Dietetyka - wykłady, DIETETYKA Weterynaryjna


TEAMT 1-ocena stanu odżywienia i sposobu żywienia.

OCENA STANU ODŻYWIENIA

Stan odżywienia, w świetle międzynarodowej terminologii, jest to stan zdrowia wynikający ze zwyczajowego spożycia żywności, wchłaniania i wykorzystania wchodzących w jej skład składników odżywczych oraz działania czynników patologicznych, wpływających na te procesy.

W ocenie stanu odżywienia wykorzystywane są cztery podstawowe rodzaje badań: wywiad i badania ogólnolekarskie, badania antropometryczne, badania biochemiczne oraz statystykę demograficzno-zdrowotną, które dalej przedstawione zostaną bardziej szczegółowo.

Wywiad i badania ogólnolekarskie

We wstępnej i szybkiej ocenie stanu odżywienia osoby zdrowej lub chorej, bądź określonej populacji, zbiera się podstawowe informacje o:

• historii żywienia,

• sytuacji społecznej,

• historii choroby,

• aktualnej sytuacji zdrowotnej.

W pierwszych trzech punktach celowi temu służy wywiad prowadzony przy użyciu odpowiednich kwestionariuszy, natomiast do oceny aktualnej sytuacji zdrowotnej, prowadzonej głównie pod kątem klinicznych objawów niedoborów żywieniowych, wykorzystywane są badania ogólnolekarskie.

Ocena historii żywienia pacjenta

Jeśli osoba prowadząca badanie stanu odżywienia nie ma niezbędnego przygotowania, nie powinna takiej oceny podejmować, ale musi każdorazowo zorientować się w jakości żywienia danego osobnika, gdyż może to pomóc ukierunkować właściwe badania i ułatwić interpretację ich wyników. Dlatego niezbędne jest uzyskanie podstawowych informacji jakościowych o żywieniu się respondenta w okresie poprzedzającym dokonanie wywiadu, z tym że okres ten powinien być ściśle określony.

Zebraniu tych informacji służą następujące pytania pomocnicze:

• Ile posiłków podstawowych Pan(i) spożywa w ciągu dnia?

• W ilu posiłkach w ciągu dnia występują produkty dostarczające białka zwierzęcego (mięso, wędliny, drób, ryby, mleko i przetwory mleczne, sery, jaja)?

• W ilu posiłkach spożywa Pan(i) warzywa i owoce oraz czy są one w postaci surowej, czy głównie w postaci gotowanej?

• Jakie napoje pije Pan(i) do posiłków?

• Jakie tłuszcze stosuje Pan(i) do smarowania pieczywa i do sporządzania potraw?

• Co najczęściej Pan(i) spożywa, jakie produkty i potrawy?

• Czy stosuje Pan(i) suplementację, tzn. czy zażywa witaminy i składniki mineralne w formie preparatów farmaceutycznych (jakie, od jak dawna i w jakich dawkach)?

Badania antropometryczne

Do rozwoju badań antropometrycznych w zastosowaniu do oceny stanu odżywienia przyczynił się w sposób znaczący Jelliffe (1956), tworząc zręby „antropometrii żywieniowej", którą zdefiniował on jako „pomiary zmienności fizycznych rozmiarów ciała i jego składników u osobników w różnym wieku i o zróżnicowanym stanie odżywienia". Antropometria żywieniowa szczególnego znaczenia nabiera w ocenie stanu odżywienia zwłaszcza wówczas, gdy występuje chroniczny brak równowagi między ilością spożywanej energii a jej wydatkowaniem.

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca stosowanie pomiarów antropometrycznych także do oceny stanu zdrowia populacji (lub poszczególnych osób oraz do oceny sytuacji społeczno-ekonomicznej w poszczególnych krajach. Badania antropometryczne w zastosowaniu do oceny stanu odżywienia obejmują dwie grupy pomiarów:

• pomiary oceniające rozmiary ciała i stan rozwoju fizycznego;

• pomiary oceniające skład ciała.

W każdej z wymienionych grup można mierzyć różne wielkości i konstruować z nich różne wskaźniki ułatwiające interpretację uzyskanych wyników, z tym że ich wybór zawsze powinien być podyktowany celem badania i przesłankami wynikającymi z oceny sposobu żywienia oraz wstępnego rozeznania częstości występowania niedożywienia bądź przekarmienia.

Ocena podstawowych rozmiarów ciała. Najczęściej stosowaną oceną stanu odżywienia są pomiar wysokości i masy ciała. Wysokość (lub długość ciała u małych dzieci) jest to odległość od podstawy do najwyższego punktu anatomicznego na głowie, zwanego vertex, zmierzona za pomocą stadiometru lub przenośnego antropometru.

Masa ciała, mierzona przy użyciu legalizowanej wagi, dostarcza ogólnej informacji o sumie białek, tłuszczu, wody i masy kostnej człowieka, ale nie pozwala na wnioskowanie o proporcjach lub zmianach wymienionych czterech podstawowych składników masy ciała.

Masa ciała może się bowiem nie zmieniać nawet wówczas, gdy zachodzą duże zmiany w składzie ciała, co niejednokrotnie ma miejsce przy skrajnym niedożywieniu i w stanach chorobowych, m.in. przy obrzękach czy podczas silnego wzrostu guzów nowotworowych.

Na podstawie pomiarów wysokości i masy ciała można zbudować wiele różnych wskaźników wagowo-wzrostowych, często nazywanych wskaźnikami masy ciała lub wskaźnikami otyłości, które ułatwiają ocenę i interpretację wyników.

Wskaźniki wagowo-wzrostowe charakteryzują względną masę ciała w stosunku do wysokości ciała. Stwierdzone występowanie dodatniej korelacji między zwiększoną masą ciała i zawartością tłuszczu w organizmie pozwala wykorzystywać te wskaźniki do oceny stopnia otyłości.

Istnieje bardzo wiele wskaźników wagowo-wzrostowych określanych w badaniach antropometrycznych.

Na podstawie wielu analiz statystycznych uznano, że najbardziej przydatnym spośród nich w ocenie stanu odżywienia jest wskaźnik Queteleta, zwany inaczej wskaźnikiem masy ciała BMI (Body Mass lndex) najlepiej określający względną masę ciała.

masa ciała [kg]

Wskaźnik Queteleta (B M I) = ------------------------------

wysokość [m2 ]

Wskaźnik BMI w mniejszym stopniu aniżeli inne wskaźniki koreluje z wysokością ciała, dlatego lepiej niż one charakteryzuje masę ciała, niezależnie od jego wysokości. łatwo go wyliczyć, a otrzymane wartości według Keysa dobrze korespondują z wieloma wskaźnikami stanu zdrowia, a w tym ze wskaźnikami umieralności.

Ferro-Luzzi i współpracownicy w 1992 roku zaproponowali klasyfikację dłużej trwających zaburzeń bilansu energii na podstawie wartości wskaźnika BMI, rozszerzając zakresy normy na wartości BMI od 18,5 do 24,9 kg/m2, co umożliwia wykorzystanie tego wskaźnika w ocenie stanu odżywienia osób młodych. Klasyfikacja ta przedstawia się następująco:

Ocena składu ciała

Techniki antropometryczne, oceniające składniki ciała w żywym organizmie, opierają się na założeniu, że ciało człowieka zawiera chemicznie dwie składowe: tłuszcz i pozostałą resztę, czyli tzw. beztłuszczową masę ciała. Oszacowanie zawartości obu składników ma istotne znaczenie w ocenie stanu odżywienia.

Wartości wskaźnika WHR wykorzystuje się jako kryterium podziału na dwa zróżnicowane typy otłuszczenia i otyłości:

androidalna inaczej centralnq, brzusznq lub typu „jabłko" oraz ginoidalnq, czyli pośladkowo-udowq, obwodowq lub typu „gruszka”.

