Alkoholizm i jego wpływ na dysfunkcjonalność rodziny.
Alkoholicy to ludzie którzy nie są wstanie konsekwentnie kontrolować swego picia przez dłuższy czas i którzy nie mogą ręczyć za swe zachowanie po tym jak zaczną pić.
Rodzina z problemem alkoholowym przypomina mi pod pewnym względem stare chińskie przysłowie: "Najpierw człowiek sięga po kieliszek, potem kieliszek sięga po butelkę, potem butelka sięga po człowieka". Jeśli butelka zacznie już "sięgać" po człowieka, widzimy jak człowiek ten, czyjś bliski, niszczy siebie, swoją rodzinę i innych. Bardzo szybko wtedy normalna rodzina zmienia się w dysfunkcjonalną, czyli taką, która nie spełnia już swoich naturalnych funkcji. Potwierdzają to badania B. Grzelak-Włodarskiej, która poddała analizie 34 placówki wychowawcze. Wynika z nich, że aż w 80-ciu % badanych rodzin, wskaźnikiem dysfunkcjonalności było zjawisko alkoholizmu. W sytuacji zaistnienia dysfunkcji w rodzinie najczęściej mamy do czynienia z uzależnionymi i niepożądanymi następstwami istnienia męża, ojca alkoholika i jego zachowań, degradujących własną osobowość, a równocześnie niszczących rodzinę. Jedna pijąca w rodzinie osoba, dostarcza wszystkim innym problemów życiowych, finansowych i uczuciowych. Pośrednio więc, cała rodzina styka się z szeroko rozumianym "problemem alkoholowym".
Do naturalnych funkcji, których nie spełnia, lub spełnia w nie wystarczający sposób rodzina alkoholowa należy funkcja biologiczna. Często dzieci są niechciane i odrzucane. Niekiedy rodzice nawet odtrącają dziecko przerzucając odpowiedzialność za jego dalsze losy na państwo zrzekając się całkowicie lub częściowo swych praw rodzicielskich (na szczęście zdarza się to coraz rzadziej). Gdy alkoholikiem w rodzinie jest mąż ? żona nie może liczyć na jego oparcie w sprawach wychowania dzieci. Alkoholik to raczej jeszcze jedno duże dziecko niż mąż i ojciec- duże dziecko odporne na wychowanie i dostarczające najwięcej kłopotów, ogromu złości i rozpaczy. Taki stan rzeczy stwarza sytuacji ważnych braków. Braku stabilności, porządku życiowego, braku możliwości przewidzenia zdarzeń, a więc i planowania, braku kontroli nad własnym życiem.
Spełnianie funkcji poznawczych w rodzinie alkoholowej też daje dużo do życzenia. Nie są spełniane potrzeby dziecka takie jak pomoc w nauce czy zdobywaniu wiedzy. Matka, która w takich sytuacjach jest jedyną podporą rodziny, załamuje się pod wpływem nawału spadających na nią problemów, bądź ucieka w pracę by o nich nie myśleć. To może tylko przykład, nie reguła bo zazwyczaj matki w takich sytuacjach starają się być silne i nie dać poznać dziecku po sobie swojej bezradności, starają się nadrobić zaistniałe braki, lecz warunki nie zawsze na to pozwalają.
Nie wystarczająco zaspokajane są też potrzeby psychiczne tj. akceptacji, miłości, współdziałania, szacunku i dostatku w rodzinie. Osoba w niej żyjąca jest narażona na przeżywanie trudnych i przykrych emocji: bezradności, wstydu, poczucia winy, lęku, złości, żalu i poczucia krzywdy. Oczywiście jest też miejsce na radość, satysfakcję, miłość i wiele innych dobrych uczuć, są one jednak "wyspami na oceanie żalu, wstydu, lęku i winy". Rodzina przeżywa ciągłą niepewność i huśtawkę nastrojów osoby pijącej, nigdy nie wie co dziś jej się spodoba a co nie gdy wróci na rauszu. Dziecko w takiej rodzinie czuje się nie chciane, nie kochane, niejednokrotnie wmawia się mu, że to przez nie ojciec pije. Tego rodzaju chaos sprawia, że dziecko odrywa się od rzeczywistości. Ucieka w książki, muzykę, marzenia i fantazję. Wobec braku realnej możliwości radzenia sobie z trudną rzeczywistością, która je otacza, tworzy złudną rzeczywistość, mającą jednak bezpieczny stopień uporządkowania. Efektem tego rodzaju przeżyć jest po prostu dostosowanie się do nienormalności, lecz jak trafnie powiedział jeden poeta: "Jeśli w domu nie nauczysz się odróżniać prawdy od fałszu, jakże poradzisz sobie sam w świecie w którym roi się od postępu?".
Przemoc, ból i nadużycia seksualne to zdarzenia którym sprzyja, wyostrza i dramatyzuje alkohol. Rodzina bywa ofiarami i świadkami przemocy. Przeżywa przerażenie, obawę o życie swoje i swoich najbliższych, żyją w ciągłym strachu i niewiedzy co dziś może się zdarzyć. Ucieczką staje się dla nich wyjście do pracy, szkoły, czy nawet sklepu ?tam nie muszą się bać.
Zaniedbywane są też potrzeby kulturalne i estetyczne w rodzinach alkoholowych. Dzieci z takich rodzin wykazują niższe uspołecznienie i motywację do nauki, wykazują wyższe przyhamowanie i więcej zachowań antyspołecznych . Rodzina nie daje dziecku możliwości osobowego rozwoju i nie tworzy poczucia więzi, właśnie z tego typu rodzin wyrastają ludzie nieprzystosowani społecznie, podejmujący próbę bezdomności (ucieczka z domu rodzinnego).
