Spis treści
Wstęp
Samorząd terytorialny stanowi szczebel w strukturze administracji publicznej. Jego działalność uregulowana została przez odpowiednie przepisy prawa. Wyodrębniony został ze struktury państwowej i tworzy związek lokalnej społeczności, który ma za zadanie realizację spraw publicznych oraz jest wyposażony w środki niezbędne do realizacji tych zadań. Głównym celem władz samorządowych jest zaspokajanie lokalnych potrzeb poprzez stworzenie odpowiednich warunków życia mieszkańcom, organizowanie i świadczenie usług publicznych, prowadzenie spraw administracyjnych. Skuteczna realizacja zadań przez jednostkę uzależniona jest od źródeł jej dochodów, a zapewnia to odpowiedni system finansowania.
Podstawą gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego jest jej budżet. Planowane są w nim dochody i wydatki związane z działalnością samorządu. Polityka samorządowa sprowadza się do tego, iż władza lokalna jako ta bardziej dostępna dla społeczności, uwzględniając jej zróżnicowane potrzeby, efektywniej może je zaspokajać w porównaniu z władzą centralną.
1.Konstrukcja budżetu gminy
Podstawą samodzielnej polityki finansowej gmin są ich budżety. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem finansowym uchwalanym w formie uchwały budżetowej, obejmującym: dochody i wydatki oraz przychody i rozchody jednostek samorządu terytorialnego.
Samorząd terytorialny pełni wobec społeczeństwa podstawowe funkcje państwa. Aby mógł spełniać te funkcje, zostały nałożone na niego zadania w zakresie świadczenia usług publicznych, zapewnienia ochrony i pomocy w różnych, trudnych sytuacjach życiowych, stworzenie podstaw rozwoju gospodarki lokalnej. Zadania te mogą być sprawnie realizowane dzięki środkom finansowym przekazywanym jednostkom samorządowym przez państwo.
Oprócz zasobów finansowych przekazywanych ze szczebla centralnego, jednostki samorządowe posiadają własne źródła przychodów i dochodów, oraz mogą samodzielnie kształtować wydatki i rozchody. Związane to jest z oddzieleniem funduszy samorządowych od funduszy państwa. Pozwala to na efektywne wykorzystywanie otrzymywanych środków publicznych, gdyż ich dysponenci, czyli władze samorządowe, znajdują się najbliżej mieszkańców. Tylko wtedy możliwe jest właściwe rozpoznanie potrzeb społeczeństwa oraz kontrola nad wydatkowaniem tych środków. Samodzielność finansowa określona jest przez przekazanie samorządowi środków finansowych przez państwo. Środki powinny być wystarczające na realizację zadań nałożonych na jednostki samorządowe, nie mogą ograniczać samodzielności, a sprzyjać rozwojowi samorządności lokalnej.
System finansowy samorządu terytorialnego określony został w Konstytucji oraz w szeregu ustaw. Wskazano w nich źródła dochodów, zasady przyznawania subwencji i dotacji samorządom terytorialnym, a także skutki nakładania zadań na samorządy, zasady nadzoru i kontroli nad działaniem samorządów.
Konstytucja Rzeczpospolitej z 2 kwietnia 1997 roku stanowi nadrzędne źródło prawa dla kształtowania finansów lokalnych i regionalnych, które bezpośrednio reguluje gospodarkę finansową jednostek samorządowych:
2.Źródła dochodów samorządu terytorialnego
Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego, ich gromadzenie, sposób przekazywania subwencji ogólnej i dotacji celowej pochodzącej z budżetu państwa określone są przez przepisy ustawy o finansach publicznych z 13 listopada 2003 r. Powołana ustawa wprowadza szereg zmian w zakresie decentralizacji zadań, wzrostu dochodów własnych, zwiększenia pozyskiwania środków finansowych z Unii Europejskiej. Konstytucja natomiast wskazuje na pochodzenie dochodów i dzieli je na dochody własne, subwencję ogólną i dotacje celowe z budżetu państwa.
