Charakterystyka i funkcje finansów publicznych.

Definicja prawa

Finanse publiczne jest to zjawisko ekonomiczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych przez władze publiczne.

Definicja ekonomiczna

Finanse publiczne są to publiczne zasady pieniężne oraz operacje tymi zasobami.

Gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych określone jest mianem działalności finansowej.

Finanse publiczne to zjawisko ekonomiczne związane z prowadzeniem działalności finansowej przez podmioty publiczne.

Funkcje finansów publicznych

1. Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu środków pieniężnych przez podmioty publiczne w celu nałożenia na nie zadań konstytucyjnych. Inaczej jest to funkcja alimentacyjna finansów publicznych.

2. Funkcja interwencyjna polega na odpowiednim kształtowaniu przepływów pieniężnych w celu realizacji zamierzonych celów społecznych i gospodarczych. Polega na konkretnym kształtowaniu się stosunków społecznych i gospodarczych.

3. Funkcja kontrolna polega na sygnalizacji zachodzących w społeczeństwie procesów.

Charakterystyka finansów publicznych

1. finanse publiczne tworzone są w oparciu o tzw władztwo finansowe

2. wydatki publiczne mają charakter dyskrecjonalny (uznaniowy)

3. finanse publiczne służą realizacji interesu publicznego

4. podmiot publiczny ma prawo emisji pieniądza oraz kształtuje politykę pieniężną państwa

5. finanse publiczne mają większą wartość majątkową niż finanse prywatne

6. finanse publiczne powinny być jawne

Instytucji finansowe i pojecie systemu finansów publicznych

Instytucje finansowe zapewniają odpowiednie dochody poprzez :

Ⴗ podatki

Ⴗ opłaty

Ⴗ cła

Instytucje finansowe rozdysponowują środki na :

Ⴗ zasiłki

Ⴗ dotacje

Ⴗ subwencje

Świadome i celowe kształtowanie instytucji finansowych nazywane jest w prawie finansowym polityką finansową.

Połączenie instrumentów finansowych w sposób logiczny i celowy jest to powstanie systemu finansów publicznych lub innego podmiotu publicznego.

Do części stałych systemu finansów publicznych zalicza się :

1. System budżetowy

• system dochodów publicznych

• system wydatków publicznych

• system budżetowy ,, sensu stricte ,, funkcjonowania i organizowania gospodarki budżetowej.

2. System finansowy centralnej jednostki emisyjnej tylko w zakresie realizacji interesów państwa w stosunkach wewnętrznych i zagranicznych.

3. System dochodów publicznych (art. 84, art. 217 konstytucji)

4. System wydatków publicznych ( art. 219 konstytucji)

5. System ,, sensu stricte ,, (art. 219-226 konstytucji)

6. System finansowy przedsiębiorstw państwowych (art. 216 ustęp 2 konstytucji)

7. System organizacji wewnętrznej Skarbu Państwa ( art. 227 konstytucji)

Podmiotu finansów publicznych i podmioty sektora finansów publicznych

Państwo to pierwotny samoistny podmiot. Jego charakter wynika z suwerenności, czyli z faktu nie podlegania innym władzom.

Państwo militarne ( jednolite) posiadające jeden rząd dzielimy na :

Ⴗ jednoszczeblowe samorządy terytorialne

Ⴗ dwu szczeblowe samorządy terytorialne

Ⴗ trzy szczeblowe samorządy terytorialne

Państwo federacyjne ( stany, landy, kantony) otrzymują status finansów publicznych tylko w zakresie wypełniania przez te stany, landy funkcji publicznych w ramach porządku prawnego danego państwa

( art. 16 konstytucji, art. 15 konstytucji).

Dezintegracja polega na upoważnieniu wielu jednostek i podmiotów do prowadzenia gospodarki finansowej w imieniu państwa, jednostki samorządu terytorialnego i innych podmiotów publicznych w celu wykonywania zadań finansów publicznych.

Sektor finansów publicznych (art. 5 ustawy o ,,Finansach publicznych'' składa się z:

1.Organy władzy publicznej

2.Organy administracji rządowej

3.Organy kontroli państwa

4.Jednostki budżetowe

5.Zakłady budżetowe

6.Gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

7.Fundusze celowe

8.Państwowe szkoły wyższe

9.Opieka zdrowotna

10.Jednostki badawczo - rozwojowe

11.ZUS

12.KRUS

13.Instytut kultury

14.Kasy chorych (jeszcze)

15. Polska Akademia Nauk

16.Osoby prawne utworzone na mocy odrębnych przepisów

Dekoncentracja finansów publicznych jest to prawna forma przekazywania środków finansowych służących finansowaniu przekazywanych danemu podmiotowi zadań pod nadzorem i kontrolą organu reprezentującego podmiot publiczny. Nadzór ma charakter cel ościowy i funkcjonalny.

Zlecenie publiczno - prawne to zlecenie dla innego podmiotu do wykonania (art. 71 ustawy o ,,Finansach publicznych'')

Władztwo finansowe (art. 10 konstytucji) Cztery atrybuty władztwa finansowego państwa.

1.Suwerenne i samoistne prawo do stanowienia pieniądza krajowego jako środka płatniczego.

2.Suwerenne, samoistne i pierwotne prawo do stanowienia dochodów publicznych.

3.Prawo do dokonywania w trybie publiczno - prawnym wydatków.

4.Prawo do prowadzenia gospodarki finansowej (zarządzanie dochodami i wydatkami państwa)

Gospodarka finansowa jest to całokształt wydatków i dochodów państwa mających na celu gromadzenie i wydatkowanie środków.

Autonomia finansowa to konstytucyjne przekazanie na inny wewnętrzny podmiot publiczny prawa do stosowania dochodów publicznych (art.168 konstytucji).

Decentralizacja finansowa jest to konstytucyjne przekazanie uprawnień do gromadzenia dochodów publicznych i stosowania polityki finansowej (art.171 ustęp 1 konstytucji, art.171 ustęp 2 konstytucji).

Restrykcja finansowa jest to przekazanie części atrybutu władztwa finansowego, ograniczenie go nakazami, zakazami tzw. Restrykcje. Restrykcje mogą odnosić się do wszystkich władz, mogą ograniczać władztwo finansowe, bądź jedne władze państw do drugich

Samowola finansowa jest to naruszanie restrykcji.

Restrykcja finansowo - konstytucyjna jest to zwiększenie wydatków, zwiększenie dochodów nie może powodować większego deficytu niż przewidziany w ustawie budżetowej.

Źródła prawa finansowego

Ⴗ ustrojowe

Ⴗ prawo materialne

Ⴗ prawo formalne

Podział stricte teoretyczny

Ⴗ źródła prawa państwowego, które ustanawia organ państwowy i posiada autoryzację (Sejm, Senat).

Ⴗ źródła prawa lokalnego są obok prawa państwowego i są czynnikiem władz organów kolegialnych.

Konwenans konstytucyjny jest to sposób wieloletniej praktyki, która nie została uwarunkowana

Charakter źródeł praw finansowego

Ⴗ otwarty pozwala nakładać na obywateli obowiązki innych niż w konstytucji (art. 91 konstytucji)

Ⴗ zamknięty jest nałożony przez konstytucję i są prawem powszechnie obowiązującym.

Hierarchia źródeł prawa finansowego (art.87 konstytucji)

Ⴗ konstytucja

Ⴗ ustawy

Ⴗ rozporządzenia

Konstytucja

Konstytucja jako źródło prawa finansowego jest najważniejszym aktem normatywnym obowiązującym w Polsce.

Przepisy konstytucji stosujemy wprost chyba że konstytucja stanowi inaczej (art.8 konstytucji).

Konstytucja zawiera restrykcje finansowe. Stosowania tych restrykcji nie musi być zawarte w innej ustawie.

Rozdział X konstytucji (art.64 - art.84) odnosi się do finansów publicznych.

Rozdział VII konstytucji (art.15, art.16) odnosi się do jednostek samorządu terytorialnego.

Ustawy

Art.84, art. 217 konstytucji regulują obowiązki w tym ciężary podatkowe mogą być nakładane na obywateli w drodze ustawy.

Art. 217 konstytucji określa przedmiot, podmiot, stawkę podatku, krąg podmiotów zwolnionych z podatku, krąg przyznawania ulg i umorzeń.

Ustawa ma zasadnicze znaczenie w prawie finansowym. Ustawa nie może zawierać upoważnienia do uregulowania spraw, które są zastrzeżone w konstytucji w akcie niższej rangi.

Rozporządzenia mają tu niższą rangę

Umowy międzynarodowe

Umowy międzynarodowe jako źródło prawa finansowego

Art. 91 ustęp 1 konstytucji wskazuje zasady transformacji prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego w taki sposób, że te umowy międzynarodowe stają się częścią prawa międzynarodowego.

Klasyfikacja umów międzynarodowych

• umowy w przedmiocie Rzecz Pospolitej do organizacji międzynarodowych i pociągają ze sobą skutki partycypacji

• umowy o charakterze norm rozdzielczowych, które mają na celu rozgraniczenie i ograniczenie juryzdykcji-państwo polskie w zakresie stanowienia danin publiczno - prawnych

• umowy o przedmiocie harmonizacji prawa wewnętrznego z analogicznymi normami innych państw

Art. 89 ustęp 1 punkt 2 i 4 konstytucji mówi, że musi być wcześniej zgoda ustawodawcy na zawarcie tej umowy.

Nie uwzględnia się w prawie finansowym konwenansów, zwyczajów i orzeczeń sądowych.

Obowiązywanie prawa naturalnego ma charakter wtórny. Stosujemy tylko to co jest zapisane w ustawie.

Przepisy lokalne jako źródło prawa finansowego

(art. 94 konstytucji)

Przepisy prawa lokalnego powszechnie obowiązującego stanowione są na podstawie i w granicach upoważnień ustawowych podczas gdy rozporządzenie wydawane są w celu wykonania ustawy. Na podstawie upoważnienia ustawy o ,,Jednostkach samorządu terytorialnego,, przysługuje prawo stanowienia przepisów powszechnie obowiązujących na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Uprawnienia jednostek samorządu terytorialnego -przepisy lokalne.

1. uprawnienia do stanowienia lokalnego prawa podatkowego i płatowego w granicach upoważnień wynikających z odrębnych ustaw oraz ustaw o samorządach gminnych.

2. samorządowi terytorialnemu przysługuje uprawnienie do stanowienia przepisów lokalnych określających wewnętrzny ustrój i kompetencje prano - finansowe organów jednostek samorządu terytorialnego, w gminach-pomocnicze jednostki samorządowe (lokalne prawo organiczne)

3. uprawnienia do stanowienia przepisów lokalnych w przedmiocie zasad z zarządu mieniem jednostki samorządu terytorialnego oraz z zasad i trybu korzystania z lokalnych obiektów użyteczności publicznej (art. 18 ustęp 2 ustawy o ,,Finansach publicznych,,)

• ustanowienie zasad odpłatności za korzystanie z komunalnych obiektów

• emitowanie obligacji, określenie zasad ich zbywania, nabywania, wykupu przez zarząd.

• Zaciąganie długoterminowych kredytów oraz ustalenie maksymalnej wysokości pożyczek krótkoterminowych zaciąganych przez gminę w danym roku budżetowym

1. lokalne zarządzanie mieniem

2. lokalne prawo podatkowe

3. lokalne prawo organiczne

Punkty 2 i 3 to przepisy, które są tworzone na podstawie generalnych upoważnień państwa, jednostki samorządu terytorialnego określone w ustawach samorządu. Konsekwencja jest taka, że jednostka samorządu terytorialnego, która stanowi prawo grupy 2 i 3 działa w granicach ustaw a nie z upoważnienia ustawowego.

Ustawa o ,, Finansach publicznych ,, ma szerszy zakres niż wcześniejsza ustawa ,, Prawo budżetowe ,, a także zawiera pojęcia : długu publicznego i inne.

Ustawa odgrywa rolę kodeksu o finansach publicznych. Ustawa ta nie jest doskonała.

1. sektor finansów publicznych

2. środki publiczne

3. wydatki publiczne

4. dochody publiczne

5. deficyt sektora finansów publicznych

6. nadwyżka finansów publicznych

7. państwowy dług publiczny

Ad 1.

Sektor finansów publicznych w ustawie został określony przez wskazanie, które podmioty kwalifikują się do tego sektora po jednej z nowelizacji tej ustawy jako podmioty traktowane są różne rodzaje podmiotów, które wskazane są imiennie lub rodzajowo w punktach.

• organy władzy publicznej, samorządowej, państwowej (organy władzy wykonawczej, ustawodawczej, sądowej, kontroli i ochrony państwa)

• publiczne placówki kulturalne i oświatowe.

Ⴗ szkoły wyższe

Ⴗ Polska Akademia Nauk

Ⴗ inne

• imienne wskazane podmioty działające w zakresie ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych.

Ⴗ ZUS

Ⴗ KRUS

Ⴗ Kasy chorych

Ⴗ inne

• państwowe i samorządowe osoby prawne wykonujące zadania publiczne tworzone na podstawie odrębnych ustaw.

• Fundusze celowe, jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze

Ad 2.

Środki publiczne

Katalog środków publicznych jest bardzo obszerny i zróżnicowany a istota jego sprowadza się do wskazania różnych rodzajów wpływów pieniężnych, które mogą być osiągane przez podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych.

I. Dochody publiczne

Dochody publiczne nie są pojęciem jednolitym, ustawa wskazuje na poszczególne źródła dochodów. Wśród dochodów w ustawie o ,, Finansach publicznych ,, wyodrębnia się :

Ⴗ dochody o charakterze podatkowym

Ⴗ inne przymusowe świadczenia pieniężne na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów sektora finansów publicznych. Obowiązek spełnienia takiego świadczenia powinien wynikać z ustawy (ale nie ustawy o ,, Finansach publicznych ,,)

Ⴗ pozostałe dochody uzyskiwane przez jednostki finansów publicznych, a ustawa wskazuje trzy grupy dochodów.

Ⴗ opłaty

Ⴗ dochody z mienia, które są własnością państwa, samorządu

Ⴗ darowizny, spadki, zapisy na rzecz państwa lub samorządu

Ⴗ dochody nie wskazane w ustawie o ,, Finansach publicznych ,, ale uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów jeżeli są pobierane przez organizacje finansowe lub jednostki podległe lub nadzorowane przez takie organy (mandaty, kary, grzywny)

Ⴗ środki pochodzące z funduszów strukturalnych z pomocy charytatywnej

II. Przychody publiczne

Przychody publiczne mogą przychodzić z różnych źródeł.

1. wpływy pieniężne, które stanowią rezultat operacji o charakterze zwrotnym

• wpływy ze sprzedaży papierów wartościowych np. obligacji

• spłata pożyczki udzielonej ze środków publicznych

• wpływy z otrzymania pożyczki i kredytu

2. przychody pochodzące z prywatyzacji majątku państwa jak i jednostki samorządu terytorialnego mają charakter jednorazowy, bezzwrotny i doraźny.

• przychody z innych źródeł, które nie zostały wymienione w ustawie.

III. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi.

Środki publiczne można podzielić na środki, które pochodzą z :

Ⴗ dochodów publicznych

Ⴗ przychodów publicznych

Ⴗ bezpośrednio z zagranicy

Ten podział teoretyczny, który występuje na gruncie ustawy o ,, Finansach publicznych ,, odbiega zdecydowanie od podziału teoretycznego, który został zaprezentowany w doktrynie prawo finansowego.

Za dochody w doktrynie prawa finansowego traktowane są wszystkie wpływy pieniężne, które uzyskane są przez państwo bądź jednostki samorządu terytorialnego niezależnie od charakteru źródła tych dochód bądź przychodów.

Klasyfikacja dochodów-teoretyczny, który został wyodrębniony na podstawie prawa finansowego

1. ze względu na podmiot od którego pobierany jest dochód publiczny

a) dochody, które pobierane są od osób fizycznych

2. dochody pobierane od osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadają osobowości prawnej

Patrząc na tak ukształtowane kryterium podziału można powiedzieć, że w zasadzie kryterium tego podziału nie ma istotnego znaczenia dla opodatkowania, ponieważ za każdym razem osoby fizyczne jak i prawne muszą płacić do budżetu jednakże osoby fizyczne i osoby prawne posiadają odrębną konstrukcję cywilistyczną, czyli osoba fizyczna jest to osoba od momentu urodzenia do momentu śmierci. Konstrukcja podatku od osoby fizycznych i od osób prawnych jest istotnie różna tzn. w przypadku podatku od osób fizycznych (których jeszcze dzisiaj obowiązuje) występują inne ulgi niż w podatku od osób prawnych, inne są zwolnienia, inaczej klasyfikowane są też dochody oraz inaczej oblicza się podstawę opodatkowania.

2. Ze względu na rodzaj budżetu, do którego będą odprowadzane dochody publiczne

1. dochody budżetu państwa

2. dochody budżetów samorządowych

Podział środków między państwo a jednostki samorządu terytorialnego powinien być tak skonstruowany aby zarówno państwu jak i jednostkom samorządu terytorialnego wystarczyło środków na realizowanie zadań, które są nałożone w sposób konstytucyjny oraz ustawy. Faktycznie występuje tylko tzw. Werbalna samodzielność finansowania jednostek. Mówi się o samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego jednakże przekazywane środki przez państwo na realizację zadań są niewystarczające.

III. Ze względu na zadania (funkcje) dochodów

1. dochody zasadnicze są to takie dochody, których głównym celem jest cel fiskalny, a więc dostarczają państwu bądź jednostką samorządu terytorialnego głównych środków do realizacji zadań.

2. dochody uboczne są to wszystkie dochody których celem nie jest cel fiskalny, czyli np. może być to funkcja represyjna i w takim przypadku do tego rodzaju dochodów będą zaliczane wszystkiego rodzaju mandaty, kary, grzywny, itd. Dochody uboczne mają cel represyjny.

IV. Terytorium ostateczności poboru dochodu publicznego

1. dochody bezzwrotne to takie które raz uiszczone na rzecz państwa bądź samorządu terytorialnego nie podlegają zwrotowi np. podatki, opłaty, cła.

2. dochody zwrotne to takie dochody które czasowo zasilają właściwy budżet dlatego że po pewnym okresie czasu powinny być zwrócone np. pożyczki, kredyty, obligacje Skarbu Państwa.

V. Odpłatność dochodów

1. dochody odpłatne

2. dochody nieodpłatne

Kryterium tego podziału wskazuje na jakąś wzajemność ze strony państwa w zamian za uiszczanie odpowiednich środków. Jeżeli wpłacający jakąś kwotę na rzecz Skarbu Państwa bądź jednostek samorządu terytorialnego uzyskuje coś w zamian od tego właściwego budżetu to w tym przypadku mamy dochody odpłatne np. opłata za wydanie prawa jazdy. Natomiast jeżeli świadczeniu obywatela nie odpowiada żadna czynność bądź usługa organu państwa lub samorządu terytorialnego to w takim przypadku mamy dochody nieodpłatne np. podatki, cła.

VI. Ze względu na charakter umowy

1. dochody dobrowolne są to takie dochody które nie mogą być wyegzekwowane przy użyciu środków przymusu np. darowizny na rzecz budżetu państwa bądź właściwego budżetu jednostki samorządu terytorialnego

2. dochody przymusowe są to takie dochody które można dochodzić na drodze przymusu administracyjnego, czyli w porządku nie uiszczenia tego dochodu osoba, która nie uiściła może spodziewać się określonej reakcji organów państwa w postaci wszczęcia postępowania administracyjnego w celu wyegzekwowania (najczęściej kończy się to zajęciem części wynagrodzenia, nieruchomości).

VII.

1. dochody fakultatywne występują najczęściej na płaszczyźnie jednostek samorządu terytorialnego i są to dochody do których niszczenia obywatele zobowiązują się dobrowolnie np. samo opodatkowanie się na jakiś cel. Jeśli chodzi o samo opodatkowanie się musi uczestniczyć co najmniej 30% mieszkańców gminy i musi poprzeć wniosek o dobrowolne opodatkowanie się 50%+1. Kiedy ustanawia się dochód w drodze samo opodatkowania się to taki podatek staje się fakultatywny i przymusowy

2. dochody obligatoryjne są to dochody, które nakładane są w drodze ustawy i na każdym z obywateli ciąży obowiązek spełnienia tego świadczenia

VIII ze względu na okoliczności pobrania dochodu

1. dochody zwyczajne są to dochody, które pobierane są w normalnych życiowych sytuacjach i mają charakter powtarzający się, czyli można powiedzieć, że są to dochody o charakterze stałym.

2. dochody nadzwyczajne są to dochody najczęściej o charakterze jednorazowym pobierane w szczególnych okolicznościach i przeznaczone na określony cel np. podatek od nadzwyczajnego wzbogacenia się na skutek wojny.

9. ze względu na częstotliwość odprowadzenia środków pieniężnych

1. dochody pobierane okresowo charakter okresowy będą miały takie dochody które są odprowadzane przez osoby które prowadzą działalność gospodarczą co miesiąc, czyli np. podatek od wartości dodanej.

2. dochody sporadyczne to takie , które obywatele będzie jeden raz płacił, nie będzie ciągłości np. podatek.

10. dochody otrzymywane przez państwo i jednostki samorządu terytorialnego:

1. dochody własne - są to dochody z podatków, opłat i ceł, natomiast jeśli chodzi o jednostki samorządu terytorialnego są to dochody przekazywane ze źródeł własnych udziałów oraz z mienia jednostek samorządu terytorialnego

2. dochody które pochodzą z zewnątrz tzw. dochody subwencyjne są to subwencje, dotacje celowe przekazywane przez państwo jednostkom samorządu terytorialnego.

11. ze względu na źródło dochodów publicznych

1. dochody które mają źródło w kraju są to dochody, które mają źródło w kraju i zasilają budżet kraju.

2. dochody, które mają źródło za granicą są to dochody, które mają miejsce za granicą i zasilają budżet niezależnie od tego w jakim obcym państwie zostały zapłacone.

Ustawa o „Finansach publicznych” dokonuje rozróżnienia na rozchody publiczne i dochody publiczne. To rozróżnienie jest powszechnie krytykowane ze względu na brak celościowy tego rozróżnienia. Powstaje taka fikcja jakby w ramach jednego budżetu obowiązywały dwa budżety: jeden budżet dochodowo - wydatkowy oraz drugi budżet przychodowo - rozchodowy.

Rozchody publiczne są to wszelkiego rodzaju środki przeznaczone na spłatę pożyczek bądź kredytów, środki które wpływają z tego budżetu ale nie są związane z obsługą zadłużenia, tylko powodują powstanie wierzytelności. Rozchód publiczny ma związek z finansowaniem o charakterze zwrotnym, natomiast wydatek jest finansowaniem o charakterze bezzwrotnym.

Nadwyżka budżetowa i deficyt budżetowy

Prowadzenie gospodarki w państwie jak i w jednostkach samorządu terytorialnego powinno być dokonywane tak aby istniała równowaga budżetowa, czyli w miarę możliwości wydatki równoważyły dochody.

Powszechnie uważa się że równowaga budżetowa która występuje w dłuższym okresie czasu prowadzi do stabilności w zakresie finansów publicznych oraz w całej gospodarce.

W ustawie o finansach publicznych nadwyżka budżetowa została określona jako dodatnia różnica pomiędzy dochodami publicznymi które są powiększone o źródła zagraniczne nie podlegające zwrotowi a wydatkami publicznymi.

Deficyt budżetowy jest to negatywna (ujemna) różnica miedzy dochodami a wydatkami.

Występowanie deficytu budżetowego nie jest czymś nagannym. Jednakże deficyt budżetowy musi być kontrolowany w granicach które pozwalają na bezpieczne jego sfinansowanie.

Poziom deficytu budżetowego

Ustawa o finansach publicznych przewiduje pewną granicę których nie może przekroczyć deficyt budżetowy. W ramach traktatu w Maastricht deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3% w stosunku do produktu krajowego brutto.

W Polsce jest deficyt budżetowy na poziomie 4,5% (38mld - 41mld zł) w stosunku do produktu krajowego brutto (750 mld - 770 mld zł).

Produkt krajowy brutto jest to wartość wszystkich wyprodukowanych dóbr oraz świadczonych usług przed opodatkowaniem w danym kraju.

Dług publiczny w ustawie o finansach publicznych jest definiowany jako nominalne zadłużenie podmiotu sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. To wyeliminowanie przepływów pieniężnych między podmiotami należącymi do tego sektora jest to po prostu dokonanie wstępnych rozliczeń między jednostkami należącymi do sektora finansów publicznych.

Obok pojęcia długu publicznego ustawodawca wprowadził pojecie długu skarbu państwa. I ten dług skarbu państwa jest nominalnym zadłużeniem skarbu państwa.

Dług publiczny i dług skarbu państwa różnią się. Praktycznie każdy dług skarbu państwa będzie jednocześnie długiem publicznym, natomiast nie każdy dług publiczny będzie stanowił dług skarbu państwa np. jeżeli weźmiemy dług państwowy osób prawnych to te długi są długami publicznymi ale nie są długami skarbu państwa.

Definicja państwowego długu publicznego obejmuje zobowiązania z czterech źródeł:

1. z wyemitowania papierów wartościowych

2. z zaciągniętych pożyczek i kredytów

3. przyjętych depozytów

4. z wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych jak i zobowiązań pochodzących z innych źródeł np. wyroki sądowe o odszkodowanie.

Postępowanie z długiem publicznym

Ustawa zawiera tzw. Postępowanie sanacyjne, uprawnienia Ministrów Finansów w przypadku wystąpienia przekroczenia odpowiedniej bariery długu publicznego.

Jeżeli państwowy dług publiczny przekroczy 50% PKB to w takim przypadku rozpoczyna się procedurę ostrożnościową . Deficyt budżetowy nie może być ustalony większy niż w roku poprzednim. Jeżeli dług publiczny przekracza 55% to w takim przypadku Skarb Państwa nie może udzielać ani gwarancji ani poręczeń kredytowych. Jeśli przekracza 60% to w takim przypadku w ogóle nie może być mowy o stosowaniu techniki budżetowej, czyli wydatki muszą być tak obcięte aby były równe przychodom.

Zasada jawności finansów publicznych

Jawność finansów publicznych powinna przejawiać się w trzech sferach:

1. Minister Finansów powinien publikować w odpowiednich publikacjach (np. w Monitorze Polskim) w formie obwieszczenia stan długu publicznego w sposób kwartalny.

2. Minister Finansów powinien przekazać do wiadomości publicznej stopień realizacji budżetu.

3. Proces uchwalania i opracowania ustawy budżetowej powinien być jawny

W Monitorze Polskim oprócz kwoty nominalnej zadłużenia ogłasza się również relację poszczególnych jednostek do kwoty tego długu.

Minister Finansów ma obowiązek podawania do publicznej wiadomości w Monitorze Polskim w formie obwieszczenia w stosunku do produktu brutto kwoty państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa oraz kwoty tych długów powiększone o przewidywane wypłaty z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji.

Obowiązek jawności i przejrzystości finansów publicznych został wymuszony przez konstytucję (art. 220 konstytucji)

Państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% produktu krajowego brutto. Jeżeli przekroczy to uchwala się budżet bez deficytu budżetowego.

Zasada jawności może być wyłączona tylko i wyłącznie w jednym przypadku a mianowicie w takim przypadku kiedy jawność wiązałaby się z naruszeniem tajemnicy państwowej lub naruszenia postanowień umów międzynarodowych

Jawność i przejrzystość finansów publicznych jest również zagwarantowana przez dwie instytucje prawne.

1.Jednolite zasady rachunkowości

2.Jednolite zasady kwalifikacji dochodów i wydatków publicznych

Te dwie zasady mają dawać konkretny i namacalny wymiar w zasadzie jawności i przejżystości finansów publicznych.

Jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych

Ustawa o finansach publicznych (art.117 ) zawiera bardzo szeroki katalog tych jednostek. Jednostki te różnią się od siebie tym, że są wyposażone w inne przymioty prane, jednakże każda z tych jednostek wypełnia odpowiednie zadania publiczne.

Ustawa o finansach publicznych przewiduje następujące formy dla jednostek, które wykonuje określone zadanie:

1. Jednostki budżetowe

2. Zakłady budżetowe

3. Gospodarstwa pomocnicze

4. Środki specjalne

5. Fundusze celowe

Stopy nie regulacji poszczególnych jednostek jest dość zróżnicowane. Dla niektórych ustawa o finansach publicznych będzie stanowiła kompleksowe regulacje np. jednostki budżetowe a dla innych zaś jednostek będzie tylko podstawą do regulacji np. fundusze celowe

Zadania publiczne mogą być wykonywane tylko i wyłącznie w formie przewidzianej w ustawie. Wyłącza to możliwość wykonywania zadań publicznych w innej formie niż przewidziano to w ustawie oraz wyłącza możliwość wyodrębnienia nowych kategorii wykonawców zadań publicznych szczególności umów międzynarodowych, rozporządzeń.

Jednostki budżetowe

Jednostkami budżetowymi są takie podmioty, które odprowadzają do właściwego budżetu uzyskane dochody i za pośrednictwem tego budżetu finansują swoje wydatki a poziom wydatków nie jest uzależniony od dochodów.

