Blok tematyczny 2.

Kochać za bardzo i cierpieć ponad miarę - problemy współuzależnienia cz.1

Czy doświadczenie człowieka ma charakter jednolity?

• Conway (1995)

• Pamięć autobiograficzna składa się z magazynu wiedzy autobiograficznej oraz mechanizmu tworzenia wspomnień.

• Wspomnienia są świadome, natomiast informacje zwarte w magazynie wiedzy autobiograficznej mogą podlegać uświadomieniu.

• Podczas uświadamiania ludzie tworzą modele umysłowe swojej przeszłości oraz swoich bliskich.

• Celem tych modeli jest umożliwienie jednostce zaspakajania potrzeb.

Zapis doświadczenia osobistego w warunkach naturalnych

• Z tego samego magazynu wiedzy można wygenerować zróżnicowane wspomnienia.

• W towarzystwie rówieśników wspomina się inaczej doświadczenia związane z imprezą alkoholową przed maturą aniżeli w towarzystwie nauczycieli, którzy pytali na maturze.

• Procesy selekcji wspomnień działają w sposób automatyczny i jednostka za każdym razem jest przekonana, że odtwarza rzeczywiste sytuacje przeszłe.

Badanie Niedźwieńskiej (2009)

• Przedmiotem badania było występowanie błędów nadużycia schematu podczas zapamiętywania materiału naturalnego.

• Błąd nadużycia schematu polega na tym, że ludzie przypominają sobie elementy „domyślne”, choć nie występowały one w rzeczywistym materiale pamięciowym.

• Materiał do zapamiętywania: „dzień z życia studentki”. Nakręcono film przedstawiający taki dzień.

Badanie Niedźwieńskiej (2009)

• Film składał się z 5 scen (wstawanie, wyjazd samochodem, uzyskanie wpisu, złożenie indeksu w dziekanacie, spotkanie ze znajomym w pubie).

• Skonstruowano historyjki werbalne wiernie oddające poszczególne sceny z filmu.

• W każdej z tych 5 scen połowa elementów była typowych, a połowa nietypowych.

• Stosowano Skalę Potocznej Teorii Pamięci (Niedźwieńska i wsp., 2007): podskale - rekonstrukcyjne przypominanie, kryteria trafności, trwałe przechowywanie

Badanie Niedźwieńskiej (2009)

• Badanym pokazywano film albo przedstawiono historyjki z instrukcją maskującą, że ich zadaniem będzie ocena bohaterki.

• Po 30 minutach przeprowadzono niespodziewanie test rozpoznawania dotyczący treści filmu lub historyjki.

• Połowa pytań dotyczyła elementów typowych, a połowa nietypowych.

• Mierzono poprawne odtworzenia i fałszywe alarmy.

Badanie Niedźwieńskiej - wyniki dodatkowe

• Podskala Trwałe Przechowanie pozwala przewidywać ilość fałszywych alarmów - zależność słaba, ale istotna.

• Przekonanie, że własna pamięć działa jak magnetofon zwiększa ilość fałszywych alarmów.

• Film w znacznym stopniu przypomina naturalny materiał pamięciowy.

• Problem czasu odroczenia - czy po 30 minutach następują zmiany materiału pamięciowego.

Co wynika z koncepcji Conwaya?

• Dane rzadko zapisywane są w sposób dosłowny - jedynym wyjątkiem jest pamięć zdarzeń specyficznych.

• Czy pamiętasz największe lanie, jakie dostałeś w życiu? (jeśli Cię bili).

• Czy pamiętasz, jak „urwał się Tobie film”?

• Czy pamiętasz śniadanie w ostatnią niedzielę?

• Czy pamiętasz śniadanie we wtorek w poprzednim tygodniu?

• Co różni te dwie ostatnie sytuacje?

• Dane dotyczące zdarzeń ogólnych zapisywane są jako egzemplarze schematu.

• Jakie zdarzenia w naszym życiu można rozpatrywać jako takie egzemplarze?

• Schematy mają postać ogólną i zawierają sumaryczną reprezentację jakiegoś zdarzenia.