Zasoby finansowe samorządu terytorialnego gromadzone są z wpływów z tytułu:
podatków i opłat,
podatków na rzecz urzędów skarbowych,
dochodów z majątku,
subwencji ogólnej,
dotacji celowej,
udziału w podatkach, które stanowią dochód budżetu państwa,
środki ze źródeł zagranicznych, które nie podlegają zwrotowi,
środki z Unii Europejskiej,
inne określone przez odrębne przepisy.
Dochody zasilające budżety gminne to podatki lokalne, które mają podstawowe znaczenie. Dochody do budżetu gminy regulowane są ustawą o podatkach i opłatach lokalnych i są to :
podatek od nieruchomości,
podatek rolny,
podatek leśny,
podatek od środków transportowych,
karta podatkowa,
podatek od spadków i darowizn,
podatek od czynności cywilnoprawnych.
Następną grupą dochodów samorządowych są udziały w podatkach na rzecz budżetu państwa. Jest to podatek dochodowy od osób fizycznych i od osób prawnych.
Kolejny rodzaj dochodów samorządu terytorialnego stanowią opłaty: miejscowa, targowa, uzdrowiskowa, administracyjna, skarbowa, eksploatacyjna.
Istnieją także opłaty, z których dochód podzielony jest między państwo i samorządy. Określone zostały one w odrębnych ustawach. Należy do nich opłata z tytułu wydania prawa jazdy, tablic rejestracyjnych, pozwoleń czasowych, zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych.
Inne źródło dochodu stanowią także dochody z tytułu umów najmu, oddania gruntu w użytkowanie wieczyste, sprzedaży udziałów i akcji gminy, opłaty za niezagospodarowanie czy niezabudowanie gruntu w określonym terminie.
Subwencja ogólna i dotacje celowe stanowią transfer z budżetu państwa. Według ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego są one bezzwrotnym transferem z budżetu państwa z przeznaczeniem na zadania własne zlecone. Specyficzną kategorią dochodów samorządowych są środki zagraniczne, które również nie podlegają zwrotowi. Tryb ich pozyskiwania i wydatkowania podlega określonym zasadom, ponieważ mogą być wydatkowane na cele ściśle określone w umowach.
Do innych dochodów należą wpłaty z tytułu spadków, darowizn, odszkodowań, kar pieniężnych i grzywien, udzielonych gwarancji i poręczeń, a także 5 % dochodów na rzecz państwa z realizacji zadań związanych z administracją rządową oraz dotacji np. z funduszy celowych.
Struktura dochodów własnych dla poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego jest podobna. Gminy zostały konstytucyjnie wyposażone w źródła dochodów własnych, jakimi są wpływy z podatków i opłat. Natomiast zasoby finansowe powiatów i województw zasilane są głównie przez udziały, subwencje ogólne, dotacje celowe oraz udziały z tytułu wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych. Powiaty i województwa są pozbawione podatków i opłat lokalnych.
Podatkiem posiadającym największe znaczenie ze względu na wpływy do budżetu jest podatek od nieruchomości.
Rada gminy ustala wysokość stawek podatku od nieruchomości stosowną uchwałą i dokonuje tego na podstawie obwieszczenia ministra finansów w sprawie górnych stawek podatków i opłat lokalnych.
Kolejnym ważnym dochodem własnym gminy jest podatek rolny. Określony został w ustawie z dnia 15 listopada 1984 roku. Ponadto podatkiem rolnym opodatkowany jest dzierżawca.
Podatek leśny został wprowadzony na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 roku o podatku leśnym. Swoją konstrukcją przypomina podatek rolny. Objęte są nim grunty leśne.
Ważnym podatkiem ze względu na generowane dochody jest podatek
od środków transportowych. Uregulowany został w ustawie z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach i opłatach lokalnych.