Definicja taka jednostki budżetowej mówi o tym, że jest ona powiązana z właściwym budżetem tzw. Budżetowanie brutto.

Budżetowanie netto

Zakład budżetowy nie odprowadza wszystkich swoich dochodów do właściwego budżetu ani też nie pokrywa wszystkich swoich wydatków z budżetu. Zakład budżetowy świadczy pewne usługi sposób odpłatne i w pierwszej kolejności swoje wydatki pokrywa ze swoich dochodów a następnie z budżetem rozlicza się nie z dochodu i wydatków ale z osiągniętego zysku.

Budżetowanie brutto

Jednostka budżetowa przekazuje wszystkim dochody do budżetu i z budżetu pokrywa wszystkie swoje wydatki ale te wydatki które otrzymuje z budżetu nie są limitowane dochodami i tak naprawdę wydatki tejże jednostki budżetowej są jednocześnie wydatkami budżetu właściwego i dochody tej jednostki budżetowej są dochodami właściwego budżetu, czyli wszystkie środki, które przechodzą przez jednostki budżetowe są środkami, które przechodzą przez właściwy budżet.

Działalność jednostki budżetowej opiera się na budżetowaniu brutto, co oznacza, że nie ma samofinansowania się. Jednostki budżetowe wykonują swoje zadania w zasadzie w sposób nieodpłatny jednakże odpłatność taka

W żaden sposób nie kompensuje kosztów działania (kosztów funkcjonowania) i z tego względu właśnie że najczęściej funkcjonowanie jednostek budżetowych nie pokrywa się z uzyskanymi przez nie dochodami i występuje budżetowanie brutto i taka forma budżetowania zgodna jest z zasadą powszechności budżetu.

Strona prawna

Jednostki budżetowe są takimi jednostkami organizacyjnymi, które nie posiadają osobowości prawnej. Jednostki budżetowe reprezentują powiat, gminę lub województwo ,państwo w zakresie prawa i obowiązków, które dotyczą mienia wykorzystywanego w działalności jednostki budżetowej. Jednostki budżetowe wyodrębnione są w obrębie Skarbu Państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego a nigdy nie są wyodrębnione z takich jednostek.

Działalność finansowa jednostek budżetowych ma charakter planowy. Działalność ta prowadzona jest na podstawie planu finansowego, który określony jest jako plan dochodów i wydatków. Plan ten odzwierciedla fragment właściwego budżetu za pośrednictwem którego odbywa się finansowanie jednostki budżetowej. Plany finansowe jednostek budżetowych, w odróżnieniu od wszystkich pozostałych jednostek organizacyjnych sektor finansów publicznych nie zawiera jakichkolwiek rozliczeń z budżetem dlatego że wszystkie dochody uzyskiwane z działalności jednostek budżetowych przekazywane są automatycznie do budżetu i stają się dochodami właściwego budżetu. Odzwierciedleniem tego braku wyodrębnienia jest to że środki które przekazywane są do właściwego budżetu przez jednostki budżetowe wśród środków publicznych nazywają się dochodami publicznymi, natomiast środki pozostałych jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych są przychodami. Wydatki mogą być dokonywane tylko i wyłącznie do wysokości określonej we właściwym budżecie. Przekroczenie tej wysokości stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Takie naruszenie następuje również wtedy gdy wydatek taki został dokonany zgodnie z prawem. Jednostki budżetowe nie podlegają wyodrębnieniu finansowego z budżetu. Oznacza to że jednostka budżetowa nie posiada swojego własnego rachunku bankowego i obsługa kasowa jednostki budżetowej odbywa się za pomocą centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Jednostki budżetowe mogą funkcjonować w strukturach państwowych jak i samorządowych. W zależności od tego do której z tych struktur należą inaczej określone są organy uprawnione do tworzenia jednostki. Jeżeli chodzi o jednostki które należą do systemu państwowego to o tworzeniu, likwidacji bądź przekształceniu danej jednostki decyduje :

1. odpowiedni minister

2. kierownicy urzędu centralnego

Natomiast na płaszczyźnie samorządowej jednostki mogą być tworzone przez odpowiednie organy stanowiące jednostkę samorządu terytorialnego takie jak :

1. rada gminy

2. rada powiatu

3. sejmik wojewódzki

o stanowieniu jednostek budżetowych decydują organy, które same już należą do sektora finansów publicznych jednakże organy te nie są uznawane za jednostki budżetowe.

Zakłady budżetowe

Rozróżniamy metody budżetowania :

Ⴗ metodę brutto

Ⴗ metodę netto

Zakładały budżetowe są przykładem budżetowania netto ( budżetowania prostego). Cechą tego budżetowania prostego (netto) jest to, że zakłady budżetowe działają na podstawie samofinansowania się. Najczęściej zakłady budżetowe odpłatnie świadczą usługi związane z zadaniami publicznymi, a koszty swojej działalności pokrywają z własnych przychodów. To, że zakłady budżetowe wykonują pewne usługi w sposób odpłatny wcale nie świadczy o tym, że zakłady budżetowe prowadzą działalność gospodarczą, dlatego, że w odróżnieniu od przedsiębiorstw celem zakładów budżetowych nie jest osiąganie zysku a jedynie jak najlepsze świadczenia usług i wykonanie zadań publicznych. Rozliczenie finansowe zakładu budżetowego z właściwym budżetem ma zakres organizacyjny, czyli zakład budżetowy nie odprowadza do budżetu swoich przychodów ani nie finansuje w całości swoich wydatków za pomocą środków budżetowych. W rozliczeniu z właściwym budżetem polega tylko i wyłącznie wynik finansowy. Ten wynik finansowy powstaje po rozliczeniu wszelkich przychodów i odjęciu od przychodów wydatków zakładu budżetowego. Rozliczenie z budżetem może mieć w przypadku zakładu budżetowego dwojaką postać w zależności od tego jaki wynik finansowy na koniec okresu rozrachunkowego osiąga dany zakład budżetowy. W przypadku straty jaką osiąga zakład budżetowy może otrzymać z budżetu dofinansowanie w postaci tzw dotacji podmiotowej. Natomiast jeżeli właściwy budżet odmawia przyznania dotacji to w takim przypadku zakład budżetowy stawiany jest w stan likwidacji, dlatego, że istotą działania zakładu budżetowego jest samofinansowanie realizacji zadań. Jeżeli zakład osiąga zysk to sfinansowaniu własnymi dochodami kosztów działalności wpłacana jest w całość do właściwego budżetu.

Definicja zakładu budżetowego w ustawie o ,, Finansach publicznych ,, nie została zawarta.

Zakład budżetowy został zdefiniowany jako metoda budżetowa. Jednakże oprócz zakładu budżetowego metoda prostą budżetowania objęte są także inne jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych. Metoda prosta budżetowania objęte będą przede wszystkim :

Ⴗ gospodarstwa pomocnicze

Ⴗ środki celowe

Mechanizm odprowadzania środków zakładu budżetowego do budżetu

W ciągu roku budżetowego rozliczenia zakładu budżetowego z właściwym budżetem maja charakter zaliczkowy. Taka wpłata zaliczek nie powoduje bezpośredniego następstwa w postaci sfinansowania końcowego zysku, czyli w przypadku jeżeli okaże się, że wpłaty budżetowe w danym roku budżetowym przekroczą planowany zysk to w takim przypadku planowany budżet będzie musiał zwrócić zakładowi budżetowemu nadwyżkę, która wynika z zaliczki. Wynika to z tego, że zaliczki są wpłacane cyklicznie, natomiast rozliczenie finansowe dokonuje się na koniec roku obrotowego.

Zakłady budżetowe obowiązane są do dokonywania w ciągu roku budżetowego wpłat na rachunek odpowiedniego budżetu w terminie do 20 dnia następnego miesiąca po końcu kwartału i te wpłaty dokonywane są kwartalnie. Jedynym wyjątkiem tego terminu wpłacania jest czwarty kwartał roku budżetowego kiedy to zaliczka jest nie wpłacana do 20 stycznia roku następnego tylko do 20 grudnia. Rzeczywiste (końcowe) rozliczenie działalności zakładu budżetowego następuje w terminie 15 dni od momentu przyjęcia przez organ nadzorujący działalność zakładu budżetowego jego rocznego sprawozdania. Wobec wpłacanych zaliczek co kwartał to ostateczne rozliczenie będzie polegało na korekcie ostatecznego planu finansowego zatwierdzonego przez zakład nadzorujący a wysokością faktycznej kwoty zaliczek wpłacanych do budżetu. Jeżeli okaże się że zysk był większy niż odprowadzane zaliczki w takim przypadku w ciągu 15 dni zakład budżetowy musi dopłacić do budżetu, jeżeli okaże się, że zysk był mniejszy to budżet odda odpowiednią część zaliczek do faktycznie osiągniętego zysku, a jeżeli była strata to albo sfinansuje dotację podmiotową dla zakładu budżetowego albo postawi zakład w stan likwidacji. W przypadku, kiedy zakłady budżetowe otrzymują dotację jest szczególny tryb dokonywania wpłaty środków budżetowych. W przypadki kiedy zakład budżetowy otrzymuje dotacje to ta dotacja nie jest przekazywana z budżetu w formie przelewu (transferu) pieniędzy do zakładu budżetowego tylko zakład budżetowy pomniejsza kwoty wpłaty zaliczek do właściwego budżetu o kwoty dotacji, które są należne temu zakładowi. Kwestia potracenia i przyznania dotacji nie leży po stronie zakładu budżetowego tylko po stronie organu administracji, który utworzył dany zakład budżetowy.

Istota zakładu budżetowego, czyli samofinansowanie swojej działalności, nie wyklucza jednak możliwości uzyskania pewnych środków finansowych z właściwego budżetu otrzymywać dotacje. Dotacje te mogą być:

1. podmiotowe

2. przedmiotowe

3. celowe na inwestycje

4. dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe

Kwota przekazywanych dotacji jest ustawowo limitowana. Limit jest ustalony w postaci norm procentowych w relacji do całkowitej kwoty wydatków zakładu budżetowego.

Fundusze celowe

Według definicji legalnej za fundusz celowy uznawane są takie fundusze, które powołano w trybie ustawowym przed wejściem w życie ustawy o finansach publicznych. Jeśli chodzi o środki finansowe, którymi dysponuje fundusz celowy to przychody funduszu celowego pochodzą one z dochodów publicznych, a wydatki funduszu celowego przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Istotnym elementem definicji funduszu celowego jest zastrzeżenie że funduszem celowym jest każdy fundusz powołany przed wejściem w życie ustawy o finansach publicznych i z tego stwierdzenia wynikają następujące uwarunkowania:

1. jeżeli chodzi o źródło istnienia funduszu celowego. Fundusz celowy powołuję się na podstawie ustawy. Nie możliwe jest powołanie funduszy celowych , które działały na podstawie rozporządzeń wykonawczych, przepisy prawa miejscowego albo aktu wewnętrznego

2. ustawowo wyłączono możliwość tworzenia nowych funduszy celowych, czyli fundusze celowe, które zostały utworzone przed dniem 1 stycznia 1999r, czyli przed dniem wejścia w życie ustawy o finansach publicznych, oraz prowadzenie w określony sposób działalności finansowej

3. ustawa o finansach publicznych nie może ustanowić podstawy prawnej do powoływania nowych funduszy celowych, to oznacza że poszczególne fundusze celowe działają na mocy odrębnych ustaw. A ustawa o finansach publicznych określa tylko i wyłącznie ramy (warunki), których spełnienie powoduje, że fundusz z mocy prawa uznany jest za celowy. Ustawa o finansach publicznych reguluje podstawy działalności finansowej wszystkich funduszy celowych

4. fundusze celowe muszą posiadać swoje przychody z dochodów publicznych a wydatki przeznaczać na wyodrębnione. W tym przypadku zakres definicji nie jest ścisły (nie jest precyzyjny) dlatego że cecha finansowania działalności zarówno państwowych jak i samorządowych jednostek organizacyjnych za pomocą środków publicznych zarówno w całości jak i w części jest to charakterystyczne dla całego sektora finansów publicznych a nie tylko wyłącznie dla funduszy celowych

5. powstaje nieścisłość językowa jeżeli powiemy że przychody funduszu pochodzą z dochodów publicznych to sformułowanie jest nieścisłością językową ze względu na to że w art. 3 ustawy o finansach publicznych został dokonany podział na dochody publiczne i przychody publiczne co jest w sprzeczności logicznej z tym co mówi ustawa. Ustawa która powołuje fundusz do życia musi określać w sposób szczegółowy źródła przychodów funduszu celowego i musi określać w sposób szczegółowy zadania którym fundusz celowy będzie musiał sprostać. Takie utworzenie funduszu celowego oznacza wyodrębnienie z budżetu środków publicznych i przekazanie tych środków publicznych na realizację określonego ustawowo celu którym jest cel państwa albo jednostek samorządu terytorialnego. Fundusze celowe działają poza budżetem co z punktu widzenia obowiązywania zasady powszechności budżetu powoduje przełamanie tej zasady i że w stosunku do funduszu celowych nie obowiązuje ta zasada. Wynika z tego to że fundusze celowe nie są uznawane za adresatów budżetowania zarówno w formie podstawowej jak i szczególnej.

Odrębność finansowa funduszy celowych

Ta odrębność finansowa występuje w 3 płaszczyznach

1. jeżeli chodzi o planowanie finansowe

2. jeśli chodzi o rozgraniczenie źródeł finansowania zadań publicznych

3. w płaszczyźnie rachunku bankowego

Ad. 1

Jeżeli chodzi o planowanie finansowe to działalność funduszu celowego prowadzona jest na podstawie rocznego planu finansowego i plany finansowe funduszy celowych nie są objęte budżetem państwa co przejawia się w tym ze nie są one publikowane w postaci załącznika nr 1 do ustawy budżetowej tylko są publikowane w formie załącznika nr 6 ustawy budżetowej.

Fundusze celowe które są wyróżniane w załączniku nr 6 ustawy budżetowej:

1. fundusz ubezpieczeń społecznych

2. fundusz alimentacyjny

3. fundusz emerytalno - rentowy

4. fundusz prewencji i rehabilitacji

5. fundusz administracyjny

6. fundusz pracy

7. narodowy fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej

8. państwowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych

9. fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych

Ad 2

Jeżeli chodzi o ustawę która powołuje fundusz do życia to ustawa rozgranicza źródła finansowania zadań publicznych pomiędzy budżetem a funduszem celowym. Takie rozgraniczenie stwarza gwarancję że zasoby pieniężne funduszy celowych będą przekazywane przez wykonawców budżetu. Powołanie funduszu celowego nie niesie za sobą formalnego zakazu finansowego i zadań dla których został fundusz powołany za pośrednictwem środków budżetowych.

Ad 3

Rachunki jednostek samorządu terytorialnego prowadzone są przez banki komercyjne które wyodrębnione są przez przetarg. Jeśli chodzi o rachunki państwowych funduszy celowych to prowadzone są one w Banku Centralnym natomiast rachunki samorządowych funduszy celowych prowadzone są w bankach komercyjnych. Natomiast jeżeli ten sam bank prowadzi obsługę budżetu niezależnie czy jest to państwo czy samorząd to konieczne jest aby fundusz celowy posiadał odrębny rachunek bankowy.

Jeżeli chodzi o Narodowy Bank Polski oznacza to konieczność wyodrębnienia centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa oraz rachunków bankowych państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek rządowego sektora finansów publicznych.

Metoda finansowania funduszy celowych

Jeżeli chodzi o metodę działalności finansowej funduszy to jest to tzw. metoda funduszowania. Metoda ta polega na powiązania określonych źródeł przychodów w wydzielonymi w ustawie zadaniami. I to powiązanie ma taki charakter że przychody funduszu celowego mogą być tylko wydane na realizację świadczeń w ramach zadań publicznych.

Odrębność organizacyjna funduszu celowego

Odrębność organizacyjna nie jest cechą charakterystyczną funduszu celowego w przeciwieństwie do tej odrębności finansowej. Fundusze celowe mogą prowadzić działalność bądź w formie osoby prawnej bądź w formie wyodrębnionego rachunku bankowego którego dysponentem jest ustawowo wyodrębniona partia. Ustawa o finansach publicznych nie dopuszcza możliwości wyodrębnienia organizacyjnego funduszu celowego w innej formie niż poprzez utworzenie nowej osoby prawnej czyli fundusz celowy nie może działać jako pozbawiona osobowości prawnej publiczna jednostka organizacyjna która reprezentuje w obrocie prawnym Skarb Państwa bądź gminę, powiat lub województwo. Z jednej strony jeżeli fundusze posiadają osobowość prawną to z drugiej strony ustawa o finansach publicznych ogranicza w jakiś sposób osobowość prawną funduszy celowych poprzez to że ogranicza ich zdolność do zaciągania pożyczek oraz kredytów. Zaciąganie przez fundusz celowy pożyczek lub kredytów może odbywać się tylko i wyłącznie za wyraźnym zezwoleniem wynikającym z aktu powołującego fundusz do życia.

Klasyfikacja funduszy celowych

1. kryterium podmiotowości funduszu

• osoba prawna

• wyodrębniony rachunek bankowy

2. kryterium wyodrębnionych zadań publicznych

• fundusze państwowe czyli są to fundusze które wykonują zadania wyodrębnione z budżetu państwa

• fundusze gminne których zadania wyodrębnione z budżetu gminy

• powiatowe

• wojewódzkie

Fundusze celowe mogą mieć działy na płaszczyźnie państwowej jak i powiatowej, gminnej i wojewódzkiej np. fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej natomiast z drugiej strony są pewne fundusze np. fundusz geodezji i kartografii który składa się z funduszu centralnego który wyodrębniony jest z budżetu państwa oraz z funduszu powiatowego i funduszu wojewódzkiego.

3. kryterium dysponenta środków publicznych

• państwowe

• samorządowe

Jeśli chodzi o zasoby pieniężne państwowego funduszu celowego to o nich decyduje państwowa osoba prawna lub organ który zaliczany jest do sektora rządowego finansów publicznych czyli w przypadku kiedy fundusz państwowy posiada osobowość prawną to taki fundusz sam decyduje o swoim majątku. Dysponentem środków finansowych samorządowych funduszy celowych jest organ gminy, powiatu albo wojewódzki

4. kryterium przedmiotowe czyli kryterium przeznaczenia środków publicznych

• fundusze celowe gospodarcze

• fundusze celowe poza gospodarcze

• fundusze mieszane

• fundusze społeczne

Finansowanie sfery gospodarki narodowej a w szczególności finansowanie rolnictwa jest domeną gospodarczych funduszy celowych natomiast jeśli chodzi o pozagospdarcze fundusze celowe to te fundusze finansują działalność która nie jest bezpośrednio związana z działalnością gospodarczą.

Fundusze mieszane oraz fundusze społeczne powstawały w ramach poza gospodarczych funduszy celowych ale ich ranga obecnie spadła.

Funkcjonowanie obecnych funduszy celowych jest dosyć kontrowersyjne ale w funkcjonowaniu funduszy celowych można dopatrzyć się pozytywnych celów. Zaletą działania funduszy celowych jest ciągłość finansowania oznaczonych zadań publicznych oznacza to że z końcem roku budżetowego nie wygasają upoważnienia do wydatkowania środków publicznych na ten sam cel. Natomiast jeśli chodzi o środki budżetowe nie ma żadnych gwarancji iż podmioty które uchwalają plany finansowe będą w następnym roku budżetowym nadal uznawały potrzebę finansowania zadań publicznych na dotychczasowych zasadach. Następna zaletą funduszu celowego jest tzw kumulacja środków publicznych które zostały wydatkowane przez fundusz przed końcem roku kalendarzowego przychodami osiągniętymi w danym roku. Gospodarka budżetowa jest oparta na odmiennym założeniu niż gospodarka budżetowa państwa lub jednostek samorządu terytorialnego dlatego ze nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych nie stanowi tzw. dochodu publicznego i nie jest łączona z innymi dochodami. Minusy funkcjonowania fundusz celowych:

1. jest to ograniczenie lub wyeliminowanie kontroli organów władzy prawodawczej nad istotnym z zasobów środków publicznych i stanowi to odstęp od ogólnej zasady ustroju demokratycznego która zakłada że władza prawodawcza przekazuje prymat w zakresie określającemu publicznego środków finansowych oraz środków pieniężnych niezbędnych ich do realizacji. W praktyce bezpośredni wpływ organów jednostek samorządu terytorialnego na działalność samorządową funduszy celowych jest ograniczona tylko i wyłącznie do przyznania dotacji na działalność funduszu. Takie ograniczenie kontroli powoduje że działalność ta może być prowadzona w sposób marnotrawny nieprawidłowy.

2. następną wadą funduszy celowych jest nieracjonalność wydatkowania zasobów pieniężnych na różne cele z zakresu zadań publicznych. W przypadku wystąpienia tzw. deficytu budżetowego może być zagrożenie stabilności i integralności całego systemu finansowego państwa. Jeżeli chodzi o wystąpienie deficytu budżetowego zagrożenie stabilności i integralności to w przypadku środków należących do budżetu państwa może dokonać tzw. przeniesienia środków.

Budżet państwa jest podstawową instytucją prawna która służy prowadzeniu publicznej działalności finansowej i jest to instytucja która została wykształcona w stopniu walki toczonej między parlamentem a wcześniej przez reprezentację społeczeństwa z panującą władzą wykonawczą o decydowanie oraz kontrolę nad wydatkami publicznymi. Samo pochodzenie i typologia słowa budżet wywodzi się ze średniowiecznej łaciny i wywodzi się od słowa bolga które oznaczało początkowo worek, sakiewkę, teczkę i instytucje dlatego nazwano budżetem ponieważ ma oznaczać coś na kształt takiej sakiewki państwowej. Aby można było mówić o powstaniu w ogóle budżetu to musiała zaistnieć takie zjawiska jak:

1. oddzielenie Skarbu Państwa od Skarbu Osoby panującej. Oddzielenie skarbu państwa od osoby panującej powstało w 1904 roku

2. wykształcenie i rozwinięcie odpowiedniej techniki rachunkowości aby można było zapewnić stworzenie realnych i czytelnych planów finansowych

Aby plan finansowy który zatwierdzany jest przez parlament mógłby być uznany za budżet musi spełniać szereg warunków:

1. musi być planem szczegółowym

2. musi być planem powszechnym

3. musi być planem zrównoważonym

Definicja budżetu

W konstytucji nie ma definicji budżetu natomiast definicja budżetu znajduje się w ustawie o finansach publicznych.

Doktrynalną definicją

Budżet to określone w formie ustawy budżetowej zestawienie planowanych wydatków i dochodów na rok budżetowy opracowany i wykonywany przez rząd zgodnie z zadami określonymi w ustawach, Takie zestawienie wydatków i dochodów ma charakter wiążący i musi być dokonywany w taki sposób aby przewidziany deficyt budżetu nie był większy niż przewidziany w projekcie budżetu w momencie uchwalania.

Definicja legalna

Definicja legalna znajduje się w artykule 61 ustawy o finansach publicznych który mówi o tym że budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków przychodów i rozchodów władzy państwowej, władzy ochrony kontroli prawa, sądów i trybunałów oraz administracji. Budżet uchwalany jest w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego który nazywany jest rokiem budżetowym. Tak określony budżet jak w ustawie o finansach publicznych wskazuje ze budżet ma charakter planu podstawowego. Oznacza to że ma budżet charakter przesądzający o realizacji wszystkich funkcji państwa. Budżet państwa nie jest jedynym budżetem jaki występuje ale wszystkie inne palny finansowe muszę mieć z budżetem powiązania od strony wewnętrznej oraz od strony proceduralnej. Dlatego ze budżet podejmuje rozliczenia ze wszystkimi innymi organami a poza tym te plany finansowe oprócz budżetu zamieszczane są jako załączniki do ustawy budżetowej.

Definicja budżetu jednostek samorządu terytorialnego

To brak jest również definicji budżetu jednostek samorządowych w Konstytucji i przyjmuje się że budżet jednostki samorządu terytorialnego to opracowany uchwalony i wykonywany w sposób prawnie określonym roczny plan finansowy jednostki samorządu terytorialnego który obejmuje dochody i wydatki przychody i rozchody a także dochody i wydatki przychody i rozchody jednostek organizacyjnych zaliczanych do sektora jednostek samorządowych. Tak opracowany i uchwalony budżet stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego.

Definicja legalna

Definicja legalna znajduje się w artykule 109 ustawy o finansach publicznych.

Budżet jest planem finansowym co oznacza że poprzez budżet będziemy rozumieć zestawienie pewne środków finansowych które będą realizowane w przyszłości czyli będą w jakiś sposób kreowały przyszłość. Obok planu możemy wyróżnić jeszcze takie instytucje jak programy które też kreują przyszłość, prognozy, projekty oraz bilanse.

Plany jest takie zestawienie dochodów i wydatków na okres przyszły które jest przewidziane na określony względnie krótki okres czasu i które jest sporządzone w odpowiednim stopniu szczegółowości i który posiada moc wiążącą. Wśród planów mogą występować:

• plany prywatne

• plany publiczne

Przez plan publiczny wyraża się interes podmiotu publicznego który podmiot ten plan reprezentują

Najbardziej podobną do planu jest program. Program różni się od planu tym że:

1. program ma mniejszą szczegółowość niż plan

2. program jest sporządzany na dłuższy okres czasu niż plan

W praktyce rozróżnienie planu od programu jest bardzo trudne. Uważa się za program takie zestawienie na okres przyszły dochodów i wydatków które nie przekracza 5 lat. Natomiast w nauce finansów za program uznaje się takie zestawienie dochodów i wydatków które ma obowiązywać dłużej niż 1 rok.

Projekty finansowe to plany lub programy przed zadaniem mocy obowiązującej. Taka prognoza finansowa dokonywana jest w projekcie tylko przewidywanie kształtowania się dochodów i wydatków które ma charakter informacyjny i o niczym nie przesądza.

Bilans jest to zestawienie dochodów i wydatków na różne okresy czasu i ma charakter saldowy czyli to jest taki charakter który wiążący jest tylko wynik netto.

Budżet jest również normą prawną która kreuje przeszłość podobnie jak czynią to wszystkie inne charaktery normatywne. Budżet jako plan finansowy jest wyrażony w pieniądzu i ma dwustronne ujęcie. Jedna strona to będzie strona dochodu budżetu, druga strona to będzie strona wydatków budżetu. Jeśli chodzi o stronę wydatkową jest ona zawsze wartościową oceną dochodów. Kwestią dyskusyjną jest sprawa jaki charakter posiada budżet. Ten spór powstał w XIX wieku. Są dwie grupy poglądów co do istoty i charakteru budżetu. Jedna strona poglądów jest taka że opowiada się ona za uznaniem ustawy budżetowej za ustawę w sensie formalnym. Oznacza to że budżet jest to akt administracyjny który wiąże tylko i wyłącznie administrację. Drugi pogląd który mów o tym że budżet posiada zarówno cechy materialne jak i formalne czyli uznaje się ustawę budżetową za ustawę powszechnie obowiązującą.

Moc wiążąca budżetu

Moc wiążąca budżetu to jest ona inna po stronie wydatków jak i po stronie dochodów. Jeśli chodzi o stronę dochodową budżetu to dochody są tylko i wyłącznie prognozą wpływów i nie mają charakteru wiążącego choć wprawdzie określają zachowanie się adresata publicznego. Przejawem tego jest to że organy który zobowiązane są do pobierania dochodów np. Urzędy Skarbowe nie ponoszą odpowiedzialności za to że dochody państwa w danym roku będą mniejsze niż zaplanowane w ustawie budżetowej. Strona wydatkowa stanowi nieprzekraczalny limit i wiąże adresata. Oznacza to tyle że jeżeli w ustawie budżetowej zostanie zapisany limit wydatków to w danym roku budżetowym limit ten nie może być przekroczony. W przypadku przekroczenia odpowiedzialność za przekroczenie będzie ponosiła Rada Ministrów.

Jak powinny być dokonywane wydatki budżetowe

Wydatki budżetowe powinny być dokonywane w sposób celowy oraz oszczędny. Norma wydatkowa wiąże organy wykonujące budżet.

Zaskarżalność wykonania budżetu

Zgodnie z art. 27 ustawy o finansach publicznych osoby trzecie nie mogą oskarżyć do sądu budżet państwa. Natomiast postanowienia budżetu mogą podlegać tylko i wyłącznie badaniu zgodności z konstytucją i innymi ustawami.

Jeżeli chodzi o badanie z konstytucją to badać będziemy w szczególności stronę dochodową budżetu i stronę wydatkową dlatego ze ustawy dochodowe mogą się okazać sprzeczne z prawem. Jeżeli chodzi o stronę wydatkową podlega sam fakt istnienia wydatków. Trybunał konstytucyjny może tylko orzec niezgodność z konstytucją budżetu w przypadku kiedy budżet państwa nie będzie realizował nałożonych na niego konstytucyjnie i ustawowo zadań.