Stwierdzono, że otyłość androidalna, cechująca się głównie nagromadzeniem tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej, kojarzy się z zaburzeniami sprzyjającymi rozwojowi niektórych chorób. Wykazano m.in. istnienie dodatniej korelacji między występowaniem otyłości androidalnej a występowaniem choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy typu II, hiperlipoproteinemii i hiperinsulinemii oraz nadciśnienia tętniczego, a także częstością wylewów krwi do mózgu.

Kryteria oceny rozróżnienia typu rozmieszczenia tłuszczu (typu otyłości) na podstawie wartości wskaźnika WHR zaproponował Bjórntorp, opierając się na analizie związku między tym wskaźnikiem a występowaniem zwiększonego ryzyka rozwoju chorób układu krążenia.

Beztłuszczowa masa ciała składa się z mięśni szkieletowych i poza-szkieletowych, innych tkanek miękkich (z wyjątkiem tłuszczowej) oraz kości. Ponieważ mięśnie zawierają głównie białka, dlatego ocena tkanki mięśniowej jest dobrym wskaźnikiem ich rezerw w organizmie. W stanach chronicznego niedożywienia zmniejszenie rezerw białkowych następuje równolegle do zmniejszenia masy mięśniowej. Stwierdzono, że z ogólną masą mięśniową dobrze korelują wyniki pomiaru obwodu ramienia, toteż są one najczęściej stosowane jako wskaźniki zmian masy mięśniowej i stanu odżywienia organizmu białkiem.

Najczęściej stosowanymi wskaźnikami są: obwód ramienia - mierzony taśmą w połowie odległości między punktami anatomicznymi acromion i olecranion, po lewej (nie dominującej) stronie ciała oraz obwód mięśni ramienia i wyliczana na jego podstawie powierzchnia mięśni ramienia.

Obwód mięśni ramienia wyliczany jest z wyników pomiaru obwodu ramienia i grubości fałdu skórno-tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym ramienia, wg wzoru:

Obwód mięśni ramienia = obwód ramienia — 3,14 x grubość fałdu
skórno-tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym ramienia.

Pomiary antropometryczne są bardzo przydatne, gdyż mają wiele zalet, z których najważniejsze to:

• nieinwazyjność i dobrze zdefiniowane procedury postępowania;

• dostępność i prostota podstawowych instrumentów

pomiarowych (są przenośne, trwałe, relatywnie tanie i

dostępne);

• możliwość zastosowania praktycznie w każdych warunkach oraz dla dowolnie dużych populacji;

• duża dokładność pomiarów, pod warunkiem zastosowania wystandaryzowanych technik postępowania.

Badania antropometryczne najczęściej znajdują zastosowanie wówczas, gdy zachodzi potrzeba:

• ustalenia przeciętnej wysokości, masy ciała i innych jego

wymiarów w populacji lub ściśle zdefiniowanej grupie osób;

• wyróżnienia jednostek niedożywionych lub przekarmionych;

• określenia wielkości i typu otłuszczenia oraz określenia stopnia ryzyka rozwoju niektórych schorzeń i odchyleń od prawidłowego stanu zdrowia;

• oszacowania stopnia ryzyka niedożywienia i oceny zmian stanu odżywienia w czasie;

• oceny międzypokoleniowych trendów sekularnych;

• zweryfikowania historii żywienia społeczeństw w odległej przeszłości.

Metody antropometryczne mają także swoje ograniczenia, do których zaliczyć można to, że:

• nie pozwalają w zasadzie na wskazanie innych niedoborów niż energetyczne i białkowe;

• mają mniejszą przydatność w ocenie krótkoterminowych zmian w stanie odżywienia;

• wartości pomiarów mogą być modyfikowane przez inne czynniki niż żywieniowe, np. przez niektóre choroby, nadmierną aktywność fizyczną lub jej brak, stan nawodnienia organizmu, wiek, inwalidztwo itp.;

• wymagają świadomego i uzasadnionego doboru odpowiednich danych porównawczych oraz punktów odcięcia wartości niskich i wysokich.

Błędy pojawiające się w antropometrii mogą znacząco rzutować na dokładność, powtarzalność, czułość i specyficzność pomiarów, a w konsekwencji wartość wyliczanych na ich podstawie wskaźników oraz interpretację wyników. Ponieważ niemal wszystkie wymiary antropometryczne korelują z wiekiem, dlatego ważne jest, aby znać dokładny wiek badanego.

Ocena sposobu żywienia

Metodyka i zakres badań sposobu żywienia są zróżnicowane, zależnie od ich celu i uwarunkowań środowiskowych. Metody te, ze względu na stopień dokładności, dzielą się na: jakościowe, ilościowe oraz jakościowo - ilościowe.

Metody jakościowe dostarczają informacji o rodzajach produktów spożywczych, występujących w żywieniu badanej populacji lub osoby, częstotliwości ich spożycia, liczbie posiłków ciągu dnia, przerwach między nimi, miejscu i warunkach ich konsumpcji, o sposobach przechowywania i przygotowania pożywienia oraz zwyczajach żywieniowych.

Pozwalają one uchwycić zmiany sezonowe w spożyciu produktów żywnościowych.

Zalicza się do nich:

1.     1. Metodę ankietową - służącą do oceny sposobu żywienia grup, a nie indywidualnych osób. Informacje uzyskuje się tu w wyniku bezpośredniego wywiadu z badanym, prowadzonego na podstawie opracowanej ankiety, bądź korespondencyjnie czy telefonicznie. Liczba pytań w ankiecie powinna być ograniczona do niezbędnych, z tym że muszą być one sformułowane w sposób zrozumiały dla badanych i nie sugerujący odpowiedzi. Formą metody ankietowej jest wywiad 24- lub 48-godzinny. Wywiady powinny być zbierane we wszystkich dniach tygodnia, ponieważ w dni wolne od pracy żywienie jest z reguły bardziej odświętne i powinny reprezentować różne sezony. Istotne dla wyniku wywiadu jest współdziałanie między respondentem i ankieterem, który powinien mieć dobry kontakt z badanym i zyskać jego zaufanie.

2. Metodę punktową — polegającą na sprawdzeniu czy jadłospis został właściwie zaplanowany i zrealizowany. Stosowana jest ona do oceny sposobu żywienia indywidualnego oraz w zakładach żywienia zbiorowego, zamkniętego.

Ocenie poddaje się zwykle jadłospisy tygodniowe lub dekadowe, a punktacji podlegają te ich elementy, które wpływają znacząco na prawidłowość racji pokarmowej

Wyniki uzyskane metodą punktową są orientacyjne i powinny być poparte badaniami z użyciem innej dokładniejszej metody. Taką pomocniczą metodą przy ocenie sposobu żywienia na podstawie analizy jadłospisu może być klasyfikacja Szewczyńskiego i wsp. lub zmodyfikowany przez Kuleszę i wsp. test Bielińskiej. Polega on na podziale posiłków na 9 typów, w zależności od produktów wchodzących w ich skład, i pozwala na charakterystykę poszczególnych posiłków oraz ich ocenę z punktu widzenia zasad racjonalnego żywienia.

Metoda ta umożliwia szybką ocenę prawidłowości sposobu żywienia.

Metody ilościowe informują o ilości podstawowych produktów spożywczych, konsumowanych przez badaną grupę ludności lub osobę oraz o wydatkach na żywność. Dzięki temu można określić wpływ poziomu ekonomicznego na strukturę spożycia.

Obejmują one:

  1. Metodę inwentarzową — Metoda ta służy do oceny sposobu żywienia w rodzinie polega na określeniu masy każdego produktu spożytego przez 1 osobę w ciągu dnia. Obliczeń dokonuje się następująco:

Średnie dzienne spożycie = ogólna masa produktów spożywczych

na 1 osobę liczba badanych dni x liczba osób żywionych

gdzie: ogólna masa produktów spożytych =[Ip + Z ; Ik + O];

Ip — masa produktów wykazana w inwentar. początkowej;

Ik — masa produktów wykazana w inwentaryzacji końcowej;

Z— ilość produktów zakupionych w okresie badania;

0— odpadki kuchenne i stołowe.