Tadeusz Sakowicz w latach 1992-95 zbadał zachowania dzieci które uciekły z domu i przebywały w pogotowiu Opiekuńczym w Kielcach ?Białogonie. Z 833 osób w tym 263 dziewcząt i 570 chłopców (w wieku od 7 do 17 lat) tylko 21% pochodziło z rodzin niealkoholowych, natomiast 36.61% dzieci wychowywał ojciec- alkoholik ,pozostałe 24.37% to matki z nałogiem alkoholowym. Z tych badań wynikło także, że jedynym osobistym obciążeniem uciekinierów, które zostało rozpoznane są zaniedbywania w nauce szkolnej. Tylko 13.64% osób było bez opóźnień, rok opóźnienia miało 24.78%, dwa 25.51%, trzy 22.58%, cztery 9.09, pięć i więcej 4.40%. Braki tak ogromne zwłaszcza w szkole podstawowej dla wielu uczniów będą stałe i nieusuwalne. Jaka będzie więc przyszłość tych dzieci bez żadnego wykształcenia?
A co z córkami? Uciekając z takiego domu gdzie nie ma miłości, poczucia bezpieczeństwa, a doświadcza się nędzy- mogą zetknąć się poza rodziną z ludźmi odpowiedzialnymi i dobrymi, ale są również zdemoralizowani, którzy skrzywdzą- jak głośna na całą Polskę sprawa trzech policjantów z Bytomia, którzy "służbowe" pełniąc obowiązki gwałcili nieletnie dziewczynki z rodzin alkoholików. Jest to trudne doświadczenie, które wyrobi nieodwracalne piętno na ich dalszym życiu.
Te rodziny gdzie jest alkoholizm bardzo często rozpadają się, bowiem on jest główną przyczyną rozwodów w Polsce. Dane statystyczne wykazują, że problem spożywania nadmiaru alkoholu w Polsce jest wciąż bardzo duży i ciągle się nasila w miarę upływu lat, co przedstawia załączona przeze mnie tabela. Wynika z tego, że wraz ze wzrostem spożywania nadmiaru alkoholu, następuje też zwiększenie liczby rodzin dysfunkcjonalnych.
Tak więc widzimy, że alkoholizm i dysfunkcjonalność rodziny zawsze idą ze sobą w parze w mniejszym lub większym stopniu. Kompleksowe więc działanie powinny zdążać do przywrócenia rodzinie jej funkcjonalności. Wiąże się to z wychowaniem do życia w rodzinie i wspieraniem każdej rodziny, aby trwała i zapewniała rozwój swoim członkom. Duże znaczenie mają tutaj różne organizacje, stowarzyszenia, a także kościół, bo jak powiedział Jan Paweł II: "Przyszłość świata idzie przez rodzinę i pomyślność Polski może przyjść razem ze zdrową, miłującą się rodziną. Z każdą rodziną".
Moją pracę chciałabym zakończyć dołączając przykładowy kwestionariusz, który być może pozwoli osobie zajmującej się leczeniem uzależnienia poznać przyczyny i dotrzeć do podstaw nałogu, a tym samym pomóc.
Bibliografia:
1. A. Szara- "Zaspokajanie podstawowych potrzeb i zachowań się w szkole dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych".
2. Cz. Cekiera- "Ryzyko uzależnień".
3. W. Sztander- "Poza kontrolą".
"Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym".
"Pułapka współuzależnienia".
KWESTIONARIUSZ OBJAWÓW UZALEŻNIENIA
DANE PERSONALNE
1. Nazwisko, imię...........................................pseudonim..................
2. Wiek..............data i miejsce urodzenia.......................................... Adres badanego(rodziców lub opiekunów)................................... Stan cywilny.............................liczba dzieci.................................
3. Wykształcenie...........................zawód.......................................... Aktualne miejsce pracy................................................................. Zajmowane stanowisko.................................................................
4. Kto kieruje................................zgłosił się sam............................. Z jakiego powodu..........................................................................
5. Aktualne samopoczucie................................................................. fizyczne.......................................................................................... psychiczne.....................................................................................
STRUKTURA RODZINY
6. Rodzice: żyją- nie żyją..............................rozwiedzeni..................
od kiedy................................
Ojciec: imię.....................wiek...............wykształcenie...................
zawód............................................................
aktualna praca...............................................
rodzaj śmierci...............................................
Matka: imię.....................wiek...............wykształcenie...................
zawód..........................................................
aktualna praca.............................................
rodzaj śmierci.............................................
7. Ojczym: imię..................wiek................wykształcenie.............. ..
zawód..........................................................
aktualna praca.............................................
rodzaj śmierci.............................................
Macocha: imię..............wiek.................wykształcenie.................
aktualna praca...........................................
rodzaj śmierci..........................................
Rodzeństwo(naturalne i przyrodnie)..........................................
bracia...............................siostry..................................................
ich liczba....................................................
wiek..............wykształcenie...................stan cywilny..................
zawód.........................................................
praca...........................................................
8. Którym dzieckiem z kolei jest w rodzinie.....................................
9. Wychowany w domu dziecka................poza rodziną...................
U kogo................jak długo....................dlaczego..........................
HISTORIA RODZINY
11.Dziadek i babka ze strony ojca i matki................................ ........ nazwisko i imię......................................wiek..................................... wykształcenie.....................................zawód...................................... pochodzenie społeczne: inteligenckie...................robotnicze............ rzemieślnicze......................................
liczba dzieci w rodzinie............................rodzaj śmierci..................
12.Zajmowane stanowiska w rodzinie bliższej i dalszej..................
kto i jakie..........................w życiu społecznym............................... kulturalnym....................................politycznym.............................. religijnym.........................................................................................
13. Wybitne uzdolnienia w rodzinie............................................... kto i jakie.........................................................................................
14. Przestępczość w rodzinie bliższej i dalszej............................... kto...............................jakie..............................ile razy...................
15. Choroby w rodzinie i niedorozwój........................................... choroby nerwowe.............................choroby fizyczne................... psychiczne.........................................jakie...................................... padaczka............................................kalectwo............................... narkomania............................lekomania...................HIV............... AIDS................................................... alkoholizm.......................................... samobójstwa..............................próby samobójstwa......................
ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE
16. Badany wychowywał się w mieście...............na wsi............... gdzie....................określić region.................wielkość miasta.........
w rodzinie własnej...................poza rodziną własną......................
w domu dziecka......................w zakładzie poprawczym...............
17. Wzajemne współżycie rodzinne było: zgodne.........................
niezgodne...................................wrogie.........................................