Osoby trzecie nie mają prawa dochodzenia roszczeń wynikających z ustawy budżetowej. Zaskarżeniu podlega strona wydatkowa gdy chodzi o przekazanie subwencji dla jednostek samorządu terytorialnego oraz w przypadku gdy chodzi o dotacje ale o charakterze nie uznaniowym to w takim przypadku jeżeli budżet państwa nie zrealizował takiego dochodu to jednostki samorządu terytorialnego tylko z pieniędzy przewidzianych w budżecie państwa mogą dochodzić swych roszczeń na drodze sądowej administracyjnej.

Akty w których publikowane są budżety

Jeżeli chodzi o budżet państwa to budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej natomiast budżet jednostek samorządu terytorialnego uchwalany jest w formie uchwały.

Ustawa budżetowa zawiera:

Ustawa budżetowa obok budżetu państwa musi zawierać wysokość regularnego deficytu budżetowego oraz źródła pokrycia deficytu oraz ewentualnie jeżeli występuje nadwyżka. Obok budżetu jeszcze ustawa budżetowa zawiera zestawienie przychodów i wydatków jednostek powiązanych z budżetem metodą netto, plany finansowe funduszy celowych, wykaz wydatków oraz inwestycji wieloletnich. Odrębne ustalane są w ustawie budżetowej dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego oraz dotacje o charakterze podmiotowym. Ustawa budżetowa określa również limity zadłużenia administracji rządowej. Ustawa budżetowa określa kwotowo środki zagraniczne oraz ustala plany finansowe innych jednostek sektora rządowego. W ustawie mogą znaleźć się także przepisy które będą uzupełniać ustawę o finansach publicznych oraz regulujące kwestie nie związane z funkcjonowaniem gospodarki budżetowej kwestie regulacji pewnych wskaźników np. rewaloryzacji rent czy emerytur. Zamieszczanie w ustawie budżetowej takich przepisów które zmieniają bądź uzupełniają inne przepisy ustawowe nazywa się obładowywaniem ustawy budżetowej. To obładowywanie ustawy budżetowej to nic innego jak zamieszczanie w niej norm których treść wykracza poza ustawy budżetowej określonej w konstytucji, ustawie o finansach publicznych. Sama ustawa budżetowa nie może być źródłem praw i obowiązków obywateli. Oznacza to że jeżeli w ustawie budżetowej zostanie przewidziane określone zadanie czy zostanie podwyższony podatek to samo zamieszczenie takiego przepisu w ustawie budżetowej nie powoduje automatycznie zwyżki tego podatku tylko musi zostać przeprowadzona nowelizacja ustawy która reguluje funkcjonowanie podatku.

Cechy ustawy budżetowej

1. ustawa budżetowa odróżnia inna nazwa

2. treść ustawy jest budżet państwa

3. ustawa budżetowa ma ograniczony okres czasowy

4. ma charakter formalny

5. treść oraz budowa jest regulowana przez prawo

6. projekt ustawy budżetowej może być samoistną podstawą prowadzenia gospodarki budżetowej

7. przysługuje wyłączność rządowi inicjatywy ustawodawczej

8. rząd ma obowiązek dołączyć do ustawy budżetowej obligatoryjne załączniki. Załączniki zawierają

• założenia makroekonomiczne na okres 3 lat

• założenia kierunków prywatyzacji majątku państwa

• sprawozdanie z realizacji budżetu poprzedniego

• na rząd może zostać nałożony obowiązek dołączenia do ustawy budżetowej innych załączników na mocy obowiązujących innych ustaw.

9. cechy ogólna ustawy budżetowej jest taka że ustawa budżetowa korzysta z odrębności proceduralnej czyli inna jest procedura uchwalania projektu budżetu a inna pozostałych ustaw zwykłych. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje tylko i wyłącznie Radzie Ministrów.

Senat ma zakaz odrzucania uchwalonej przez sejm ustawy budżetowej, ma możliwość tylko uchwalenia poprawek lub przyjęcia ustawy w całości. Poprawki Senatu może uchwalić i przekazać sejmowi w ciągu 30 dni od przekazania ustawy przez sejm. Na podpisanie ustawy budżetowej prezydent ma 7 dni. Prezydent nie może domówić podpisania ustawy budżetowej może tylko przekazać ją do zbadaniu Trybunałowi Konstytucyjnemu natomiast trybunał konstytucyjny na zbadanie zgodności ustawy z konstytucją ma 2 miesiące.

10. może być zmieniana przez władze wykonawcze tzn. że mogą być przesunięcia środków pieniężnych między określonymi częściami budżetu

11. po zakończeniu roku budżetowego rząd ma obowiązek przedstawić sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej i podać w tym zakresie ocenę sejmu i to jest tzw. udzielenie absolutorium z wykonania ustawy budżetowej

12. jeżeli ustawa budżetowa jest uchwalona po rozpoczęciu roku budżetowego to ustawa ta sumuje wszystkie wydatki i dochody które zostały dokonane przed jej wykonaniem od początku roku budżetowego. W przypadku nie uchwalenia ustawy budżetowej przed rozpoczęciem roku budżetowego gospodarka budżetowa może być prowadzona w oparciu o ustawę o prowizorium budżetowym lub gdy nie ma ustawy o prowizorium budżetowym na podstawie projektów ustawy budżetowej.

Ustawa o Prowizorium budżetowe

Prowizorium budżetowe jest to zestawienie planowanych dochodów i wydatków państwa na czas nie dłuższy niż 1 rok. W Polsce prowizorium nie przekracza okresu 1 kwartału. W ustawie o prowizorium budżetowym musi być uchwalona z góry data końcowa obowiązywania prowizorium Takie prowizorium budżetowe może być uchwalane tylko jeden raz. Jeżeli skończył się czas obowiązywania prowizorium budżetowego a w tym czasie nie uchwalono ustawy budżetowej to we takim przypadku gospodarka budżetowa państwa prowadzona będzie na podstawie projektu ustawy budżetowej i taki projekt ustawy budżetowej Rada Ministrów ma obowiązek złożyć na 3 miesiące przed końcem prowizorium.

Akty które uchwalane są w budżecie jednostek samorządu terytorialnego to w budżecie jednostek samorządu terytorialnego uchwalane są w formie uchwał jednostek stanowiących. (Art. 124 ustawy u finansach publicznych) Uchwała budżetowa jednostek samorządu terytorialnego określa prognozowanie rządowe, wydatki i źródła pokrycia planowanego deficytu lub przeznaczenia planowanego deficytu, wydatki związane z realizacją wieloletnich planów inwestycyjnych następnie plany przychodów i wydatków samorządowych funduszy celowych, wydatki związane z realizacją zadań jednostek samorządowych oraz dochody i wydatki z zakresu prawa administracji rządowej i zadań zleconych

Taka uchwała budżetowa nie może zawierać upoważnienia dla zarządu jednostki samorządu i dla prezydenta dotyczące wykonania budżetu samorządu oraz może określać wydatki jednostek pomocniczych i upoważnienia tych jednostek do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu samorządowego.

Uchwała o samorządowym prowizorium budżetowym

Uchwała ta może uchwalić organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego na wniosek prezydenta, burmistrza lub wójta jeżeli gospodarka budżetowa państwa też jest prowadzona w oparciu o prowizorium budżetowe.

Uchwalenie zastępcze budżetu samorządu

Uchwalenia zastępczego dokonuje Regionalna Izba Obrachunkowa gdy organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie uchwalił w terminie swojego budżetu. Takie ustalenie zastępcze budżetu jest uchwałą i obejmuje obowiązkowe zadania własne i zadania zlecone i pod żadnym pozorem nie jest aktem normatywnym. Ta uchwała jest to szczególny rodzaj aktu budżetowego który wchodzi w miejsce uchwały budżetowej, zastępując ją. Ustalenie zastępcze jest budżetem dla gminy a nie budżetem gminy. Ustalenie zastępcze ma zapewnić jednostce samorządu terytorialnego środków do doprowadzenia gospodarki finansowej. Ma ono charakter szczególnej sankcji za niewykonanie obowiązku uchwalenia budżetu przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego dlatego że po przejęciu kompetencji przez Regionalną Izbę obrachunkową organy stanowiące tracą kompetencje do uchwalenia budżetu. Regionalna Izba Obrachunkowa może dokonać również ustalenia zastępczego budżetu w przypadku kiedy jednostki stanowiące uchwaliły budżet ale nie może być on wprowadzony w części lub w całości ze względu na nieważność i taką nieważność uchwały budżetowej stwierdza regionalna Izba Obrachunkowa.

Zasady budżetowe

Każda działalność prowadzone jest według jakiś ściśle określonych reguł, ściśle określonych wzorców które są ustalane przed lub w trakcie prowadzenia działalności. Tak też się dzieje z prowadzeniem gospodarki budżetowe. Takie reguły które regulują prowadzenie gospodarki budżetowej nazywają się zasadami budżetowymi. Te zasady budżetowe są to zasady które są określone przez normy prawne lub są konsekwencją normy prawnej która została uznana za normę naczelną. Te zasady budżetowe to takie cechy budżetu które definiują jego istotę. Jeśli pewne postulaty budżetowe są przyjmowane przez ustawodawcę i wyrażone w formie prawnej to w takim przypadku są nazywane zasadami prawnymi budżetu. Z kolei cechy które definiują budżet nazywane są cechami konstutywnymi budżetu

Zasady budżetowe

1. zasada powszechności (zupełności)

2. zasada jedności budżetowej

3. zasada szczegółowości budżetu

4. zasada jawności budżetu

5. zasada roczności

6. zasada uprzedniości budżetu

7. zasada równowagi budżetowej

Ad 2

Zasada jedności budżetowej

Ta zasada może być rozumiana w aspekcie materialnym lub w aspekcie formalnym. Jeżeli chodzi o aspekt materialny to postuluje aby zasoby budżetowe stanowiły jedna pulę środków i aby wydatki konkretne nie wiązały się z ściśle konkretnymi źródłami dochodów, czyli inaczej nazywa się ta zasada zakazu wewnętrznego funduszowania. Od strony formalnej że budżet państwa stanowi jeden dokument. Budżet nie stanowi jednego dokumentu i często zdarza się tak że gospodarka netto oparta jest na innych planach finansowych jednak muszą być one dołączone do budżetu w formie załącznika.

Ad 3

Zasada szczegółowości budżetu

Ta zasada postuluje żeby budżet był sporządzany uchwalany w szczegółowym ujęciu dochodów i wydatków a nie tylko i wyłącznie w ujęciu sum globalnych. Instytucja która służyć ma realizacji celów szczegółowości jest tzw. kwalifikacja budżetowa. Kwalifikacji budżetowej możemy dokonywać

1. podmiotowo, przedmiotowo

2. funkcjonalnie czyli dzieli się wydatki według celów jakie mają być realizowane w ramach gospodarki budżetowej

3. ekonomicznie czyli dzieli się wydatki według kryterium środki realizacji celów

Dochody i wydatki wszystkich budżetów ustala się z podziałem na działy rozdziały i paragrafy. Od tego podziału występuje jeden wyjątek: w budżecie państwa jest jeszcze wprowadzona jedna podziałka która się nazywa częścią. Ta część budżetowa jest najwyższą hierarchicznie podziałką w budżecie państwa.

Część w budżecie państwa jest podziałka o charakterze podmiotowym i obejmuje wydatki i dochody organów władzy państwowej organów kontroli organów prawa sądów trybunałów i administracji rządowej ale od tego występują dwa wyjątki które mają charakter przedmiotowy: są to części w których określa się kwoty przeznaczone na subwencje ogólne dla samorządu terytorialnego, kwoty obsługi Skarbu państwa i określa się rezerwy ogólne i rezerwy celowe

Działy jest to podziałka przedmiotowa i funkcjonalna czyli określająca cele jakie mają być realizowane w budżecie. Szczegóły działów określa Minister Finansów w drodze rozporządzenia.

Rozdziały mają charakter podmiotowy i przedmiotowy czyli jeżeli weźmiemy pod uwagę takie działy jak oświata i wychowanie to rozdziałem będą szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie itd. W dziale np. ochrony zdrowia rozdziałami będą szpitale powiatowe, szpitale wojewódzkie, szpitale miejskie.

Paragrafy mają charakter ekonomiczny i określają tytuły dochodów i wydatków czyli np. różnego rodzaju nagrody, premie, diety poselskie, dotacje celowe itd.

Aby budżet spełniał zasady szczegółowości to musi być podzielony na wszystkie podziałki. Budżet państwa uchwalany jest w podziale na części i działy po stronie dochodowej a po stronie wydatkowej na części działy i rozdziały natomiast budżet jednostki samorządu terytorialnego uchwalany jest w podziale po stronie dochodu na działy a po stronie wydatków na działy i rozdziały. Po uchwaleniu budżet ulega dalszemu uszczegółowieniu i ostateczne uszczegółowienie dokonane jest w tzw. w układzie wykonawczym budżetu. Na szczeblu państwa układ wykonawczy budżetu sporządzają poszczególni dysponenci części budżetowych i układ taki musi być przedstawiony Ministrowi Finansów w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej. Natomiast jeśli chodzi o samorząd terytorialny to układ taki sporządzany jest w terminie 21 dni od ogłoszenia uchwały budżetowej.

Ad. 4

Zasada jawności budżetu

Zasada jawności budżetu stanowi, że budżet powinien być powszechnie dostępny zarówno w fazie opracowywania, planowania jak i w fazie jego wykonania. Zasada ta została sformułowana w ustawie o „Finansach publicznych” i jawność tutaj jest realizowana przez jawność sejmowych debat budżetowych przez jawność debaty nad wykonaniem budżetu, podanie do publicznej wiadomości kwot dotacji, kwot długu Skarbu Państwa. Jawność budżetu może być wyłączona w stosunku do środków, których pochodzenie i przeznaczenie uznane zostały za tajemnicę państwową albo w przypadku gdy ujawnienia tej części budżetu wynika z umów międzynarodowych.

Ad. 5

Zasada roczności (art. 219 konstytucji)

Budżet jest planem finansowym uchwalanym w formie ustawy budżetowej na rok budżetowy. Z tego zapisu wynika, że budżet państwa powinien obowiązywać od 1 stycznia do 31 grudnia i w tym zakresie ustawa o „Finansach publicznych” i konstytucja wprowadza pewne wyjątki. Za tymi wyjątkami będą przemawiać:

1. względy formalne tzn. że krótsze obowiązywanie budżetu niż rok pozwala parlamentowi jako organowi przedstawicielskiemu częstszy wgląd do budżetu

2. względy techniczne; budżet który ma krótszy czas obowiązywania jest bardziej realny do wykonania, łatwiej przewidzieć pewne procesy, które będą przebiegać

Z drugiej strony od zasady roczności mamy wyjątek, że możemy rozszerzyć budżet na dłużej niż rok. Są to wydatki inwestycyjne. Wydatków tych nie można realizować w trakcie obowiązywania jednego budżetu, czyli w ciągu 1 roku. Ustawa o „Finansach publicznych” wprowadza instytucje tzw. programów wieloletnich. Program wieloletni ustala dochody i wydatki na realizację programów inwestycyjnych na okres dłuższy niż 1 rok. Warunkiem uznania programu za program wieloletni jest wielkość (wartość) kwoty inwestycji - koszt realizacji przewyższa 100 mln zł. O stworzeniu programu wieloletniego decyduje sejm w ustawie budżetowej. Program może być uchwalony jako wieloletni w stosunku do zadań z zakresu:

1. ochrony zdrowia np. budowa szpitala

2. ochrony ogólnonarodowego dziedzictwa kulturowego

3. bezpieczeństwa i obrony narodowej

4. rozwoju nauki lub gospodarki

Plan uchwalony w ustawie budżetowej musi określać:

1. wykonawcę

2. cel

3. okres realizacji

4. łączne nakłady na program

5. wysokość wydatków na realizację programów w danym roku budżetowym i w dwóch latach następnych

Ustalenie takich programów wieloletnich zabezpiecza nakłady na realizację określonych zadań w latach następnych, czyli można powiedzieć, że stwarza tzw. Ciągłość wydatków inwestycyjnych w budżecie. Plany wieloletnie są uchwalane w formie załączników czy w raz z ustawą budżetową.

Plany wieloletnie na szczeblu jednostek samorządu terytorialnego mogą być uchwalane na cele inwestycyjne.

Budżet obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia ale nie jest zawsze tak, że na 1 stycznia mamy uchwalony budżet. Nie ma problemu z uchwaleniem końcowej daty obowiązywania budżetu natomiast momentami jest problem z tym, że 1 stycznia nie zawsze mamy ustawę budżetową uchwaloną przez sejm. Często zdarza się, ze obowiązuje ustawa o prowizorium budżetowym. Jeżeli nie ma ustawy o prowizorium budżetowym to projekt budżetu.

W przypadku gdy budżet uchwalony jest na koniec pierwszego kwartału to wydatki i dochody które zostały pobrane na podstawie innych planów finansowych państwa niż budżet np. projekt ustawy bądź ustawy o prowizorium budżetowym są ważne i tworzą pewną fikcję jakby obowiązywała ustawa budżetowa.

Wydatki które nie wygasają z wygaśnięciem obowiązywania ustawy budżetowej oprócz programów wieloletnich

• wydatki dokonywane z zaciągniętych kredytów

• wydatki z zagranicznych pożyczek

• wydatki z bezzwrotnych środków uzyskanych z zagranicy

• wydatki z tytułu środków krajowych, które zostały przekazane na współfinansowanie kontraktów, które finansowane są ze środków zagranicznych

Okres ulgowy

W okresie ulgowym mimo zakończenia obowiązywania ustawy budżetowej czy zakończenia roku budżetowego niektóre wydatki mogą być w dalszym ciągu realizowane ze środków z budżetu roku poprzedniego. O takim przekazaniu środków w okresie ulgowym decyduje Rada Ministrów jednakże musi ona uzyskać opinię pozytywną sejmowej komisji finansów publicznych. Taki okres ulgowy musi być określony do 15 grudnia i do 15 grudnia musi być określony wykaz wydatków planu finansowania i ostateczny okres realizacji. Jeżeli mam okres ulgowy to przed końcem roku budżetowego czyli po 15 grudnia a przed 31 grudnia Minister Finansów przekazuje pieniądze na inwestycje w okresie ulgowym na specjalne subkonta. To wydzielenie jest zabezpieczeniem realizacji zadania. W przypadku kiedy środki nie zostaną wykorzystane z subkonta w okresie obowiązywania okresu ulgowego to środki te wracają do nowego budżetu (budżetu, który obowiązuje) i mogą być swobodnie redystrybuowane na zadania przewidziane w tym budżecie.

Ad. 6

Zasada uprzedniości budżetowej

Zasada uprzedniości budżetowej postuluje aby budżet był uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego.

Terminy do przedłożenia projektu ustawowego

Jeżeli chodzi o budżet państwa to Rada Ministrów powinna przedłożyć sejmowi projekt ustawy budżetowej do 30 września roku poprzedniego (przed obowiązywaniem tej ustawy). Natomiast w jednostkach samorządu terytorialnego projekt budżetowy musi być przekazany do rady tej jednostki do 15 listopada.

Jeżeli chodzi o termin uchwalenia budżetu przez parlament bądź radę jednostki samorządu terytorialnego to na szczeblu państwa nie mamy wyznaczonego konkretnego terminu uchwalenia budżetu natomiast na szczeblu samorządowym przepisy mówią, że budżet powinien być uchwalony do końca marca roku budżetowego.

Sankcja za nie uchwalenie w terminie budżetu

Jeżeli budżet nie zostanie przedłożony prezydentowi do podpisu w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia go przez rząd sejmowi w takim przypadku prezydent może rozwiązać parlament. Na szczeblu samorządowym jeżeli budżet nie zostanie uchwalony do końca marca to kompetencja w zakresie uchwalania budżetu przechodzi na Regionalną Izbę Obrachunkową.

Ad. 7

Zasada równowagi budżetowej

Zasada równowagi budżetowej postuluje , aby planowanie i realizowane dochody objęte budżetem były równe wydatkom budżetowym zarówno planowanym. Obecnie przyjmuje się , że budżetem zrównoważonym mamy odczynienia w momencie , kiedy dochody równe są wydatkom lub dochody przewyższają wydatki.

Polski ustawodawca nie wymaga zachowania równowagi budżetowej, dozwolone uchwalenie budżetu z deficytem budżetowym. W takim budżecie należy wskazać źródła finansowania tego deficytu.

Instytucją, która ma na celu przejściowe równoważenie budżetu jest harmonogram realizacji przychodów i wydatków budżetu.

Na szczeblu państwa taki harmonogram opracowuje Minister Finansów i dysponenci poszczególnych części budżetu. Harmonogram wiąże wykonawców budżetu.

Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy jest to przewaga wydatków nad dochodami. Deficyt budżetowy może być efektem:

1. nie wpłynięcia do budżetu oczekiwanych dochodów

2. w wyniku dokonania wydatków ponad plan

Granice finansowania deficytu budżetowego

Każdy deficyt budżetowy musi być finansowany ze środków zwrotnych tzn. z kredytu albo z pożyczek. Granicę wyznacza art. 216 konstytucji, który mówi że nie wolno zaciągać kredytów ani pożyczek w następstwie których dług publiczny przekroczy granicę 3/5 produktu krajowego brutto. Ograniczenia w korzystaniu ze środków zwrotnych przez Radę Ministrów sejm nie może zwiększyć deficytu budżetowego w stosunku do deficytu który zaplanowany jest w projekcie ustawy budżetowej przez Radę Ministrów.

Rząd nie może finansować deficytu budżetowego z bieżących pożyczek zaciąganych w Narodowym Banku Polskim.

Występuje ograniczenie korzystania ze środków zwrotnych w stosunku do planowania samego budżetu w zależności od tego w jakiej relacji znajduje się państwowy dług publiczny do produktu krajowego brutto.

Planowanie deficytu

Planowanie deficytu budżetowego zależy od relacji między państwowym długiem publicznym a produktem krajowym brutto. Dopóki ta relacja - wielkość państwowego długu publicznego nie przekroczy 50% produktu krajowego brutto można planować deficyt budżetowy w zasadzie swobodnie. Natomiast kiedy deficyt budżetowy zaczyna przekraczać 50% produktu krajowego brutto to Rada Ministrów musi rozpocząć procedury sanacyjne i procedury ostrożnościowe. Są to tzw. procedury uzdrowienia finansów publicznych. Im bardziej wzrasta udział państwowego długu publicznego w produkcie krajowym brutto tym bardziej narastają rygory w stosunku do możliwości ustalenia deficytu budżetowego. Jeżeli chodzi o rygory to obowiązują trzy kroki:

1. jeżeli państwowy dług publiczny do PKB mieści się w przedziale 50 - 55% to w takim przypadku można zaplanować deficyt budżetowy, ale taki którego relacja do planowanych dochodów budżetu nie będzie większa niż w budżecie roku poprzedniego

2. próg miedzy 55 - 60% w takim przypadku można planować deficyt ale tylko i wyłącznie na poziomie, który zapewnia, że realizacja długu Skarbu Państwa który jest powiększony o kwotę przewidzianych poręczeń i gwarancji będzie niższa od analogicznej relacji w roku poprzednim. W tym progu dodatkowo Rada Ministrów ma obowiązek przedstawienia sejmowi programów uzdrowienia finansów publicznych państwa jednym wyjątkiem: chyba ze wprowadzono stan nadzwyczajny który utrudnia bądź uniemożliwia opracowanie tego programu

3. w przypadku gdy dług publiczny przekracza 60% PKB jest zakaz planowania deficytu budżetowego

Od siódmego dnia od ogłoszenia tej relacji obowiązuje zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji. Zakaz obowiązuje przez cały rok i w tym okresie Rada Ministrów ma obowiązek przedstawić program sanacyjny finansów publicznych. Jedynym wyjątkiem od obowiązku przestawienia programu sanacyjnego i zakazu udzielania nowych gwarancji i poręczeń jest działanie Rady Ministrów które spowoduje że ten nadmierny deficyt budżetowy zostanie pokryty nie z pożyczy ani kredytów co powodowałoby zwiększenie długu publicznego ale z ewentualnych nadwyżek budżetowych z lat uprzednich. Dodatkowo na szczeblu Skarbu Państwa można zaplanować deficyt który będzie pokryty w 100% z przychodów ze sprzedaży wydzielonych artykułów majątkowych Skarbu Państwa i jeżeli środki finansowe pochodzą ze sprzedaży nie zostaną przeznaczone na reformę systemu ubezpieczeń społecznych.

Procedura budżetowa

Procedura budżetowa jest to zespól norm jakimi kieruje się organ państwowy i podległe mu jednostki w trakcie realizacji zadań objętych budżetem.

Podstawowe zasady procedury budżetowej uregulowane są w konstytucji i w ustawie o „Finansach publicznych”.

Jeśli chodzi o finansowanie jednostek samorządu terytorialnego to część procedury budżetowej uregulowana jest w ustawie o „dochodzie jednostek samorządu terytorialnego”, która zawiera zasady przyznawania tym jednostkom dotacji i subwencji. Natomiast bardzo szczegółowe zasady opracowania projektu budżetu ale w odniesieniu do budżetu państwa określa Minister Finansów w tzw. nocie budżetowej. Natomiast na płaszczyźnie jednostek samorządu terytorialnego takie szczegółowe zasady uregulowane są w wytycznych do opracowania projektu budżetu.

Jeśli chodzi o fazę uchwalania budżetu to istotne regulacje prawne zawarte są w regulaminie sejmu i senatu, natomiast na płaszczyźnie jednostek samorządu terytorialnego w statutach jednostek samorządu terytorialnego i w przepisach określających tryb podejmowania uchwał przez dany podmiot.

Etapy procedury budżetowej

1. opracowanie projektu budżetu

ten etap rozpoczyna się w granicach maja i kwietnia roku poprzedzającego i kończy się momentem przekazania projektu budżetu do organu uchwalającego. Na szczeblu samorządowym etap ten musi się zakończyć do 15 listopada. Natomiast na szczeblu państwa powinno się zakończyć do 30 września

2. uchwalenie budżetu

etap ten rozpoczyna się z momentem złożenia przez Radę Ministrów budżetu sejmowi a kończy się momentem uchwalenia budżetu

3. wykonanie budżetu

wykonanie budżetu rozpoczyna się 1 stycznia roku budżetowego a kończy się 31 grudnia

4. kontrola wykonania budżetu

etap ten zaczyna się już podczas trwania roku budżetowego ale zdecydowanie nie wykracza poza granice roku budżetowego. Rada Ministrów musi składać raz na kwartał półroczne sprawozdanie z wykonania budżetu. Po realizacji budżetu organy wykonujące muszą uzyskać absolutorium budżetowe. Rada Ministrów ma na ten cel 5 miesięcy czyli do końca maja a na szczeblu jednostek samorządu terytorialnego absolutorium musi być udzielone do końca marca. Absolutorium budżetowe udzielone jest przez organy stanowiące po wysłuchaniu tzw. sprawozdania budżetowego. Sejm ma 90 dni na udzielenie bądź odmowę absolutorium od momentu przedłożenia sprawozdania. Natomiast jeżeli chodzi o jednostki samorządu terytorialnego to cały cykl musi się zakończyć do 30 kwietnia następnego roku budżetowego.

Opracowanie projektu budżetu

W opracowaniu projektu budżetu uczestniczą wszystkie podmioty które ten budżet będą realizowały. Najważniejszą rolę w opracowaniu projektu budżetu na szczeblu państwa pełnią:

1. Minister Finansów

2. ministrowie resortowi

3. wojewodowie

4. kancelaria sejmu

5. kancelaria senatu

6. kancelaria prezydenta

7. Trybunał Konstytucyjny

8. Trybunał Stanu

9. Sąd Najwyższy

10. ewentualnie rzecznik praw obywatelskich

Udział tych jednostek i podległych im jednostek administracyjnych jest różny. Podmioty te dostarczają informacji niezbędnych do opracowania poszczególnych części budżetu.

Tryb opracowania projektu budżetu

• oddalony tryb opracowania budżetu oznacza to, że wszystkie jednostki administracyjne które realizują budżet opracowują własne plany finansowe i przekazują je jednostkom nadrzędnym

• ogólny tryb opracowania budżetu

Na podstawie ustaleń dokonanych przez Ministra Finansów ustala się odpowiednie limity wydatków dla ministerstw resortowych a ministerstwa resortowe przekazują odpowiednie limity wydatków jednostkom sobie podległych w taki sposób aby poszczególne wydatki jednostek podległych nie przekraczały ogólnego limitu przekazanego na ministerstwa. Na szczeblu samorządowym wszystkie jednostki podległe samorządowi realizują budżet czyli są adresatami wydatków budżetowych. Opracowanie budżetu jest priorytetem prezydenta oraz jego zastępców. Projektując budżet należy brać pod uwagę przede wszystkim informacje które przekazywane są do jednostek samorządu terytorialnego przez wojewodę, tu w szczególności chodzi o kwoty dotacji które może otrzymywać jednostka od Ministra Finansów oraz od innych ministerstw. W procesie opracowania budżetu jednostek samorządu terytorialnego uczestniczy też Regionalna Izba Obrachunkowa która opiniuje budżet. Podstawa do opracowania projektu budżetu na szczeblu państwa. Podstawą do opracowania projektu budżetu na szczeblu państwa są założenia polityki Społeczno - gospodarczej państwa przygotowane przez ministra gospodarki oraz przedłożone Radzie Ministrów. Natomiast te same założenia przedstawiane są sejmowi wraz z projektem ustawy budżetowej. Prognozy, które dotyczą podstawowych zagadnień makroekonomicznych takich jak kształtowanie się długu publicznego , zatrudnienia , bezrobocia ,inflacji , opracowane są nie tylko na rok budżetowy ale na dwa lata do przodu. Te założenia makroekonomiczne przygotowuje też minister gospodarki.