Innym dochodem gminnym jest podatek od spadków i darowizn, którego podatnikami są osoby fizyczne.
Kolejnym podatkiem, który stanowi dochód gminy jest podatek od czynności cywilnoprawnych.
Źródło dochodów gminy stanowią wszelkiego rodzaju opłaty. Jedną z nich jest opłata skarbowa.
Kolejny dochód gminy to opłata eksploatacyjna. Są do niej zobowiązane podmioty, które wydobywają kopaliny, prowadzą poszukiwania kopalin lub magazynują bez zbiornikowo substancje w górotworze.
Następna to opłata targowa, która pobierana jest od osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej.
Opłata miejscowa uiszczana jest przez osoby fizyczne, które przebywają dłużej niż dobę w miejscowościach o walorach uzdrowiskowych, lub korzystnych uwarunkowaniach klimatycznych, w celach turystycznych, szkoleniowych czy też wypoczynkowych.
Podobną opłatą jest opłata uzdrowiskowa pobierana od osób fizycznych, które dłużej niż dobę przebywają w miejscowości o właściwościach uzdrowiskowych.
Konstytucyjnie umocowanym źródłem dochodów jednostek samorządu terytorialnego jest subwencja ogólna pochodząca z budżetu państwa.
Budżet państwa przeznacza samorządom dotacje na zadania, które podlegają finansowaniu z budżetu Unii Europejskiej. Nie mogą one przekraczać ustalonego progu
15 % wartości podjętej inwestycji.
3.Charakterystyka i działalność gminy Radwanice
Gmina Radwanice wykonuje zadania własne i zadania zlecone w ramach administracji rządowej. Wydatki związane z tymi zadaniami uporządkowane zostały według klasyfikacji budżetowej określonej przez Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 14 czerwca 2006 roku.
3.1.Źródła dochodów zasilające budżet gminy
Podstawowym czynnikiem bezpośrednio wpływającym na warunki działalności gminy są jej zasoby finansowe oraz prawidłowo zaplanowany budżet. W jednostkach samorządu terytorialnego dochody, podobnie jak wydatki, realizowane są według działów, rozdziałów i paragrafów klasyfikacji budżetowej.
Gmina Radwanice jest jednostką samorządu terytorialnego. Rodzaje jej dochodów ich pochodzenie i sposób przekazywania określone zostały w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2.04.1997 r. oraz w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 13.11.2003 r. Źródła dochodów gminy Radwanice to:
dochody własne,
dotacje celowe pochodząc z budżetu państwa,
subwencja ogólna złożona z części oświatowej, wyrównawczej i równoważącej.
Dochody własne gminy w dużej części zasilane są przez podatki i opłaty lokalne. Jednym z nich jest podatek od nieruchomości. Podatek ten określony został przez ustawodawcę w ustawie z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych. W latach 2008 - 20010 stawki podatku od nieruchomości wprowadzone zostały na podstawie uchwał Rady Gminy w sprawie określenia wysokości stawek podatku od nieruchomości.
Przedmiotem opodatkowania podatkiem od nieruchomości są budynki i ich części, grunty i budowle. Podatnikami są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.
Kolejnym podatkiem będącym źródłem dochodu gminy jest podatek rolny. Objęte są nim grunty rolne, a płatnikami osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.
Ważnym dochodem gminy Radwanice ze względu na zasilenie budżetu jest podatek od środków transportowych. Podatnikami są osoby fizyczne, osoby prawne będące w posiadaniu samochodów ciężarowych, przyczep, naczep, ciągników siodłowych i balastowych oraz autobusów. Na terenie gminy Radwanice największym podatnikiem podatku od środków transportowych jest firma Raiffeising Leasing Polska S.A. mająca siedzibę w Radwanicach oraz firma Ostaszewski Transport Krajowy i Międzynarodowy.
