1. Najstarsze elementy sztuki widowiskowej w Rosji — obrzędy związane z folklorem staroruskim.

MUCHA 10-12

• obrzędy religijne, związane z rolnictwem

• «игра», «игрища»:

• wesela - lamenty panny młodej, płaczek, pieśni drużby, starosty

• pogrzeby - płaczki (вопленицы) - Ирина Федосова

• antyklerykalne widowisko „Ihumen”

• brak podziału na wykonawców i publiczność, nie było scen, występowano na placach wśród tłumu

2. „Teatralna” twórczość ludowa: ♦ działalność pierwszych nieprofesjonalnych aktorów („skomorochi”); ♦ „niedźwiedzia komedia”; ♦ teatr marionetek, „teatr Pietruszki”; ♦ teatrzyk obrazkowy — „rajok”.

MUCHA 12-21

• скоморохи - „weseli ludzie”

• aktorzy, błazny, żonglerzy, kuglarze, śpiewacy, treserzy zwierząt

• występowali na targach, jarmarkach, ucztach, uroczystościach

• źródła greckie, bądź też artyści ruscy, nazwa grecka lub arabska

• na Rusi co najmniej od XI w.

• poganie - sprzeciw Cerkwi

• byli artystami dworskimi - twórczość panegiryczna

• 1648 ­­- zakaz (царь Алексей)

• wyśmiewali bogaczy, aktywni podczas powstań Iwana Bołotnikowa, Stiepana Razina (XVII w.)

• teatr lalek

• twórcy - skomorochi

• „wertep” - skrzynia-scena, „betlejka” (szopka)

• UK → BY → RU, XVII w.

• tematyka bożonarodzeniowa, np. Herod i rzeź niewiniątek

• komedia o Pietruszce (UA Ванька Рататуй)

• sprytny wieśniak-zbój

• imię od błazna carowej Anny - Pedrillo

• wiele wariantów, improwizacja

• раек

• obrazki przesuwane na wałku z komentarzem 1 osoby mówiącej różnymi głosami

• od XVIII w.

• dialogi komiczne

• балаган

• przedstawienie jarmarczne

3. Teatr szkolny (XVII-XlX w.) — źródła, specyfika, rozwój; najsłynniejsze sztuki i najwybitniejsi dramatopisarze.

MUCHA 21-22, 32-38

• BY i UA → RU

• II poł. XVII w. - XVIII w.

• związek z rozwojem oświaty - kolegia w Połocku i Kijowie (KMA), Akademia Słowiańsko-Grecko-Łacińska w Moskwie

• Симеон Полоцкий (в миру Самуил Гаврилович Ситнянович-Петровский)

• dramaty o królu Nabuchodonozorze i o synu marnotrawnym

• KMA

• sztuki oparte na wątkach biblijnych, a także na bieżących wydarzeniach politycznych - związek Biblii ze współczesnością

• gloryfikacja sukcesów Piotra I

• dramat „Włodzimierz” 1706 Teofana Prokopowicza

• teatr dra Bidloo — p. 6

• intermedia (interludia)

• komiczne scenki wykonywane w przerwach dramatu szkolnego

• czasem miały związek z głównym dramatem

• wykonywano je też na widowiskach jarmarcznych

• często wyszydzały przeciwników Piotra I

• krytyka korupcji urzędników, antyklerykalizm

• głupi szlachcic i sprytny służący Cherlikin

• język potoczny

• przetrwały do początków XX w.

• sztuka „Car Maksymilian” - krytyka Piotra I — ?

4. Teatr dworski jako pierwszy teatr profesjonalny w Rosji (XVII-XIX w.); mecenasi (w tym mecenatki w Prieobrażenskoje i Izmajłowskoje), najważniejsi działacze, trupy aktorskie, repertuar.

MUCHA 22-24, 39-41

• II poł. XVII w. (царь Алексей)

• niemiecki pastor Johann Gotfryd Gregori

• pierwsze przedstawienie 1672 - tragikomedia na motywach Księgi Estery - 10 godzin po niemiecku

• „komedia” = sztuka

• wątki biblijne - Adam i Ewa, Dawid i Goliat i in.

• pierwszy bilet - „Orfeusz”

• utwory religijne i moralizatorskie Symeona Połockiego, np. żywot św. Aleksego

• niewysoki poziom artystyczny

• faworyzowano artystów zagranicznych

• role kobiecie grali mężczyźni

• efekty dźwiękowe i świetlne

• drogie stroje i dekoracje

• po śmierci cara Aleksego usunięto teatr z Kremla

• Dołgorucy, Szeriemietiewowie, Golicynowie

• teatr petersburski po 1725

• dla otoczenia monarchów

• 1731 opera włoska

• od 1733 przez półtora roku - trupa włoskich komediantów - „komedia masek”