Badania w tej metodzie trwają zwykle 3-4 dni. Okresy dłuższe niż 7 dni powodują zmęczenie badanego i zwiększają błąd.

2.    Metodę wagową — która daje pełną charakterystykę sposobu żywienia oraz ocenę wartości odżywczej racji pokarmowej. Czas trwania badań wynosi tu zwykle 7 dni. Metoda polega na ważeniu:

- części jadalnych produktów zużytych do przygotowania potraw; o końcowej masy sporządzonych potraw;

- każdej potrawy spożytej przez poszczególnych członków badanej grupy; o resztek talerzowych.

Jest to metoda pracochłonna, wymagająca przeszkolonego personelu oraz okresu przygotowawczego, w czasie którego przygotowuje się tzw. karty zapisu, zawierające niezbędne dane dla określenia wartości odżywczej indywidualnych racji pokarmowych oraz ustala ciężar naczyń kuchennych i stołowych, używanych w gospodarstwie domowym lub zakładzie żywienia zbiorowego zamkniętego.

3.  Metodę ankietowo-wagową — stosuje się do oceny sposobu żywienia indywidualnego. Polega ona na codziennym zapisywaniu przez 14 dni spożywanej żywności, wyrażonej w miarach domowych. Rodzina badana wizytowana jest 1-2-krotnie codziennie, a prowadzący badania przed ich rozpoczęciem musi zapoznać się z miarami domowymi, stosowanymi w danej rodzinie i określić masę mierzonych nimi produktów. Następnie w wywiadzie ustala się wydatki rodziny na żywienie i sporządza bilans produktów żywnościowych danej rodziny za okres jednego roku. Zebrane informacje umożliwiają sprawdzenie zgodności wyników uzyskanych metodą wagową. Jeśli w badanej rodzinie są osoby żywiące się w zakładach żywienia zbiorowego,wtedy zapisuje się potrawy spożywane przez te osoby każdego dnia (zapis w miarach domowych), ustalając receptury potraw przyrządzanych w danym zakładzie. Zebrane dane dotyczące spożycia poszczególnych produktów przelicza się na jednego członka rodziny.

4.    Metodę chemiczno-analityczną — która służy do oceny indywidualnego sposobu żywienia i polega na analizie chemicznej duplikatów spożytych posiłków (z uwzględnieniem resztek talerzowych).

Pozwala ona na oznaczanie ~7ości poszczególnych składników odżywczych i jest metodą o największej dokładności, mogącą służyć jako metoda odniesienia przy weryfikowaniu wyników otrzymanych innymi metodami. Jest jednak stosunkowo kosztowna oraz pracochłonna.

5.    Metodę szacunkową — stosowaną głównie do oceny sposobu żywienia w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego, która polega na porównaniu zużycia grup produktów z zalecaną normą wyżywienia. Jeśli odchylenia od normy nie przekraczają 10%, uznaje się sposób żywienia za dobry. W metodzie tej wykorzystuje się specjalny arkusz do oceny, w którym zapisuje się ilość rozchodowanych dziennie produktów spożywczych oraz ilość osób żywionych. Dane zbiera się w okresie tygodnia, dekady, 14 dni lub miesiąca. Uzyskane dla każdego dnia ilości produktów spożywczych sumuje się, dzieli przez ogólną liczbę badanych i wyraża w przeliczeniu na 1 osobę. Metoda ta jest prosta w wykonaniu, tania i łatwa do zastosowania.

Metody jakościowo-ilościowe dostarczają danych o ilości składników pokarmowych lub produktów żywnościowych, spożytych przez badaną grupę lub osobę, jak również o składzie posiłków występujących w żywieniu badanych, częstotliwości spożywanych produktów spożywczych, sposobie przechowywania i przygotowywania potraw. Należą tu:

1. Metoda historii żywienia — informuje o jakości i ilości spożywanych produktów oraz składników odżywczych, właściwym zestawie produktów w posiłkach i częstotliwości spożywania tych produktów, liczbie posiłków w ciągu dnia, regularności ich spożywania oraz dojadania.

Zasadniczą częścią badania jest wywiad z okresu 3-4 tygodni, prze- prowadzony na podstawie kwestionariusza. Pierwsza część kwestionariusza zawiera pytania dotyczące tradycji i zwyczajów żywieniowych, druga — charakterystyki sposobu odżywiania się, a trzecia — częstotliwości spożycia produktów i potraw. Uzyskane wyniki weryfikuje się za pomocą tzw. pytań krzyżowych, dotyczących szczegółowego spożycia produktów w ciągu ostatnich 24 godzin, np. jeśli w kwestionariuszu jest pytanie: „Co Pan(i) zwykle jada na II śniadanie?", pytaniem sprawdzającym jest: „Co Pan(i) jadł(a) wczoraj na II śniadanie?" ( w odpowiedzi na drugie pytanie powinny znaleźć się produkty podane po zadaniu pierwszego pytania).

Ponieważ w metodzie historii żywienia ilości podawane są w miarach domowych, w celu zmniejszenia błędu (wynikającego z nich) wprowadzono kolorowe albumy potraw i produktów spożywczych prezentujące różne wielkości porcji i ich masę, co znacznie ułatwiło określenie ilościowego spożycia.

Metoda ta stosowana jest na ogół do oceny sposobu żywienia grup ludności.

2. Metoda bieżącego notowania — polega na zapisywaniu, w okresie 1-14 dni, wszystkich produktów żywnościowych i potraw spożytych przez jednego badanego z użyciem miar domowych. Metoda ta bywa stosowana do oceny sposobu żywienia grup. Jest bardzo pracochłonna i trudna z uwagi na częste niezdyscyplinowanie badanych.

Większość metod przedstawionych w tym rozdziale została zautomatyzowana, dzięki wprowadzeniu technik komputerowych, co znacznie ułatwiło prowadzenie badań i interpretację otrzymanych wyników.

Wybór określonej metody oceny sposobu żywienia zależy od tego:

- czy potrzebne są informacje dotyczące żywności, składników pokarmowych, pozostałych składników żywności lub zachowań żywieniowych?- czy chcemy ocenić przeciętne spożycie w określonej grupie, czy na poziomie indywidualnym?

- czy potrzebne są bezwzględne, czy względne dane o spożyciu? o jaki stopień dokładności jest pożądany?

- jaki okres stanowi przedmiot oceny?

- jakie są możliwości realizacji danej metody (finansowe, czasowe, kadrowe)?

Jeśli celem oceny są badania zmian w sposobie żywienia w określonym czasie najodpowiedniejsza jest metoda. częstotliwości spożycia żywności połączona z monitoringiem sprzedaży żywności. W ocenie sposobu żywienia dla celów klinicznych poleca się metody historii żywienia, wywiadu i częstotliwości spożycia żywności. W badaniach monitoringowych lub przeglądowych na poziomie krajowym, względnie regionalnym, stosuje się zwykle metodę częstotliwości spożycia żywności lub wielokrotnego 24-godzinnego wywiadu. W badaniach sposobu żywienia dzieci zwykle stosuje się metodę 24-godzinnego wywiadu, częstotliwości spożycia żywności i inwentarzową.

Najwięcej problemów metodycznych stwarzają badania sposobu żywienia osób starszych, ze względu na zaburzenia w pamięci. Wtedy użyteczna jest pomoc osób opiekujących się ludźmi starszymi, którzy mogą udzielić wiarygodnych informacji.