Kolejnym dochodem w gminie Radwanice jest podatek leśny. Płatnikami są osoby fizyczne, prawne i jednostki nieposiadające osobowości prawnej będące w posiadaniu gruntów leśnych.
Następnym dochodem własnym gminy jest podatek od czynności cywilno - prawnych.. Jego wpływ do budżetu gminy uzależniony jest od ilości i wartości zawieranych umów.
Udział w dochodach własnych gminy posiada podatek od spadków i darowizn.. Podatek od spadków i darowizn jest przekazywany przez Urząd Skarbowy w Polkowicach.
Gmina Radwanice uzyskuje dochody z tytułu różnego rodzaju opłat : opłaty od posiadania psów, opłaty eksploatacyjnej, opłaty administracyjnej, opłaty targowej, opłaty skarbowej, opłaty za zezwolenie na sprzedaż alkoholu.
Jedną z ważniejszych opłat dla gminy Radwanice jest opłata eksploatacyjna ze względu na znajdujące się na jej terenie złoża rudy miedzi. Opłata stanowi rekompensatę za szkody wyrządzone w środowisku w związku z eksploatacja kopalin. Płatnikiem z tego tytułu jest KGHM Polska Miedź S.A. Oddział zakłady Górnicze Polkowice - Sieroszowice.
Kolejnym ważnym dochodem gminy są wpływy z udziałów w podatku dochodowym. Ich wysokość jest uzależniona od udziału kwoty wpływów pochodzących od osób fizycznych zamieszkujących daną gminę oraz od osób prawnych mających siedzibę firmy na terytorium gminy, w kwocie podatku w skali krajowej.
Źródłem finansowania zadań gminy Radwanice są transfery pochodzące z budżetu państwa : dotacje celowe i subwencje ogólne. Są one przeznaczane na finansowanie zadań zleconych i zadań własnych. Subwencja ogólna przekazywana jest budżetom gmin w części oświatowej, wyrównawczej i równoważącej.
Dotacje celowe z budżetu państwa gmina Radwanice w latach 2007-2009 przeznaczyła na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, zadań wynikających z porozumień z innymi jednostkami oraz zadań związanych z podjętymi inwestycjami.
Aby gmina mogła pełnić swoją funkcję na rzecz wspólnoty lokalnej, niezbędne są środki finansowe na realizację zadań. Dzięki dochodom własnym i pomocy państwa w formie dotacji i subwencji zadania te mogą być wykonywane, a gmina może służyć swoim mieszkańcom zgodnie ze swoim przeznaczeniem, jakim jest zaspokojenie potrzeb społeczności lokalnej.
4.Analiza budżetu gminy Radwanice w latach 2008-20010
4.1.Analiza struktury dochodów
Budżet gminy to roczny plan dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów jednostki. Jest podstawą gospodarki jednostki samorządu terytorialnego. Dotyczy roku kalendarzowego i jest uchwalany w formie uchwały. Różnica występująca między dochodami i wydatkami stanowi odpowiednio jego deficyt lub nadwyżkę.. Sporządzenie budżetu odbywa się według działów, rozdziałów i paragrafów klasyfikacji budżetowej.
W ciągu każdego roku plan budżetu ulegał wielokrotnym zmianom ze względu na zwiększanie lub zmniejszanie dotacji celowych, subwencji, dochodów własnych, ponadplanowe dochody czy zaciągane kredyty. Zmiany dokonywane były na podstawie decyzji Ministra Finansów, Ministra Edukacji, Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji, Wojewody Dolnośląskiego, Marszałka Województwa Dolnośląskiego, a następnie wprowadzane uchwałami rady gminy i zarządzeniami Wójta. Na dochody gminy składają się dochody własne, dotacje celowe i subwencje ogólne.
Udział poszczególnych dochodów gminy Radwanice w dochodach ogółem
w latach 2008 -2010
Wykres 1 Struktura dochodów gminy Radwanice w roku 2008
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania z realizacji budżetu w 2008 r.