• Graesser - w skład schematów wchodzą informacje identyfikujące specyficzne egzemplarze schematów.

• Np. do schematu opisującego zachowanie pijącego członka rodziny może dołączyć się informacja o utracie przytomności (zdarzyło się to tylko raz).

• Schematy zapewniają ekonomię poznawczemu funkcjonowaniu jednostki, dzięki czemu ta sama lub podobna informacja nie musi być zapisywana wiele razy.

• Mogą jednak pomijać specyficzne elementy związane z jednym ze zdarzeń wchodzących w skład serii.

• Mogą także prowadzić do przypominania sobie elementów, które nigdy nie wystąpiły w rzeczywistości.

• Efekt fałszywego rozpoznania: Roediger, Deese, Mc Dermott: zapamiętywanie listy: poduszka, noc, łóżko, koc, ciemność. Ludzie w fazie odtwarzania przywoływali inne słowa, spoza listy.

• Analogiczny efekt w pamięci własnych doświadczeń.

Współuzależnienie - definicja

• Utrwalona forma uczestnictwa w długotrwałej i trudnej sytuacji życiowej związanej z patologicznymi zachowaniami bliskiej osoby

• Stanowi szkodliwą i kosztowną formę adaptacji do dysfunkcyjnego systemu rodzinnego w formie:

• Nieudanych prób trwałej zmiany sytuacji na lepsze

• Nieudanych form psychicznego i / lub fizycznego wycofania się

• Utrwalonego i usztywnionego sposobu uczestnictwa w relacjach ograniczającego możliwość wyboru działania

• Pogarszającej się kondycji psychicznej, która utrudnia konstruktywną zmianę sposobu działania

Warunki wystąpienia współuzależnienia

• Istnienie dobrowolnego związku dwojga dorosłych osób

• Występujące pomiędzy nimi liczne powiązania natury formalnej, materialnej, społecznej i ekonomicznej

• Jedna z osób w związku wykazuje patologiczne zachowania związane z jakimś rodzajem uzależnienia (alkohol, narkotyki, hazard, seks itp.)

• Zachowania tej osoby wprowadzają do związku oraz całego systemu rodzinnego jakiś rodzaj destrukcji

• Druga osoba przystosowuje się do tej destrukcji i wzmacnia ją swoim zachowaniem

Współuzależnienie wg ICD - 10

• Najbliższa zjawisku współuzależnienia jest diagnoza zaburzeń adaptacyjnych (F 43.2)

• „Są to stany napięcia, niepokoju, przygnębienia i rozstroju emocjonalnego, które powstają w okresie adaptacji do znaczących zmian życiowych lub do stresującego wydarzenia życiowego i zazwyczaj utrudniają społeczne przystosowanie się i efektywne działanie”

Współuzależnienie - objawy osiowe

• Depresyjny nastrój i ciągłe zamartwianie się

• Lęk i napięcie przeżywane nawet bez widocznych przyczyn zewnętrznych

• Chaos emocjonalny

• Koncentracja myśli i uczuć wokół osoby uzależnionej

• Słaba koncentracja uwagi, wysoka rozpraszalność, trudności w zapamiętywaniu nowych informacji

• Nadodpowiedzialność i nadkontrola

• Obniżone poczucie sprawstwa i możliwości wprowadzania zmian w swoje życie

• Zaburzenia psychosomatyczne

• Nadużywanie środków psychoaktywnych, takich jak leki uspokajające

Psychologiczne skutki współuzależnienia

• Ludzie dążą do intensyfikacji stanów przyjemnych i eliminacji przykrych stanów emocjonalnych - pozytywny bilans emocjonalny

• Przyjemność uzyskiwać można na dwa możliwe sposoby:

• Dostarczanie sobie przyjemnych bodźców

• Eliminacja bodźców przykrych (przyjemność jako subiektywne odczucie ulgi - np. brak bólu jest przyjemnością)

• Brak prawidłowego doświadczania i wyrażania swojej rzeczywistości w sferze myślenia, uczuć i zachowania prowadzi do utrwalania destrukcyjnych zachowań mających na celu zmniejszenie cierpienia przez osoby współuzależnione