Nota budżetowa

Jest to rozporządzenie Ministra Finansów które wydawane jest corocznie i określa tryb oraz terminy i metody planowania budżetu. Przy planowaniu budżetu planuje się również dokonanie odpowiednich zmian obowiązujących w ustawodawstwie ( chodzi tutaj głównie o ustawy podatkowe). Takie zmiany przygotowuje już Minister Finansów. Opracowując projekt budżetu Minister Finansów musi brać pod uwagę wszelkiego rodzaju plany wieloletnie , które były dołączone do poprzednich ustaw budżetowych. Na szczeblu samorządowym poza podanymi elementami dochodzą jeszcze takie elementy jak:

• informacje od Ministra Finansów.

• informacje od poszczególnych ministrów resortowych dotyczące dotacji i subwencji, które planowane będą z budżetu państwa

Organy stanowiące jednostkę samorządu terytorialnego mogą w wytycznych do opracowania projektu budżetu jednostki samorządu terytorialnego nałożyć na prezydenta oraz jego zastępców szczególne wskazówki, które mają Zarówno charakter merytoryczny jak i charakter formalny.

Praca nad projektem ustawy budżetowej w Radzie Ministrów rozpoczyna się od wybrania rozporządzenia, które nazywa się notą budżetową. Następnie minister Finansów opracowuje w oparciu o różnego rodzaju studia i przedkłada Radzie Ministrów tzw. założenia projektu budżetu.

Te założenia ustalają wiążące limity wydatków dla poszczególnych dysponentów części budżetu. Po zatwierdzeniu przez Radę Ministrów założenia do projektu budżetu minister finansów przekazuje informacje o limitach odpowiednim ministrom resortowym. Następnie odpowiedni ministrowie resortowi przekazuje kwoty odpowiednich limitów wojewodom a ci opracowują swoje części budżetowe i przekazują je w określonym terminie Ministrowi Finansowi w oparciu o projekty przekazane przez wszystkich dysponentów Minister Finansów sporządza projekt całego budżetu państwa. Do tego projektu Budżetu państwa konieczne jest włączenie części przekazanych przez kancelarie Sejmu, Senaty, Kancelarie prezydenta, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Sad najwyższy. W tych częściach Minister Finansów nie może dokonywać żadnych poprawek. Poprawki mogą dokonywać posłowie podczas pracy nad projektem budżetu. Następną instytucją biorącą udział w opracowaniu projektu budżetu są tzw. rokowania budżetowe.

Opracowania budżetowe polegają uzgadnianiu przez Ministra Finansów z odpowiednimi ministrami resortowymi poszczególnych wielkości , które włączone są do części budżetu.

Protokół spraw spornych

Sporządzany jest przez Ministra Finansów i polega na wskazaniu przez niego zmian na , które nie chcieli zgodzić się ministrowie resortowi oraz na przedstawienie ich stanowiska. Jeżeli są jakieś sprawy sporne to decydujące znaczenie uchwała Rada Ministrów. Treści budżetu , które jest przyjęty uchwałą Rady Ministrów musi odpowiadać określonej w ustawie o ,, Finansach publicznych Ⴒ treść ustawy budżetowej.

Szczeble jednostek samorządu terytorialnego

Na szczeblu samorządowym tryb prac nad opracowaniem projektu budżetu rozpoczyna się od wydania przez organ stanowiący czyli przez Radę jednostki samorządu terytorialnego wytycznych prezydentowi oraz jego zastępcy. Projekt budżetu przygotowuje prezydent oraz jego zastępcy , do 15 listopada projekt musi być opracowany i przekazany zarówno radzie jak i Regionalnej Izbie Obrachunkowej. Oprócz projektu budżetu zarząd musi opracować projekt planu zadań z zakresu rządowej administracji zleconej oraz informacje o stanie mienia komunalnego.

Uchwalenie budżetu

Projekt budżetu jest jednocześnie przedkładany Sejmowi i Senatowi. Sejm powinien otrzymać od senatu jego stanowisko co do projektu. Następnie projekt trafia do odpowiednich komisji w poszczególnych częściach , np. komisja kultury dyskutuje o środkach przekazanych na kulturę. Natomiast całość projektu w Sejmie trafia do komisji finansów publicznych , natomiast w senacie trafia do komisji gospodarczej.

Jeżeli chodzi o procedurę legislacyjną to projekt budżetowy w Sejmie podlega trzem czytaniom a Rada Ministrów z przekazanego Sejmowi projektu ustawy budżetowej i budżetu nie może się wycofać.

Jak projekt budżetu przekazywany jest w komisji finansów publicznych i komisja taka nie może wnioskować o odrzuceniu projektu budżetu w całości. Taki wniosek o odrzuceniu projektu może jedynie paść z sali obrad czyli zgłoszony przez , któregoś z posłów. Głosowania nad budżetem w Sejmie odbywa się w normalnym trybie czyli zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów. Senat ma 20 dni na ustosunkowanie się do uchwalonej przez sejm ustawy budżetowej odrzucić w całości. Natomiast poprawki zgłoszone przez senatorów i przegłosowane do ustawy budżetowej mogą być odrzucone przez sejm następnie bezwzględnie większością głosów przy obecności połowy posłów. Ostatecznie ustawę budżetową podpisuje prezydent . Na podpisanie ustawy budżetowej prezydent ma 7 dni i prezydent nie może ustawy budżetowej przekazać z powrotem sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Jedyne co może prezydent zrobić to wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie konstytucyjności ustawy budżetowej. Jeżeli wystąpi z takim wnioskiem do trybunału to trybunał musi wydać orzeczenie w terminie 2 miesięcy. Jeżeli chodzi o ustawę o prowizorium budżetowym procedura jak procedura uchwalania ustawy budżetowej.

Uchwalenie budżetu samorządu

Organy jednostek stanowiących samorządy terytorialnego same ustalają procedurę uchwalania budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Jeżeli organy stanowiące nie postanowią nic w tym zakresie to uchwalenie budżetu odbywa się zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy posłów. Po uchwaleniu, budżet jednostek samorządowych przekazywany jest do ogłoszenia zgodnie z zasadami panującymi dla prawa miejscowego.

Uchwała budżetowa gminy przekazywana jest do publicznej wiadomości poprzez odpowiednie ogłoszenia lub obwieszczenia , natomiast jeśli chodzi o powiat lub województwo to uchwały budżetowe publikowane są w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. Organy samorządu terytorialnego ustalają jeszcze plan zadań zleconych, jednakże organy te nie mają zawsze obowiązku uchwalenia tego programu zadań zleconych gdyż stanowi on załącznik do uchwały budżetowej o jednocześnie jest podzielony jeszcze w budżecie jednostki samorządu terytorialnego. Budżet powinien być uchwalony do 31 marca inaczej kompetencje w uchwalania budżetu przejmuje regionalna Izba Obrachunkowa.

Wykonanie budżetu

Wykonanie budżetu polega na gromadzeniu dochodów i dokonywaniu wydatków zgodnie z uchwalonym budżetem. Organy które wykonują budżet możemy podzielić na cztery podstawowe grupy :

1. organy kierujące i nadzorujące wykonanie budżetu.

Funkcją tych organów jest uchwalanie prawnych zasad wykonania budżetu.

Na płaszczyźnie państwa zajmują się tym:

1. Rada Ministrów , Która kieruje wykonaniem budżetu.

2. Minister Finansów, który sprawuje ogólną kontrolę nad wykonaniem budżetu .

Na szczeblu samorządu terytorialnego.

1. przewodniczący odpowiednich jednostek.

2. dysponenci

Dysponenci nadzorują, kontrolują wykonanie budżetu przez podległe sobie jednostki, które objęte zostały daną częścią budżetu.

2. organy, które finansują wykonanie budżetu, czyli zapewniają finansowe wykonanie budżetu. Są to organy, które gromadzą dochody budżetowe takie jak:

• a) urzędy Skarbowe

b)Izby Skarbowe

3. organy, które dokonują wydatków budżetowych. Tymi organami są tzw. dysponenci części budżetowych. Dysponentów tych dzielimy na trzy grupy :

1. dysponentów pierwszego stopnia.

2. dysponentów drugiego stopnia.

3. dysponentów trzeciego stopnia.

Ad. a

Dysponentami pierwszego stopnia są tacy dysponenci , którzy w budżecie posiadają swoje własne części budżetowe. To będą np.

• Kancelaria Sejmu

• Kancelaria Senatu

• Kancelaria Prezydenta

• Kancelaria Rady Ministrów

• Sądy

• Trybunały

Dysponenci pierwszego stopnia mają prawo do dokonania wydatków bezpośrednio oraz mogą przekazać odpowiednie środki finansowe podległym sobie jednostką.

Ad. b

Dysponentami drugiego stopnia będą to takie jednostki realizujące budżet , które są bezpośrednio podległe dysponentom pierwszego stopnia i mają prawo do dokonania bezpośrednich wydatków lub przekazania środków finansowych dysponentowi trzeciego stopnia.

Ad. c

Są to jednostki, które są bezpośrednio podległe dysponentom pierwszego lub drugiego stopnia. Dysponenci trzeciego stopnia nie mogą przekazać środków finansowych niżej tylko muszą dokonać wydatków.

Dysponenci drugiego i trzeciego stopnia ustanawiają dysponenci pierwszego stopnia.

4. organy wykonujące kasową obsługę budżetu oraz organy wykonujące bankową obsługę budżetu.

Kasowa obsługa budżetu.

Powołane są specjalne rachunki bankowe, które wynikają z ustawy o finansach publicznych i na tych rachunkach można gromadzić środki budżetowe. Są rachunkami poszczególnych jednostek oraz centralny rachunek budżetu państwa. Kasową obsługą budżetu państwa zajmuje się Narodowy Bank Polski, a jednostki, które powiązane są z budżetem państwa metodą netto mogą posiadać rachunki bankowe w innych bankach komercyjnych. Taki bank komercyjny wybierany jest w drodze przetargu zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych.

Kasy specjalne, kasy poboczne oraz poborcy

Kasy specjalne, kasy poboczne oraz poborcy. Są to tzw jednostki wewnętrzne czyli działają wewnątrz poszczególnych jednostek realizujących budżet czyli np. kasą specjalną może być kasa, która jest w urzędzie miasta.

Ustawy budżetowe oraz uchwały budżetowe nie są uchwalone w pełnej szczegółowości i aby wykonać taki budżet należy sporządzić tzw. Układ wykonawczy. Układ wykonawczy powinien być sporządzony przez Ministra Finansów w terminie 3 tygodni od uchwalenia budżetu.

Jednostki wykonujące budżet muszą przestrzegać szereg określonych zasad :

• jeżeli chodzi o gromadzenie dochodów czyli o stronę dochodową budżetu to jest to przede wszystkim :

Ⴗ zasada terminowości

Ⴗ zasada legalności

Ⴗ zasada

• przy dokonywaniu wydatków oprócz tych, które dotyczą strony dochodowej istnieje taka zasada jak:

• dokonywanie wydatków tylko i wyłącznie w granicach planowanych kwot

• dokonywanie wydatków zgodnie z przeznaczeniem

Wydatki powinny być dokonywane w sposób oszczędny oraz celowy. W przypadku kiedy dokonywane są wydatki na współ finansowanie zadań wraz ze środkami zagranicznymi to wydatki na dany cel można przeznaczyć tylko i wyłącznie w momencie uzyskania środków zagranicznych. W pierwszej kolejności należy dokonywać wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa. Inną zasadą uzupełniającą stronę wydatkową jest to , że wybranie podmiotu , który będzie wykonywał dane zadanie powinno następować na podstawie najkorzystniejszej oferty i w takim przypadku należy stosować się do ustawy o zamówieniach publicznych.

Zmiany ustawy budżetowej w trakcie jej wykonania.

W trakcie realizacji budżetu mogą być dokonywane odpowiednie zmiany , ale zmian w budżecie należy dokonywać tylko i wyłącznie na podstawi e ściśle określonej procedury. W budżecie można dokonywać zmian bez zastosowania tej odpowiedniej procedury jeżeli są to wydatki , które wynikają z tytułu egzekucyjnego przeciwko Skarbowi Państwa albo wyroków sądowych. Ponieważ prace nad przygotowaniem planu budżetu rozpoczynają się na rok wcześniej niż budżet ten obowiązuje dlatego rzeczą oczywistą jest występowanie różnych nieprzewidzianych czasem zdarzeń bądź też pojawienie się nieplanowanych wcześniej potrzeb , które w żaden sposób wcześniej nie były planowane. Dlatego dosyć często dochodzi konieczność dokonania zmian w budżecie. Zmiany takie w budżecie można podzielić na dwie kategorie:

I. na zmiany, które nie mają wpływu na zwiększenie ogólnej kwoty wydatków budżetowych i te zmiany to zmiany , które powstają poprzez dokonanie przeniesień między poszczególnymi częściami budżetowymi, wykorzystanie rezerw budżetowych, przeniesienie odpowiednich wydatków między poszczególnymi częściami polega na tym , że zabiera się z jednej podziałki budżetowej odpowiednią kwotę finansową i przekłada się ją do innej podziałki . Jednakże przeniesień między podziałkami można dokonać tylko i wyłącznie między równorzędnymi szczeblami , czyli można przenieść między częściami a częścią lub działem a działem , natomiast nie można przenieść miedzy częścią a paragrafem. Przeniesienie odpowiednich środków finansowych między częściami powoduje określone konsekwencje także w niższych przedziałach klasyfikacji budżetowej w ramach danej części. Dokonywanie przeniesień może być ograniczona.

Mamy 4 rodzaje ograniczeń :

1.ograniczenia czasowe

2.ograniczenia ilościowe

3.ograniczenia przedmiotowe

4.ograniczenia o charakterze formalnym

Ad.1

Ograniczenia czasowe polegają na tym , że nie można dokonać przeniesień w określonych okresach roku budżetowego. Najczęściej jest to okres początkowy oraz okres koniec okresu budżetowego , kiedy pozostają jakieś nadwyżki i trzeba je wydać. W takim ograniczeniu chodzi o nie marnowanie publicznych pieniędzy , żeby nie dokonywać wydatków zbyt dużym kosztem, ani na siłę. Obecnie jeżeli chodzi o obowiązywanie ograniczeń czasowych to występuje w Polskim prawie budżetowym jedno ograniczenie co do zmiany wysokości dotacji na zadania zlecone dla administracji samorządowej. Wysokość tych dotacji nie może być zmieniona po 15 listopada roku budżetowego. Natomiast jeśli chodzi o wielkość dotacji na zadania własne jednostek samorządu terytorialnego to one nie mogą być zmieniane po 30 listopada.

Ad.2

Ograniczenia ilościowe polegają na tym , że można zwiększyć lub zmniejszyć wydatków w określonej przedziałce klasyfikacyjnej o określoną wartość. W Polsce występuje ograniczenie , że nie można zwiększyć wydatków w danej przedziałce klasyfikacyjnej więcej niż 5% w stosunku do kwoty wyjściowej.

Ad.3

Ograniczenia przedmiotowe polegają na tym, że można zmniejszyć bądź zwiększyć określonych rodzajów wydatków.

Ad.4

Ograniczenia formalne polegają na ustaleniu specjalnej procedury na wprowadzeniu obowiązku uzyskania zezwolenia na dokonanie przeniesienia np. ustawodawca wprowadził odpowiednie ograniczenia , które dotyczą dokonania zmian w wydatkach majątkowych . Polega to na tym , że zmniejszenie bądź zwiększenie wydatków majątkowych wymaga uzyskania zgody Ministra Finansów.

Przeniesienia między częściami i przeniesienia między działami i w zasadzie mówi się , że taki i wyłącznie w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego albo w celu realizacji zaleceń wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego ,czyli kiedy wprowadzamy stan nadzwyczajny. W takim przypadku tych przeniesień między częściami a częścią i działem a działem może dokonać tylko i wyłącznie Rada Ministrów i to w drodze rozporządzenia. Natomiast na co dzień przeniesień można dokonywać między rozdziałami i paragrafami. Organami , które uprawnione są do dokonywania takich przeniesień są dysponenci główni części budżetowych przy czym mogą oni upoważnić do dokonania poszczególnych przeniesień kierownikom jednostek sobie podległych.

II. drugim rodzajem zmian w budżecie , które nie powodują zwiększenia ogólnej kwoty wydatków budżetowych to jest wykorzystywanie tzw rezerw budżetowych. W budżecie państwa jak i w budżecie jednostek samorządu terytorialnego występują dwa rodzaje rezerw :

1. rezerwy ogólne

2. rezerwy celowe

Ad.1

Rezerwy ogólne tworzone są na wydatki , których w momencie planowania budżetu nie można było przewidzieć. Rezerwa ogólna może być utworzona w kwocie nie wyższej niż 0.2% planowanych globalnych wydatków budżetu.

W jednostkach samorządu terytorialnego jednostka taka nie może być większa niż 1% planowanych wydatków.

Ad.2

Rezerwy celowe są to rezerwy , które są przewidziane ale takie , Których szczegółowego podziału w momencie planowania budżetu nie można było dochodzić. Suma rezerw celowych nie może ogółem przekraczać 5% wydatków.

Jeżeli chodzi o rezerwę ogólną to dysponują nią: Rada Ministrów i Rada Ministrów może upoważnić premiera albo Ministra Finansów do wykorzystania rezerwy w granicach określonych kwot.

Upoważnienie takie Rady Ministrów musi zawierać :

• określoną kwotę, która może dysponować premier oraz Minister Finansów

Natomiast jeśli chodzi o rezerwy celowe to rezerwą celową dysponuje Minister Finansów w porozumieniu z głównymi dysponentami części budżetowej. Jednakże Minister Finansów może upoważnić dysponentów do samodzielnego wykorzystania rezerw celowych. W śród rezerw celowych jest jeden wyjątek a mianowicie rezerwą celową na wynagrodzenia może dysponować wyłącznie Rada Ministrów.

Wykorzystanie kwoty rezerw zarówno celowych jak i rezerw ogólnej polega na przenoszeniu kwot z przedziałki rezerwy celowe bądź rezerwy ogólne. Takie przeniesienie kwot ma zupełnie inny charakter. Przy wykorzystaniu rezerw możliwa jest przeniesienie kwot między częściami budżetowymi oraz występują tutaj inne ograniczenia niż poprzednio , ( czyli inne ograniczenia niż dokonywaniu pozostałych przeniesień ). Dwie zmiany , które powodują zwiększenie ogólnej kwoty wydatków budżetowych albo osiągnięcie większego deficytu budżetowego. Ta grupa zmian polega na zwiększeniu wydatków i to zwiększenie wydatków budżetu może polegać na wypracowaniu nowych źródeł dochodu czyli na zwiększeniu swoich dochodów czyli np. na podniesienie podatków albo zwiększeniu efektywności podatków. Albo możemy polegać na zwiększeniu deficytu budżetowego, czyli zaciągnięcie dodatkowych kredytów i pożyczek bądź emisje obligacji. Natomiast jeśli chodzi o procedurę wykonania czy zwiększenie wydatków to stosuje się procedurę , która nazywa się procedurą nowelizacji budżetu. Nowelizacja budżetu może być dokonana tylko i wyłącznie przez Sejm i na wniosek Rady Ministrów wydany w formie ustawy.

Podział dochodów i wydatków między państwa i budżety samorządowe

Zadania które nałożone są na państwo w sposób konstytucyjny albo ustawowy poprzesz poszczególne ustawy samorządowe i ustawy budżetowe między państwo i samorząd. Konsekwencją podziału zadań między państwo a samorząd terytorialny jest podział wydatków i podział dochodów pomiędzy państwo i samorząd terytorialny. Ten podział zadań został określony w konstytucji oraz ustawach samorządowych. Jeżeli chodzi o konstytucję to konstytucja dokonuje podziału zadań między zadań między państwo a samorząd terytorialny w sposób bardzo ogólny i wskazuje to w art. 163 że samorząd terytorialny wykonuje zadania które konstytucja oraz inne ustawy nie zastrzegają dla wyłącznej kompetencji organów państwa. Jeżeli chodzi o konstytucyjne wskazanie zadań powierzonych gminie jako podstawowej jednostce samorządu terytorialnego to konstytucja stanowi że gmina wykonuje wszelkie te zadania które nie są zastrzeżone dla organów państwowych i jednocześnie na mocy innych ustaw samorządowych nie zostały zastrzeżone dla innych jednostek organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego czyli dla powiatów i województw.

Zadania które zostały powierzone gminie na mocy ustawy o samorządzie gminnym.

Ustawa w art. 7 mówi o tym że gmina realizuje zadania publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżonym dla innych podmiotów publicznych. W ustawie o samorządzie gminnym jest wymieniony przykładowy katalog zadań jakie przypadają gminie a ten katalog tez jest bardzo ogólny i w zasadzie można powiedzieć nie wyczerpujący. Na podstawie tego katalogu który wymieniony jest w ustawie o samorządzie gminnym można wymienić 4 podstawowe grupy

1. zadania z zakresu utrzymania infrastruktury technicznej

• utrzymywanie gminnych dróg, ulic, mostów

• utrzymywanie i rozbudowa sieci kanalizacyjnej wodociągów

• organizacja lokalnego transportu zbiorowego

• utrzymywanie gminnych obiektów użyteczności publicznej

2. zadania z zakresu infrastruktury społecznej

• ochrona zdrowia

• pomoc społeczna

• budownictwo mieszkaniowe

• oświata

• kultura

• utrzymywania cmentarz komunalnego

3. zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa

• utrzymanie czystości

• utrzymanie porządku publicznego

• utrzymywanie wysypisk śmieci

• ochrona przeciw pożarowa

• organizacja oraz utrzymywanie targowisk i hal targowych

4. zadania z zakresu ładu przestrzennego oraz ekologii

• ochrona środowiska i gospodarki terenami

• utrzymywanie zieleni komunalnej i zadrzewianie

Art. 7 i ustawa o samorządzie gminnym są to zapisy bardzo ogólne ale taka jest intencja ustawodawcy. Dla porównania art. 7 i ustawy o samorządzie gminnym weźmiemy ustawę o samorządzie powiatowym i zobaczymy że w art. 4 w ustawie o samorządzie gminnym praktycznie znajdują się takie same zadania jak dla gminy. W ustawie znajduje się zapis że powiat ma troszczyć się o edukację publiczną, promocje ochrony zdrowia, organizowanie transportów zbiorowych, dbanie o budynki użyteczności publicznej tylko że ustawa w art. 4 mówi o tym że zadania które zostały nałożone na powiat mają charakter zadań ponad gminnych czyli jeżeli jakieś dwie gminy doszły do porozumienia to w takim przypadku wszelkiego rodzaju edukacje, transport czy ochrona zdrowia będą miały charakter ponad gminny i mają służyć wszystkim gminom które są w obrębie takiego powiatu. Jeżeli spojrzymy na województwo to zobaczymy w art. 14 w ustawie o samorządzie wojewódzkim praktycznie identyczne zadania z tym ze już nie na szczeblu gminnym, powiatowym ale na szczeblu wojewódzkim.

Podział zadań z punktu widzenia podziału wydatków i podziału źródeł dochodów jest to podział na:

1. zadania własne

2. zadania zlecone

Ad.1

Zadania własne jednostek samorządu terytorialnego

Zadania własne są to takie zadania które dana jednostka samorządowa ma wykonywać na podstawie obowiązującego ustawodawstwa. Na podstawie takiej definicji zadań własnych możemy je podzielić jeszcze dodatkowo na:

1. zadania własne obowiązkowe

2. zadania własne fakultatywne

Zadania własne obowiązkowe są to takie zadania które są wskazane przez obowiązujące przepisy jako takie które gmina musi wykonywać.

Zadania własne fakultatywne są to takie zadania które są wskazane w ustawie jako zadania własne giny ale obowiązek ich wykonywania na gminę nie został nałożony czyli gmina może ale nie musi tych zadań wykonywać.

Ad. 2

Zadania zlecone są to zadania które pierwotnie są przypisanie innemu podmiotowi publicznemu ale w toku ich realizacji zostały przekazane danej jednostce samorządu terytorialnego. Mogą to być zadania które są przekazane jednostkom samorządu terytorialnego z zakresu administracji rządowej oraz mogą to być zadania które zostały przekazane do realizacji danej jednostce przez inną jednostkę. Te zadania zlecone również dzieli się na zadania

1. obowiązkowe

2. fakultatywne

Ad.1

Są to zadania które zostały przekazane danej jednostce samorządu terytorialnego na mocy przepisu ustawowego i będą dotyczyć tylko i wyłącznie zadań z zakresu administracji rządowej.

Ad. 2

Te zadania inaczej nazywane są zadaniami połączonymi i mogą to być zadania innych podmiotów publiczno - prawnych które są przekazane danemu podmiotowi do realizacji na podstawie umowy cywilno - prawnej bądź porozumienia administracyjnego. Te zadania fakultatywne (dobrowolne) mogą dotyczyć również zadań z zakresu administracji rządowej oraz zadań prze4kazane przez inne jednostki samorządu terytorialnego.

Podział wydatków między państwo a jednostki samorządu terytorialnego

Wydatki dzielimy na 3 podstawowe kategorie

1. wydatki majątkowe

2. wydatki na cele bieżące

3. wydatki na obsługę długu skarbu państwa

Ad. 1

Wydatki majątkowe są to wydatki które przekazywane są na zwiększenie majątku i mają charakter najczęściej inwestycyjny. Zaliczamy tu przede wszystkim wszelkiego rodzaju nakłady finansowe, dotacje na inwestycje, środki które zostały przekazane na zakup bądź objęcie akcji w spółkach handlowych.

Ad. 2

Wydatki na cele bieżące są to wydatki które dokonywane są w celu zapewniania ciągłego funkcjonowania wszelkich urządzeń publicznych. Są to wydatki na wszelkiego rodzaju wynagrodzenia, uposażenia, świadczenia pochodne wynagrodzeń (wydatki na podatek dochodowy, na zapłatę odpowiednich składek) oraz wszelkiego rodzaje dotacje i subwencje.

Ad. 3

Są to wydatki związane z koniecznością wypłaty oprocentowania pożyczek bądź kredytów które są zaciągane przez skarb państwa oraz wydatki które są związane z tzw. dyskontem skarbowych papierów wartościowych, wydatki które związane są z udzielaniem przez skarb państwa poręczeń oraz gwarancji.

Formy prawne wydatków

Ogólnie można powiedzieć ze wydatki można podzielić w takich pięciu formach:

1. poprzez uiszczenie ceny

2. wypłatę wynagrodzenia bądź zasiłku

3. uiszczanie składek odpowiednich

4. wnoszenie udziałów

5. nabywanie akcji

Te pięć tytułów są to wydatki które dokonywane są najczęściej na świadczenia cywilno - prawne jest to takie szerokie pojęcie sensu largo i można powiedzieć ze te formy wydatków nie są do końca znane prawu finansowemu ponieważ w prawie finansowym występuje tylko i wyłącznie dwie formy wydatków i jest to subwencja oraz dotacja. Obie te dwie formy są świadczeniami pieniężnymi dokonywanymi przez podmiot który udziela subwencji bądź dotacji i stanowią one wydatek budżetowy podmiotu subwencjonującego bądź dotującego. Są to niewątpliwie świadczenia o charakterze jednostkowym, bezzwrotnym i nieodpłatnym> Trudno jest dokonać charakterystyki dotacji i subwencji na podstawie cech które różnią te instytucje.

Różnice między subwencja a dotacją:

1. subwencja jest świadczeniem o charakterze ogólnym co oznacza że taka subwencja może być przeznaczona przez otrzymującego na realizacje dochodu dokonującego. To otrzymujący subwencje decyduje o przeznaczeniu tych środków. Ta swoboda została zagwarantowana przez ustawodawcę we wszelkich ustawach samorządowych . Dotacja ma charakter celowy co oznacza ze musi zostać przekazana na realizację ściśle określonego celu. Wyboru celu nie dokonuje podmiot który otrzymuje dotację lecz podmiot który dotacje przyjmuje. Podmiot otrzymujący ma tylko i wyłącznie obowiązek wykorzystania otrzymanych środków zgodnie z przeznaczeniem czyli na realizację ściśle określonego celu. W przypadku kiedy nie zostanie zrealizowane zadanie na które została przyznana dotacja to otrzymujący ma obowiązek zwrotu otrzymanej kwoty w formie dotacji.