Wady i zalety metod oceny sposobu żywienia

Metody ilościowe ze względu na pracochłonność stosowane są głównie do oceny sposobu żywienia indywidualnego w rodzinach lub zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego. Metody jakościowe, z uwagi na łatwość stosowania, wykorzystuje się w ocenie sposobu żywienia indywidualnego oraz grup ludności. Metody jakościowo-ilościowe stosuje się w badaniach populacyjnych, dotyczących dużych grup ludności. Wszystkie one posiadają wady i zalety wyszczególnione w poniższej tabeli .

TEMAT 2-NIEDOŻYWIENIE I JEGO NASTĘPSTWA

Niedożywienie - określenie stanu organizmu żywego, będące skutkiem, zazwyczaj przedłużonego niedoboru składników pokarmowych (najczęściej tłuszczy i węglowodanów) wynikającym bądź z niedoboru określonych składników w spożywanych pokarmach, bądź to z ich niewielkiej ilości. Skutkiem niedożywienia jest zazwyczaj utrata masy ciała i wychudzenia, rzadziej objawy niedoboru jakiegoś składnika, np. witamin w spożywanym pokarmie. Niedożywienie może być przyczyną znacznego osłabienia organizmu i depresji, apatii, czy rozdrażnienia.

Niedożywienie ilościowe, zbyt mała ilość energii na aktywność fizyczną i umysłową. Prowadzi to do powstania deficytu energetycznego w organizmie. Proces ten w początkowym okresie nie zawsze powoduje objawy chorobowe. Wyrazem zewnętrznym takiego stanu jest ubytek masy ciała. Niedobory kaloryczne przeciągające się w czasie stanowią przyczyną niedożywienia ludzi.

Niedożywienie jakościowe jest znacznie groźniejsze. Przewlekłe niedobory niektórych składników odżywczych stanowią zagrożenie dla zdrowia człowieka. Szczególnie niebezpieczne są niedobory żywieniowe u dzieci. Im większy dynamizm cechuje organizm, tym bardziej precyzyjnie muszą zostać zbilansowanie straty ponoszone przez ustrój w związku z jego podstawowymi funkcjami życiowymi.

Duży stopień niedożywienia w okresie płodowym i po urodzeniu może zahamować rozwój fizyczny i intelektualny dziecka. Niedobory białkowo- kaloryczne u dzieci prowadzą do zmniejszenia wzrostu i ciężaru ciała, ale również niskiego poziomu inteligencji i opóźnienia w rozwoju umysłowym w stosunku do prawidłowego odżywiania rówieśników.

Najczęstszymi oznakami niedożywienia są:

Przyczynami niedożywienia mogą być:

1) zbyt małe spożycie żywności wynikające z:
• braku apetytu (anoreksja, podeszły wiek, przewlekłe choroby, choroby przewodu pokarmowego i inne),
• utrudnienie w żuciu, połykaniu, trawieniu oraz zaburzenia w pasażu jelitowym (stany zapalne jamy ustnej, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, biegunki, choroby wątroby, trzustki, brak uzębienia),
• niektóre leki zmniejszające apetyt,

2)   zespół złego wchłaniania, kiedy zaburzone jest wchłanianie składników pokarmowych z przewodu pokarmowego (choroba trzewna, stany zapalne jelit, choroby wątroby, trzustki, nowotwory, zakażenia bakteryjne jelit, biegunka),
3)   upośledzenie wykorzystania składników odżywczych przez organizm (przewlekłe zapalenie wątroby, cukrzyca, alkoholizm i inne),
4)   utrata składników odżywczych fizjologiczna (laktacja) i patologiczna (rany, oparzenia),
5)   zwiększone zapotrzebowanie energetyczne (duży wysiłek fizyczny, okres wzrostu organizmu, gojenie się ran, nadczynność tarczycy, przewlekłe choroby, przewlekłe zapalenia i inne).

Zależnie od kryteriów BMI niedożywienie można podzielić na różne stopnie (kryteria wg WHO):
 • niedożywienie białkowo-energetyczne I stopnia
- BMI: 17,0-18,4kg/m2,
• niedożywienie białkowo-energetyczne II stopnia
- BMI: 16,0-16,9kg/m2,
• niedożywienie białkowo-energetyczne III stopnia
- BMI: < 16,Okg/m2.
U dzieci i młodzieży stopień niedożywienia należy oceniać na podstawie siatek centylowych. Niedobór masy ciała stwierdza się, gdy BMI jest miedzy 10-3 centylem.
Znaczny niedobór masy ciała stwierdza się, gdy BMI jest poniżej 3 centyla

Ilość białka w diecie powinna wynosić 1,2-2g/kg należnej masy ciała. Zatem osobie o należnej masie ciała 70kg należy zapewnić 85--140g białka dziennie. Ponad połowę tej ilości powinno stanowić białko pochodzenia zwierzęcego. Ponieważ zapewnienie tak dużej ilości białka może być trudne, lekarz może zdecydować o uzupełnianiu diety preparatami zawierającymi białko (np. Protifar)

Tłuszcz powinien stanowić około 25%-30% wartości energetycznej diety.
Jego nadmierna ilość nie jest wskazana, ponieważ tłuste pokarmy mogą być źle tolerowane przez osoby chore. Przy wartości energetycznej diety 2000kcal powinno się dostarczać około 60g tłuszczu, a przy 3000kcal - już ok. 90g. W diecie wykorzystuje się masło, oleje roślinne. Dodatkowo można wykorzystać łatwo przyswajalne kwasy tłuszczowe MCT, czyli kwasy tłuszczowe o średniej długości łańcucha.

Węglowodany uzupełniają wartość kaloryczną diety. Pomocne w zwiększaniu wartości energetycznej diety są produkty o dużej wartości energetycznej, a jednocześnie o małej objętości: cukier, miód, dżem. Cukier można dodawać do wszystkich napojów, soków, koktajli.
Aby zapewnić wyższe spożycie wapnia, innych składników mineralnych oraz witamin, należy zadbać o odpowiednią ilość mleka i jego przetworów w diecie, a warzywa i owoce należy podawać w większej ilości: surowe, gotowane, soki. Posiłki powinny być spożywane często (5-6 razy dziennie) i mieć małą objętość.

Dozwolone są wszystkie techniki kulinarne, chyba że istnieją przeciwwskazania z powodu choroby zasadniczej lub chorób towarzyszących. Wtedy należy stosować techniki kulinarne dozwolone w diecie łatwo strawnej. Dieta powinna być przystosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta i uwzględniać jego indywidualny gust kulinarny.
Z małymi modyfikacjami można zastosować w żywieniu dietę bogato-białkową. U pacjentów, u których trudno zapewnić odpowiednią wartość energetyczną diety, można wprowadzić diety przemysłowe: bogatoenergetyczne i bogatobiałkowe (Terapin, Suramed, Nutrison Energy, Nutridrink).

Sposób planowania diety dla osoby dorosłej
Dane pacjenta: masa ciała = 55kg; wzrost - 180cm; BMI = 16,9
Zapotrzebowanie na energię: 40kcal/kg należnej masy ciała Należna masa ciała: 180 - 100 = 80kg
- Wartość energetyczna diety: 80kg x 40kcal = 3200kcal
- Zapotrzebowanie na białko:
1,5g/kg należnej masy ciała 1,5g x 80kg n.m.c =120g białka x 4kcal = 480kcal
- Zapotrzebowanie na tłuszcze: 25%
3200kcal x 25% = 800kcal : 9kcal = ok, 89g tłuszczu
- Zapotrzebowanie na węglowodany:
3200kcal -(480kcal + 800kcal) = 1920kcal : 4kcal = 480g węglowodanów

Wytyczne diety:

wartość kaloryczna = 3200kcal,

TEMAT 3-ŻYWIENIE DOJELITOWE I POZAJELITOWE

LECZENIE ŻYWIENIOWE

Leczenie żywieniowe polega na podaży energii, białka, elektrolitów, pierwiastków śladowych i witamin, w płynach dożylnych lub w dietach przemysłowych podanych tym chorym, którzy nie mogą być żywieni w sposób naturalny, ze względu na charakter choroby podstawowej lub wtórne do choroby podstawowej wyniszczenie.