Postawa ojca......................matki.....................rodzeństwa.............
W stosunku do badanego...............................................................
Postawa badanego w stosunku do: ojca................matki................
rodzeństwa............................rodzaj konfliktów............................
18. Warunki materialne w rodzinie: dobre.........średnie...............
złe................................................
dom własny.................mieszkanie.................TV, radio, pralka, lodówka, magnetofon, samochód.................................................
jakie środki utrzymania..................................
zarobki............................................................
ile osób na utrzymaniu...................................
19. Pozytywne czynniki środowiska wychowawczego: poziom życia kulturalnego: szkoły, kino, teatr, kościół, literatura, prasa
społecznego: towarzystwa, kluby, związki, organizacje itp.............
religijnego: wierzący, niewierzący, obojętny, ateista itp..................
20. Negatywne czynniki środowiska wychowawczego:
rodzina rozbita.........................konfliktowa......................................
meliny pijackie........................bimbrownie......................................
knajpy................................meliny przestępców...............................
złodziei.......................handlarzy....................włóczęgów................
prostytutek................................homoseksualistów..........................
grupy subkultury: hipisi....................pacyfiści.................................
skinheadzi...................sataniści.................git- ludzie......................
inne- jakie subkultury młodzieżowe................................................
zakład poprawczy...........................więzienie..................................
ROZWÓJ I DZIECIŃSTWO BADANEGO
21. Do 7 roku życia wychowywał się:
przy rodzicach..............................................
przy rodzinie zastępczej...............................
w domu dziecka...........................................
22. Do przedszkola chodził przez..........lata, chętnie, obojętnie, niechętnie
23. Czy ktoś go krzywdził, bił.......................kto............................
w jaki sposób...................................za co.......................................
24. Ulubione zabawy......................................................................
zainteresowania..............................zdolności.................................
w tym okresie zapamiętane przykre przeżycia z lat dziecinnych...
...........................................jakie.....................................................
25. Choroby: rozwijał się normalnie..............................................
anormalnie.................chodzenie...............mowa............................
jąkanie......................konwulsje.................uczulenia.....................
jakie.........................moczenie..................urazy............................
wstrząsy.......................operacje.................lęki.............................
przed czym.....................choroby zakaźne....................................
zapalenie opon mózgowych.......................padaczka....................
inne- jakie.....................................................................................
LATA SZKOLNE
a. szkoła
26. Do szkoły podstawowej zaczął chodzić w.....................roku
w...................................................................................
27. Chodził: chętnie, z obowiązku, niechętnie.............................
uczył się dobrze, średnio, źle........................................................
powtarzał klasy.........................................dlaczego......................
zmieniał szkołę..........................................dlaczego.....................
28. Miał trudności w następujących przedmiotach.......................
czy i jak sobie z nimi radził..........................................................
czy należał do kółek szkolnych. Jakich............................................
miał konflikty z wychowawcami..................z kolegami..................
dlaczego...........................................................................................
czy organizował w szkole jakieś akcje. Pozytywne........................
negatywne..............................jakie..................................................
czy chodził na wagary.......................otrzymywał nagany...............
kary...............za co........................................ile razy.......................
był usunięty ze szkoły........................za co.....................................
30. Ukończył szkołę podstawową w..............roku życia, gdzie......
.........................................w roku.......................
o jakim zawodzie marzył w latach szkolnych.................................
czy próbował zrealizować......................................................................................
czy naukę dalszą....................zawód........................pracę...............
wybrał sam.....................czy za namową rodziców.........................
31. Rozpoczął dalszą naukę...............................kiedy.....................
gdzie..........................................
w szkole zawodowej........................jakiej.......................................
w technikum.....................................jakim......................................
gdzie...............................................................
w liceum ogólnokształcącym........................................kiedy.........
gdzie....................................................
32. Zaczął pracować i uczyć się.............................. kiedy..............
gdzie...........................w jakim charakterze....................................
zmienił szkołę........................pracę............................ile razy........
dlaczego.........................................................................................
33. Do szkoły zawodowej- średniej...........chodził chętnie............
niechętnie..................uczył się dobrze................średnio...............
źle..............................................
34. Miał trudności w nauce: powtarzał klasę................................
zmieniał szkołę............................................
zawody..............................chodził na wagary...............................
konflikty z wychowawcami.........................z kolegami................
35. Przebieg studiów wyższych....................................................
motywy wyboru kierunku studiów................................................
zmieniał kierunek..........................................................................
powodzenie....................................niepowodzenie.......................
trudności.......................................osiągnięcia...............................
ukończył szkołę średnią.............studia wyższe..........w roku........
rodzaj dyplomu...............................czy zadowolony z przebiegu studiów i wyboru zawodu....................................dlaczego...........
Czy był zaangażowany w organizacjach społecznych, naukowych, politycznych...................................................................................
b. DOM RODZINNY
36. W okresie lat szkolnych w domu rodzinnym(pozarodzinnym, w internacie)czuł się dobrze.........średnio............źle.............................
dlaczego..........................................................
37. Uciekał z domu......................dlaczego........................................
ile razy..................................na jak długo..........................................
38. Jakie metody wychowawcze stosowali rodzice...........................
zachęty...................................kary.....................................................
Czy rodzice pozwalali na wszystko...................................................
Byli zgodni w wychowaniu.........................obojętni.........................
39. Czy i jakie obowiązki miał w domu rodzinnym.........................................................................................
Kogo w domu radziłeś się chętniej w sprawach trudnych:
Ojca, matki......................innych(kogo).............................................
40. Za co najbardziej lubisz swoją matkę.........................................
ojca........................................rodzeństwo.........................................
Za co najbardziej nie lubisz swojej matki.........................................
ojca...........................................rodzeństwa......................................
Wymień przeżycia przykre z lat szkolnych......................................
Zainteresowania w latach szkolnych................................................
WIEK POZASZKOLNY
41. Po ukończeniu szkoły podstawowej............średniej..................
wyższej.........pracował...............gdzie..............................................
jakie zajmował stanowisko...............................................................