2. subwencja jest świadczeniem które jednostkom samorządu terytorialnego przyznane w sposób ustawowy. Wynika z tego to że każda jednostka samorządu terytorialnego musi otrzymać określonego rodzaju subwencje. Dotacją ma charakter ściśle uznaniowy i w większości przypadków środki które są przyznawane w formie dotacji nie są tzw środkami należnymi tylko środkami uznaniowymi

3. wysokość subwencji określona jest w zasadzie według kryteriów obiektywnych oznacza to że ustawa określa w jaki sposób ustala się wysokość subwencji oraz ustawa określa w jaki sposób następuje podział subwencji między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego. Prawa jednostek samorządu terytorialnego do otrzymania subwencji jest maksymalnym prawem podmiotowym. Wysokość dotacji określona jest tylko i wyłącznie przez uznanie dotującego i dotacja nie daje prawa do dochodzenia przed sądem

4. jeżeli subwencja jest dokonywana w sposób nieterminowy to podmiotowi przysługują odsetki. W przypadku dotacji takiego prawa do odsetek nie ma.

5. subwencja podlega zwrotowi do właściwego budżetu tylko w przypadku kiedy nie należy, czyli jeżeli podmiotowi wypłacono dwie subwencje na ten sam cel. Dotacje zwraca się w przypadku kiedy nie zostały wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem bądź zostały w ogóle nie wykorzystane

6. subwencje może otrzymać tylko i wyłącznie jednostka samorządu terytorialnego. Dotację otrzymać może każdy

Bardzo często na podstawie tego komu przysługuje subwencja i dotacja myli się subwencje z dotacją i przyjmuje się ze dotacja jest terminem zastrzeżonym tylko i wyłącznie dla świadczeń publiczno - prawnych ze strony państwa na inne podmioty publiczne jeśli przekazanie dotacji jest następstwem podziału zadań między państwo a inne podmioty publiczne. Dotacje może otrzymać nawet osoba prywatna, fundacje czy stowarzyszenie które nie jest podmiotem publicznym.

Dotacje dzielimy na

1. dotacje celowe

2. dotacje przedmiotowe

3. dotacje podmiotowe

4. dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe

5. dotacje inwestycyjne

6. dotacje do oprocentowania kredytów

Ad. 1

Do dotacji celowych zaliczmy

• dotacje na zadania zlecone jednostek samorządu terytorialnego

• dotacje na dofinansowanie zadań własnych

• dotacje na zadania zlecone jednostkom które nie są zaliczane do jednostek sektora finansów publicznych czyli dotacje dla stowarzyszeń czy fundacji

Ad. 2

Dotacje przedmiotowe są to dotacje które przyznaje się przedsiębiorcom i stanowią one dopłatę do cen niektórych towarów i usług. I dotacje przedmiotowe kalkulowane są jednostkowo czyli np. dotacje do 1 kg żywca

Ad. 3

Dotacje przedmiotowa przekazywana jest podmiotom które są określone w sposób ustawowy i dotacja przekazywana jest na realizacje zadań statutowych a nie ściśle określone zadania czyli jeżeli dofinansujemy jakieś fundacje to nie dlatego ze realizuje ona ściśle określone zadania tylko dlatego ze jest zaliczana do poszczególnych fundacji które mają zapisane taki cel w statucie.

Ad. 5

Przedmiotem dotacji inwestycyjnych jest dofinansowanie wydatków inwestycyjnych które są dokonywane przez inne podmioty. Dotacje inwestycyjne mogą otrzymywać podmioty które zaliczane są do sfery podmiotów finansów publicznych wymienionych w art. 5 w ustawie o finansach publicznych oraz mogą ja również otrzymywać przedsiębiorcy prywatni. Jeżeli chodzi o przedsiębiorców prywatnych to mogą oni otrzymać dotację inwestycyjną jedynie na inwestycje z zakresu infrastruktury technicznej i to w wysokości nie więcej niż 50% kosztów oraz na inwestycje z zakresu ochrony środowiska jeżeli inwestycje takie maja szczególne znaczenie dla gospodarki narodowej.

Ad. 6

Polegają one na tym ze budżet państwa płaci część bądź całość odsetek od zaciągniętych kredytów bankowych. Z tych dotacji mogą korzystać podmioty które są regulowane w odpowiednich ustawach. Dotacje te możemy podzielić na dotacje o charakterze

1. celowym czyli takie które z których mają być realizowane określone cele, określone zadania

2. podmiotowym czyli przekazywane określo9nemu podmiotowi beż wskazania przeznaczenia

Podział dochodu między państwo a jednostki samorządu terytorialnego

Podział dochodu między państwo a jednostki samorządu terytorialnego jest następstwem dokonania podziału zadań między państwo a jednostki samorządu terytorialnego z tym że źródła dochodu mają charakter jednolity oznacza to że nie dokonać podziału dochodu za względu na położenie jego źródła. Wszelkie podmioty publiczne które występują mają zagwarantowane przekazywanie na ich rzecz dochody art. 167 konstytucji i art. Ten zapewnia udział w dochodach poszczególnych jednostek w przypadku kiedy wykonują określone zadania.

Metody podziału dochodów

1. metoda pobierania przez państwo wszelkich dochodów ze wszelkich źródeł a następnie podział tego dochodu między inne podmioty publiczne które funkcjonują w państwie i metoda ta nie zapewnia samodzielności finansowej innych podmiotów funkcjonujących poza państwem

2. dochody które uzyskuje się ze źródeł położonych na terenie funkcjonowania tego podmiotu publicznego pobierana są przez taki podmiot publiczny i po odliczeniu odpowiednich części która jest zatrzymywana przekazywana jest państwu

3. metoda podziału źródeł dochodów i polega na ustawowym przekazania prawa do dochodów z konkretnego źródła różnym podmiotom publicznym

4. zachowanie jednolitości źródła w momencie gromadzenia dochodów i taka sytuacja zapewnia samodzielność finansową innym podmiotom niż państwo jednakże pod warunkiem takim że zostanie stworzona odpowiednia konstrukcja prawna

Współczesne państwa stosują wszystkie te metody jednakże metoda podziału źródeł dochodu wyraźnie wysuwa się na pierwsze miejsce, czyli przekazanie prawa do pobierania odpowiedniej daniny a czasem do ustanowienia daniny. Jeżeli chodzi o przekazania prawa do stanowienia dochodu to w tym momencie mamy do czynienia z samo opodatkowaniem się. Obecnie na gruncie ustawy samorządzie terytorialnym oraz o dochodach jednostek samorządu terytorialnego mamy do czynienia z tzw modelem podziału źródeł dochodu który przybiera formę mieszana która się nazywa lokalno - państwowa. Tzn. że danina publiczna czyli najczęściej podatek lokalny ustalany jest w drodze ustawy wydawany przez odpowiedni organ reprezentujący państwo czyli przez parlament ale jednostkom samorządu terytorialnego przekazane są te uprawnienia do kształtowania poszczególnych elementów konstrukcyjnych takiej daniny i tak właśnie jest w Polsce gdzie mamy ustawę o podatkach i opłatach lokalnych ale poszczególna konstrukcja takich podatków i opłat lokalnych są kształtowane przez jednostkę stanowiąca jednostkę samorządu terytorialnego i organy te najczęściej określają termin poboru, termin zapłaty, wysokość stawki i ewentualnie ulgi i zwolnienia. Natomiast cała konstrukcja teoretyczna musi być przyjęta przez parlament. Poza przekazaniem pewnym podmiotom publicznym pewnych źródeł dochodu często dokonuje się podziału dochodów i podziału wpływów z jednolitych źródeł i możemy mówić tutaj o tzw. udziale ze źródeł dochodu które są przypisane innemu podmiotowi. Udział może być określany procentowo, ułamkowo czy ustalona jakaś partycypacja pewnego dochodu przypisanego innemu podmiotowi. Takie udziały mogą być ustanawiane źródła dochodu przypisane podmiotowi wyższego szczebla, ale może też być sytuacja taka że może ustanowić udziały w dochodach pomiotom równorzędnym. Jeżeli będziemy patrzeć na udział podmiotów niższego stopnia w dochodach wyższego to np. takim obrazem będzie udział gminy w dochodach państwowych. Ten drugi przykład to np. udział jednej gminy w dochodach drugiej gminy. Ta konstrukcja w Polsce występuje na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych. Jeżeli chodzi o podatek od osób fizycznych to gminy mają zapewniony udział w dochodach natomiast jeżeli chodzi o podatek od osób prawnych w wysokości 5%.

Podział udziałów

1. udziały proste czyli ustala się partycypację danego podmiotu w dochodach innego podmiotu np. 10%

2. udziały złożone i w takim przypadku ustalenie wielkości udziałów z danego źródła wymaga z reguły ustalenia wielkości udziału w dochodzie danego źródła przypadającego na wszystkie podmioty które taki udział został przypisany a następnie taką kwotę dzieli się między zainteresowane podmioty według określonego kryterium czyli np. udział w rynku wynosi 10% ze wszelkich dochodów które osiąga państwo ale nie będzie on przypadał poszczególnym gminom w wysokości 10% z wpływów które zostały z danej gminy osiągnięte tylko te 10% będziemy dzielić według kryterium np. ilości mieszkańców że ta gmina która jest większa dostanie więcej a ta która jest mniejsza dostanie mniej lub np. według wielkości zajmowanego obszaru

Konstrukcja dodatków do podatków państwowych

Konstrukcja podatków do dodatków państwowych - idea tej instytucji polega na tym że w suwerennym państwie są wszyscy obywatele i aby nałożyć taki obowiązek to musimy uchwalić ustawę i konstrukcje podatków również muszą być ustalone w sposób ustawowy ale oprócz tych podatków które są ustalone w formie ustawy istnieje możliwość ustalenia przez dany uprawniony podmiot pewnego rodzaju obciążeń bądź uli i zwolnień podatkowych i w takim przypadku będziemy mieć do czynienia z konstrukcją dodatków do podatków państwowych czyli w momencie kiedy pewien procent będzie stanowił udział jednostki samorządu terytorialnego i w tym udziale zostanie dokonane zwolnienie lub umorzenie podatkowe to odpowiedni organ np. minister finansów może przyznać gminie pewien dodatek ale w przypadku kiedy na terenie gminy wskaźnik dochodowości jest niższy niż w innych to w takim przypadki minister finansów może przyznać gminie odpowiednią kwotę wyrównawczą.

Transfery

Transfer jest to gromadzenie przez jeden podmiot dochodu i przekazywanie części tych dochodów innym podmiotom w postaci subwencji, dotacji lub pożyczek. Formą dokonywania takiego transferu mogą być tzw wpłaty wyrównawcze.

Jakie dochody przysługują państwu a jakie dochody przysługują jednostkom samorządu terytorialnego

Wedle art. 167 konstytucji dochodami jednostek samorządu terytorialnego są dochody własne oraz subwencje i dotacje. Określenie dochodów własnych jest tutaj pojęciem nie ostrym tzn. nie definiuje się tutaj co jest dochodem własnym i powstaje pewien problem czy są dochody przekazane jednostkom samorządu terytorialnego inni twierdzą że dochodem własnym jest taki dochód który pozwala na kształtowanie jego odpowiedniej wysokości przez odpowiedni organ a jeszcze inne dochody własne są to takie dochody co do których jednostka samorządu przysługuje prawo budżetowe które skuteczne jest wobec wszystkich i podlega ochronie sądowej.

Dochodami budżetu państwa są:

1. podatki oraz opłaty które na mocy odrębnych ustaw nie są dochodami jednostek samorządu terytorialnego

2. cła

3. wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek

skarbu państwa

4. dywidendy

5. wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego

6. dochody które pobierane są przez państwowe jednostki budżetowe

7. wpłaty które dokonywane są przez państwowe zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze to są wpłaty nadwyżek środków obrotowych

8. wpłaty z najmu dzierżawy oraz innych usług o podobnym charakterze które dotyczy składników skarbu państwa

9. opłaty od udzielonych przez skarb państwa poręczeń gwarancji oraz kredytów

10. odsetki od udzielonych przez skarb państwa pożyczek

11. wpływa z kar pieniężnych oraz mandatów

12. darowizny, spadki i zapisy

Dochody jednostek samorządu terytorialnego:

1. podatki i opłaty które zostały gminie przekazane

• podatek rolny

• podatek leśny

• podatek od spadków i darowizn

• podatek od środków transportu

• podatek od posiadania psów

• podatek od czynności cywilno - prawnych

• podatek który wprowadzany jest w formie karty podatkowej

2. opłaty skarbowe

3. opłaty miejscowe, administracyjna, z tytułu użytkowania wieczystego i opłata klimatyczna

4. udział w dochodach państwowych

• podatek od osób fizycznych

• podatek od osób prawnych

5. dochody z majątku gminy

• sprzedaż majątku

• dzierżawa majątku

• najmu majątku

• dywidendy które wpłacane są przez gminne spółki

6. wpłaty które dokonywane są przez gminne zakłady budżetowe, gminne jednostki budżetowe gospodarstwa pomocnicze oraz odsetki od pożyczek udzielanych przez gminy

7. mandaty, kary , spadki, zapisy, darowizny

8. subwencje i dotacje

9. dochód z samo opodatkowania się gminy i to samo opodatkowanie się może być wprowadzone tylko i wyłącznie w drodze referendum kiedy przeprowadza się albo na wniosek rady gminy albo na wniosek 10% mieszkańców danej gminy i referendum jest ważne kiedy za samo opodatkowaniem się wypowie się 30% mieszkańców danej gminy

Konstrukcja subwencji ogólnej dla gminy

Konstrukcja subwencji ogólnej dla gminy składa się z 3 części:

1. część podstawowa

2. część oświatowa

3. część rekompensująca

Ad. 1

Część podstawowa subwencji ogólnej ustala się na podstawie pewnego parametru i część podstawowa części ogólnej nie może być niższa dla wszystkich gmin niż 1% planowanych dochodów państwa. Z kwoty globalnej subwencji ogólnej wyodrębnia się rezerwę subwencji ogólnej w wysokości 4% następnie przyznaje się gminom tzw część wyrównawczą subwencji podstawowej którą otrzymują te gminy w których wskaźnika dochodowości na jednego mieszkańca jest niższy niż 85% średniej dochodowości skarbu państwa. Wskaźnika dochodowości na jednego mieszkańca ustala się biorąc pod uwagę maksymalny przepływ podatków lokalnych czyli beż ulg i zwolnień. Jeżeli z części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin zostaną jeszcze jakieś kwoty po wydzieleniu rezerwy oraz części wyrównawczej to tą kwotę która pozostaje jeszcze dzieli się między wszystkie gminy według przeliczeniowej liczby mieszkańców i następuje to w sposób następujący: w gmina mniejszej niż 5000 mieszkańców przyjmuje się fikcyjnie ze mają one równą liczbę 5000 mieszkańców., w gminach od 5000 - 10000 mieszkańców bierze się pod uwagę faktyczna liczbę mieszkańców, natomiast w gminach które mają więcej niż 10000 mieszkańców ustala się przeliczeniowo średnią liczbę mieszkańców. Jeżeli wskaźnik dochodowości tak ustalony przekracza 150% kwoty przeciętnej to gminy takie mają obowiązek przekazać część środków uzyskanych z dochodów własnych na rzecz skarbu państwa i te kwoty zasilają rezerwę subwencji podstawowej.

Ad 2.

Wedle odpowiedniego zapisu znajdującego się w ustawie budżetowej i obowiązuje on dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego i kwotę części oświatowej subwencji ogólnej dzieli się między jednostki samorządu terytorialnego prowadzące szkoły i placówki oświatowe wedle odpowiedniego algorytmu który określany jest przez Ministra Finansów bądź ministra oświaty i sportu. Przy ustalaniu części oświatowej pod uwagę bierze się przede wszystkim rodzaje, typy oraz liczbę szkół na danym terytorium gminy oraz liczbę uczniów

Ad. 3

Cześć rekompensująca subwencji ogólnych dotyczy dochodów które zostały utracone przez gminy w związku z likwidacją podatku od środków transportów. Wysokość tej części ustala się także wedle parametru, czyli nie może być ona mniejsza niż 10,5% planowanych wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych. Następnie tą część subwencji ogólnej dzieli się wedle określonych zasad ustalonych przez Ministra Finansów. Wysokość dla poszczególnych gmin ustala się na podstawie wniosku gmin.

Subwencję ogólną przekazuje się gminom w ratach i w terminach ustalonych ustawowo. Gdy przekazano gminie subwencję wyższą od należnej to gmina musi oddać subwencje niezależną wraz z odsetkami.

Dotacje dla gminy

Dotacje gminom przekazuje się przede wszystkim na zadania zlecone. Jeżeli Takie zadania zlecone są gminom w drodze ustawowej to wysokość dotacji ustala się według określonych kryteriów. Wysokość dotacji ustala się na takim poziomie jaki musiałaby administracja rządowa gdyby sama realizowała zadanie zlecone. Dotacje takie nazwane zlecone powinny być przekazywane w sposób umożliwiający pełne i terminowe zrealizowanie zadań zleconych. W przypadku kiedy budżet państwa nie przekaże dotacji w odpowiedniej kwocie bądź terminie to gminie przysługuje odpowiednie roszczenie. Natomiast jeżeli zadania zlecone gminy powstają w drodze umowy lub porozumienia stron między gminami to wysokość dotacji na zadania określone ustalane jest między zainteresowanymi stronami w odpowiedniej umowie bądź porozumieniu.

Dotacje na zadania własne

Gmina może otrzymywać dotacje na zadania własne według ściśle określonej sytuacji:

1. w przypadku kiedy realizuje ona np. zadania własne z zakresu pomocy społecznej

2. w przypadku wypłacania dodatków mieszkaniowych

3. w przypadku realizacji inwestycji gminnych

Dochody powiatu

Podstawowym źródłem dochodu powiatu są udział w podatku dochodowym od osób fizycznych i udział ten wynosi 1% i jest to udział złożony. Dochodami powiatu mogą być:

1. wpłaty z jednostek budżetowych powiatu

2. wpłaty z zakładów budżetowych oraz gospodarstw pomocniczych

3. dochody z majątku własnego powiatu czyli np. ze sprzedaży nieruchomości

4. dochody z odsetek od zgromadzonych środków na rachunku bankowym

5. dochody z odsetek od pożyczek udzielanych przez powiat

6. dochody z odsetek od nieterminowych subwencji i dotacji

7. dywidendy np. od spółek powiatowych

8. darowizny

9. spadki

Powiat tak samo jak gmina uzyskuje dochody w postaci dotacji oraz subwencji.

Jeżeli chodzi o subwencje ogólną dla powiatu to ona składa się również z trzech części (ale są to inne części niż w przypadku gminy):

1. część oświatowa

2. część drogowa

3. część wyrównawcza

Ad.1

Część oświatowa ustalana jest w ustawie budżetowej w kwocie łącznej dla powiatów i województw. Ustala się je wedle odpowiedniego priorytetu.

Ad. 2

Część drogowa subwencji ogólnej ustalana jest w ustawie budżetowej w kwocie łącznej dla powiatów i województw. Kwota części zbiorowej części ogólnej nie może być mniejsza od 60% kwoty stanowiącej 30% wpływów z podatków akcyzowego z paliw silnikowych. Tak ustaloną kwotę części drogowej subwencji ogólnej dla powiatu dzieli się między województwa i powiaty według specjalnego algorytmu ustalonego przez Ministra Finansów. W tym algorytmie bierze się pod uwagę cztery podstawowe czynniki:

1. długość dróg

2. gęstość dróg

3. wypadkowość

4. stan infrastruktury drogowej

Ad. 3

Część wyrównawczą subwencji ogólnej otrzymują te powiaty których dochodowość na jednego mieszkańca jest niższa niż dochodowość w niebogatym powiecie.

Dotacje dla powiatów

Jeżeli chodzi o dotacje dla powiatów na zadania zlecone to konstrukcja dotacji przedstawia się identycznie jak konstrukcja dotacji dla gmin. Natomiast jeżeli chodzi o dotacje na zadania własne to przyznaje się dotacje na finansowanie pomocy społecznej oraz na zadania które są określone są w innych ustawach.

Dochody województwa

Tak samo jak powiat województwo nie posiada przekazanych dochodów i podstawowym źródłem dochodów województwa jest udział w podatku dochodowym od osób fizycznych, który wynosi 1,5%. Od strony techniczno - teoretycznej jest to udział złożony. Innym źródłem dochodów jest udział w podatku od osób prawnych i jest to udział prosty w wysokości 0,5%. Dodatkowymi dochodami własnymi województwa mogą być:

1. wpłaty wojewódzkich jednostek budżetowych

2. wpłaty wojewódzkich zakładów budżetowych

3. wpłaty wojewódzkich gospodarstw pomocniczych

4. dochody z majątku województwa

5. odsetki od środków budżetowych zgromadzonych na rachunkach bankowych województwa

6. odsetki od pożyczek i kredytów udzielanych przez województwo

Subwencja dla województwa

Subwencja ogólna składa się z trzech części:

1. części oświatowej

2. części drogowej

3. części wyrównawczej

Ad. 3

Część wyrównawczą otrzymują te województwa w których wskaźnik dochodowości jest niższy od wskaźnika dochodowości w najbiedniejszych województwach. Jeżeli chodzi o subwencje wyrównawczą to wskaźnik dochodowości wynosi 75% dochodów najbogatszego województwa a w przypadku powiatu - 85%.

Dotacje dla województwa

Dotacje na zadania zlecone są takie samie jak w przypadku powiatu i gminie a w przypadku zadań własnych pojawia się jedna podstawowa dotacja a mianowicie dotacja na finansowania państwowych szkół zawodowych płożonych na terenie województwa i te dotację przyznaje się na wniosek województwa.

Wprowadzenie do prawa podatkowego i do ustawy

Prawo podatkowe zajmuje szczególną pozycję w systemie prawa obowiązującego w Polsce. Szczególna pozycję dlatego że jest to jedyny instrument jaki dostarcza dochodów budżetowi państwa. Można powiedzieć z drugiej strony, ze prawo podatkowe będzie zaliczało się od strony instrumentalnej do prawa budżetowego sensu largo, czyli dostarczającego dochodów, stanowiące stronę dochodową. Ale z drugiej strony mówimy o tzw. autonomii prawa podatkowego nazywane jest przez prof. Nikela i Mastawkowa. Podają oni to że prawo podatkowe posiada swoja

1. cześć ogólną, czyli pierwsze 19 przepisów ordynacji podatkowej

2. część szczegółową inaczej materialna prawa podatkowego, czyli poszczególne podatki np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od towarów i usług, oraz

3. prawo podatkowe posiada swoja część formalną, czyli procedurę. Procedura podatkowa wykształciła się z procedury administracyjnej tzn. ustawodawca przejął ogólny zarys procedury administracyjnej i tak ją zmodyfikował dla potrzeb aparatu skarbowego oraz powstał pakt , który nazywa się ordynacja podatkową, czyli jest to postępowanie przed organem administracyjnym który reguluje specjalne stosunki z zakresu podatku.

Definicję podatku zawiera ordynacja podatkowa (art. Nr 6). Jest to tylko i wyłącznie definicja o charakterze normatywnym i nie zawiera ona wszelkich celów podatków które zawarte są w prawie cywilnym.

Podatkiem jest świadczenie:

1. o charakterze publiczno - prawnym,

2. nieodpłatne

3. przymusowe

4. bezzwrotne

5. o charakterze pieniężnym

6. wnoszone jest na rzecz Skarbu Państwa, gminy, powiatu, województwa i wynika z ustawy budżetowej.

Jeżeli weźmiemy pod uwagę że podatek jest świadczeniem publiczno - prawnym to musimy go odróżnić od świadczenia cywilno - prawnego. Świadczenie cywilno - prawne ma pewne cechy które nie występują w prawie publicznym a w szczególności w prawie podatkowym np. cesja, zwolnienie się od świadczenia poprzez umowę z osoba trzecią.

W prawie podatkowym co wynika z istoty prawa podatkowego nie ma możliwości zwolnienia się od świadczenia. Podatek ma charakter osobisty tzn. podatek jest związany nierozłącznie, nierozerwalnie z osobą podatnika i nie będzie możliwe zwolnienie się z obowiązku zapłacenia podatku poprzez umowę z osoba trzecią, inaczej mówi się o przeniesienia długu podatkowego na osobę trzecią.

Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że podatek jest świadczeniem nieodpłatnym tzn. że podatnikowi nie przysługuje ze strony państwa żadne inne świadczenie, czyli po prostu podatnik wnosi podatek na rzecz państwa i państwo nie jest zobowiązane wobec konkretnego podatnika do dokonania świadczenia.

Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym tzn. że następuje przywłaszczenie środków pieniężnych które wpłacamy na rzecz Skarbu Państwa i nie podlegają one zwrotowi.

Świadczenie jest też nieodpłatne to znaczy że ze strony państwa nie ma żadnych ekwiwalentów.

To są te cechy które zostały wyszczególnione w ordynacji podatkowej. Nauka prawa podatkowego wyszczególnia jeszcze dwie dodatkowe cech a mianowicie:

1. podatek jest jednostronnie ustalony i ta jednostronność ustalania wynika

1. z konstytucji która mówi o tym że podatek może być uchwalany w drodze ustaw (art.84 i 217 konstytucji)

2. wynika to z tego że ustawa może tylko i wyłącznie uchwalić organ przedstawicielskim jaki jest sejm.

2. podatek jest świadczeniem generalnym czyli aby można było mówić o podatku to musi być on uchwalony w formie ustawowy i ta ustawa musi zawierać normy o charakterze generalnym i takie normy które poprzez jednokrotne zachowanie nie tracą swojej możliwości, dają się do zastosowania wielokrotnego Takie podatki o charakterze generalnym może zawierać tylko ustawa.

Podatek możemy odróżnić od trzech instytucji które występują w systemie finansów publicznych

1. opłat

2. dopłat

3. ceł

Opłata różni się od podatku tym że za opłatę możemy, czy musimy oczekiwać jakiegoś świadczenia ekwiwalentnego ze strony państwa, czy jednostek samorządu terytorialnego np. opłata paszportowa czyli w zamian za wniesienie opłaty dostajemy paszport, opłata za prawo jazdy. Te opłaty nie są podatkami dlatego że strony jednostki samorządu terytorialnego przysługuje nam świadczenie ekwiwalentne w postaci prawa jazdy ,dowodu rejestracyjnego, paszportu. Ta opłata musi zrekompensować koszty związane z pewnym świadczeniem ekwiwalentnym. Jest to zapłata która ma chronić przed zbytnim częstym korzystaniem z usług organów administracji. Opłaty mają przeciwdziałać pieniactwu obywateli w korzystaniu z usług organów. Odróżniamy opłaty:

1. uniwersalne np.: opłata skarbowa, opłata targową, opłatę klimatyczną

2. wyspecjalizowane np.: opłata paszportowa, stemplowa

Dopłata od podatku różni się tym że dopłata jest partycypacją obywateli w finansowaniu inwestycji publicznych, czyli np. jakaś gmina zamierza prowadzić inwestycję publiczną polegającą np. na budowie wodociągu, telefonizacji czy dróg publicznych to mieszkańcy gminy mogą w formie dopłat partycypować w budowie takiej sieci.

Cła są to specjalne opłaty które są nakładane na poszczególne podmioty które są wymienione w kodeksie celnym i opłaty te związane są z wprowadzeniem na teren Rzeczypospolitej Polskiej odpowiednich towarów lub usług cło jest opłata jednorazową.

Elementy konstrukcji podatku

Elementy konstrukcji podatku w zasadzie definiuje artykuł 217 konstytucji który mówi o tym że: podatki i inne daniny publiczne muszą być nakładane w formie ustawy. Ustawa musi zawierać takie elementy konstrukcji podatku jak

1. podmiot czyli podatnik

2. przedmiot

3. podstawa opodatkowania

4. zasady przyznawania ulg i umorzeń

5. stawkę

Doktrynalnie dzieli się elementy konstrukcji podatku na elementy konieczne oraz elementy incydentalne. Kryterium podziału jest takie żeby w ogóle można było mówić o podatku to pewne elementy są konieczne a inne nie są konieczne i mogą występować jako dodatkowe.

Ad. 1

Podatnikiem podatku może być:

1. osoba fizyczna

2. osoba prawne

3. jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej

które podlegają obowiązku podatkowemu na mocy poszczególnych ustaw budżetowej.

Osobą prawną jest skarb państwa następnie są odrębne masmedia które są regulowane przez przepisy szczególne

1. przedsiębiorstwa państwowe np. poczta polska, PKP, są to osoby prawne powoływane na mocy ustawy.

2. tryb rejestrowy - są to osoby prawne takie jak np. spółka z o.o., akcyjne które otrzymują osobowość prawną z momentem rejestracji

3. tryb nowelizacyjny np. występuje przy powoływaniu osób prawnych w drodze ustawy

Jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej są to tzw. ułomne osoby prawne. Ułomne osoby prawne są to takie osoby które nie posiadają osobowości prawnej ale posiadają pewne

Do ułomnych osób prawnych zaliczmy przede wszystkim spółki jawne, spółkę partnerską, spółkę komandytowo - akcyjną.