Działania osób współuzależnionych:

• Przynoszą tylko chwilową ulgę

• W ogólnym bilansie zwiększają tylko cierpienie, a więc są szkodliwe

• Pomimo swej szkodliwości są powtarzane latami i utrwalają się, a więc same w sobie stają się nałogiem

Rodzaje działań destrukcyjnych:

• Próby zmiany sytuacji (przejmowanie kontroli nad relacją uzależniony - alkohol) - nadkontrola i Nadodpowiedzialność

• Okresowe wycofywanie się z sytuacji (próby odejścia i powroty)

• Przystosowanie się do sytuacji poprzez wprowadzanie zmian w sferze poznawczej, emocjonalnej i strukturze Ja

Zmiana sposobu myślenia - zaburzenia w sferze poznawczej

U osoby współuzależnionej rozwija się system iluzji i zaprzeczeń dotyczący:

• Choroby alkoholowej bliskiej osoby

• Nieskuteczności własnych sposobów działania

• Niezdolności do panowania nad własnym życiem

Elementy systemu iluzji i zaprzeczania dotyczą:

• Zniekształcania rzeczywistości

• Tuszowania konsekwencji picia osoby uzależnionej

• Koloryzowania wspomnień dotyczących związku

• Snucia marzeń i iluzorycznych planów na przyszłość

Zniekształcanie rzeczywistości:

• Zaprzeczanie oczywistym faktom „To nie jest alkoholizm”

• Minimalizowanie „Nic takiego się przecież nie stało. Ludzie mają większe problemy”

• Racjonalizacja „Moja mama miała ciężkie życie - to wystarczający powód, by się napić”

• Usprawiedliwianie własnych zachowań „Gdybym go nie pilnowała, zapiłby się na śmierć. Dzieci muszą mieć ojca, więc ja muszę dźwigać swój krzyż”

• Obwinianie „Przez twoje chlanie uderzyłam dziecko”

• Intelektualizowanie „Wszyscy mężczyźni piją. Co to za chłop, który za kołnierz wylewa”

Tuszowanie konsekwencji picia osoby uzależnionej:

• Sprzątanie po niej

• Załatwianie zwolnień, usprawiedliwianie przed przełożonymi

• Organizowanie życia własnego i innych członków rodziny tak, by sprawnie radzić sobie ze skutkami picia

Koloryzowanie wspomnień:

• Idealizacja przeszłości, przywoływanie pozytywnych wspomnień na dowód, że uzależniony jest w gruncie rzeczy dobrym człowiekiem

Snucie marzeń i iluzorycznych planów na przyszłość:

• Wyobrażanie sobie, że alkoholik przestaje nagle pić albo że moje zachowanie stanie się skuteczne (Rozwiodę się) - bez rzeczywistej próby zmiany sytuacji

Zmiana sposobu przeżywania - zaburzenia w sferze emocjonalnej

U osoby współuzależnionej rozwija się system nałogowej regulacji uczuć:

• Zamrażanie uczuć, tak aby nie kontaktować się ze zranieniem (poczuciem krzywdy)

• Uzależnienie od przeżywania uczuć wynikających z zachowania alkoholika ; zatarcie granic pomiędzy Ja- ty (np. przeżywanie wstydu za zachowania męża)

• Manipulowanie własnymi uczuciami: magazynowanie uczuć przykrych, zamiana jednego przykrego uczucia na inne (np. złości na poczucie winy), intensyfikacja uczuć poprzez „nakręcanie się”

• Zmniejszanie odporności na cierpienie (obsesyjne myślenie o zachowaniu mającym przynieść ulgę, np. wyciąganie męża z baru na oczach innych ludzi)

• Nawykowe przeżywanie wyłącznie silnych uczuć i niezdolność do rejestrowania słabszych bodźców emocjonalnych

Zmiana sposobu widzenia siebie - zaburzenia w strukturze Ja

U osoby współuzależnionej rozwija się system rozdwajania i rozpraszania Ja:

• Różne, często sprzeczne obrazy siebie w zależności od tego, jak zachowuje się i co o niej mówi alkoholik