42. Zmieniał miejsce pracy.............ile razy........dlaczego................
zmieniał miejsce zamieszkania..................dlaczego.........................
43. Założył rodzinę w.......roku życia........roku kalendarzowym......
zawód......................................praca.................................................
44. Czy zadowolony z małżeństwa.................ile dzieci...................
w jakim wieku.................jakie ma trudności i konflikty w małżeństwie........................................dlaczego................................
45. Rozwód......................po ilu latach małżeństwa.........................
dlaczego.........................................................
Powtórne małżeństwa....................................
Współżycie w rodzinie...................problemy wychowawcze..........
46. Służba w wojsku: czy służył w wojsku.........jak długo..............
jakie zajmował stanowisko..........................stopnie.........................
awanse........................................nagrody.........................................
odznaczenia................................trudności w wojsku.......................
Jeżeli nie służył w wojsku, a poborowy lub zwolniony, to dlaczego............................................................................................
47. Karność: czy miał kuratora...przebywał w domu poprawczym...
miał sprawy w kolegium orzekającym..........w sądzie......................
policji.................ile razy....................za co.......................................
48. Choroby: fizyczne, operacje, kalectwo, urazy, deprymacje, pobyt w szpitalu, HIV, AIDS............................................................
psychiczne: przygnębienie, depresja, utraty przytomności, osłabiona waga, pamięć, złudzenia, urojenia, jakie.............................................
poczucie osamotnienia, obojętność, apatia, negatywizm, drażliwość, wybuchowość, napięcie, dominacja- submisja...................................
Anomalie: tatuaże.........jakie...............zaburzenia i dewjacje seksuakne,dziwaczny strój, przyzwyczajenia i nałogi....jakie............
Alkoholizm, nikotynizm, narkomania, homoseksualizm, zmanierowanie itp..............................................................................
49. Aktualne zainteresowania(określić stopień zaangażowania) problemami:
społecznymi............................................b. słabe 1 2 3 4 5 b. mocne
kulturalnymi............................................b. słabe 1 2 3 4 5 b. mocne
politycznymi............................................b. słabe 1 2 3 4 5 b. mocne
filozoficzno- światopoglądowymi...........b. słabe 1 2 3 4 5 b. mocne
Do jakich stowarzyszeń, klubów, organizacji, związków..................
Z których zrezygnował..........................kiedy............dlaczego..........
Czy zauważył zmiany w swoim charakterze.............jakie.................
od kiedy...............................dlaczego.................................................
na lepsze...............................na gorsze...............................................
50. Plany życiowe i cele.....................................................................
Największą wartością w jego życiu jest.............................................
Największym szczęściem w jego życiu byłoby.................................
Najbardziej chciałbym mieć...............................................................
Najbardziej chciałbym być(osiągnąć).................................................
Najbardziej niepokoi mnie..................................................................
Najwięcej zadowolenia daje mi..........................................................
ALKOHOLOZM
a. Początek nałogu i motywy picia
51. Kto w rodzinie lub twoim otoczeniu pije często napoje alkoholowe.........................................................................................
52. W którym roku życia ty piłeś po raz pierwszy............piwo.........
wino.....................wódkę............................koniak.............................
inne- jakie........................................
53. Podaj okoliczności: Przy jakiej okazji to było.............................
54. Co skłoniło cię do picia...............................................................
55. Kto cię namawiał........................częstował alkoholem...............
jak często piłeś później....................................
w miesiącu....................w tygodniu...................codziennie..............
Jaki rodzaj alkoholu.......................przez jaki okres..........................
b. Stopień zaawansowania alkoholizmu
56. Czy byłeś pijany do utraty przytomności......................................
ile razy............................przy jakiej okazji.........................................
57. Jak często obecnie pijesz alkohole................................................
jakie.............................przy jakiej okazji............................................
czy piłeś alkohole niespożywcze. Jakie..............................................
58. Co najczęściej jest przyczyną, że pijesz........................................
motywem.............................................
59. Czy pijesz sam, z kolegami..........................w domu....................
w barze................na ulicy.........................w pracy..............................
zachęcasz innych do picia.........................na melinie.........................
60. Czy byłeś w iźbie wytrzeźwień...............ile razy..........................
Leczyłeś się w poradni P/A............na oddziale alkoholowym............
......................lub zakładzie zamkniętym.............................................
Czy spowodowałeś wypadek pod wpływem alkoholu.......................
Czy byłeś karany z powodu alkoholu.................................................
Czy byłeś producentem alkoholu....................sprzedawcą.................
Handlarzem.......................................
c. Postawa w stosunku do alkoholizmu
61. Czy uważasz, że alkohol jest szkodliwy...........dla zdrowia.........
w nauce.................w pracy...............w życiu rodzinnym...................
nie jest w ogóle szkodliwy....................inne......................................
62. Czy twoim zdaniem alkoholików powinno się: karać.................
leczyć..........zamykać............zostawić w spokoju.............................
63. Widok człowieka pijanego wywołuje u ciebie: współczucie......
drwiny..........żal...............odrazę...................gniew..........................
wściekłość..........inne..............dlaczego............................................
64. Czy starałeś się powstrzymać od picia...........w jaki sposób.......
ile razy...............sam................pod wpływem innych.......................
dlaczego.................................
Czy chciałeś się uwolnić od alkoholu...............................................
Dlaczego...................................
65. Czy siebie uważasz za alkoholika...............................................
Kto według ciebie jest alkoholikiem.................................................
Czy leczenie przeciwalkoholowe uważasz za wskazane..................
pożyteczne.................potrzebne...................konieczne....................
nie dające efektów..................zbędne................................winno być przymusowe.................................dlaczego........................................