• aport państwowy - urząd skarbowy, izba skarbowa, Minister Finansów

• aport samorządowy - prezydent, wójt, burmistrz

Ad. 2

Przedmiot podatkowy są to zdarzenia prawa z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie obowiązku podatkowego. Ten przedmiot jest wymieniony najczęściej w drodze aktu normatywnego w którym regulowany jest podatek, czyli jak np. weźmiemy pod uwagę podatek dochodowy od osób fizycznych to od razu rzuca nam się w oczy co jest przedmiotem opodatkowania i tutaj będzie dochód tylko że powstaje pewien problem natury metodologicznej tzn. że autorzy nie wskazują w tytule dokładnie podmiotu opodatkowania bo w tym przypadku np. przedmiotem opodatkowania jest osiągnięcie dochodu a nie sam dochód czyli podatek ten powinien się nazywać podatkiem od osiągniętego dochodu od osób fizycznych

Ad. 3

Podstawa opodatkowania jest to ilościowo bądź wartościowo ujęty przedmiot opodatkowania. Od podstawy opodatkowania należy odróżnić obliczenie podatku.

Ad. 4

Zwolnienie od ulgi różni się tym że zwolnienie jest wprowadzane do systemu podatkowego najczęściej za pomocą odpowiednich rozporządzeń Ministra Finansów czyli aktów wykonawczych do ustawy podatkowej. Rozporządzenie takie zwalnia określonych podatników z obowiązku zapłaty pewnej części podatku i zwolnienie takie dotyczy nie konkretnie kogoś tylko wszystkich podatników

Ulgą podatkową stosuje się wtedy kiedy podatnik podczas pewnego działania nabywa prawa do ulgi. Ulga przysługuje tylko określonemu podatnikowi a nie wszystkim. ]

Ta ulga może polegać na trzech zjawiskach.

1. Odbić się w zmniejszeniu podstawy opodatkowania

2. Odbić się w zmniejszeniu podatku

3. Odbić się w zmniejszeniu stawki podatkowej

Ad. 5

Stawka podatkowa może być

1. ilościowa

2. procentowa

Zależy to od konstrukcji podatku. Może być dla wszystkich podatków, nie zależnie od podstawy opodatkowania to wtedy mamy podatek liniowy oraz stawka podatkowa może być zróżnicowana. Jeżeli do konstrukcji podatku została wprowadzona więcej niż jedna stawka podatkowa wtedy mamy doczynienia z tak zwaną skalą podatkową ta skala podatkowa może rosnąć wraz z prowizorium prawa budżetowego i wtedy mówimy o progresji.

Progresja ta może być:

• łagodna

• umiarkowana

• prosta

Może taka skala podatkowa maleć wraz ze wzrostem podstawy podatkowej to wtedy mówimy o degresji.

Możemy mówić o tzw. taryfach globalnych i szczeblowych.

Progresja globalna

Jeżeli założymy że skala podatkowa będzie się składała z trzech stawek rosnących to musimy określić zakres dochodu przypadającego danej stawce

1. 1 - 100 jp - 10%

2. 101 - 200 jp - 20%

3. 201 - Ⴅ jp - 30%

Wraz ze wzrostem dochodu mamy wzrost stawki.

Tylko trzeba zauważyć że w tej metodzie występuje pewien psikus, a mianowicie że jeżeli następuje delikatny wzrost dochodu np. ze 100 do 101 więc następuje wzrost o 1 jp natomiast stawka podatkowa wzrasta z 10% do 20%. W takim przypadku osoba która zarabia globalnie mniej po opodatkowaniu będzie miała więcej netto niż osoba która zarobiła 101 jp i ma stawkę podatku 20%. Dlatego wprowadzono stawkę szczeblową, która ma wyeliminować wszelkiego rodzaju uniedogodnienia w tej skali podatkowej.

Skala szczeblowa

Skala szczeblowa polega na tym, że jeżeli mamy

1 - 100 jp - 10%

101 - 200 jp - 20%

201 - Ⴅ - 30%

Tu nie ma problemu jeśli ktoś jest w pierwszym progu, stawka = 10%, natomiast jeżeli np. ktoś ma dochód 150 jp to wtedy obliczamy maksymalny podatek dla pierwszego progu czyli mamy 100 * 10%, a następnie do 50 jp stosujemy stawkę podatkową z progu drugiego wiec mamy 50 * 20% = 10 więc w sumie do zapłaty będzie 20 jp.

Gdy np. będziemy mieć 650 jp dochodu to

100 * 10% = 10

100 * 20% = 20

50 * 30% = 16

46

Klasyfikacja podatku

1. ze względu na przedmiot opodatkowania

1. podatki dochodowe - podstawą opodatkowania jest obrót

2. podatki obrotowe - podstawą opodatkowania jest przychód

2. podatki obrotowe

1. podatki jednofazowe

2. podatki wielofazowe

3. podatki wszechfazowe

3. podatki

a) majątkowe o charakterze

1. od podpisanego majątku

2. od przyrostu majątku

3. od przyrostu wartości majątku

4.

• podatki państwowe

• podatki lokalne

5.

- podatki samorządowe

- podatki federalne

- podatki państwowe

6. podatek osobisty

- przychodowy nie uwzględnia kosztów uzyskania przychodów

- dochodowy

Ordynacja podatkowa posiada część ogólną prawa podatkowego która normuje zobowiązania podatkowe, informacje podatkowe, postępowanie podatkowe oraz tajemnice skarbowe. Przepisy ordynacji podatkowej stosuje się przede wszystkim do:

1. podatków i opłat oraz niepodatkowych należności budżetu państwa, oraz budżetu jednostek samorządu terytorialnego do których ustalenia bądź określenia uprawnione są organy podatkowe

2. opłaty skarbowej oraz opłat o których mowa jest w ustawie o podatkach

3. wszelkich spraw z zakresu prawa podatkowego innych niż wymienione w punkcie 1, które należą do właściwych organów podatkowych

4. opłat oraz niepodatkowych należności budżetu państwa do których ustalenia lub określenia uprawnione są inne organy niż organy podatkowe

Nie stosuje się ordynacji podatkowej do świadczeń pieniężnych wynikających ze stosunków cywilno - prawnych oraz do opłat za usługi do których stosuje się przepisy odpowiedzialności cywilnej. Mam tutaj zaakceptowanie że stosunki podatkowe są wypełniane inaczej niż cywilno - prawne.

Definicja obowiązku podatkowego

Według ustawy podatkowej za obowiązek podatkowy uznaje się nie skonkretyzowaną powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawie.

Zobowiązanie podatnika wynika z obowiązku podatkowego. Zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy podatku w wysokości, terminie oraz w miejscu określonym na podstawie przepisów prawnych.

Najpierw mamy obowiązek podatkowy wynikający z ustawy, następnie on przeradza się w zobowiązanie a zobowiązanie podatkowe jest już skonkretyzowane na trzech płaszczyznach:

Ⴉ termin

Ⴉ miejsce

Ⴉ wysokość

termin

miejsce

wysokość

Jeżeli zwrócimy uwagę na charakter obowiązku podatkowego to zwrócimy uwagę że są podatki o tzw.

1. otwartym stanie faktycznym

Podatki o otwartym stanie faktycznym występują w podatkach dochodowych, polega na tym że obowiązek podatkowy w tych podatkach powstaje w pewnym określonym czasie. W tym konkretnym progu podatkowym może podatnik osiągnąć dochód z różnych źródeł. Od tych wszystkich źródeł trzeba placić zaliczkę na podatek.

2. zamkniętym stanie faktycznym

Podatki o zamkniętym stanie faktycznym są to podatki w których każda czynność powoduje od razu obowiązek zapłaty podatku i w takim przypadku obowiązek i zobowiązanie podatkowe powstają jednocześnie, są to np. podatek VAT.

Występuje jeszcze w stosunku zobowiązaniowym dla podmiotu, które mają charakter stricte techniczny:

1. płatnik

2. inkasent

One pomagają podatnikowi w zapłaceniu lub rozliczeniu z ciążących na nim zobowiązań podatkowych.

Ad. 1

Płatnikiem może być osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która jest zobowiązana na mocy przepisów do:

• obliczenia podatku

• pobierania podatku

• wpłacenia podatku

Płatnikami najczęściej są pracodawcy, mogą być też osoby u których będziemy wykonywać pracę na podstawie umowy o dzieło, umowy cywilno - prawnej, umowy zlecenia.

Podatnik został wprowadzony do systemu podatkowego żeby zagwarantować tzw. pobór podatku u źródła to znaczy że nie wpłaca podatku podatnik tylko żeby ta osoba która wpłaca wynagrodzenie płaciła składkę.

Inny przykład płatnika:

• ZUS - jest to płatnik od wypłaconych przez siebie rent i emerytur. Jeżeli komuś przysługuje renta lub emerytura zagraniczna to płatnikiem będzie bank komercyjny.

Ad. 2

Inkasentem tak samo jak płatnikiem może być osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która zobowiązana jest do poboru oraz płacenia podatku. On nie dokonuje obliczenia podatku. Płatnik sam oblicza podatek a inkasent pobiera i wpłaca podatek.

RYCZAŁT

Możemy mówić o ryczałcie o charakterze:

1. formalnym - wysokość podatku za opłaty wynika wprost z ustawy podatkowej jeżeli wykonuje pewną czynność to należy opłacić od razu podatek.

2. materialnym - oblicza się podatek, ale dokonuje się tego bez ustalenia podstawy opodatkowania.

Jeżeli przepisy podatkowe wprowadzają ryczałt to podatnik w takim przypadku ma prawo wyboru między opodatkowaniem ogólnym a opodatkowaniem ryczałtu. Jeżeli przepisy prawa podatkowego nie przewidują możliwości wyboru to w takim przypadku podatek musi się opodatkować w trybie ryczałtu. Istota ryczałtu polega na tym, że jest to pewna uproszczona forma opodatkowania.

Przykłady ryczałtów

Ustawa o zryczałtowany podatek dochodowy od osób fizycznych, która wprowadza trzy rodzaje uproszczonego opodatkowania:

• osób dochodowych

• karta podatkowa

• ryczałt od dochodów ewidencyjnych

Karta podatkowa

Zobowiązanie na podstawie tej karty jest wprost ustalone i określona wysokość na podstawie trzech przesłanek:

1. miejsce świadczenia pracy

2. rodzaj świadczonej pracy

3. ilość osób zatrudnionych.

Nie od wszystkich czynności można płacić podatek w formie karty podatkowej tylko od tych czynności które są wskazane w ustawie to m.in. udzielanie korepetycji, usługi weterynaryjnej, stomatologicznej. Osoba dająca takie usługi zgłasza się do urzędu skarbowego, dokonuje rejestracji i dokuje uproszczonej formy bez konieczności prowadzenia całej księgowości ale osoba taka może jeśli chce prowadzić pełną księgowość.

Ryczałt w postaci dochodów ewidencyjnych polega na tym że nie ustala się kosztów. Podstawą jest przychód a nie dochód. Ryczałt ten może być przy działalności handlowej, produkcyjnej i usługowej.

Organy podatkowe i organy skarbowe

Organ podatkowy jest organem państwowym, czyli inaczej organem publicznym który z mocy przepisów szczególnych jest uprawniony jest kompetentny do prowadzenia spraw podatkowych. Zakres umocowania organów czyli możliwości ich działania określają odpowiednie przepisy ordynacji podatkowej. Organ podatkowy z mocy prawa musi przestrzegać przepisów czyli działa on w granicach i na podstawie upoważnienia ustawowego.

Organy podatkowe można podzielić na 3 etapy:

1. urzędy skarbowe jeśli chodzi o podatki państwowe, wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta i marszałek województwa. Są to organy pierwszej instancji. Na podstawie odrębnych przepisów organami pierwszej instancji może być izba skarbowa, ale izba skarbowa może być również organem drugiej instancji. Izba skarbowa jest organem drugiej instancji w przypadku jeżeli chodzi o:

1. odwołanie się od decyzji wydanej przez urząd skarbowy oraz jako organ odwoławczy od decyzji wydanej przez izbę skarbową jako organ pierwszej instancji

2. odwołanie od decyzji organów pierwszej instancji samorządowych czyli wójta, prezydenta, burmistrza, starosty

2. Minister Finansów

Minister Finansów jest organem pierwszej instancji w sprawach takich jak:

1. stwierdzenie nieważności decyzji, zmiany bądź uchylenie decyzji

Minister Finansów jest organem drugiej instancji w przypadku kiedy jest organem odwoławczym w przypadku kiedy chodzi o decyzje które zostały wydane przez niego w pierwszej instancji

Funkcje Ministra Finansów jako organu podatkowego

1. Minister Finansów ma sprawować ogólny nadzór nad prowadzeniem spraw podatkowych

2. Minister finansów dąży do zapewnienia jednolitego stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe w szczególności ma dokonywać interpretacji prawa i tej interpretacji ma dokonywać przy uwzględnieniu orzecznictwa sądu oraz trybunału konstytucyjnego. Interpretacje skierowane są zawsze do organów podatkowych oraz do organów kontroli skarbowej i dotyczą one problemów prawa podatkowego i interpretacje Ministra Finansów zamieszczane są w tzw. Dzienniku Urzędowym Ministra Finansów i w takim przypadku kiedy są opublikowane to interpretacje te wiążą organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej. Zastosowanie się podatnika do interpretacji prawa podatkowego które zostało dokonane przez Ministra Finansów w żaden sposób nie może szkodzić podatnikowi jednakże zastosowanie się takie nie może w żaden sposób zwalniać podatnika z obowiązku zapłaty podatku. Jeżeli podatnik zastosuje się w taki przypadku do interpretacji Ministra Finansów a okaże się że interpretacja była błędna to podatnik nie poniesie sankcji przewidzianej w prawie podatkowym i ustawa mówi o tym że jeżeli zostaną wykryte jakieś nieprawidłowości na skutek zastosowania się do interpretacji Ministra Finansów to nie wszczyna się postępowania egzekucyjnego. Postępowanie takie się umarza nie nalicza się odsetek za zwłokę oraz nie nalicza się tzw. dodatkowego zobowiązania podatkowego które jest nakładane na podatników na podstawie ustawy o podatku VAT w wysokości 30% od głównej wysokości. Analogicznie można stwierdzić że zastosowanie się podatnika do interpretacji prawa podatkowego stanowi podstawę do umorzenia zaległości podatkowych jeżeli zaległości powstały na wskutek zastosowania się do interpretacji. Interpretacji (na podstawie art. 14) nie może być dokonywana w konkretnych indywidualnych sprawach tylko może być rozpatrywana w generalnie.

Natomiast jeśli chodzi o stosowanie prawa podatkowego w indywidualnych przypadkach to na wniosek podatnika bądź inkasenta udziela informacji o stosowaniu prawa podatkowego w konkretnym przypadku ma stosownie do swojej właściwości urząd skarbowy, wójt, burmistrz, starosta oraz marszałek czyli te organy pierwszej instancji. Informacji takich nie udziela się w przypadku jeżeli nie skończył się wobec tego podatnika postępowanie podatkowe ani nie jest prowadzone postępowanie administracyjne. Składając takie zapytanie musi w sposób wyczerpujący przedstawić stan faktyczny który go obejmuje. Następnie organy podatkowe odpowiadają odpowiedzi z przytoczeniem podstawy prawnej oraz

Niezwłocznie po udzieleniu odpowiedzi urząd skarbowy ma obowiązek przekazać odpowiedź do izby skarbowej a izba skarbowa sprawdza poprawność takiej odpowiedzi, takiej interpretacji. Jeżeli izba skarbowa stwierdzi nieprawidłowość takiej decyzji to w takim przypadku ma prawo do dokonania zmiany udzielonej informacji.

Właściwość organów podatkowych

Organy podatkowe mają obowiązek przestrzegać swojej właściwości z urzędu i powstaje takie problem że mogą powstać spory o właściwość. Te spory o właściwość może podzielić na spory pozytywne oraz spory negatywne. Spory pozytywne to będą takie w których za właściwe do rozpatrzenia danej sprawy. Natomiast spory negatywne są to takie spory w których żaden organ podatkowy nie uważa się za właściwy do załatwienia konkretnej indywidualnej sprawy podatkowej. W ordynacji podatkowej mamy powiedziane że organy muszą przestrzegać swojej właściwości rzeczowej i właściwości miejscowej.

Właściwością miejscową będzie pewne terytorium na którym działa dany organ podatkowy i to terytorium jest określone w drodze rozporządzenia Ministra Finansów który określa zakres działalności danego organu podatkowego.

Właściwość rzeczowa jest to odpowiednia właściwość która wynika z ustawy i która mówi o kompetencji danego organu do załatwienia danej konkretnej sprawy i ona nie wynika z rozporządzenia tylko wynika z ustawy regulującej dany zakres spraw które mogą być załatwione przez dany organ podatkowy.

Jeżeli wyróżnia się na mocy przepisów ordynacji podatkowej tzw. właściwość delegacyjną jest to właściwość zwana inaczej właściwością zastępcza ponieważ na podstawie przepisów jeden organ podatkowy może wyłączyć pewne organy pierwszej instancji od załatwienia danej sprawy i przenieść takie załatwienie sprawy do innego podległego sobie organu pierwszej instancji. Przykładem takiej właściwości delegacyjnej są przepisy o wyłączeniu organu od rozpatrzenia sprawy, wyłączeniu pracownika organu.

Jeśli chodzi o właściwą miejscową dla konkretnych podatników i organów podatkowych

Właściwość miejscową czyli miejsce danego, konkretnego organu podatkowego w którym podatnik powinien załatwiać swoje sprawy podatkowe określa się na podstawie miejsca zamieszkania albo miejsca adresu siedziby podatnika. Podatnik każdorazowo w trakcie roku podatkowego albo jakiegoś innego okresu rozliczeniowego który zawarty jest w przepisach podatkowych musi powiadomić odpowiedni organ podatkowy o zmianie właściwości miejscowej organu podatkowego. Jeżeli w roku podatkowym podatnik zmienia miejsce zamieszkania które powoduje zmianę właściwości miejscowej organu podatkowego to do załatwienia podatnika w tym roku podatkowym konkretnym kiedy nastąpiła zmiana właściwy miejscowo jest ten organ który był właściwy w pierwszym dniu roku podatkowego.

Jeżeli w ciągu roku podatkowego następuje ustalenie które powoduje zmianę właściwości miejscowej to organem właściwym do załatwienia spraw podatkowych które dotyczą poprzednich praw jest ten nowy organ podatkowy. Od tych zasad które określają właściwość miejscową jest jeden wyjątek a mianowicie wyjątek który dotyczy organów które toczą już postępowanie podatkowe albo dokonują kontroli podatkowej następuje zmiana miejsca zamieszkania która powoduję zmianę właściwość miejscowej to w stosunku do tych postępowań właściwym będzie ten organ który wszczął postępowanie.

Rozstrzyganie sporów o właściwość

Jeżeli powstaje spór o właściwość miedzy dwoma urzędami skarbowymi, czyli organami pierwszej instancji w jednym województwie to spór taki rozstrzyga izba skarbowa, natomiast jeśli powstaje spór miedzy urzędami skarbowymi ale z różnych województw to spór taki rozstrzyga Minister Finansów. Jeżeli spór toczą miedzy sobą dwie izby skarbowe to taki spór rozstrzyga Minister Finansów. Jeżeli spór dotyczy wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty marszałka województwa i urzędu skarbowego (czyli jedną strona sporu jest urząd skarbowy) to taki spór taki rozstrzyga sąd administracyjny. Natomiast jeżeli spór jest miedzy dwoma wójtami, prezydentami, burmistrzami bądź starostami, czyli jeżeli spór jest między prezydentem jednego miasta a prezydentem drugiego miasta lub prezydentem a prezydentem lub wójtem a prezydentem lub starostą a prezydentem to w takim przypadku spór rozstrzyga samorządowe kolegium zachowawcze które jest wspólne dla tych wszystkie organów a jeżeli nie ma takiego kolegium to spór rozstrzyga sąd administracyjny. Natomiast jeżeli spór dotyczy marszałków dwóch województw jako organów podatkowych to spór rozstrzyga sad administracyjny.

Organ, do momentu rozstrzygnięcia sporu, przez może podejmować tylko i wyłącznie czynności które są uzasadnione ze względu na ważny interes stron albo na ważny interes publiczny. W innym przypadku takie czynności należy odłożyć do momentu kiedy zostanie wyjaśniona właściwość.

Zobowiązanie podatkowe

Jeżeli chodzi o zobowiązanie podatkowe to tą tematykę reguluje art. 21 ordynacji podatkowej i artykuł ten mówi o tym że zobowiązanie podatkowe powstaje na dwa sposoby

1. zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa, czyli na mocy zaistnienia zdarzenia z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie zobowiązania, czyli np. zobowiązanie podatku dochodowego od osób fizycznych powstaje z mocy prawa, ustawa nakłada na obywateli i mówi o tym ze do 30 kwietnia trzeba złożyć deklarację podatkową i w tym momencie powstaje zobowiązanie podatkowe.

2. zobowiązanie podatkowe powstaje na mocy decyzji organów podatkowych i na mocy decyzji zobowiązanie powstaje z dniem doręczenia podatnikowi decyzji która ustala wysokość zobowiązania podatkowego. Jest to decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego, ponieważ występuje jeszcze w prawie podatkowym decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego. Jeśli chodzi o decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatku dochodowego jest to decyzja o charakterze konstytutywnym, czyli decyzja która kształtuje nowy stosunek prawa podatkowego

Jeżeli konkretne przepisy ustaw podatkowych prawa podatkowego nakłada na podatnika złożenia deklaracji podatkowej czy innego rodzaju informacji podatkowych to zobowiązanie podatkowe i zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa to w takim wypadku podatek który został wykazany w deklaracji podatkowej jest uważany jako podatek do zapłaty.

Problem decyzji określającej zaległość podatku

Decyzja określająca ze strony technicznej jest decyzją która nie ma charakteru prawa obowiązującego ta decyzja tylko potwierdza określi istnienie pewnego stosunku prawnego.

Jeżeli w toku postępowanie podatkowego organ podatkowy stwierdzi że mimo obowiązku podatnik nie zapłacił w całości lub w część podatku bądź nie złożył deklaracji albo że wysokość z lat ubiegłych jest inna niż wykazana w deklaracji w taki przypadku organ podatkowy ma prawo wydać decyzję określającą wysokość zobowiązania podatkowego. Tą decyzję określającą stosujemy również w przypadku kiedy podatnik w deklaracji podatkowej wykazała zwrot podatku wyższy od faktycznego. Tą decyzję nazywano również decyzją określającą zaległości.

Następstwem obowiązku zobowiązania podatkowego jest te że obowiązek przechodzi na zobowiązanie, ale jest jeszcze jedna rzecz która następuje po zobowiązaniu podatkowym i jest to tzw. pobór lub zapłata podatku i w takim przypadku podatnik powinien odprowadzić podatek w odpowiednim terminie. Ten termin wynika

1. jeżeli zobowiązania podatkowe powstają z mocy prawa to ten termin wynika właśnie z mocy przepisów regulujących powstanie zobowiązania podatkowego

2. jeżeli zobowiązanie powstaje na mocy decyzji to jest to 14 dni od momentu doręczenia podatnikowi decyzji ustalającej wysokość zobowiązania

Występuje jeszcze inna instytucja która może doprowadzić do tego że mimo powstania zobowiązania podatkowego nie nastąpi zapłata podatku i ta instytucja nazywa się zaniechanie poboru podatku.

Zaniechanie poboru podatku

Po nowelizacji w 2001 roku wprowadzono pewne zmiany konstytucyjne w przypadku powstania zobowiązań podatkowych ponieważ wcześniej istniała instytucje które przerywały bieg zobowiązania podatkowego do zapłaty np.: już w tym momencie nie było zobowiązania a obowiązek podatkowy i ta instytucja się nazywała zaniechanie. Zobowiązanie podatkowe już nie istniało. I były jeszcze dwie formy zaniechania podatkowego, ustanie zobowiązania podatkowego:

1. forma rozporządzenia - Minister Finansów w drodze rozporządzenia mógł zaniechać ustalenia zobowiązań podatkowych w danej grupie podatników. W przypadku kiedy ustalenie zobowiązania podatkowego zagrażało interesowi publicznemu

2. forma na wniosek podatnika - urząd skarbowy w drodze indywidualnej decyzji mógł zaniechać wydawania decyzji ustalającej zobowiązanie podatkowe i przesłanie było zagrożenie interesów podatnika w szczególności jego egzystencji.

I TYP ZMIAN

Zaniechanie poboru

1. w drodze rozporządzenia wydanego przez Ministra Finansów. Minister może w całości lub w części zaniechać poboru podatków określając przy tym jaki to rodzaj podatków, okres w którym następuje zaniechanie oraz grupę, której dotyczy zaniechanie

2. Minister Finansów w drodze rozporządzenia może zwolnić niektóre grupy płatników z obowiązku pobierania podatków bądź zaliczek na podatki oraz ewentualnie określić termin płacenia podatku i wynikające z tego zwolnienie, wszelkiego rodzaju obowiązki informacyjne.

Jeżeli chodzi o zaniechanie p[poboru w drodze rozporządzenia które dotyczy przedsiębiorstwa. Takie zaniechanie następuje tylko i wyłącznie z uwzględnieniem przepisów o warunkach dopuszczalności i nadzorowania pomocy publicznej, chodzi o to aby pomoc publiczna danego przedsiębiorstwa na skutek zaniechania poboru podatków nie okazała się wyższa niż dopuszczają tego normy prawa.

II TYP ZMIAN POBORU

Na wniosek podatnika organ podatkowy może zwolnić płatnika z obowiązku pobierania podatku w przypadku

1. jeżeli pobieranie podatku zagraża ważnym interesom podatnika a w szczególności jego egzystencji

2. podatnik uprawdopodobni że pobrany przez płatnika podatek był nie współmiernie wysoki w stosunku do podatku należnego za rok podatkowy lub inny okres rozliczeniowy

Racje są takie że nieraz np.: podatnik ma niezbyt wysokie dochody i jednocześnie pracodawca od tych niewysokich dochodów płaci podatek ale jednocześnie państwo mówi że niektórym podatnikom przysługują pewne ulgi np. ulega mieszkaniowo - budowlana. Jeżeli taki podatnik mimo niskich dochodów dokonał wydatków na remont mieszkania to w takim przypadku urząd skarbowy w drodze indywidualnej decyzji może zwolnić z podatku lub zaliczki na podatek z tego względu ze w każdym momencie złożenie deklaracji podatkowej, wykazał on nadpłatę i podatnik będzie miał zwrot podatku. I w takiej sytuacji podraża się koszty ponieważ raz się pobiera a potem oddaje.

Również można zwrócić uwagę że jeżeli organ podatkowy wydaje decyzję o zaniechaniu poboru podatku albo zwolnienie płatnika z obowiązku pobierania zaliczek na podatek to wydając tą decyzje organ podatkowy określa w takiej decyzji termin wpłacenia zaliczki bądź zapłacenia podatku chyba że podatnik jest zobowiązany do dokonania innego określonego rozliczenia podatku.

Szacowanie podstawy opodatkowania

Organ podatkowy na skutek pewnych okoliczności zmiany gospodarczej może dokonać szacowania podstawy opodatkowania. Jeżeli zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa i z reguły jest samo obliczenie tą samą miarą podatku to w takim przypadku określenie podstawy opodatkowania należy do podatnika.

Natomiast w pewnych 3 sytuacjach określenie podstawy opodatkowania przejmuje organ i taką instytucje nazywamy szacowanie podstawy opodatkowania. Szacowanie podstawy opodatkowania następuje:

1. kiedy podatnik nie prowadzi ksiąg podatkowych albo innych niezbędnych danych do określenia podstawy opodatkowania

2. jeżeli dane które wynikają z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania

3. kiedy podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania z ryczałtowej formy opodatkowania

Na podstawie tych trzech sytuacji można stwierdzić, że tylko i wyłącznie odnosi się wobec podatników prowadzących działalność gospodarczą (księgi podatkowe).

Ad. 1

Brak ksiąg podatkowych to oznacza, że ma prowadzić ewidencję do której jest zobowiązany na podstawie ustawy o rachunkowości.

Ad. 2

Księgi były prowadzone w sposób nieprawidłowy.

Na skutek danych wynikających z danych kontroli krzyżowej ustala jakie podatnik miał faktyczne dochody i wtedy wyliczmy mu odpowiedni podatek.

Kontrola krzyżowa to typ kontroli podatkowej która obejmuje nie tylko podatnika ale jednocześnie jego kontrahentów.

Program podatkowy odstąpi od określenia szacunkowej podstawy opodatkowania jeżeli dane które uzyskał w przypadku kontroli i uzyska na to dowody i uzupełni te księgi podatkowe w ten sposób, że zezwolą na tej podstawie na obliczenie podstawy.

