczenia duchownych
kapłaństwo powszechne
brak potrzeby istnienia zakonów i celibatu
obraz pozbawiony mocy kultowej
indywidualna lektura tekstu
święto 50-dnicy
30. zasady dogmatyki ewangelickiej: sola scriptura, sola chrystus, sola gratia, sola fide
sola scriptura - tylko pismo jest fundamentem wiary i życia, 4 pierwsze sobory są ok, bo są zgodne z tym co jest w bibli
solus christus - tylko chrystus
odrzuca się kwestięwszelkiego pośrednictwa. Tylko chrystus wypełnia przestrzeń między człowiekiem a bogiem. Chrystus objawia nie tylko siebie ale i samego boga. Trynitarność - ojciec+syn+duch
sola gratia - łaska
sola fide - wiara
tylko łaska, tylko wiara, człowiek jest usprawiedliwiony z łaski poprzez wiarę
być usprawiedliwionym to przyjąć wiarę w odpuszczenie grzechów, pojednanie się z bogiem
zaufanie bogu, które wiąże się z pewnością że daruje grzesznikowi swoje miłosierdzie przez chrystusa. Sola fide w sola gratia.
31. Islam
Mahomet - założyciel Islamu
Na gruncie chrześcijaństwa i judaizmu VI/VII w.
Mahomet - ostatni prorok, pieczęć proroków. Określa przekaz boski ale bogiem nie jest.
Mekka 570r.
Miasto to miało status miasta świętego, określa przez to dynamikę rozwoju ekonomicznego, dlatego sprzeciwiali siętworzeniu nowej religii - nie ma pielgrzymek nie ma kasy
610 r - mahometa odwiedził archanioł gabriel - każe mu głosić naukę boga naukę nowej religii. Następują kolejne obawienia. Podróż nocna - jerozolima - wniebowstąpienie ze skały (dlatego kopuła na skale) - dostał zasady działania wyznawców islamu
622 - wyjechał do medyny, pokłócił się z mekką. HIDŻRA - ucieczka. Początek ery islamu. Nowe koncepcje - nowy sposób organizacji społ. Wierzących. Koncepcja Ummy. - wierzący w Allacha stanowią jedną grupę społeczną. Konstytucja Medyjska - reguluje stosunki między członkami społeczności.
Żydzi i chrześcijanie to ludzie ksiegi.
630 - mahomet jedzie do mekki! Jeee! Światynia nadal ma status świątyni, umieszcza tam czarny kamień.
Mahomet tworzy religię monoteistyczną i nową koncepcję organizacji społeczeństwa
632 - mahomet umiera kończy się pierwszy etap formowania się religii islamu.
Islam na cały świat. Przez długi czas ważnym miejscem był Bagdad
KORAN - święta księga Islamu
Podstawy dogmatyczne i organizacja społeczeństw
114 sur - rozdziałów
6226 wersetów, znaków od boga
słowa Allacha przekazane przez mahometa. Od najdłuższej do najkrótszej sury, oprócz sury otwierającej (al-fatina)
90 sur mekkańskich -pierwszy okres działalności mahometa, sury religijne
24 sury medyjskie - z proroka w wodza, męża stanu. Podstawy prawodawcze, podwaliny nowego państwa
HADISY - czyny, wypowiedzi i sposób postępowania, treść + łańcuch przedstawicieli, hadisy są potwierdzone. Jest to uzupełnienie koranu - nie ma w koranie a le tak powiedział mahomet
Dogmaty
1.wiara w jednego boga - jest on transcendentny i abstrakcyjny
2.wiara w anioły i dżiny
anioły stworzone są ze światła, dżiny z pary, dymu i płomienia są przeciwstawne aniolom
3.wiara w księgi święte - tora, ewangelia, koran - zawiera ostatecznąwersję objaśnienia, poprawia poprzednie błędy z ewangelii i tory
4. wiara w wysłanników boga od adama do mahometa
5. wiara w dzień sądu ostatecznego
koran + hadisy = szariat prawo, które kieruje działaniami
pięć filarów islamu
wyznanie wiary w jednego boga - shehid
modlitwa - salat - 5x dziennie
jamłużna - zakat forma oczyszczenia z nieczystych dóbr tego świata (rozwiązanie - podatki)
post - saum
Ramadan - 9 miesiąc kalendarza muzułmańskiego, od wschodu do zachodu nie można jeść a w skrajnych przypadkach nie można pić. Po zachodzie skromne posiłki. Wstrzemięźliwość
pielgrzymka do mekki - przynajmniej raz w życiu, chyba że jest się kobietą i nie ma się opiekuna, jest się chorym albo nie ma się kasy