112
KONSUMPCJA ALKOHOLU NA JEDNEGO MIESZKAŃCA W POLSCE (dane w litrach)
Lata Ogólne spożycie alkoholu w litrach Alkohol wysokopro- Centowy Wino Piwo
1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 8.3 8.0 8.0 8.4 6.4 6.1 6.2 6.3 6.8 6.9 7.0 6.8 6.9 8.0 8.5 9.8 11.0 14.4 14.0 14.0 14.8 10.8 10.5 10.2 10.6 11.6 11.8 11.7 11.4 13.0 13.5 14.0 15.0 15.0 9.1 9.3 9.8 10.1 7.5 6.3 7.8 8.3 7.9 8.2 8.4 7.7 7.7 7.4 8.6 7.6 7.0 33.9 31.6 30.9 30.4 28.6 28.6 27.5 26.6 29.5 29.7 30.4 30.8 31.3 30.4 37.2 38.6 40.0
1212
Alkoholizm i jego wpływ na dysfunkcjonalność
rodziny.
Alkoholicy to ludzie którzy nie są wstanie konsekwentnie kontrolować swego picia przez dłuższy czas i którzy nie mogą ręczyć za swe zachowanie po tym jak zaczną pić.
Rodzina z problemem alkoholowym przypomina mi pod pewnym względem stare chińskie przysłowie: "Najpierw człowiek sięga po kieliszek, potem kieliszek sięga po butelkę, potem butelka sięga po człowieka". Jeśli butelka zacznie już "sięgać" po człowieka, widzimy jak człowiek ten, czyjś bliski, niszczy siebie, swoją rodzinę i innych. Bardzo szybko wtedy normalna rodzina zmienia się w dysfunkcjonalną, czyli taką, która nie spełnia już swoich naturalnych funkcji. Potwierdzają to badania B. Grzelak-Włodarskiej, która poddała analizie 34 placówki wychowawcze. Wynika z nich, że aż w 80-ciu % badanych rodzin, wskaźnikiem dysfunkcjonalności było zjawisko alkoholizmu. W sytuacji zaistnienia dysfunkcji w rodzinie najczęściej mamy do czynienia z uzależnionymi i niepożądanymi następstwami istnienia męża, ojca alkoholika i jego zachowań, degradujących własną osobowość, a równocześnie niszczących rodzinę. Jedna pijąca w rodzinie osoba, dostarcza wszystkim innym problemów życiowych, finansowych i uczuciowych. Pośrednio więc, cała rodzina styka się z szeroko rozumianym "problemem alkoholowym".
Do naturalnych funkcji, których nie spełnia, lub spełnia w nie wystarczający sposób rodzina alkoholowa należy funkcja biologiczna. Często dzieci są niechciane i odrzucane. Niekiedy rodzice nawet odtrącają dziecko przerzucając odpowiedzialność za jego dalsze losy na państwo zrzekając się całkowicie lub częściowo swych praw rodzicielskich (na szczęście zdarza się to coraz rzadziej). Gdy alkoholikiem w rodzinie jest mąż ? żona nie może liczyć na jego oparcie w sprawach wychowania dzieci. Alkoholik to raczej jeszcze jedno duże dziecko niż mąż i ojciec- duże dziecko odporne na wychowanie i dostarczające najwięcej kłopotów, ogromu złości i rozpaczy. Taki stan rzeczy stwarza sytuacji ważnych braków. Braku stabilności, porządku życiowego, braku możliwości przewidzenia zdarzeń, a więc i planowania, braku kontroli nad własnym życiem.
Spełnianie funkcji poznawczych w rodzinie alkoholowej też daje dużo do życzenia. Nie są spełniane potrzeby dziecka takie jak pomoc w nauce czy zdobywaniu wiedzy. Matka, która w takich sytuacjach jest jedyną podporą rodziny, załamuje się pod wpływem nawału spadających na nią problemów, bądź ucieka w pracę by o nich nie myśleć. To może tylko przykład, nie reguła bo zazwyczaj matki w takich sytuacjach starają się być silne i nie dać poznać dziecku po sobie swojej bezradności, starają się nadrobić zaistniałe braki, lecz warunki nie zawsze na to pozwalają.
Nie wystarczająco zaspokajane są też potrzeby psychiczne tj. akceptacji, miłości, współdziałania, szacunku i dostatku w rodzinie. Osoba w niej żyjąca jest narażona na przeżywanie trudnych i przykrych emocji: bezradności, wstydu, poczucia winy, lęku, złości, żalu i poczucia krzywdy. Oczywiście jest też miejsce na radość, satysfakcję, miłość i wiele innych dobrych uczuć, są one jednak "wyspami na oceanie żalu, wstydu, lęku i winy". Rodzina przeżywa ciągłą niepewność i huśtawkę nastrojów osoby pijącej, nigdy nie wie co dziś jej się spodoba a co nie gdy wróci na rauszu. Dziecko w takiej rodzinie czuje się nie chciane, nie kochane, niejednokrotnie wmawia się mu, że to przez nie ojciec pije. Tego rodzaju chaos sprawia, że dziecko odrywa się od rzeczywistości. Ucieka w książki, muzykę, marzenia i fantazję. Wobec braku realnej możliwości radzenia sobie z trudną rzeczywistością, która je otacza, tworzy złudną rzeczywistość, mającą jednak bezpieczny stopień uporządkowania. Efektem tego rodzaju przeżyć jest po prostu dostosowanie się do nienormalności, lecz jak trafnie powiedział jeden poeta: "Jeśli w domu nie nauczysz się odróżniać prawdy od fałszu, jakże poradzisz sobie sam w świecie w którym roi się od postępu?".
Przemoc, ból i nadużycia seksualne to zdarzenia którym sprzyja, wyostrza i dramatyzuje alkohol. Rodzina bywa ofiarami i świadkami przemocy. Przeżywa przerażenie, obawę o życie swoje i swoich najbliższych, żyją w ciągłym strachu i niewiedzy co dziś może się zdarzyć. Ucieczką staje się dla nich wyjście do pracy, szkoły, czy nawet sklepu ?tam nie muszą się bać.
Zaniedbywane są też potrzeby kulturalne i estetyczne w rodzinach alkoholowych. Dzieci z takich rodzin wykazują niższe uspołecznienie i motywację do nauki, wykazują wyższe przyhamowanie i więcej zachowań antyspołecznych . Rodzina nie daje dziecku możliwości osobowego rozwoju i nie tworzy poczucia więzi, właśnie z tego typu rodzin wyrastają ludzie nieprzystosowani społecznie, podejmujący próbę bezdomności (ucieczka z domu rodzinnego).