Leczenie żywieniowe obejmuje:

• żywienie pozajelitowe (parenteralne) wprowadzane przy niewydolność przewodu pokarmowego,

• żywienie drogą przewodu pokarmowego (enteralne) dietami innymi niż naturalne (przemysłowymi) i/lub podawanymi w sposób inny niż naturalny (przez zgłębnik).

Leczenie żywieniowe pozajelitowe (parenteralne)

Żywienie pozajelitowe polega na podawaniu choremu do układu krwionośnego niezbędnych substancji odżywczych (białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin, soli mineralnych) w odpowiednich proporcjach. W sytuacji, kiedy przewód pokarmowy jest funkcjonalnie lub anatomicznie nieczynny, stosuje się całkowite żywienie dożylne, natomiast w stanach upośledzenia czynności przewodu pokarmowego wystarcza nieraz częściowe, uzupełniające żywienie pozajelitowe.

Istnieją dwa sposoby podawania roztworów dożylnie:

metodą

Żywienie metodą "jednego pojemnika" (All in One) ma wiele zalet, do których należą:

• równomierna podaż dobowa składników pokarmowych,

• możliwość dodania, ale niemożność odłączenia składników

• zmniejszenie ryzyka zakażenia,

• mniejsza częstość występowania powikłań metabolicznych,

• mniejsze koszty,

• łatwość podawania,

• większy komfort chorego,

• możliwość dodania niektórych leków,

• odciążenie personelu.

Worki żywieniowe powinny być przygotowywane przez przeszkolonych i doświadczonych farmaceutów pod wyciągiem z laminarnym przepływem powietrza lub w izolatce z zachowaniem dużej aseptyki. Roztwory powinny być stabilne (nie mętne, nie odbarwione, emulsje tłuszczowe nie mogą się oddzielać). Aby mieszanina była stabilna, ważna jest kolejność łączenia poszczególnych roztworów.

Metody podaży diety:

Wyróżnia się trzy techniki żywienia enteralnego:

• metoda porcji po 200-300 ml,

• metoda mikro porcji po 50-100 ml,

• metoda ciągłego wlewu.

1.     Żywienie metodą porcji.

Pokarm podaje się pacjentowi w porcjach o objętości 200-250 ml, w ciągu pół godziny, lub 500 ml w ciągu dwóch godzin, zaczynając od 100 ml. W tej metodzie dieta najczęściej podawana jest za pomocą strzykawki. Metoda ta ma zastosowanie przy żywieniu do żołądkowym.

2.     Metoda mikro porcji stosowana jest przy podawaniu diet do dwunastnicy.

3.     Metoda ciągłego wlewu grawitacyjna lub przy użyciu pompy jest ciągłym kroplowym wlewem przez całą dobę, stosowana przede wszystkim przy żywieniu do jelita cienkiego. Szybkość wlewu:

Korzyści wynikające z tej metody to: mniejsze ryzyko zalegań, wystąpienia nudności, wymiotów, biegunek i łatwość podawania dużych ilości w ciągu doby.

Jeśli pacjent nie był głodzony przed wprowadzeniem żywienia enteralnego rozpoczyna się wtedy żywienie od pełnej dawki diety. Przy żywieniu enteralnym wskazana jest przerwa 6-8-godzinna.

Wskazania do żywienia enteralnego (wg M. Pertkiewicza)

l. Niedożywienie spowodowane:

• brakiem łaknienia,

• przeszkodą mechaniczną, np. nowotwory głowy, szyi, urazy części twarzowej czaszki, niedrożność górnej części przewodu pokarmowego.

2.  Zaburzenia połykania na tle neurologicznym oraz u chorych nieprzytomnych.

3.  Oparzenia rozległe.

4.  Zespół krótkiego jelita, suplementarnie oprócz pozajelitowego i/lub normalnej diety.

5.  Przetoki o niewielkim wydzielaniu.

6.  Inne powikłania pooperacyjne.

7.  Leczenie:

• choroby Leśniowskiego-Crohna,

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,

• przewlekłej niewydolności oddechowej,

• przewlekłej niewydolności nerek,

• przewlekłej niewydolności wątroby.

8.  Odżywianie chorych z zaburzeniem trawienia i wchłaniania, jak: choroba trzewna, zespół Cronkita-Canada, popromienne i polekowe zapalenie jelit, przewlekłe zapalenie trzustki, alergie pokarmowe, mukowiscydoza.

9.    Odległe powikłania ostrego zapalenia trzustki.

10.  Wybrane przypadki w okresie chemio- i, radioterapii.

Przeciwwskazania do żywienia enteralnego:

• ostre zapalenie trzustki (żywienie pozajelitowe),

• wstrząs,

• niedrożność mechaniczna i porażenna jelita cienkiego.

W żywieniu enteralnym chociaż rzadziej niż w żywieniu pozajelitowym, mogą wystąpić powikłania, związane na przykład z wprowadzeniem zgłębnika, niewłaściwym doborem diety, sposobem podaży, może dojść do przewodnienia organizmu, zaburzeń elektrolitowych, witaminowych, glikemii, zakażeń infekcyjnych diety, zachłystowego zapalenia płuc. Obecnie stosowane zgłębniki z poliuretanu, silikonu chronią przed powikłaniami miejscowymi, takimi jak: nadżerki, krwawienia, odleżyny, przetoki przełykowo-oskrzelowe. Zgłębniki te są miękkie, elastyczne, odporne na działanie soku żołądkowego, mogą być w przewodzie pokarmowym 6-8 tygodni. Wyposażone są w mandryn, który ułatwia wprowadzenie.

WSKAZANIA DO ŻYWIENIA POZAJELITOWEGO

Uważa się, że bezwzględna potrzeba takiego żywienia występuje w ostrych zaburzeniach metabolicznych, jeżeli:

1) dochodzi do utraty masy ciała przekraczającej 10 - 15% wartości wyjściowej, a w okresie najbliższych 10 - 15 dni nie zaistnieją warunki do żywienia doustnego bądź przez zgłębnik,

2) wystąpi stan znacznego hiperkatabolizmu ustrojowego, którego nie udaje się wyrównać uprzednio stosowanymi metodami żywienia,

3) istnieje wskazanie do wstrzymania żywienia doustnego i oszczędzania przewodu pokarmowego w celu przyspieszenia procesów gojenia, regeneracji itp.,

4) podczas zabiegu operacyjnego doszło do wycięcia długich odcinków przewodu pokarmowego.

Zaleca się stosowanie żywienia pozajelitowego w:

1)  okresie pooperacyjnym, jeżeli karmienie doustne nie jest możliwe przez okres dłuższy niż 3- 4 dni,2)    chorobach zapalnych jelit: wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, chorobie Leśniowskiego-Crohna, popromiennym zapaleniu jelit,

3) zespole krótkiego jelita,

4) przetokach jelitowych,

5) niedrożności przewodu pokarmowego (przed zabiegiem),

6) ostrym zapaleniu trzustki,

7) ostrej i przewlekłej niewydolności nerek,

8) śpiączce wątrobowej,

9) oparzeniach,

10) chorobie nowotworowej (jako leczenie wspomagające chemio- czy immunoterapię),

11) postaci dodatkowej drogi żywienia hiperalimentacyjnego, jeśli żywienie doustne nie wyrównuje zapotrzebowania,

12) przypadku chorych nieprzytomnych, kiedy istnieje możliwość zachłyśnięcia przy zastosowaniu zgłębnika do żołądkowego (np. u chorych z niedowładami),

13) we wrodzonych anomaliach przewodu pokarmowego u noworodków.

Niektórzy zalecają również stosowanie żywienia pozajelitowego w przypadkach jadłowstrętu psychicznego oraz enteropatii wysiękowej.