Wykres 2 Struktura dochodów gminy Radwanice w roku 2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania z realizacji budżetu w 2009 r.
Wykres 3 Struktura dochodów gminy Radwanice w roku 2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania realizacji budżetu w 2010 r.
Z przeprowadzonej analizy wynika, iż udział dochodów własnych oraz ich dynamika w latach 2008 - 2010 w gminie Radwanice wykazują wzrost, spada natomiast udział w dochodach ogółem oraz dynamika dotacji celowych i subwencji ogólnej. Jest to pozytywny sygnał, gdyż wzrost udziału dochodów własnych we wszystkich dochodach oznacza większe zaangażowanie środków własnych na sfinansowanie wykonywanych zadań. Taka relacja wskazuje na stopniowe uniezależniane się od dochodów pochodzących z budżetu państwa. Zwiększanie udziału dochodów własnych w realizacji zadań jest oznaką samodzielności gminy, natomiast dotacje i subwencje przyznawane przez państwo ograniczają swobodę w podejmowaniu zadań, ponieważ muszą być wykorzystane na ściśle określony cel.
Gmina Radwanice swoje zadania może realizować dzięki dochodom własnym, ale także dotacjom i subwencjom z budżetu państwa. Na terenie gminy podejmowanych jest wiele zadań inwestycyjnych. Niejednokrotnie plan wykonania dochodów ulegał zmianie, aby realizacja inwestycji mogła dojść do skutku. Zmiany związane były ze zwiększeniem dotacji celowych przeznaczonych na realizację konkretnych zadań.
4.2.Ocena systemu finansowania zadań i przedsięwzięć gminy
Powołanie instytucji samorządu gminnego ustawą z dnia 8 marca 1990 r. oraz określenie jej dochodów w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego
z dnia 13 listopada 2003 r. zasadniczo ustaliło zadania gminy i sposób ich finansowania. Służyło to decentralizacji zadań publicznych i zwiększeniu kompetencji samorządów. Założeniem tego systemu jest pełniejsze wykonywanie zadań na rzecz społeczeństwa.
Pełna realizacja dochodów i wydatków jest czasem trudna. Kryzysowa sytuacja budżetu państwa przekłada się bezpośrednio na finanse samorządów, które korzystają z transferów z budżetu państwa. Samorządy zmuszone są szukać innych źródeł. Jakikolwiek przypływ środków finansowych umożliwia powiększenie zasobów i wykonywanie zadań w większym zakresie. Taką szansą jest pozyskanie środków pozabudżetowych i środków unijnych po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Wiele zadań inwestycyjnych w gminie Radwanice finansowanych jest przy pomocy tych środków Podsumowując należy stwierdzić, że mimo przeprowadzonej decentralizacji zadań publicznych i częściowemu przekazaniu władzy w ręce społeczności lokalnej, wciąż utrzymuje się zbyt duże uzależnienie od państwa. Dotyczy to zwłaszcza zadań zleconych z zakresu administracji rządowej dotowanych z budżetu państwa, w ich wykonywaniu samodzielność gminy jest jeszcze dość mocno ograniczona.