Tadeusz Sakowicz w latach 1992-95 zbadał zachowania dzieci które uciekły z domu i przebywały w pogotowiu Opiekuńczym w Kielcach ?Białogonie. Z 833 osób w tym 263 dziewcząt i 570 chłopców (w wieku od 7 do 17 lat) tylko 21% pochodziło z rodzin niealkoholowych, natomiast 36.61% dzieci wychowywał ojciec- alkoholik ,pozostałe 24.37% to matki z nałogiem alkoholowym. Z tych badań wynikło także, że jedynym osobistym obciążeniem uciekinierów, które zostało rozpoznane są zaniedbywania w nauce szkolnej. Tylko 13.64% osób było bez opóźnień, rok opóźnienia miało 24.78%, dwa 25.51%, trzy 22.58%, cztery 9.09, pięć i więcej 4.40%. Braki tak ogromne zwłaszcza w szkole podstawowej dla wielu uczniów będą stałe i nieusuwalne. Jaka będzie więc przyszłość tych dzieci bez żadnego wykształcenia?
A co z córkami? Uciekając z takiego domu gdzie nie ma miłości, poczucia bezpieczeństwa, a doświadcza się nędzy- mogą zetknąć się poza rodziną z ludźmi odpowiedzialnymi i dobrymi, ale są również zdemoralizowani, którzy skrzywdzą- jak głośna na całą Polskę sprawa trzech policjantów z Bytomia, którzy "służbowe" pełniąc obowiązki gwałcili nieletnie dziewczynki z rodzin alkoholików. Jest to trudne doświadczenie, które wyrobi nieodwracalne piętno na ich dalszym życiu.
Te rodziny gdzie jest alkoholizm bardzo często rozpadają się, bowiem on jest główną przyczyną rozwodów w Polsce. Dane statystyczne wykazują, że problem spożywania nadmiaru alkoholu w Polsce jest wciąż bardzo duży i ciągle się nasila w miarę upływu lat, co przedstawia załączona przeze mnie tabela. Wynika z tego, że wraz ze wzrostem spożywania nadmiaru alkoholu, następuje też zwiększenie liczby rodzin dysfunkcjonalnych.
Tak więc widzimy, że alkoholizm i dysfunkcjonalność rodziny zawsze idą ze sobą w parze w mniejszym lub większym stopniu. Kompleksowe więc działanie powinny zdążać do przywrócenia rodzinie jej funkcjonalności. Wiąże się to z wychowaniem do życia w rodzinie i wspieraniem każdej rodziny, aby trwała i zapewniała rozwój swoim członkom. Duże znaczenie mają tutaj różne organizacje, stowarzyszenia, a także kościół, bo jak powiedział Jan Paweł II: "Przyszłość świata idzie przez rodzinę i pomyślność Polski może przyjść razem ze zdrową, miłującą się rodziną. Z każdą rodziną".
Moją pracę chciałabym zakończyć dołączając przykładowy kwestionariusz, który być może pozwoli osobie zajmującej się leczeniem uzależnienia poznać przyczyny i dotrzeć do podstaw nałogu, a tym samym pomóc.
Bibliografia:
1. A. Szara- "Zaspokajanie podstawowych potrzeb i zachowań się w szkole dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych".
2. Cz. Cekiera- "Ryzyko uzależnień".
3. W. Sztander- "Poza kontrolą".
"Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym".
"Pułapka współuzależnienia".
KWESTIONARIUSZ OBJAWÓW UZALEŻNIENIA
DANE PERSONALNE
1. Nazwisko, imię...........................................pseudonim..................
2. Wiek..............data i miejsce urodzenia.......................................... Adres badanego(rodziców lub opiekunów)................................... Stan cywilny.............................liczba dzieci.................................
3. Wykształcenie...........................zawód.......................................... Aktualne miejsce pracy................................................................. Zajmowane stanowisko.................................................................
4. Kto kieruje................................zgłosił się sam............................. Z jakiego powodu..........................................................................
5. Aktualne samopoczucie................................................................. fizyczne.......................................................................................... psychiczne.....................................................................................
STRUKTURA RODZINY
6. Rodzice: żyją- nie żyją..............................rozwiedzeni..................
od kiedy................................
Ojciec: imię.....................wiek...............wykształcenie...................
zawód............................................................
aktualna praca...............................................
rodzaj śmierci...............................................
Matka: imię.....................wiek...............wykształcenie...................
zawód..........................................................
aktualna praca.............................................
rodzaj śmierci.............................................
7. Ojczym: imię..................wiek................wykształcenie.............. ..
zawód..........................................................
aktualna praca.............................................
rodzaj śmierci.............................................
Macocha: imię..............wiek.................wykształcenie.................
aktualna praca...........................................
rodzaj śmierci..........................................
Rodzeństwo(naturalne i przyrodnie)..........................................
bracia...............................siostry..................................................
ich liczba....................................................
wiek..............wykształcenie...................stan cywilny..................
zawód.........................................................
praca...........................................................
8. Którym dzieckiem z kolei jest w rodzinie.....................................
9. Wychowany w domu dziecka................poza rodziną...................
U kogo................jak długo....................dlaczego..........................
HISTORIA RODZINY
11.Dziadek i babka ze strony ojca i matki................................ ........ nazwisko i imię......................................wiek..................................... wykształcenie.....................................zawód...................................... pochodzenie społeczne: inteligenckie...................robotnicze............ rzemieślnicze......................................
liczba dzieci w rodzinie............................rodzaj śmierci..................
12.Zajmowane stanowiska w rodzinie bliższej i dalszej..................
kto i jakie..........................w życiu społecznym............................... kulturalnym....................................politycznym.............................. religijnym.........................................................................................
13. Wybitne uzdolnienia w rodzinie............................................... kto i jakie.........................................................................................
14. Przestępczość w rodzinie bliższej i dalszej............................... kto...............................jakie..............................ile razy...................