Przeciwwskazaniem do żywienia pozajelitowego jest wstrząs.

TEMAT 4-ELEMENTY ŻYWIENIA DIETETYCZNEGO

Odżywianie dietetyczne (lecznicze) staje się coraz ważniejszym osobnym czynnikiem, odgrywającym znaczącą rolę w leczeniu chorych. Zasadniczo sprawą w czasie sprawowania opieki i pielęgnowania chorych jest podtrzymywanie sił pacjenta i jego odporności poprzez właściwe odżywianie. Współczesna nauka mówi, że właściwe odżywianie może zapobiec powstawaniu wielu chorób.

NOMENKLATURA DIET

Układ diet objętych systemem dietetycznym:

1. Żywienie podstawowe.

la. Dieta bogatoresztkowa.

2. Dieta łatwo strawna.

2a.Dieta łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu.

2b. Dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.

3. Dieta o zmienionej konsystencji - papkowata.

3a. Dieta o zmienionej konsystencji - płynna (kleikowa).

3b. Dieta o zmienionej konsystencji - płynna wzmocniona.

4. Dieta ubogoenergetyczna .

5. Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych.

6. Dieta bogatobiałkowa.

7. Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów.

8. Dieta niskobiałkowa.

Diety specjalne: ziemniaczana, trzustkowa, dializacyjna, wysokokaloryczna, dieta miksowana bezmleczna „R”;

Diety eliminacyjne: bezmleczna, bezglutenowa.

W/w nomenklaturę diet opracowano na podstawie książki „System dietetyczny dla Zakładów Służby Zdrowia” - autorka Helena Szczygłowa i „dietetyka - Żywienie zdrowego i chorego człowieka” - autorstwa Heleny Ciborowskiej i Anny Rudnickiej.

  1. ŻYWIENIE PODSTAWOWE (DIETA OGÓLNA)

Żywienie podstawowe zaleca się chorym przebywającym na

leczeniu w szpitalach, którzy nie wymagają żywienia

dietetycznego.

Zadania żywienia podstawowego:

Żywienie podstawowe powinno spełniać wszystkie warunki

racjonalnego żywienia ludzi zdrowych.

Wartość energetyczna pożywienia przy zbilansowanej

wartości odżywczej może wahać się w zależności od wieku,

masy ciała i płci.

Dieta podstawowa stanowi podstawę do planowania diet leczniczych.

1a. DIETA BOGATORESZTKOWA

Dieta bogatoresztkowa jest modyfikacją żywienia racjonalnego ludzi zdrowych, czyli diety podstawowej. Modyfikacja diety polega na zwiększeniu błonnika pokarmowego i płynów w diecie.

Dieta bogatoresztkowa jest stosowana przede wszystkim w zaparciach spa­stycznych, a także w nadmiernej pobudliwości jelita grubego. Lekarz może zalecić dietę bogatoresztkową również i w innych schorzeniach.

Zadania diety :

Zadaniem diety bogatoresztkowej jest pobudzenie motoryki jelit, uregulowanie ich czynności bez stosowania środków farmakologicznych.

2. DIETA ŁATWOSTRAWNA.

Cel i zadania diety łatwo strawnej:

Zadaniem diety jest nie obciążanie przewodu pokarmowego w aspekcie ilościowym i jakościowym. Dieta polega na doborze produktów łatwo strawnych oraz technik sporządzania posiłków , które czynią potrawę łatwo przyswajalną.

Celem diety jest dostarczenie choremu wszystkich niezbędnych składników pokarmowych oraz ograniczenie produktów i potraw ciężko strawnych.

Posiłki w przypadku diety łatwo strawnej, poza tym, że mają pokrywać zapotrzebowanie energetyczne ustroju i dostarczać niezbędnych składników odżywczych, muszą oszczędzać chory narząd i wpływać na poprawę stanu zdrowia chorego.

2a. DIETA ŁATWOSTRAWNA Z OGRANICZENIEM TŁUSZCZÓW.

Zastosowanie diety:

Dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu ma zastosowanie między innymi w:

- ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby,

- ostrym i przewlekłym zapaleniu trzustki,

- przewlekłym zapaleniu pęcherzyka i dróg żółciowych,

- kamicy żółciowej (pęcherzykowej i przewodowej),

- okresie zaostrzenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Celem diety jest ochrona wyżej wymienionych narządów przez zmniejszenie ich aktywności wydzielniczej..

Zadania diety i jej charakterystyka:

Dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu (nr 2a) powinna dostarczać organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a jej wartość energetyczna powinna zapewniać utrzymanie należnej masy ciała. Modyfikacja tej diety polega na zmniejszeniu w diecie produktów będących źródłem tłuszczów zwierzęcych oraz obfitujących w cholesterol.

Omawiana dieta nie zawiera produktów trudno strawnych i wzdymających. Ilość błonnika jest ograniczona - wykluczone jest pieczywo razowe, a inne produkty zawierające błonnik, jak warzywa i owoce są podawane prawie wy­łącznie w postaci gotowanej.

Białko zalecane jest w normie fizjologicznej(tylko niektórych przypadkach chorobowych powyżej normy).

2b. DIETA ŁATWOSTRAWNA Z OGRANICZENIEM SUBSTANCJI POBUDZAJĄCYCH WYDZIELANIE SOKU ŻOŁĄDKOWEGO.

Zastosowanie diety:

Dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie

soku żołądkowego ma zastosowanie:

przełyku, nasilając objawy refluksu), w dyspepsjach czynnościowych żołądka (dolegliwości nie mające podłoża zmian organicznych).

Zadania diety:

Dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego (2b) ma za zadanie przede wszystkim:

- dostarczyć organizmowi potrzebną ilość składników odżywczych i tyle energii, aby pacjent mógł utrzymać należną masę ciała,

- rozcieńczać lub neutralizować sok żołądkowy lub też redukować wydzielanie kwasu przez żołądek,

- nie drażnić mechanicznie, chemicznie i termicznie błony śluzowej żołądka.

Zadania diety:

Dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego (2b) ma za zadanie przede wszystkim:

- dostarczyć organizmowi potrzebną ilość składników odżywczych i tyle energii, aby pacjent mógł utrzymać należną masę ciała,

- rozcieńczać lub neutralizować sok żołądkowy lub też redukować wydzielanie kwasu przez żołądek,

- nie drażnić mechanicznie, chemicznie i termicznie błony śluzowej żołądka.

3. DIETA PAPKOWATA
Zastosowanie i cel diety diety.
Dieta ma zastosowanie:
-          w chorobach jamy ustnej i przełyku;
-          przy utrudnionym gryzieniu i połykaniu;
-          w niektórych chorobach przebiegających z gorączką;
-          po niektórych zabiegach operacyjnych.
Celem diety jest zapewnienie choremu wszystkich niezbędnych składników pokarmowych.

Zadania diety i jej charakterystyka

Dieta papkowata wartością energetyczną i zawartością składników odżywczych nie różni się od diety łatwo strawnej, powinna wobec tego wykazywać cechy prawidłowego żywienia ludzi zdrowych. Dieta papkowata stanowi dość prostą modyfikację diety łatwo strawnej polegającą jedynie na tym, że produkty i potrawy w diecie papkowatej podawane są w takiej formie, że nie wymagają gryzienia.

3a. DIETA PŁYNNA (KLEIKOWA).

Zastosowanie diety:

Dietę płynną stosuje się przede wszystkim w przypadkach, w których chory nie toleruje pożywienia (nudności, wymioty, brak łaknienia, biegunka) a także w innych przypadkach wg wskazań lekarza.

Zadania diety i jej charakterystyka:

Głównym zadaniem diety płynnej jest złagodzenie pragnienia i dostarczenie niezbędnej ilości płynu, nie bierze się natomiast pod uwagę wartości energetycznej i odżywczej diety.