Spis literatury
Pozycje zwarte:
Adamiak J. (2001): Samorząd terytorialny i jego rola w rozwoju regionalnym i lokalnym, tonik
Banaszak B. (2004) : Prawo konstytucyjne, wyd. C.H. Beck, Warszawa
Borodo A. (2004): Samorząd terytorialny, System prawno finansowy, Warszawa
Glumińska-Pawlic J. (2006): Wydatki i rozchody budżetowe jednostek samorządu terytorialnego, Dom wydawniczy ABC Warszawa
Hanusz A., Czerski P. (2004): Gminne podatki i opłaty budżetowe, Zakamycze
Izdebski H. (2004): Samorząd terytorialny, podstawy ustroju i działalności, wyd. LexisNexis Warszawa,
Jastrzębska M. (2006):Wydatki inwestycyjne samorządu terytorialnego, Unimex Wrocław
Leoński Z. (2002):Samorząd terytorialny w Rzeczpospolitej Polskiej, wyd. C.H. Beck, Warszawa
Lubińska T. (2005): Budżet państwa i samorządów, Difin Warszawa
Miemiec W. (2006): Gospodarka budżetowa jednostek samorządu terytorialnego, Unimex Wrocław
Miszczuk A. (2007): Gospodarka samorządu terytorialnego, PWN Warszawa
Owsiak S. (2000): Finanse publiczne, Teoria i praktyka, Warszawa
Piasecki A. K. (2009): Samorząd Terytorialny i wspólnoty lokalne, wyd. PWN Warszawa
Strzelecki Z. (2008): Gospodarka lokalna i regionalna, PWN Warszawa
Wankiewicz B. (2009): Zasoby finansowe a rozwój samorządności lokalnej, CeDeWu Warszawa
Akty prawne:
Europejska Karta Samorządu Terytorialnego,( Dz.U. z 1994 r.,nr 127, poz. 607)
Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997(Dz.U. nr 78 poz. 483)
Konstytucja Rzeczpospolitej z 2 kwietnia 1997 r.(Dz.U. z 1997, nr 78, poz.483)
Statut Gminy Radwanice
Ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r.(tekst jedn.Dz.U. z2001 r.,nr 124, poz.1592 ze zm.)
Ustawa o samorządzie województwa z 5 czerwca 1998 r. (tekst jedn.Dz.U. z 2001 r., nr 80, poz.872)
Ustawa o samorządzie województwa z 5 czerwca 1998 r., Dz.U. z 2001 r., nr124, poz.1590 ze zm.)
Ustawa o samorządzie województwa z 5 czerwca 1998 r., Dz.U. z 2001 r., nr124, poz.1590 ze zm.)
Ustawa o z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym,(tekst jedn. Dz.U. 2001 r., nr 124, poz.1591, ze zm.)
Ustawa z 08.03.1990 o zmianie Konstytucji Polskiej (Dz.U. nr 16, poz.94).
Ustawa z 08.03.1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001, nr 124, poz.1592 ze zm.)
Ustawa z 13 listopada 2003 r. o finansach publicznych ( Dz.U nr 203, poz. 1966 ze zm.)
Ustawa z 16.11.2006 r. o opłacie skarbowej (Dz.U. z 2006, nr225, poz.1635 ze zm.)
Ustawa z 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczegółowych pomiędzy gminy a organy administracji rządowej (Dz.U., nr 34, poz. 198)
Ustawa z 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne(Dz.U. z 1998 r. nr 144, poz.930 ze zm.)
Ustawa z 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2004, nr 142, poz.1514 ze zm.).
Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2001 r., nr 124, poz.1592, ze zm.)
Ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. z 2001, nr 41, poz. 399 ze zm.)
Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych(Dz.U. nr 9, poz.431 ze zm.)
Ustawa z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego(Dz.U. nr 203, poz. 1966 ze zm.)
Ustawa z dnia 15 listopada 1984r. (Dz.U. z 1993, nr 94, poz.431 ze zm.)
Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o finansach publicznych(Dz.U. z 2005 r., nr 249, poz.2104 ze zm.)
Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych(Dz.U. nr 249, poz. 2104 ze zm.)
Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym(Dz.U. nr 200, poz.1682 ze zm.)
Ustawa z dnia 30.06.2005 r. o finansach publicznych(Dz.U. z 2005 r., nr 249, poz. 2104 ze zm.)
Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U.1950,nr 14, poz. 130)
Ustawa z dnia3 0 czerwca 2005 o finansach publicznych (Dz.U. z 2005 r., nr 249, poz.2104 ze zm.)
1