• Budowanie poczucia własnej wartości na skuteczności kontroli nałogowych zachowań partnera („Domyśliłam się, gdzie tym razem schował alkohol - jestem mądra” ) oraz na dysproporcji między obrazem partnera a obrazem siebie („On jest zły, bo pijak, a ja dobra, bo porządna” )

• Odrzucanie pomocy innych ludzi, aby doświadczyć obrazu siebie jako osoby silnej i zaradnej

Formy pracy ze współuzależnionymi

• Psychoedukacja : interwencja kryzysowa, kontakt indywidualny, wykłady, meetingi Al - Anon, materiały filmowe, spotkania z trzeźwymi alkoholikami

• Praca osobista : autodiagnoza (np. Przewodnik do Samopoznania, kwestionariusze, dziennik uczuć, planowanie zmiany (Osobisty Program Terapii)

• Lektury : książki, broszury na temat uzależnienia i współuzależnienia, lektury psychoedukacyjne (np. książki Norwood, Mellody, Forward, Woititz)

• Grupy wsparcia i rozwoju osobistego : Al- Anon, DDA, psychologiczne grupy wsparcia

• Psychoterapia indywidualna i grupowa : nastawiona na pogłębianie samoświadomości, rozpoznawanie uczuć i radzenie sobie z nimi, rozpoznawanie źródeł dysfunkcji i konstruktywne radzenie sobie z poczuciem krzywdy, zmianę wzorców zachowań i wprowadzanie zmian życiowych

Możliwe trudności w terapii współuzależnień

• Niski poziom samoświadomości, brak zasobów motywujących do zmiany, zależność od osoby uzależnionej

• Bilans zysków i strat: ukryte korzyści czerpane ze związku z osobą uzależnioną

• Tendencje autodestrukcyjne - duży opór przeciwko psychoedukacji i lęk przeciwko wprowadzaniu zmian w systemie

• Obawa przed braniem odpowiedzialności za własne życie wynikająca z braku wiary we własne siły, niskiego poczucia własnej wartości, małego doświadczenia w zakresie zaspokajania swoich potrzeb

*Reakcje lękowe pojawiające się nawet w zaawansowanej terapii

Regresja

Fazy przystosowania do życia w systemie z problemem uzależnienia (J. Jackson)

• FAZA 1. Incydenty nadmiernego picia tworzą napięcia w systemie. Próby interwencji wobec osoby pijącej nie przynoszą spodziewanych skutków. Rozwija się system obietnic i usprawiedliwień. Dominująca postawa: zaprzeczanie obecności problemu.

• FAZA 2. Wraz z nasileniem incydentów picia rośnie izolacja rodziny. Coraz więcej zachowań i myśli koncentruje się wokół picia. Pogarszają się relacje małżeńskie i pojawiają zaburzenia emocjonalne u dzieci. Podtrzymywane są próby utrzymania struktury systemu i tuszowania negatywnych konsekwencji picia.

• FAZA 3. Początek rezygnacji ze sprawowania kontroli nad uzależnieniem, wszelkie działania służą natomiast zmniejszaniu doraźnego napięcia. Nasila się dezorganizacja życia rodzinnego.

• FAZA 4. Osoba współuzależniona przejmuje kontrolę nad życiem rodzinnym i zdejmuje odpowiedzialność z osoby uzależnionej. Litość i uczucia opiekuńcze zajmują miejsce pretensji i wrogości. Rodzina stabilizuje się w nowej, destrukcyjnej formie.

• FAZA 5. Separacja osoby współuzależnionej, zgłoszenie się przez nią na terapię. Koncentracja na rozwiązywaniu problemów środowiskowych, bytowych i materialnych. Fizyczne rozstanie może też nastąpić przez śmierć uzależnionego.

• FAZA 6. Reorganizacja rodziny i życie bez osoby uzależnionej. Uczenie się samodzielności i rozstawanie z pretensjami i oczekiwaniami mogącymi podtrzymywać destrukcyjną więź.

• FAZA 7. Problemy związane z włączaniem trzeźwego alkoholika na powrót do systemu.

---