15. Choroby w rodzinie i niedorozwój........................................... choroby nerwowe.............................choroby fizyczne................... psychiczne.........................................jakie...................................... padaczka............................................kalectwo............................... narkomania............................lekomania...................HIV............... AIDS................................................... alkoholizm.......................................... samobójstwa..............................próby samobójstwa......................
ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE
16. Badany wychowywał się w mieście...............na wsi............... gdzie....................określić region.................wielkość miasta.........
w rodzinie własnej...................poza rodziną własną......................
w domu dziecka......................w zakładzie poprawczym...............
17. Wzajemne współżycie rodzinne było: zgodne.........................
niezgodne...................................wrogie.........................................
Postawa ojca......................matki.....................rodzeństwa.............
W stosunku do badanego...............................................................
Postawa badanego w stosunku do: ojca................matki................
rodzeństwa............................rodzaj konfliktów............................
18. Warunki materialne w rodzinie: dobre.........średnie...............
złe................................................
dom własny.................mieszkanie.................TV, radio, pralka, lodówka, magnetofon, samochód.................................................
jakie środki utrzymania..................................
zarobki............................................................
ile osób na utrzymaniu...................................
19. Pozytywne czynniki środowiska wychowawczego: poziom życia kulturalnego: szkoły, kino, teatr, kościół, literatura, prasa
społecznego: towarzystwa, kluby, związki, organizacje itp.............
religijnego: wierzący, niewierzący, obojętny, ateista itp..................
20. Negatywne czynniki środowiska wychowawczego:
rodzina rozbita.........................konfliktowa......................................
meliny pijackie........................bimbrownie......................................
knajpy................................meliny przestępców...............................
złodziei.......................handlarzy....................włóczęgów................
prostytutek................................homoseksualistów..........................
grupy subkultury: hipisi....................pacyfiści.................................
skinheadzi...................sataniści.................git- ludzie......................
inne- jakie subkultury młodzieżowe................................................
zakład poprawczy...........................więzienie..................................
ROZWÓJ I DZIECIŃSTWO BADANEGO
21. Do 7 roku życia wychowywał się:
przy rodzicach..............................................
przy rodzinie zastępczej...............................
w domu dziecka...........................................
22. Do przedszkola chodził przez..........lata, chętnie, obojętnie, niechętnie
23. Czy ktoś go krzywdził, bił.......................kto............................
w jaki sposób...................................za co.......................................
24. Ulubione zabawy......................................................................
zainteresowania..............................zdolności.................................
w tym okresie zapamiętane przykre przeżycia z lat dziecinnych...
...........................................jakie.....................................................
25. Choroby: rozwijał się normalnie..............................................
anormalnie.................chodzenie...............mowa............................
jąkanie......................konwulsje.................uczulenia.....................
jakie.........................moczenie..................urazy............................
wstrząsy.......................operacje.................lęki.............................
przed czym.....................choroby zakaźne....................................
zapalenie opon mózgowych.......................padaczka....................
inne- jakie.....................................................................................
LATA SZKOLNE
a. szkoła
26. Do szkoły podstawowej zaczął chodzić w.....................roku
w...................................................................................
27. Chodził: chętnie, z obowiązku, niechętnie.............................
uczył się dobrze, średnio, źle........................................................
powtarzał klasy.........................................dlaczego......................
zmieniał szkołę..........................................dlaczego.....................
28. Miał trudności w następujących przedmiotach.......................
czy i jak sobie z nimi radził..........................................................
czy należał do kółek szkolnych. Jakich............................................
miał konflikty z wychowawcami..................z kolegami..................
dlaczego...........................................................................................
czy organizował w szkole jakieś akcje. Pozytywne........................
negatywne..............................jakie..................................................
czy chodził na wagary.......................otrzymywał nagany...............
kary...............za co........................................ile razy.......................
był usunięty ze szkoły........................za co.....................................
30. Ukończył szkołę podstawową w..............roku życia, gdzie......
.........................................w roku.......................
o jakim zawodzie marzył w latach szkolnych.................................
czy próbował zrealizować......................................................................................
czy naukę dalszą....................zawód........................pracę...............
wybrał sam.....................czy za namową rodziców.........................
31. Rozpoczął dalszą naukę...............................kiedy.....................
gdzie..........................................
w szkole zawodowej........................jakiej.......................................
w technikum.....................................jakim......................................
gdzie...............................................................
w liceum ogólnokształcącym........................................kiedy.........
gdzie....................................................
32. Zaczął pracować i uczyć się.............................. kiedy..............
gdzie...........................w jakim charakterze....................................
zmienił szkołę........................pracę............................ile razy........
dlaczego.........................................................................................
33. Do szkoły zawodowej- średniej...........chodził chętnie............
niechętnie..................uczył się dobrze................średnio...............
źle..............................................
34. Miał trudności w nauce: powtarzał klasę................................
zmieniał szkołę............................................
zawody..............................chodził na wagary...............................
konflikty z wychowawcami.........................z kolegami................
35. Przebieg studiów wyższych....................................................
motywy wyboru kierunku studiów................................................
zmieniał kierunek..........................................................................
powodzenie....................................niepowodzenie.......................
trudności.......................................osiągnięcia...............................
ukończył szkołę średnią.............studia wyższe..........w roku........
rodzaj dyplomu...............................czy zadowolony z przebiegu studiów i wyboru zawodu....................................dlaczego...........
Czy był zaangażowany w organizacjach społecznych, naukowych, politycznych...................................................................................
b. DOM RODZINNY
36. W okresie lat szkolnych w domu rodzinnym(pozarodzinnym, w internacie)czuł się dobrze.........średnio............źle.............................
dlaczego..........................................................
37. Uciekał z domu......................dlaczego........................................
ile razy..................................na jak długo..........................................
38. Jakie metody wychowawcze stosowali rodzice...........................
zachęty...................................kary.....................................................
Czy rodzice pozwalali na wszystko...................................................
Byli zgodni w wychowaniu.........................obojętni.........................
39. Czy i jakie obowiązki miał w domu rodzinnym.........................................................................................
Kogo w domu radziłeś się chętniej w sprawach trudnych:
Ojca, matki......................innych(kogo).............................................
40. Za co najbardziej lubisz swoją matkę.........................................
ojca........................................rodzeństwo.........................................