Najprostszym przykładem diety płynnej są tzw. płyny obojętne jak woda przegotowana, napar rumianku lub innego ziela (wg wskazań lekarza) słaba herbata bez cukru, odgazowana woda mineralna (wg wskazań lekarza).

W skład diety płynnej może również wchodzić gorzka lub lekko osłodzona herbata ew. z cytryną; może być także zalecony odtłuszczony rosół (dostarcza pewnej ilości sodu), bardzo rozcieńczony kleik (tylko przecedzony, a nie przecierany), klarowny sok owocowy (do­starcza pewnej ilości potasu).

Kleiki sporządzamy z kaszy manny, jęczmiennej, ryżu, płatków owsianych.
-          kleik jęczmienny działa - obojętnie, wzdymająco;
-          kleik ryżowy - zapierająco;
-          kleik z płatków owsianych - rozwalniająco;
-          kleik z kaszy manny - obojętnie.
Po dwóch dniach, o ile obserwuje się poprawę stanu zdrowia chorego, można rozszerzyć dietę na zlecenie lekarza dodając jajo, np. do kleiku lub żelatynę przecedzonego soku owocowego. Początkowo ilość płynu podawana jedno­razowo co godzinę wynosi tylko 30-60 ml. W miarę obserwowanej poprawy. ilość płynu jest stopniowo zwiększana, a następnie chory przechodzi na dietę płynną wzmocnioną.

3b. DIETA PŁYNNA WZMOCNIONA

Zastosowanie diety:

Dieta płynna wzmocniona ma zastosowanie w przypadkach, w których chory nie może przyjmować stałego pożywienia oraz według wskazań lekarza.

Zadania diety i jej charakterystyka:

Dieta ta poza tym, że ma płynną konsystencję, dostarcza w odróżnieniu od diety płynnej wystarczających ilości energii i składników odżywczych. Wartość energetyczna diety powinna być ustalona indywidualnie dla każdego pacjenta w zależności od masy ciała, wieku, płci i rodzaju schorzenia. Dieta płynna wzmocniona ma chronić jamę ustną i cały przewód pokarmowy przed podrażnieniem mechanicznym, chemicznym i

termicznym.

W związku z tym dieta jest, łatwo strawna i uboga w błonnik a ten, który się w diecie znajduje, jest zmiękczony przez gotowanie i rozdrobniony przez przecieranie lub zmiksowanie. Pokarmy stałe po rozdrobnieniu są odpowiednio rozcieńczane dla nadania posiłkom konsystencji płynnej. Dieta pozbawiona jest drażniących przypraw; potrawy mają smak łagodny. Temperatura przyjmowanych pokarmów jest albo równa pokojowej (20-25 ° C), albo zbliżona do temperatury ciała (ok. 37°C). Dieta spożywana jest drogą doustną, a gdy żywienie doustne jest niemożliwe pożywienie podawane jest przez sondę.

3c. DIETA DO ŻYWIENIA PRZEZ ZGŁĘBNIK (SONDĘ)LUB PRZETOKĘ

Omawiana dieta może być zastosowana w bardzo różnych przypadkach, a mianowicie:- w niektórych schorzeniach jamy ustnej i urazach twarzoczaszki - w stanach po oparzeniach przełyku i żołądka;

- w nowotworach przełyku i wpustu żołądka;

- u chorych nieprzytomnych;

- w innych stanach chorobowych (według opinii lekarza).

Zadania diety:

Pożywienie do podawania przez zgłębnik musi mieć odpowiednią wartość energetyczną i zawierać potrzebne składniki odżywcze.

Omawiana dieta musi być:

- dobrze tolerowana przez chorego, aby nie wywoływała wymiotów, - łatwo trawiona, nie powodująca wzdęć, biegunki, zaparcia,

- o odpowiedniej konsystencji, aby łatwo przechodziła przez zgłębnik.

Najczęściej stosowane są trzy rodzaje pożywienia do podawania przez zgłębnik. W pierwszym przypadku podstawą diety jest mleko z niewielkim tylko dodatkiem innych produktów, w drugim pożywienie jest mieszane i poddane dokładnemu rozdrobnieniu przez zmiksowanie, natomiast w trzecim - stosowane są gotowe preparaty albo w postaci płynnej albo sproszkowanej i wówczas preparat miesza się z odpowiednią ilością mleka lub wody.

Według danych z piśmiennictwa, proporcje białek, tłuszczów i węglowodanów powinny być zbliżone do tej, którą zaleca się w żywieniu człowieka zdrowego.

Pamiętać należy, że sposób dawkowania zależy od stanu zdrowia chorego: od tolerancji podawanego przez zgłębnik pożywienia. W każdym więc przypadku rytm podawania posiłków i ich objętości ustala lekarz.

4. DIETA UBOGOENERGETYCZNA

Zastosowanie diety:

Dieta ubogoenergetyczna przewidziana jest dla osób z nadwagą lub otyłych. Może mieć ona (z niewielkimi modyfikacjami) również zastosowanie w początkowych okresach rekonwalescencji po przebytych niektórych chorobach, jeśli chory musi stopniowo dochodzić do żywienia o pełnej wartości energetycznej

Zadania diety i jej charakterystyka:

Zadaniem diety ubogoenergetycznej jest zmniejszenie masy ciała u osoby z nadwagą lub otyłej do tzw. masy należnej. Cel ten uzyskuje się przez znaczne ograniczenie ogólnej ilości spożywanych pokarmów, co w efekcie daje wartość energetyczną pożywienia niższą od zapotrzebowania i tym samym ujemny bilans energetyczny. Ograniczenie pożywienia musi być tak realizowane, aby ilości składników odżywczych (poza tłuszczem i węglowodanami) dostarczanych w diecie były możliwie bliskie zapotrzebowania człowieka zdrowego. A więc dieta o zmniejszonej wartości energetycznej powinna dostarczać odpowiednią ilość białka i możliwie maksymalnie zbliżone do zalecanych norm ilości składników mineralnych i witamin.

Wytyczne do planowania diet ubogoenergetycznych są dlatego prawie takie same jak do planowania prawidłowego żywienia w ogóle.

Zmniejszoną wartość energetyczną diety uzyskuje się przede wszystkim przez ograniczenie w całodziennym pożywieniu ilości tłuszczu dodanego i zawartego w produktach, a także przez ograniczenie produktów bogatych w węglowodany, głównie cukru.

Obniżenie masy ciała powinno przebiegać w sposób łagodny i równocześnie ciągły, aby organizm bez szkody mógł przystosować się do zmienionego sposobu żywienia.

5. DIETA O KONTROLOWANEJ ZAWARTOŚCI KWASÓW TŁUSZCZOWYCH

Zastosowanie diety:

Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych, przewidziana jest dla chorych w hiperlipidemii, miażdżycy lub w profilaktyce niedokrwiennej choroby serca.

Zadania diety i jej charakterystyka:

Zadaniem diety o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych jest obniżenie poziomu lipidów a szczególnie cholesterolu w surowicy krwi. Omawiana dieta pod względem zawartości składników odżywczych dostarczających energii jest zgodna z wytycznymi racjonalnego żywienia. Natomiast najistotniejszą, charakterystyczną cechą tej diety jest ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT) i częściowe zastąpienie ich jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi (JKT) oraz wielonienasyconymi (WKT) - głównie kwasem linolowym. Ograniczenie w diecie nasyconych kwasów tłuszczowych ma zapobiegać wzrostowi stężenia cholesterolu we krwi.

Tłuszcze

Tłuszcze w diecie o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych dostarczają ogólnie przyjętą w żywieniu człowieka ilość energii a mianowicie 25-30%.

Zasadniczą jednak rolę odgrywa rodzaj tłuszczu. Chodzi mianowicie o zachowanie właściwego wzajemnego stosunku poszczególnych kwasów tłuszczowych. Przyjęto stosunek wielonienasyconych kwasów tłuszczowych do jedno­nienasyconych i do nasyconych kwasów tłuszczowych jak 0,8-1; 1,5-1,2 ;0,7-1. Aby uzyskać podany stosunek kwasów tłuszczowych należy uwzględnić dość znaczny doda­tek olejów roślinnych a więc oleju sojowego lub słonecznikowego a także oliwy lub oleju rzepakowego w celu wzbogacenia diety w JKT.