Metody szacowania podstawy opodatkowania

1. metoda porównawcza wewnętrzna polega na porównaniu wysokości obrotu w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy w których znana jest wysokość obrotów

2. tzw. metoda porównawcza zewnętrzna polega na tym, że organ podatkowy porównuje wysokość obrotów w innych przedsiębiorstwach, które prowadzą podobną działalność i w podobnym zakresie

3. metoda remontowa polega na porównaniu wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu z uwzględnieniem tzw. książki szybkości obrotu

4. metoda produkcyjna polega na uwzględnieniu mocy produkcyjnej danego przedsiębiorstwa

5. metoda kosztowa polega na ustaleniu wysokości obrotu na podstawie kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo

6. metoda udziału dochodowego w obrocie polega na ustaleniu wysokości dochodów ze sprzedaży określonych towarów, wykonywanych pewnych usług z uwzględnieniem wysokości udziałów tej sprzedaży lub świadczenia usług w całym dochodzie.

Jeżeli tych sześć metod nie przyniesie rezultatu to ordynacja podatkowa mówi że organ może posłużyć się jeszcze innymi metodami np. metoda polegająca na określeniu podstawy na podstawie dochodu wydatkowego. Czyli jeżeli np.. nie jesteśmy w stanie określić dochodów podatnika to możemy określić szacunkowo podstawy opodatkowania na podstawie zakupów, które podatnik dokonał.

Ordynacja mówi również że szacowanie podstawy opodatkowania powinna zmierzać do określonej jej wysokości zbliżonej do rzeczywistej podstawy.

Dokonując określenia podstawy opodatkowania w sposób szacunkowy organ powinien określić i uzasadnić wybór metody szacowania. Jeżeli podstawa opodatkowania została ustalona w sposób szacunkowy i na podstawie tej podstawy opodatkowania podatnik został zobowiązany do wpłaty zaliczek na podatek to organ podatkowy określa w formie decyzji wysokość zaliczek i to określenie jest dokonywane proporcjonalnie do wysokości zobowiązania podatkowego za cały rok podatkowy bądź inny okres rozliczeniowy.

Ordynacja podatkowa daje także kompetencje Ministrowi Finansów do wydania rozporządzenia, które regulowałoby tzw. uproszczone normy służące oszacowaniu podstawy opodatkowania, w takich uproszczonych normach podstawę opodatkowania szacowano by na czterech przesłankach:

1. wskaźnik rynkowości

2. liczby zatrudnionych osób

3. kosztów zatrudniana

4. kosztów zakupu materiałów

W taki przypadku do określenia takich kosztów Minister Finansów musi wysłuchać i zasięgnąć opinii właściwych organizacji samorządu społeczno - zawodowego.

Analogicznie organ podatkowy może także w określonych sytuacjach w drodze decyzji określić wysokość straty poniesionej przez podatnika. Bardzo często zdarza się także wielkość straty ponoszonej przez podatnika w danym roku obrotowym powoduje że podatnik w następnym roku może skorzystać z pewnych ulg. Jeżeli poniesiona strata różni się od straty którą wykazaliśmy w deklaracji i z poniesioną stratą wiąże się prawo do skorzystania z ulgi to wtedy organ kontrolny może tę stratę określić analogicznie do przepisów o szacowaniu podstawy opodatkowania.

Mechanizm ulgi przy stracie polega na tym że podatnicy mogą rozłożyć sobie straty poniesione z jednego źródła w pięciu kolejnych latach.

Jeżeli wykaże większą stratę to w następnych latach będą mogli proporcjonalnie więcej sobie potrącić, jednakże nie mogą potrącić więcej niż 50% strat.

Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych

Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych przybiera 3 formy

1. zabezpieczenie zobowiązania na całym majątku podatnika

2. hipoteka przymusowa

3. zastaw skarbowy

Ad. 1

Zabezpieczenie na całym majątku podatnika jest to zabezpieczenie które organ skarbowy może zastosować w przypadku kiedy jeszcze nie powstało zobowiązanie.

Przesłanki zabezpieczenia

1. musi zachodzić uzasadniona obawa, ze zobowiązanie które powstanie w przyszłości nie zostanie wykonane a w szczególności musi wystąpić taka sytuacja że podatnik nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publiczno - prawnym czyli podatków, opłat oraz dokonuje takich czynności których skutkiem jest to że podatnik wyzbywa się majątku. Takim zabezpieczeniem na całym majątku przed powstaniem zobowiązania podatkowego może być również skuteczne wobec małżonka podatnika tylko że istnieje jeden warunek taki że małżonkowie musza posiadać system wspólności majątkowej i w takim przypadku organ podatkowy może zabezpieczyć majątek współmałżonka.

2. Zabezpieczenia na całym majątku można również dokonać podczas postępowania podatkowego oraz w przypadku kiedy jest przeprowadzana kontrola podatkowa. Jednakże w tym drugim przypadku, czyli w kontroli podatkowej i postępowania podatkowego takie zabezpieczenie może być zastosowane

1. przed wydaniem odpowiedniej decyzji, która będzie ustalała wysokość zobowiązania podatkowego, czyli będzie tworzyła zobowiązanie podatkowe

2. przed wydaniem decyzji określającej zależność podatkową

3. przed wydanie decyzji określającej wysokość zwrotu podatku

Jeżeli mamy do czynienia z sytuacją, w której organ podatkowy dokonuje zabezpieczenia przyszłych zobowiązań podatkowych przed wydaniem decyzji określającej wysokość zaległości podatkowej to w takim przypadku zabezpieczeniu ulega także kwota odsetek od zaległości.

Wygaśnięcie decyzji o zabezpieczeniu na całości majątku podatnika

Decyzja ta wygasa w trzech przypadkach:

1. w przypadku upływu 14 dni od dnia doręczenia podatnikowi decyzji o wysokości zobowiązania podatkowego

2. z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zaległości podatkowej

3. z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zwrotu podatku

Przepisy które mówią o wydaniu decyzji o zabezpieczeniu na całości majątku, czyli niejako przed powstaniem zobowiązania podatkowego

Przepisy te stosuje się analogicznie w stosunku do płatnika bądź inkasenta i w takim przypadku decyzja o zabezpieczeniu wygasa z dniem doręczenia decyzji o odpowiedzialności podatkowej podmiotu. Natomiast w przypadku odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązanie podatkowe decyzja ta wygasa w momencie kiedy egzekucja wobec podatnika stała się bezskuteczna lub częściowo bezskuteczna.

Ad. 2

Hipoteka przymusowa (w prawie cywilnym) jest to ograniczone prawo rzeczowe które służy zabezpieczeniu zobowiązań podatkowych podatnika, płatnika, inkasenta, następców prawnych oraz osób trzecich na wszystkich nieruchomościach tych podmiotów w przypadku gdy zobowiązanie podatkowe powstaje w sposób przewidziany w art. 21 § 1 punkt 2 czyli na mocy decyzji konstytutywnej oraz także w przypadku kiedy powstaje z mocy prawa i uprawnionym z tytułu hipoteki przymusowej może być zarówno skarb państwa, jednostka samorządu terytorialnego w przypadku kiedy posiada przekazane źródło dochodu. Natomiast powstaje pewien problem co dzieje się w przypadku kiedy mamy do czynienia z tzw. źródłami mieszanymi tzn udziały w podatkach państwowych. Jeżeli podatnik nie wywiązuje się z podatków które są podatkiem państwowym w którym udział ma gmina to w takim przypadku z wnioskiem o wpis hipoteki przymusowej do księgi wieczystej będzie występował w imieniu jednostki samorządu terytorialnego odpowiedni organ państwowy czyli urząd skarbowy.

Przedmiot hipoteki przymusowej

1. nieruchomość bądź część ułamkowa nieruchomości jeżeli stanowi udział podatnika

2. nieruchomość która stanowi przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka

Współwłasność w części ułamkowej opiera się na udziale wspólników w pewnej nieruchomości i ten udział wspólników jest określony za pomocą pewnego ułamka i następnie każdy ze wspólników takim udziałem może w sposób swobodny rozporządzać bez konieczność wyrażania zgody pozostałych wspólników z jednym tylko wyjątkiem że na mocy prawa rzeczowego współwłaściciele mogą wyłączyć na pewien okres czasu np. na 5 lat możliwość zbycia udziału ale po 5 latach to prawo powraca i oni mogą swobodnie zbywać swoje udziały.

Współwłasność łączna połączona jest z innym stosunkiem prawnym, nie jest samoistnym stosunkiem prawnym. Np. jeżeli zawieramy związek małżeństwa to w takim przypadku jeżeli małżonkowie nie postanowią inaczej powstaje współwłasność łączna wszystkich przedmiotów które nabędą w czasie obowiązywania związku małżeńskiego tzn że traktuje się wszystkie rzeczy jako współwłasność małżonków bez konieczności określania udziału poszczególnego małżonka we współwłasności. We współwłasności łącznej mamy dość daleko idące ograniczenia w stosunku do rozporządzania tą rzeczą tzn rzeczy takiej nie można podzielić do momentu kiedy trwa związek małżeński jeżeli jest wspólność ustawowa to np. małżonkowie nabywając dom który wejdzie do ich wspólnej masy majątkowej to nie będzie możliwości w czasie trwania związku małżeńskiego podzielić tego domu np. że jedno piętro będzie należało do jednego małżonka a drugie piętro do drugiego małżonka. Taki podział współwłasności łącznej można dokonać dopiero w momencie np. rozwodu czy separacji. Tak samo się dzieje w przypadku wspólników w spółce cywilnej.

3. nieruchomość która stanowi własność wspólnika spółki cywilnej jeżeli spółka ma zaległości w podatku

4. prawa rzeczowe „kwazy” ograniczone i są to przede wszystkim użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, wierzytelność

Powstanie hipoteki przymusowej

Hipoteka przymusowa powstaje poprzez dokonanie wpisu do księgi wieczystej. Księga wieczysta składa się z 4 działów. W pierwszej księdze dokonuje się opisu nieruchomości, w drugim dziale księgi wieczystej jest wpisany właściciel nieruchomości, w trzecim dziale wpisane jest prawa ograniczone rzeczowe, w czwartym dziale są wpisywane hipoteki. Są one specjalnie wyszczególnione w dziale czwartym a więc osoba która chce się dowiedzieć na temat stanu prawnego nieruchomości może spokojnie zajrzeć do księgi wieczystej czy są jakieś zabezpieczenia.

Podstawa wpisu hipoteki do księgi wieczystej

1. decyzja która ustala wysokość zobowiązania podatkowego

2. decyzja która określa zaległość podatkową

3. decyzja która określa wysokość odsetek za zwłokę

4. decyzja o odpowiedzialności podatkowej płatnika, inkasenta, osoby trzeciej, spadkobiercy

5. tytuł wykonawczy lub tzw. zarządzenie zabezpieczenia który może zostać wydany na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym administracji

Wpisu hipoteki do księgi wieczystej dokonuje odpowiedni sąd rejonowy na wniosek organu podatkowego. W prawie cywilnym jeśli chodzi o hipotekę to obowiązuje zasada „pierwszy w czasie, lepszy w prawie” i oznacza to, że hipoteka która została wpisana do księgi wieczystej jako pierwsza ma pierwszeństwo w przypadku dokonania egzekucji zaspokajania wierzycieli przed hipoteką które zostały wpisane następnie, czyli jeżeli mamy zabezpieczenie kilku hipotek na jednej nieruchomości to w takim przypadku jeżeli chodzi o wierzyciela to pierwszy zostaje zaspokojony ten który wpisały pierwszy swoja wierzytelność do księgi wieczystej w całej wysokości, jeżeli coś zostanie ze sprzedaży hipoteki to dopiero ci następni do wysokości wpisu do księgi wieczystej. Tutaj jest najbardziej dalekosiężna różnica między prawem cywilnym a prawem publicznym a mianowicie:

1. w prawie publicznym hipoteka przymusowa, czyli hipoteka, która ma zabezpieczyć zobowiązanie podatkowe ma zawsze pierwszeństwo przed hipotekami prywatno - prawnymi nawet w przypadku kiedy hipoteki prywatno - prawne czy cywilno - prawne były wpisane do księgi wieczystej jako pierwsze. Jeżeli chodzi o zasadę wyłączenia pierwszeństwa hipoteki jest jeden jedyny wyjątek a mianowicie hipoteka przymusowa nie ma pierwszeństwa jeżeli jest wpisana po hipoteką która zabezpiecza należność z tytułu kredytu bankowego i w takim przypadku decyduje kolejność wpisu

W przypadku kiedy dla danej nieruchomości niej jest prowadzona księga wieczysta. W takim przypadku organ podatkowy

1. może wystąpić z wnioskiem o założenie księgi wieczystej dla danej nieruchomości, co wiąże się z uiszczeniem kosztów postępowania sądowego

2. może zabezpieczyć zobowiązanie przez złożenie wniosku do tzw. zbioru dokumentów, Tak dzieje się w przypadku kiedy zobowiązanie podatkowe jest zabezpieczane przez hipotekę podatkową na wszelkich prawach spółdzielczych, ponieważ są to prawa ograniczone i na nich nie są prowadzone księgi wieczyste,

Jeżeli wobec podatnika, płatnika, inkasenta bądź osób trzecich wspólników w spółce cywilnej będzie wszelkie postępowanie podatkowe lub postępowanie kontrolne i zostaną stwierdzone zaległości podatkowe to w takim przypadku organ podatkowy ma prawo żądania od tych podmiotów aby wskazały nieruchomości na których organ może zabezpieczyć swoje roszczenie ale muszą zachodzić przesłanki do dokonania wpisu. I w takim przypadku podmioty te czyli podatnik, płatnik, inkasent, następcy prawni, wspólnicy bądź osoby trzecie są zobowiązane do wyjawienia przysługujące im prawa własności do gruntów. I takie wyjawienie przybiera formę oświadczenia i do poświadczenia tego stosuje się odpowiedzialność za składanie fałszywych zeznań, sprawozdań.

Ad. 4

Zastaw skarbowy jest to zabezpieczenie zobowiązań podatkowych powstających na podstawie decyzji konstytutywnej a także z tytułu zaległości podatkowych i zabezpieczenia jest na wszystkich będących własnością podatnika oraz stanowiących współwłasność łączną podatnika i jego współmałżonka rzeczach ruchomych oraz w prawach majątkowych jeżeli wartość poszczególnych rzeczy bądź praw w dniu ustanowienia zastawu wynosi co najmniej 10000 zł i prawo ustanowienia zastawu przysługuje zarówno skarbowi państwa jak i jednostkom samorządu terytorialnego.

Spod zastawu wyłączone są wszelkiego rodzaju przedmioty rzeczy ruchome oraz prawo majątkowe które nie może być przedmiotem egzekucji. Do takich rzeczy będą należeć

1. rzeczy które służą podatnikowi do prowadzenia gospodarstwa domowego (zastawa stołowa),

2. przedmioty, które służą do wykonywania jego pracy (taksówkarzowi nie będzie można zabrać taksówki)

Zakres podmiotowy przepisów o zastawie to przepisy te stosuje się do podatników, płatników, inkasentów, następców prawnych, osób trzecich.

Powstanie zastawu skarbowego

Zastaw skarbowy powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów.

Ustawa mówi że zastaw skarbowy jest wpisany wcześniej ma pierwszeństwo przed zastawem skarbowym, który wpisany jest później, czyli mamy tu zasadę „pierwszy w czasie, lepszy w prawie” ale w nie w stosunku do wszystkich innych wierzycieli osobistych podatnika tylko w stosunku do innych wierzycieli publiczno - prawnych czyli wierzycieli z tytułu wierzycieli podatkowych. Ustawa mówi również o tym że zastaw skarbowy jest skuteczny wobec każdorazowego właściciela przedmiotu zastawu i to jest to akcesoryjność zastawu oraz ma pierwszeństwo przed właścicielami osobistymi każdorazowego właściciela.

Może zdarzyć się tak, że rzecz ruchoma może zosta obciążona rożnymi zastawami, które będą ujawniane w różnych rejestrach., bo nie każdy zastaw będzie ujawniany w rejestrze zastawów prowadzonych przez urzędy skarbowe i przez Ministra Finansów. To w takim przypadku jeżeli zastaw zostanie ujawniony w odpowiednim rejestrze i rejestr ten jest powołany w odpowiednim przepisie to zastaw który wpisany jest wcześniej ma pierwszeństwo przed zastawem wpisanym później.

Może zdarzyć się taka sytuacja że zastaw skarbowy będzie np. skierowany wobec samochodu. Jeżeli kupujemy samochód na raty to w dowodzie rejestracyjnym jest zamieszczona informacja, że częściowo jest wpisany do rejestru zastawów.

Wygaśniecie zastawu skarbowego

1. z chwilą wygaśnięcia zobowiązania podatkowego

2. z dniem wykreślenia wpisu z rejestru zastawów skarbowych

3. z dniem egzekucyjnej sprzedaży przedmiotu zastawu

Ad. 2

O dokonaniu wpisu bądź wykreśleniu wpisu z rejestru skarbowego organ skarbowy, czy organ podatkowy ma obowiązek każdorazowo zawiadomić podatnika. W takim przypadku jeżeli podatnik będzie kwestionował to może bronić się przed wpisem do rejestru zastawów żądając jego wykreślenia. Ta obrona przeciwko zabezpieczeniu zastawów rejestrowych może przybrać dwie formy

1. podatnik może podejmować, że prawa majątkowe które zostały obciążone zastawem w momencie ustanowienia zastawu nie stanowiło własności podatnika, czyli było własnością osoby trzeciej

2. jeżeli podatnik wykaże że nie jest podmiotem zobowiązanym do tego zobowiązania.

W taki przypadku w terminie 7 dni taka osoba która kwestionuje zasadność zastawu skarbowego składa wniosek o wykreślenie zastawu z rejestru zastawów i to 7 dni liczy się od dnia w którym osoba która powołuje się na swoje prawo własności bądź osoba która nie jest osobą odpowiedzialną dowiedziała się o ustanowieniu zastawu.

Kto prowadzi rejestr zastawu?

Rejestr zastawów prowadzony jest przez urzędy skarbowe, natomiast minister finansów jako organ nadzorujący prowadzi centralny rejestr zastawów skarbowych.

Podstawy wpisu do rejestru skarbowego

Wpis do rejestru skarbowego każdorazowo dokonywany jest na podstawie wydanej decyzji i dodatkowo decyzja ta musi być doręczona adresatowi. Decyzjami tymi są:

1. decyzja która ustala wysokość zobowiązania podatkowego

2. decyzja która określa wysokość zaległości podatkowej

3. decyzja która określa wysokość odsetek za zwłokę

4. decyzje o odpowiedzialności płatnika, inkasenta, osoby trzeciej, spadkobiercy

Decyzje te są konstytutywne.

Natomiast jeżeli zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa (art. 21 § 1 pkt 1) do dokonania samego wpisu do rejestru zastawów wystarcza złożona przez podatnika deklaracja podatkowa. Wpis do rejestru zastawów skarbowych nie może być dokonany wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia płatności zobowiązania podatkowego.

Przy hipotece przymusowej podatnik był zobowiązany do wyjawienia przedmiotów wobec których posiada prawo własności natomiast w przypadku zastawu skarbowego organ skarbowy sam ustala spis rzeczy ruchomych oraz praw majątkowych które mogą być przedmiotem zastawu. Rejestr skarbowy jest jawny. Organ podatkowy na wniosek osoby zainteresowanej wydaje wypis z rejestru zastawów skarbowych który zawiera odpowiednie dane o obciążeniu rzeczy. W takim przypadku osoba musi tylko przedstawić swój interes prawny. Wydanie wpisu nie narusza tajemnicy skarbowej.

Terminy płatności podatku

Są dwa sposoby powstawania zobowiązań podatkowych i z tymi sposobami łączy się również odrębnie określone terminy zapłaty podatku. Jeżeli zobowiązanie podatkowe z mocy prawa to termin płatności podatku stanowi 14 dni od doręczenia podatnikowi decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego. Jeżeli termin płatności zobowiązania określony został za pomocą terminów kalendarzowych przez szczególne przepisy prawa podatkowego to terminem płatności jest termin który wynika z tych przepisów i tak dzieje się np. w podatku dochodowym od osób fizycznych gdzie ustawa określa termin zapłaty podatku oraz terminu płatności zaliczek. Jeżeli chodzi o płatników i inkasentów to terminem płatności podatku VAT dla płatnikiem jest ostatni dzień w którym zgodnie z przepisami prawa powinna nastąpić wpłata należności z tytułu podatku. Natomiast terminem płatności podatku VAT inkasentów jest dzień który następuje po ostatnim dniu w którym zgodnie z przepisami prawa podatkowego wpłata powinna nastąpić, chyba że odpowiedni organ wyznaczył termin późniejszy. Organowi podatkowemu w ordynacji podatkowej zostało przyznane pewne uprawnienia które wiążą się z uznaniem pewnych sytuacji życiowych które mogą dotknąć podatnika. Organ podatkowy na wniosek podatnika w uzasadnionych przypadkach, w szczególności interesów podatnika bądź ważnych interesów publicznych może

1. odroczyć termin płatności bądź rozłożyć na raty zapłatę podatku

2. odroczyć lub rozłożyć na raty zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę.

Te dwa przypadki stosuje się także w przypadku płatników i inkasentów. W przypadku wydania decyzji o odroczeniu płatności podatku bądź rozłożeniu na raty bądź odroczeniu lub rozłożeniu na raty zaległości podatkowej nowym terminem płatności podatku jest dzień w którym zgodnie z decyzją organu powinna nastąpić zapłata odroczonego lub rozłożonego na raty podatku. Natomiast jeżeli w takim terminie odroczonym lub rozłożonym na raty podatnik nie wpłaci określonych przez organ decyzji sumy to w takim przypadku zostanie podatnik obarczony odsetkami ale nie od tej nowej daty wpłaty podatku ale od daty pierwotnej czyli tak jakby nie było odroczenia bądź rozłożenia na raty.

Zaległość podatkowa

Zgodnie z przepisami ordynacji podatkowej zaległością podatkową jest podatek który nie został zapłacony w terminie płatności.

Na równi z zaległością podatkową ustawodawca traktuje niezapłaconą w terminie zaliczkę na podatek oraz ratę podatku. Te przepisy o zaległości podatkowej stosuje się również do płatników bądź inkasentów. Ustawodawca również wylicza 4 sytuacje w których inne świadczenia będą uważane za zaległość podatkową:

1. za zaległość podatkową traktuje się także nadpłatę podatku jeżeli ta nadpłata została wykazana niesłusznie bądź w wysokości większej od należnej, czyli to co zostało wykazane niesłusznie bądź w wysokości większej od prawidłowej jest traktowane przez ustawodawcę za zaległość podatkową

2. zaległością podatkowa jest zwrot podatku jaki podatnik otrzymał jeżeli otrzymał w wysokości większej od należnej

3. zaległości podatkową jest również wynagrodzenie płatników bądź inkasentów które zostało pobrane nienależnie bądź w wysokości wyższej od należnej

4. zaległością podatkową jest oprocentowanie nadpłaty która została wykazana nienależna bądź wyższa od należnej

Oprocentowanie zaległości podatkowej i opłata prolongacyjna

Od każdej zaległości podatkowej organ podatkowy będzie pobierał odsetki za zwłokę. Odsetki za zwłokę pobierane będą również od wszelkich nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek oraz rat podatku. Odsetki za zwłokę naliczane są przez podatnika samodzielnie bez wezwania przez organ podatkowy i liczy się je od dnia następnego po dniu wymagalności zobowiązania podatkowego. Ordynacja podatkowa przyjmuje szereg przypadków w których nie pobiera się odsetek za zwłokę mimo że wystąpiła zaległość podatkowa.

Stawka odsetek za zwłokę

Stawka odsetek za zwłokę wynosi 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego, która ogłaszana jest przez Radę Polityki Pieniężnej. Stawka ta ulega podwyższeniu bądź obniżeniu w przypadku kiedy ulega zwiększeniu lub obniżeniu wysokość kredytu lombardowego i momentem wiążącym dla obniżenia bądź podwyższenia odsetek za zwłokę jest moment w którym stawka odsetek za zwłokę zostaje ogłoszona w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej.

Opłata prolongacyjna jest to oplata która zostaje nałożona na podatnika w przypadku kiedy organ podatkowy wydaje decyzje o wyłączeniu zapłaty podatku bądź rozłożeniu podatku na raty. Opłata prolongacyjna dotyczy tylko i wyłącznie podatków które przypadają skarbowi państwa czyli podatki państwowe. Opłata prolongacyjna również stanowi pewien procent kredytu lombardowego. Ustawodawca mówi że opłata prolongacyjna wynosi 50% odsetek za zwłokę czyli inaczej mówiąc będzie stanowiła równowartość oprocentowania kredytu lombardowego zgłaszanego przez Radę Polityki i opłatę prolongacyjną oblicza się wedle stawki która obowiązuje w dniu wydania decyzji o odroczeniu bądź rozłożeniu na raty podatku. Wpłaca się ją razem z ratami podatkowymi.

Zasady postępowania z niedotrzymaniem terminu rat i odroczenia podatku stosuje się odpowiednio do opłaty prolongacyjne.

Zwolnienia od opłaty prolongacyjnej

1. zwolnienia fakultatywne

2. zwolnienia obligatoryjne

Zwolnieniem obligatoryjne jest zdarzenie które powstało na podstawie klęski żywiołowej bądź zdarzenia losowego. Natomiast zwolnienia fakultatywne następuje w momencie kiedy odroczenie terminu zapłaty podatku bądź rozłożenia go na raty następuje w związku z prowadzonym postępowaniem układowym bądź naprawczym, głównie na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z 1942 r.

Rada gminy może uchwałą uchwalić opłaty prolongacyjne i w takim przypadku ordynacja podatkowa daje delegacje rady gminy że może wprowadzić opłatę prolongacyjną jednakże mówi o tym że wysokość takiej opłaty prolongacyjnej może być wyższa niż 200$ kredytu lombardowego

Wygasanie zobowiązań podatkowych

Jeżeli chodzi o wygaśnięcie zobowiązań podatkowych to jest to kres długu podatkowego podatnika. Na skutek tych czynności które zostały w ustawie wymienione to zobowiązanie kończy swój żywot i może ono być zaspokojone w terminie albo może polegać na opłaceniu bądź nieopłaceniu zaległości podatkowych. Sposoby wygasania zobowiązań podatkowych można podzielić na trzy

1. efektywne wygasanie zobowiązań

2. nieefektywne wygasanie zobowiązań

3. wygaśnięcie zobowiązania podatkowego na skutek upływu czasu

Ad.1

Do efektywnego wygasania zobowiązań należy:

1. zapłata podatku

2. potrącenie podatku

3. pobranie podatku przez płatnika bądź inkasenta

4. przeniesienie własności lub praw własności

Ad.2

Do nieefektywnego wygasania zobowiązań należy:

1. zaniechanie poboru podatku

2. umorzenie zaległości podatkowej

Ad.3

Do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego na skutek upływu czasu należy:

1. przedawnienia podatku

Jeżeli chodzi o te trzy podstawowe metody to kryterium jest zaspokojenie zobowiązań.

Pojawia się także problem kiedy wygasa zobowiązanie podatkowe ale nie podatnika lecz tego organu, tego podmiotu, który występuje jako podmiot techniczny w stosunku zobowiązaniowym, on łączy podatnika z organem podatkowym, chodzi o inkasenta bądź płatnika. Ordynacja podatkowa mówi, że wygasanie zobowiązań podatkowych płatników bądź inkasentów następuje na skutek:

1. wpłaty pobranych podatków

2. zaliczenia nadpłaty bądź zaliczenia zwrotu podatku

3. umorzenia zaległości

4. przejęcia własności nieruchomości bądź przejęcia prawa majątkowego

5. przedawnienia zobowiązania podatkowego

Sposoby zapłaty podatku

Jeżeli chodzi o zapłatę podatku to mamy do czynienia z dwiema podstawowymi formami zapłaty podatku.

Ordynacja mówi i wskazuje dwa główne sposoby zapłaty podatku:

1. zaplata podatku w formie gotówkowej, czyli jest to zaplata w kasie organu podatkowego lub wpłata na rachunek organu podatkowego np. wpłaty gotówkowej można tez dokonać przez płatnika bądź inkasenta. Dniem zapłaty w obrocie gotówkowym jest dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu bądź na rachunek, bądź dzień pobrania podatku przez płatnika bądź inkasenta

2. zapłata podatku w formie bezgotówkowej polega na obciążeniu rachunku bankowego podatnika na podstawie polecenia przelewu i moment złożenia przelewu i obciążenia rachunku bankowego podatnika jest momentem zapłacenia należnego podatku, Ordynacja podatkowa przy regulacji zapłaty podatku w formie bezgotówkowej wprowadza istotne normy a mianowicie: mówi o tym, że jest możliwa zapłata podatku poprzez zlecenie płatnicze które może być złożone w formie elektronicznej. Jest to następstwem wprowadzenia ustawy o wpisie elektronicznym.

Którzy podatnicy mogą dokonywać w formie gotówkowej a którzy w formie bezgotówkowej

Do formy bezgotówkowej zobowiązani są podatnicy którzy prowadzą działalność gospodarczą i obowiązani są do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Uprawnienia do zapłacenia w formie gotówkowej mają:

1. podatnicy którzy nie prowadzą działalności gospodarczej

2. jeżeli podatnik opłaca podatek płatnikowi bądź inkasentowi

3. w przypadku kiedy podatnik dokonuje zapłaty podatku w tzw. szczególnej formie zapłaty. Szczególna forma zapłaty jest to forma dokonania zapłaty za pomocą papierów wartościowych, znaków skarbowych, akcyzy lub znaków opłaty skarbowej.