Za co najbardziej nie lubisz swojej matki.........................................
ojca...........................................rodzeństwa......................................
Wymień przeżycia przykre z lat szkolnych......................................
Zainteresowania w latach szkolnych................................................
WIEK POZASZKOLNY
41. Po ukończeniu szkoły podstawowej............średniej..................
wyższej.........pracował...............gdzie..............................................
jakie zajmował stanowisko...............................................................
42. Zmieniał miejsce pracy.............ile razy........dlaczego................
zmieniał miejsce zamieszkania..................dlaczego.........................
43. Założył rodzinę w.......roku życia........roku kalendarzowym......
zawód......................................praca.................................................
44. Czy zadowolony z małżeństwa.................ile dzieci...................
w jakim wieku.................jakie ma trudności i konflikty w małżeństwie........................................dlaczego................................
45. Rozwód......................po ilu latach małżeństwa.........................
dlaczego.........................................................
Powtórne małżeństwa....................................
Współżycie w rodzinie...................problemy wychowawcze..........
46. Służba w wojsku: czy służył w wojsku.........jak długo..............
jakie zajmował stanowisko..........................stopnie.........................
awanse........................................nagrody.........................................
odznaczenia................................trudności w wojsku.......................
Jeżeli nie służył w wojsku, a poborowy lub zwolniony, to dlaczego............................................................................................
47. Karność: czy miał kuratora...przebywał w domu poprawczym...
miał sprawy w kolegium orzekającym..........w sądzie......................
policji.................ile razy....................za co.......................................
48. Choroby: fizyczne, operacje, kalectwo, urazy, deprymacje, pobyt w szpitalu, HIV, AIDS............................................................
psychiczne: przygnębienie, depresja, utraty przytomności, osłabiona waga, pamięć, złudzenia, urojenia, jakie.............................................
poczucie osamotnienia, obojętność, apatia, negatywizm, drażliwość, wybuchowość, napięcie, dominacja- submisja...................................
Anomalie: tatuaże.........jakie...............zaburzenia i dewjacje seksuakne,dziwaczny strój, przyzwyczajenia i nałogi....jakie............
Alkoholizm, nikotynizm, narkomania, homoseksualizm, zmanierowanie itp..............................................................................
49. Aktualne zainteresowania(określić stopień zaangażowania) problemami:
społecznymi............................................b. słabe 1 2 3 4 5 b. mocne
kulturalnymi............................................b. słabe 1 2 3 4 5 b. mocne
politycznymi............................................b. słabe 1 2 3 4 5 b. mocne
filozoficzno- światopoglądowymi...........b. słabe 1 2 3 4 5 b. mocne
Do jakich stowarzyszeń, klubów, organizacji, związków..................
Z których zrezygnował..........................kiedy............dlaczego..........
Czy zauważył zmiany w swoim charakterze.............jakie.................
od kiedy...............................dlaczego.................................................
na lepsze...............................na gorsze...............................................
50. Plany życiowe i cele.....................................................................
Największą wartością w jego życiu jest.............................................
Największym szczęściem w jego życiu byłoby.................................
Najbardziej chciałbym mieć...............................................................
Najbardziej chciałbym być(osiągnąć).................................................
Najbardziej niepokoi mnie..................................................................
Najwięcej zadowolenia daje mi..........................................................
ALKOHOLOZM
a. Początek nałogu i motywy picia
51. Kto w rodzinie lub twoim otoczeniu pije często napoje alkoholowe.........................................................................................
52. W którym roku życia ty piłeś po raz pierwszy............piwo.........
wino.....................wódkę............................koniak.............................
inne- jakie........................................
53. Podaj okoliczności: Przy jakiej okazji to było.............................
54. Co skłoniło cię do picia...............................................................
55. Kto cię namawiał........................częstował alkoholem...............
jak często piłeś później....................................
w miesiącu....................w tygodniu...................codziennie..............
Jaki rodzaj alkoholu.......................przez jaki okres..........................
b. Stopień zaawansowania alkoholizmu
56. Czy byłeś pijany do utraty przytomności......................................
ile razy............................przy jakiej okazji.........................................
57. Jak często obecnie pijesz alkohole................................................
jakie.............................przy jakiej okazji............................................
czy piłeś alkohole niespożywcze. Jakie..............................................
58. Co najczęściej jest przyczyną, że pijesz........................................
motywem.............................................
59. Czy pijesz sam, z kolegami..........................w domu....................
w barze................na ulicy.........................w pracy..............................
zachęcasz innych do picia.........................na melinie.........................
60. Czy byłeś w iźbie wytrzeźwień...............ile razy..........................
Leczyłeś się w poradni P/A............na oddziale alkoholowym............
......................lub zakładzie zamkniętym.............................................
Czy spowodowałeś wypadek pod wpływem alkoholu.......................
Czy byłeś karany z powodu alkoholu.................................................
Czy byłeś producentem alkoholu....................sprzedawcą.................
Handlarzem.......................................
c. Postawa w stosunku do alkoholizmu
61. Czy uważasz, że alkohol jest szkodliwy...........dla zdrowia.........
w nauce.................w pracy...............w życiu rodzinnym...................
nie jest w ogóle szkodliwy....................inne......................................
62. Czy twoim zdaniem alkoholików powinno się: karać.................
leczyć..........zamykać............zostawić w spokoju.............................
63. Widok człowieka pijanego wywołuje u ciebie: współczucie......
drwiny..........żal...............odrazę...................gniew..........................
wściekłość..........inne..............dlaczego............................................
64. Czy starałeś się powstrzymać od picia...........w jaki sposób.......
ile razy...............sam................pod wpływem innych.......................
dlaczego.................................
Czy chciałeś się uwolnić od alkoholu...............................................
Dlaczego...................................
65. Czy siebie uważasz za alkoholika...............................................
Kto według ciebie jest alkoholikiem.................................................
Czy leczenie przeciwalkoholowe uważasz za wskazane..................
pożyteczne.................potrzebne...................konieczne....................
nie dające efektów..................zbędne................................winno być przymusowe.................................dlaczego........................................