Cholesterol

Obok ograniczenia w diecie tłuszczów zwierzęcych, ze względu na wysoką zawartość NKT, ogranicza się również produkty zwierzęce bogate w cholesterol w takim stopniu, aby jego ilość w całodziennej racji pokarmowej kształtowała się na poziomie niższym niż 300 mg.

Zmniejszenie ilości cholesterolu w diecie uzyskuje się przede wszystkim przez wyeliminowanie z niej żółtek jaj, masła, oraz podrobów, które są szczególnie bogate w cholesterol.

DZIENNA RACJA POKARMOWA ZAWIERA:

Cholesterolu 112 mg

NKT 15,1 g

JNKT 22,9 g

WNKT 18,1 g

6. DIETA BOGATOBIAŁKOWA

Zastosowanie diety:

Jako typowe przykłady schorzeń, w których

zwiększona ilość białka w całodziennej racji

pokarmowej jest konieczna, można wymienić

Zadania diety:

Zadaniem diety bogatobiałkowej jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości białka o wysokiej wartości odżywczej, przede wszystkim dla celów anabolicznych takich jak: budowa i odbudowa komórek i tkanek ustroju, tworzenie białka ciał odpornościowych, enzymów, hormonów. W praktyce oma­wiana dieta jest bogata głównie w produkty obfitujące w białko pochodzenia zwierzęcego a więc mleko, sery, jaja, mięso i jego przetwory, ryby.

CHARAKTERYSTYKA DIETY:

Dieta bogatobiałkowa powinna zawierać znaczną ilość pożywienia, które stanowi możliwie skoncentrowane źródło białka. Określa się, że ok. 2/3 ogólnej ilości tego składnika w całodziennej racji pokarmowej powinno pochodzić z produktów zwierzęcych, których białko wykazuje wyższą wartość aniżeli białko z produktów roślinnych.

Za diety bogatobiałkowe uważa się te, które dostarczają 1,5-2 g białka na kilogram należnej masy ciała. W wartościach bezwzględnych diety bogatobiałkowe dostarczają 100-120 g białka, przy wartościach energetycznych tych diet zbliżonych do 2500 kcal (10,4 MJ). Procent energii pokrywanej przez białko wynosi wówczas 16-20%. Te same ilości białka (100-120 g) w dietach wysokoenergetycznych nie nadają im charakteru bogatobiałkowych.

W niektórych stanach chorobowych ilość białka w całodziennym pożywieniu musi być wyższa niż wspomniano, np. przy silnych oparzeniach dużej powierzchni ciała, zaleca się 2-3 g białka na kilogram należnej masy ciała na dobę, a. niekiedy nawet i więcej.

7. DIETA Z OGRANICZENIEM ŁATWOPRZYSWAJALNYCH WĘGLOWODANÓW

Zastosowanie i cel diety:

Dieta ma zastosowanie w cukrzycy przy upośledzonej tolerancji glukozy. Celem diety jest obniżenie stężenia glukozy we krwi i poprawa metabolizmu.

Charakterystyka diety:

Dieta polega na ograniczeniu lub wykluczeniu z żywienia glukozy, fruktozy, sacharozy (a zatem słodyczy), a zwiększeniu podawania węglowodanów złożonych (skrobi i błonnika pokarmowego). Dietę opracowuje się indywidualnie dla danego pacjenta. Przy planowaniu diety należy brać pod uwagę : płeć, wiek, wzrost, masę ciała rzeczywistą, masę ciała należną, aktywność fizyczną, stan zdrowia i choroby współistniejące.

Zadaniem diety jest:

Rozkład energii i węglowodanów na posiłki:

6 posiłków na dobę

I śniadanie 25%

II śniadanie 10%

Obiad 25% lub 30%

Kolacja 25%

Posiłek przed snem 10%

Każdy posiłek w kolejnych dniach powinien być równoważny pod względem energii i składników odżywczych. Stosowanie wymienników pokarmowych zapewnia urozmaicenie jadłospisów.

Przyrządzanie potraw - ograniczenie tłuszczu, gotowanie - nie rozgotowywać produktów zbożowych i jarzyn, pieczenie, duszenie.

8. DIETA NISKOBIAŁKOWA

Zastosowanie diety:

Dieta niskobiałkowa znajduje głównie zastosowanie w chorobach nerek i wątroby przebiegających z niewydolnością tych narządów.

Zadania diety i jej charakterystyka:

Zadaniem diety niskobiałkowej jest utrzymanie możliwie dobrego stanu odżywienia chorego, przez dostarczanie potrzebnej ilości energii, składników mineralnych i witamin, przy zmniejszonej ilości białka w stosunku do zapotrzebowania człowieka zdrowego. Stosowanie diety niskobiałkowej pociąga za sobą konieczność stałej kontroli ilości i jakości spożywanego białka, kontroli elektrolitów głównie takich jak sód, potas, wapń, fosfor, oraz kontroli pobieranych płynów.

Dieta niskobiałkowa ustalana jest indywidualnie, gdyż ilość białka musi być ograniczana w stopniu zależnym od tolerancji tego składnika przez organizm chorego.

Wartość energetyczna diety

Przy stosowaniu diety niskobiałkowej bardzo ważne jest dostarczanie takiej ilości energii, która jest zgodna z zapotrzebowaniem chorego, aby nie dopuszczać do niedoborów energetycznych. W tym celu usuwa się produkty bogatoenergetyczne i ubogobiałkowe - węglowodany oraz tłuszcze.

Dla dorosłych przyjmuje się ilość energii wynoszącą ok. 35 kcal (174 kJ) na kilogram należnej masy ciała, tj. 2000-2500 kcal (8,4-10,5 KJ), niekiedy nawet ok. 50 kcal (209 kJ) na kilogram należnej masy ciała czyli 3000-3500 kcal (12,6-14,7 KJ) na dzień.

Białko

Ilość białka w diecie, jak wspomniano, jest ustalana w zależności od tolerancji tego składnika przez organizm i może być zmieniana w czasie trwania choroby. Chodzi bowiem o utrzymywanie dodatniego bilansu azotowego we wszystkich fazach choroby.

Przy dużych ograniczeniach białka, jego zawartość w diecie powinna być niższa aniżeli 0,5 g na kilogram należnej masy ciała na dzień. Diety dostarczają wówczas tylko 20-30 g białka. Mniej drastyczne ograniczenie omawiane­go składnika pozwala na dietę dostarczającą 40-50 g białka,czyli 0,6-0,7g/kg n.m.c.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Dietetyka - wykłady 2008, DIETETYKA Weterynaryjna
Dietetyka - wykłady 2008, DIETETYKA Weterynaryjna
PYTANIA KONTROLNE Z DIETETYKI, DIETETYKA Weterynaryjna
żywienie dietetyczne, weterynaria, 5 rok semestr 1, dietetyka
wykłady histo, Weterynaria Lublin, od Adama
Wykłady z mikrobiologii, Weterynaria rok 2, Mikrobiologia
Ryby wykłady 2012, weterynaria, 4 rok, choroby ryb
WYKŁAD Z WIRUSÓW, weterynaria, Mikrobiologia wet
Uzupełnie wykładu, UWM Weterynaria, Biologia komórki
Wyklad 2 ptaki, weterynaria, 5 rok semestr 1, choroby ptaków
Diagnostyka radiologiczna wykłąd II, Weterynaria Lublin, Weterynaria 1, Radiologia, RADIOLOGIA
1-4. farmakologia wykład 1-4 ogólna, Weterynaria rok 3, Farmakologia

więcej podobnych podstron