Jeżeli chodzi o te dwie ostatnie formy to mamy do czynienia z zasadą antycypacji podatku. Zasada antycypacji podatkowej polega na tym, że podatnik musi wykupić znaki skarbowe oraz znaki opłaty skarbowej następnie wnieść podatek akcyzowy a dopiero potem dokumentów wyrównujących.

Postępowanie z zapłaconą kwotą podatku

Ordynacja podatkowa mówi, że jeżeli na podatniku ciążą obowiązania z różnych tytułów wpłaty dokonane zalicza się na takie zobowiązanie których termin płatności upływa najwcześniej. Jednakże w przypadku takiej wpłaty podatnikowi przysługuje prawo wskazania zobowiązania na które wpłaca. W przypadku wskazania przez podatnika zobowiązania zapłata jest traktowana jako zobowiązanie. Jeżeli podatnik nie wskaże to w takim przypadku zaliczenie wpłaty na poczet zaległości podatkowej organ podatkowy wydaje postanowienie na które przysługuje zażalenie.

Potracenia

Potrącenie jest instytucja właściwą prawa cywilnego i potrącenie reguluje art. 476 kc który wymienia sposób dokonania potrącenia jak się dokonuje potrącenia oraz przesłanki potrącenia. Potrącenie dokonuje się poprzez oświadczenie jednego podmiotu występującego w stosunku zobowiązaniowym złożone drugiemu podmiotowi. Potrącenie dokonuje się do wysokości wierzytelności.

Przesłanki

Zarówno dłużnik jaki i wierzyciel musza być tak zobowiązani żeby dłużnik w stosunku do wierzyciela był wierzycielem, wierzyciel w stosunku do wierzyciela dłużnikiem.

Natomiast w prawie podatkowym potracenie istotnie zawiera pewne cechy cywilistyczne natomiast on różni się od prawa prywatnego. ``

Ordynacja podatkowa mówi o tym, że można dokonać potracenia tylko i wyłącznie z wierzytelności które wykazują następujące cechy:

1. wzajemne

2. bezsporne

3. wymagalne

Ad. 1

Wzajemne czyli takie wierzytelności, które przysługują podatnikowi, Skarbu państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego i na odwrót jednostce samorządu terytorialnego, podatnikowi.

Ad. 2

Wymagalne czyli takie których czas spełnienia już nadszedł

Ad. 3

Bezsporne czyli takie wobec których nie toczy się żadne postępowanie sądowe a mianowicie zostały uznane przez podatnika albo organ podatkowy.

Zakres podmiotowy potrącenia w prawie publicznym został daleko ograniczony. Oznacza to a mianowicie podatnik może potrącić sobie wierzytelności, które przysługują jemu wobec Karbu Państwa tylko i wyłącznie z 7 tytułów:

1. jeżeli uzyskała prawomocne orzeczenie sądu które powstało na podstawie art. 417 lub 419 KC. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkody powstałe przez funkcjonariusza przy okazji powierzonych mu obowiązków.

2. na podstawie ugody, której podstawą jest art. 417 i 419. Musi ona być zawarta przed sądem powszechnym

3. jeżeli skarb państwa nabył nieruchomość na cele uwłaszczeniowe bądź dokoła uwłaszczenia na podstawie przepisów o gospodarce.

4. Jest to odszkodowanie za zatrzymanie tymczasowe uzyskane zgodnie przepisami postępowania kodeksu cywilnego

5. odszkodowanie uzyskane na podstawie przepisów o uznaniu zakładów ........

6. z orzeczenia decyzji organu administracyjnego

7. istniej wierzytelność bezsporna, wzajemna i wzajemna wobec wierzytelności które przypadają państwowym jednostkom budżetowym, jeżeli wierzytelność ta powstała z tytułu robót budowlanych, dostaw usług wykonywanych przez podatnika w trybie przepisów o zamówieniu publicznym

Wierzytelności bezsporne wobec gminy, powiatu lub województwo lecz tylko z czterech tytułów:

1. z tytułu prawomocnego tytułu wyroku sądowego

2. na podstawie prawomocnych ugod

3. nabycie nieruchomości na cele uzasadniające jej uwłaszczenie

4. odszkodowania

Sposoby dokonania potracenia

Są dwa sposoby dokonywania potrącenia.

1. możemy mówić o potraceniu

2. potrącenia z urzędu

Jeżeli chodzi o formę dokonywania potrącenia wiec dokonuje się ją postanowieniem.

Jeżeli chodzi o tryb potracenia wnioskowy to dniem potrącenia uznaje się dzień złożenia wniosku, natomiast jeżeli jest tryb z urzędu to z dniem wydania postanowienia o potraceniu z urzędu.

Przeniesienie własności i praw majątkowych na skarb państwa

Można mówi o przeniesieniu na skarb państwa oraz na rzecz jednostki samorządu terytorialnego.

Przeniesienia na rzecz skarbu państwa dokonywane są w zamian za zaległości podatkowe, natomiast jeśli chodzi o JST to w zamian za dochody bedące dochodami budżetu JST.

Przeniesienia własności rzeczy i praw majątkowych w zamian za zaległości podatkowe następuje na wniosek podatnika. Jeżeli chodzi o przeniesienie na rzecz skarbu państwa to należy zawrzeć umowę między podatnikiem a starostą, który wykonuje zadania z zakresu administracji rządowej i ona musi zostać zawarta za zgodą urzędu skarbowego.

Wtedy kiedy umowa jest zawarta z JST to umowa musi być zawarta między podatnikiem a burmistrzem, wójtem bądź prezydentem bądź zarządem powiatu lug województwa.

Umowa taka dla swojej ważności wymaga aby była sformułowana w formie pisemnej.

W drugim przypadku starosta który wykonuje zadania z zakresu administracji rządowej po zawarciu umowy ma obowiązek przesłać jej kopię do odpowiedniego urzędu skarbowego i wyrażenie zgody przez urząd skarbowy następuje w drodze postanowienia. Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego następuje z dniem przeniesienia własności rzeczy bądź praw majątkowych. W przypadku zawarcia umowy o przeniesieniu urząd skarbowy wydaje decyzję o wygaśnięciu zobowiązania.

Umorzenie jest instytucją wygasania zobowiązań. Są wie formy umarzania zobowiązań:

1. umorzenie na wniosek podatnika

2. umorzenie z urzędu

Ad.1

Umorzenie na wniosek podatnika to przesłanką umorzenia jest uzasadniony interes podatnika bądź interes publiczny i organ podatkowy w takim przypadku może w całości lub w części umorzyć zaległość podatkową, może umorzyć odsetki za zwlokę lub opłatę prolongacyjną. Jeżeli organ umorzy zaległość podatkową to powoduje jednocześnie ze organ podatkowy umarza odsetki w całości bądź w takiej części w jakiej części zostało umorzone zobowiązanie.

Ad. 2

Umorzenie z urzędu

1. organ podatkowy może ale nie musi umorzyć z urzędu zaległość podatkowa

• jeżeli zachodzi uzasadniające przypuszczenie że w toku postępowania egzekucyjnego nie uzyska się kwoty przewyższającej kosztów egzekucyjnych

• jeżeli kwota zaległości podatkowej nie przekracza 50% kosztów w postępowaniu egzekucyjnym

• kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w toku postępowania egzekucyjnym

• jeżeli podatnik nie posiada żadnego majątku

2. wobec opłaty prolongacyjnej

3. zaległości płatnika bądź inkasenta

Roszczenie składa się z dwóch elementów:

1. z długu

2. z odpowiedzialności

Wierzyciel nie może domagać się skutecznie aby dłużnik stał po stronie świadczenie i w takim przypadku spełnienie świadczenia zależy od woli dłużnika.

Powództwo wytoczone przeciwko dłużnikowi to sąd nie bada z urzędu przedawnienia i w takim przypadku to prawem podmiotowym dłużnika jest podnieść zarzut przedawnienia i w takim przypadku jeżeli dłużnik wykonuje swoje prawo podmiotowe to dopiero sad może oddalić przywództwo.

Przedawnienie w KC zaczyna swój bieg od momentu wymagalności:

1. wymagalność może być określona w umowie

2. wymagalność jest w momencie wezwania wierzyciela do spełnienia świadczenia.

Od tego momentu rozpoczyna się bieg przedawnienia.

Pojawia się problem w którym momencie bieg przedawnienia ulega przerwaniu.

Bieg terminów przedawnienia w prawie cywilnym rozpoczyna się wskutek czynności

1. pierwsza czynność dokonana przed sądem

2. instytucja uznaniowa

Przedawnienie w prawie podatkowym posiada dwa terminy które są inaczej ukształtowane niż w prawie prywatnym a mianowicie: art. 68 ordynacji podatkowej mówi o tym że przedawnienie w prawie podatkowym może wynosić:

1. 3 lata jest to tzw przedawnienie obowiązku podatkowego i termin wymagalność liczy się od końca roku kalendarzowego w którym powstał obowiązek podatkowy. Okres trzyletni może ulec przedłużeniu do 5 lat jeżeli podatnik nie złożył odpowiedniej deklaracji w której był wymagany w przepisach prawa oraz jeżeli złożył deklarację ale w deklaracji nie ujawnił wszystkich niezbędnych do ustalenia warunków

Nadpłata

W prawie cywilnym występują dwie instytucje, które przypominają nadpłatę.

Nienależne świadczenie jest to spełnienie pewnego świadczenia w przypadku kiedy nie ma uzasadnienia metorycznego, czyli np. istniały pewne podstawy ale podstawa odpadła i zostało spełnione świadczenia.

Jest tak np. przy przedawnieniu jest to pewne roszczenie jednakże pewne roszczenie jest umowne i na podstawie tej umowy jest roszczenie z zapłatą należnego pewnego tytułu. W przypadku przedawnienia wierzyciel nie może prawnie egzekwować od dłużnika długu. Natomiast w przypadku kiedy dłużnik świadczenie spełnił mimo, że ono jest przedawnione to nie należy mówić o świadczeniu.

Jeśli chodzi o prawo finansowe to bardzo długo uważano nadpłatę za bezpodstawne wzbogacenie się albo za nienależyte wzbogacenie.

Jednakże zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 1996 roku, który mówi że bezwzględu na istotę prawa podatkowego oraz istotę prawa publicznego nie możemy mówić że w prawie publicznym występuje taka instytucja jak nienależyte świadczenie lub bezpodstawne wzbogacenie ze względu na to, że umowa w sposób prosty przetransportowała te instytucje do prawa publicznego ponieważ w prawie cywilnym występuje pewna ilość cech które nie występują w prawie publicznym jak np.: kasacja.

Nadpłata w prawie podatkowym

Uważa się że nadpłata jest to:

• kwota nadpłaconego lub nienależnie zapłaconego podatku

• kwota pobranego podatku przez płatnika nienależytej wielkości

• kwota zobowiązania zapłaconego przez podatnika lub inkasenta jeżeli w decyzji organu podatkowego o odpowiedzialności płatnika lub inkasenta została ona określona w sposób nienależyty lub w wysokości większej od należnej

• kwota zobowiązania zapłaconego przez osobę trzecią lub spadkobiercę jeżeli określono je w kwocie wyższej od należnej

Z tego wynika ze nienależne świadczenie i zobowiązanie podstawne zawiera się w punkcie pierwszym.

Moment powstania nadpłaty

Nadpłata powstaje z dniem:

1. zapłaty przez podatnika podatku w wysokości kwoty niezależnej lub wyższej od należnej

2. pobranie przez płatnika, lub inkasenta podatku w wysokości nienależnej lub wyższej od należnej

3. zapłata przez podatnika bądź inkasenta podatku w myśl zobowiązania ustalonego w decyzji w wysokości większej od należnej

4. ewentualnie w momencie wpłacenia przez osoby trzecie

5. zobowiązania określonego w decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej

6. kiedy została złożona korekta deklaracji podatku od towarów i usług, która obniża wysokość podatku ze względu na zwiększenie tzw. podatku naliczonego

Mechanizm podatku VAT polega na tym, że płatnik podatku VAT ma prawo do dokonania tzw. potrącenia podatkowego, potrącenia między podatkiem należnym czyli podatkiem od towarów i usług które zostały wliczone w cenę towarów, które oni zakupili i następnie podatku należnego czyli podatku należnego od danego obrotu. I różnica między tymi podatkami jest podatkiem do zapłaty.

Podatnika ma prawo do tzw. korekty podatkowej czyli nie wcześniej niż w terminie otrzymania faktury i nie później niż w roku w rok od końca miesiąca roku kalendarzowego którego zobowiązanie dotyczy.

Podatnik ma prawo do złożenia korekty VAT - owskiej i w takiej korekcie może wykazać że podatek, który uważa za podatek naliczony czyli ten podatek który zapłacił okazji zakupu towarów jest po prostu wyższy niż wynikałoby to z pierwotnego wyliczenia i z pierwotnie złożonej deklaracji VAT - owskiej i w takim przypadku jeżeli łączy się to z innymi jeszcze procedurami podatkowymi czy np. nie zostało wszczęte postępowanie czy np. jest on w trakcie kontroli podatkowej to w takim przypadku ta kwota, która będzie nienależnie zapłacona będzie wykazana przez organ podatkowy jako nadpłata i to potem podatnik otrzyma z powrotem.

Są jeszcze trzy inne tytuły z których powstaje nadpłata

1. jeżeli chodzi o podatników podatku dochodowego nadpłata w tym podatku powstaje z dniem złożenia deklaracji podatku dochodowego od osób fizycznych. Jeżeli chodzi o podatek od osób prawnych to składa się deklaracje wstępne w których podatnik wykazuje przypuszczalny dochód jaki będzie wykazywał w roku podatkowym. Jeżeli chodzi o deklarację podatku akcyzowego - jeżeli mamy nadpłatę podatku akcyzowego to nadpłata powstaje z dniem złożenia deklaracji podatkowej.

2. jeżeli chodzi o jednoosobowe spółki skarbu państwa i przedsiębiorstwa państwowe to nadpłata z tytułu zapłaconego przez te osoby podatku z dniem złożenia deklaracji o wpłatach z zysku na rok obrotowy

3. nadpłata może jeszcze powstać z tytułu orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego który orzeka o niekonstytucyjności jakiegoś rozwiązania na podstawie którego jest pobierany odpowiedni podatek. W przypadku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wysokość nadpłaty określa:

1. jeżeli podatnik był zobowiązany do złożenia deklaracji to w takim przypadku podatnik składa skorygowane deklaracje i określa wysokość nadpłaty i składa wniosek o jej zwrot

2. jeżeli podatnik był rozliczony przez płatnika to w takim przypadku określa sam wysokość nadpłaty i składa nie skorygowane zeznanie podatkowe natomiast jeżeli nie był zobowiązany do składania takiej deklaracji to w takim przypadku podatnik sam określa wysokość nadpłaty we wniosku o jej zwrot.

W pozostałych przypadkach o których była mowa może nadpłatę i jej wysokość określić organ podatkowy.

Postępowanie z nadpłatą podatku

Z urzędu nadpłaty wraz z oprocentowaniem podlegają zaliczeni na poczet zaległości podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę czyli w pierwszej kolejności jeżeli podatnik posiada zaległości podatkowe i wykazuje nadpłatę to kwota nadpłaty jest zaliczana na poczet zaległości a dopiero w drugiej kolejności kiedy nie ma zaległości to ta nadwyżka jest zaliczana na poczet bieżących zobowiązań, w razie braku bieżących zobowiązań kwota nadpłaty podlega zwrotowi z urzędu. Chyba że podatnik się temu sprzeciwi i złoży wniosek o zaliczenie nadpłaty w całości lub w części na poczet przyszłych zobowiązań. Jeżeli któryś z tych długów występuje w tzn. występuje zaległość podatkowa bądź zobowiązanie bieżące to organ wydający tzw. postępowania o zaliczenie nadpłaty na bieżące lub zaległe zobowiązania na których służy środek zapobiegawczy.

Zwrot nadpłaty podatku

Są trzy terminy do zwrotu nadpłaty podatku:

1. 30 dni jeżeli nadpłata powstała w drodze wydania decyzji o zmianę, uchylenia lub stwierdzeniu nieważności decyzji określa wysokość zobowiązania podatkowego, ustalającej zobowiązanie podatkowe i odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta oraz odpowiedzialności podatkowej osób trzecich.

2. 90 dni stosuje się do nadpłaty który zostały ujawnione w tych trzech deklaracjach czyli 90 dni od złożenia deklaracji

3. 60 dni w przypadku tzw. postępowania o stwierdzenie nadpłaty.

Zwrot nadpłaty

Zwrot nadpłaty może nastąpić:

1. na wskazany rachunek bankowy podatnika, płatnika lub inkasenta jeżeli jest on zobowiązany do posiadania takiego rachunku

2. w gotówce - jeżeli podatnik, płatnik lub inkasent nie są zobowiązani do posiadania rachunku bankowego

Co uważamy za dzień zwrotu nadpłaty?

Jeżeli mówimy o obrocie bezgotówkowym to dniem zwrotu nadpłaty jest dzień obciążenia rachunku bankowego organu podatkowego przez odpowiednie polecenie przelewu bądź może być to również dzień złożenia przekazu pocztowego, dzień wypłaty kwoty nadpłaty w kasie. Jeżeli chodzi o wypłatę gotówkową to może być nadpłata wypłacona w formie przelewu pocztowego.

Oprocentowanie nadpłaty

Oprocentowanie nadpłaty przysługuje w wysokości odsetek za zwłokę. Jeżeli chodzi o nadpłaty które powstają w drodze zmian uchylenia lub unieważnienia odpowiedzialności to oprocentowuje się od:

• momentu powstania nadpłaty

• od dnia złożenia wniosku o zwrot nadpłaty

jeżeli chodzi o nadpłaty powstałe na mocy złożenia odpowiedniej deklaracji to oprocentowuje się je dopiero od dnia kiedy mija 90 dni od złożenia deklaracji.

Jeżeli nadpłata powstaje na mocy orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego to oprocentowuje się od dnia powstania nadpłaty do jej zwrotu, podatnik musi złożyć odpowiedni wniosek do organu podatkowego o zwrot nadpłaty w terminie 30 dni od orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Jeżeli ten wniosek nie zostanie złożony w terminie 30 dni to oprocentowanie następuje od dnia pierwszego do 30 od dnia utraty świadczenia na podstawie której został pobrany podatek.

Stwierdzenie nadpłaty

W pewnych przypadkach wysokość nadpłaty określa organ podatkowy i jeżeli podatnik kwestionuje zasadność pobrania przez płatnika bądź inkasenta podatku albo kwestionuje wysokość podatku to może złożyć tzw. wniosek o stwierdzenie nadpłaty. To prawo przysługuje również podatnikom których zobowiązanie powstaje z mocy prawa i jeżeli podatnicy tacy złożyli odpowiednią deklarację i wykazali zobowiązanie podatkowe nienależne lub w wysokości większej od należnej i wpłacili zadeklarowany podatek albo wskazali nadpłatę wyższą.

Jeżeli złożyli inną deklarację niż deklaracja podatku dochodowego i wpłacili podatek nienależny lub większy od należnego oraz jeśli nie są zobowiązani do składania deklaracji podatkowych i wpłacili podatek nie należny lub w wysokości większej od należnego.

Te trzy grupy podatków mogą również dochodzić stwierdzenia nadpłaty.

Stwierdzenie nadpłaty mogą również dochodzić inkasenci i płatnicy jeżeli:

1. wykazali w złożonej deklaracji oraz wpłacili podatek w wysokości większej od należnej

2. jeżeli nie byli zobowiązani do składania deklaracji i wpłacili podatek większy od należnego

Jeżeli podatnik był zobowiązany do składania deklaracji i występuje z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty to w takim przypadku może jednocześnie złożyć skorygowaną deklarację podatkową.

Jeżeli taką skorygowana deklarację podatkową sporządza się w sposób poprawny w takim przypadku organ podatkowy zwraca podatnikowi nadpłatę podatku bez wydawania jakiejkolwiek decyzji. Jeżeli natomiast na podstawie deklaracji skorygowanej podatnik otrzymał zwrot nadpłaty w wysokości nienależnej lub w ogóle nienależnej nadpłaty to w takim przypadku od zawyżonej nadpłaty nie nalicza się odsetki za zwłokę.

Przedawnienie prawa nadpłaty

Prawo do stwierdzenia nadpłaty przedawnia się z upływem 5 lat od dnia poboru podatku przez płatnika w wysokości większej niż należna, bądź nienależnego podatku, bądź uprawomocnienia się decyzji o zmianie, decyzji na podstawie której organ dokonał odliczenia podatku bądź uprawomocnienia się decyzji o odpowiedzialności podatkowej osób trzecich.

W przypadku gdyby do stwierdzenia nadpłaty było potrzebne złożenie deklaracji to termin wygasa po upływie 5 lat od dnia złożenia deklaracji.

Podatnik nie może żądać stwierdzenia nadpłaty w czasie kontroli podatkowej oraz kontroli organu podatkowego oraz podczas wszczętego postępowania, dlatego żeby nie zacierać dowodów podczas postępowania oraz żeby nie próbować w żaden sposób kreować innego stanu niż taki jaki obowiązuje faktycznie.

Przedawnienie prawa do zwrotu nadpłaty to okres 5 lat liczony od końca roku kalendarzowego w którym upłynął termin zwrotu nadpłaty.

Odpowiedzialność osób trzecich (OOT)

Jest to odpowiedzialność którą osoby objęte ustala ordynacja podatkowa. Jest to krąg osób zamknięte i rozszerzenie tej grupy osób na podstawie decyzji organu podatkowego nie jest możliwe.

OOT jest to odpowiedzialność solidarna (jeżeli po stronie dłużnika występuje wiele podmiotów w takim przypadku wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od każdego z dłużników, albo od każdego z osobna i każdy z dłużników jest zobowiązany do spełnienia świadczenia. Jeżeli natomiast jeden z dłużników spełni całe świadczenie jednocześnie zwalnia wszystkich dłużników, ale przysługuje mu świadczenie regresowe z tytułu zapłaconego długu.

OOT jest odpowiedzialnością nieograniczoną, odpowiadają całym swoim majątkiem.

Za co odpowiadają osoby trzecie?

• osoby trzecie odpowiadają za zaległe podatki, za podatki, które zostały nie pobrane i te które zostały pobrane a nie zapłacone

• za odsetki za zwłokę zaległości podatkowych za nie zwrócone w terminie zaliczki podatku od towarów i usług, oraz oprocentowanie tych zaliczek

• koszty postępowania egzekucyjnego

OOT jest odpowiedzialnością na podstawie wydanej decyzji przez organ podatkowy, jest to odpowiedzialność tzw. pomocnicza dlatego, że o tej odpowiedzialności można mówić w momencie kiedy podatnik nie będzie spełniał swojego zobowiązania czy nie spełni swojego zobowiązania oraz egzekucja zmienia podatnika ale bezskutecznie.

Czego nie można dochodzić od osób trzecich

Postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osób trzecich nie może być wszczęte przed upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania czyli jeżeli jeszcze zobowiązanie stało się niewykonalne ani nie może być wszczęte przed dniem doręczenia decyzji, która określa wysokość zobowiązania, które mówi o zwrocie zaliczki podatku od towarów i usług oraz takiej decyzji która określa wysokość odsetek.

Jeżeli organ podatkowy prowadzi postępowanie egzekucyjne i tytułem wykonawczym w postępowaniu jest deklaracja z której nie wywiązał się podatnik to w takim przypadku organ podatkowy nie musi wydawać decyzji o wysokości zobowiązania podatkowego nie wykonanego przez podatnika.

Kto odpowiada za jakie zobowiązania

1. rozwiedziony małżonek podatnika

odpowiada całym swoim majątkiem z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych, które powstały w czasie trwania wspólnoty majątkowej. Jednakże odpowiedzialność ta ograniczona jest nie majątkiem ale wysokością przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.

Ta odpowiedzialność nie obejmuje:

• nie pobranych należności płatnika lub inkasenta

• kosztów postępowania oraz odsetek za zwłokę które powstały po uprawomocnieniu się orzeczenia rozwodowego

2. członek rodziny podatnika

tak samo odpowiada swoim całym majątkiem, solidarnie z podatnikiem jednakże z tym który prowadzi jakąś działalność gospodarcza za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności jeszcze zaległości które powstały w momencie kiedy współdziałał z podatnikiem. W takim przypadku ten członek rodziny musiał osiągać korzyści w tej działalności.

Odpowiedzialność ta nie dotyczy osób wobec których podatnik który prowadzi działalność gospodarczą ma spełniać tzw. obowiązek alimentacyjny.

Członek rodziny to:

dzieci, zstępni, wstępni, rodzeństwo, małżonkowie zstępnych, wszystkie osoby które są przysposobione bądź będące faktycznymi utrzymankami gospodarstwa czyli domownicy.

Przepis o tej odpowiedzialności ma zastosowanie również wobec takich podatników wobec których jest orzeczenie sadu o zniesienie wspólności majątkowej bądź którzy dokonali separacji bądź wyłączyli wspólność majątkową w drodze intercyzy.

Odpowiedzialność ta jest ograniczona tylko wysokością uzyskanych korzyści z działalności gospodarczej.

3. odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa, zorganizowanej części bądź składników majątku związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej

odpowiadają całym swoim majątkiem, solidarnie z podatnikiem za zaległości podatkowe które powstały do dnia nabycia przedsiębiorstwa, zorganizowanej części przedsiębiorstwa bądź składników majątku.

Zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczona do wartości nabytego przedsiębiorstwa czy do wartości części przedsiębiorstwa bądź składników majątku.

Nabywca może złagodzić swoją odpowiedzialność a mianowicie przed zakupem przedsiębiorstwa może się zgłosić do urzędu skarbowego z wnioskiem o wykazanie ewentualnych zaległości podatkowych, które ciążą na zbywcy. I jeżeli organ podatkowy stwierdza że nie ma żadnych zadłużeń to jest dobrze to w takim przypadku praktycznie nabywca uwalnia się od wszelkiej odpowiedzialności. Jeżeli zdarzy się tak, że dopiero po wydaniu odpowiedzi przez urząd skarbowy na wniosek okaże się że powstały zaległości i w takim przypadku ten nabywca przedsiębiorstwa w terminie 30 dni od wydania zaświadczenia. I jeżeli nabędzie to przedsiębiorstwo w tym terminie nie będzie ponosił odpowiedzialności za zaległości podatkowe które powstały wydaniu zaświadczenia. Jeżeli chodzi o składniki majątku to termin wynosi 3 dni.

4. odpowiedzialność firmującego

Firmujący jest to osoba która firmuje swoim imieniem bądź nazwiskiem bądź nazwą lub firmą działalności gospodarczej innej osoby w celu zatajenia prawdziwych rozmiarów działalności i taka osoba ponosi osobistą, solidarną i nieograniczoną odpowiedzialność za zaległości podatkowe powstałe w czasie prowadzenia tej działalności

5. odpowiedzialność dzierżawcy i użytkownika nieruchomości

Odpowiada swoim całym majątkiem i solidarnie z właścicielami danej rzeczy za zaległości podatkowe z tytułu opodatkowania nieruchomości podczas trwania dzierżawy lub użytkowania

6. wspólnicy w spółkach osobowych

Np.: wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej który jednocześnie nie jest akcjonariuszem i ci wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem, solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki i wspólników które wynikają z działalności spółki.

Odpowiedzialność tych osób jest ograniczona do udziału w spółce, którzy kiedyś w spółce uczestniczył za zaległości podatkowe powstałe wtedy kiedy w spółce działał. Odpowiedzialność ta nie ustaje w przypadku rozwiązania spółki.

7. zaległości powstałe w wyniku działalności spółki akcyjnej lub z ograniczoną odpowiedzialnością

Za te zaległości podatkowe odpowiadają w tych spółkach członkowie zarządu spółki ale w przypadku kiedy egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub części bezskuteczna

Członek zarządu może się zwolnić z odpowiedzialności wykazując, że:

1. w odpowiednim terminie złożył wniosek o ogłoszenie upadłości bądź przed postępowaniem układowym

2. kiedy wykaże że nie zgłoszenie wniosku o postępowaniu upadłości lub postępowaniu układowym odbyło się bez jego wiedzy

3. kiedy wykaże mienie spółki z którego można przeprowadzić egzekucję zaległości

Odpowiedzialność członków zarządu jest ograniczona czasowo tzn. że tylko i wyłącznie można dochodzić od nich zaległości podatkowych które powstały w momencie kiedy pełnili funkcje.

Spółka w organizacji

Spółka ta nie posiada jeszcze zarządu, więc w takim przypadku za zobowiązania podatkowe odpowiada jej pełnomocnik, a jeżeli pełnomocnik nie został powołany to wspólnicy.

Pojemniejsze konto WWW, bez reklam  » Republika PRO «

r

Zobowiązanie

Obowiązek

---