• 1735 trupa Francesco Araja - 4 zespoły - komedie, intermedia, opera, balet

• 1740 teatr Karoliny Neiber - tragedia Corneille'a, Racina

• 1742 francuska trupa - sztuki Moliera, Destonchesa i Woltera

• główny gatunek - pompatyczny opero-balet o treści mitologicznej lub historycznej

• opera Giovanni Bovacci „Eudoksja koronowana”

• kilka sztuk teatrów szkolnych

• „Stefanotokos - urodzony w koronie” 1742 Innocentego Odrowąża-Migalewicza - uzasadnienie praw carowej Elżbiety do tronu

5. Rozwój teatru za panowania Piotra I. „Dwie próby” — dwa ośrodki: Moskwa, Petersburg. Idee łączenia rozrywki z dydaktyzmem i popularyzowaniem reform (teatr świecki poza dworem). Repertuar. Aktorzy. Nowe budynki teatralne.

MUCHA 25-38

• trupa niemiecka w Moskwie

• Johann Kunst, po jego śmierci Otto Fürst

• sprowadzenie do Moskwy na przełomie XVII i XVIII w.

• „komediowa szopa” na Placu Czerwonym

• 1702 - pierwsze przedstawienie z udziałem rosyjskich aktorów

• później spektakle 2x w tygodniu

• sztuki o charakterze świeckim, nieudolnie tłumaczone z niemieckiego, antyczni bohaterowie, sztuki Moliera, Corneille'a, Calderona

• małe zainteresowanie widzów - niezadowolenie z repertuaru, poziomu gry, używania j. niem.

• zamknięcie teatru w 1706

• teatr w podmoskiewskiej rezydencji Преображенское

• od 1707, założony przez siostrę cara Piotra I - Natalię, która także była autorką kilku sztuk

• sztuki religijne (o Bożym Narodzeniu, żywoty świętych), przeróbki zachodnioeuropejskich powieści (Boccaccio), sztuki Moliera

• później przeniesiony do Petersburga - pałac na Wyspie Kamiennej lub gmach teatralny na peryferiach

• 10 aktorów i aktorek - tylko Rosjanie

• zamknięcie teatru w 1716 (śmierć Natalii)

• czeska trupa Jana Ekkenberga

• sprowadzona w 1720, występy od 1723

• nowy teatr na rogu Newskiego i rz. Mojki

• słaby repertuar i poziom gry

• teatr szkolny — p. 3

• teatr dra Bidloo — p. 6

6. Teatr „szpitalny” szkoły chirurgicznej w Moskwie. Zespół aktorski doktora Bidloo.

MUCHA 33-34

• sztuka z okazji koronacji Katarzyny I 1724

• sztuka z okazji śmierci Piotra I - gloryfikująca go

• przeróbki powieści miłosno-awanturniczych

7. Teatr po 1725 roku. Trupy cudzoziemców w teatrach rosyjskich. Pojawienie się teatrów prywatnych — „demokratycznych”, organizowanych przez „inteligencję raznoczyńską”. Teatr pańszczyźniany.

MUCHA 39-45

• teatr dworski — p. 4

• teatry prywatne

• Moskwa i Petersburg

• organizowane przez inteligencję raznoczyńską, ludzi nieszlacheckiego pochodzenia - „demokratyczne”

• dozwolone dekretem cesarzowej Elżbiety 1750

• intermedia i „historie” awanturniczo-przygodowe, adaptowane (na słabym poziomie, przez aktorów) z zachodnioeuropejskich romansów rycerskich

• „Komedia o hrabim Farsonie”

• „Komedia o Indryku i Melendze”

• „Aleksander i Ludwik” - adaptacja indyjskiego utworu przetłumaczonego na łacinę, potem na polski „Historia o siedmiu mędrcach”

• «Париж и Вена»

• „Komedia o Piotrze Złote Klucze”

• prymitywna scenografia, muzyka instrumentalna, tańce, śpiewy chóralne

8. Grupa teatralna Fiodora Wołkowa.

MUCHA 53-54

• Fiodor Wołkow 1728-63

• samouk, absolwent Akademii Słowiańsko-Grecko-Łacińskiej

• zespół aktorski występujący od 1750 w Jarosławlu

• początkowo występowali w nieprzystosowanych budynkach, później za pieniądze mieszkańców zbudowano teatr - Wołkow był architektem, malarzem, a później dyrektorem i aktorem

• repertuar: dramaty szkolne Dmitrija Rostowskiego, tragedie Sumarokowa i Łomonosowa, utwory satyryczne Wołkowa

• od stycznia 1751 występowali w Petersburgu, później caryca wysłała najdoskonalszych aktorów, w tym Wołkowa, na naukę do Korpusu Szlacheckiego

• 1756 utworzono z ich udziałem teatr państwowy - Rosyjski dla Przedstawienia Tragedii i Komedii Teatr — p. 9

9. Pierwszy rosyjski teatr narodowy.

MUCHA 54-56

• Rosyjski dla Przedstawienia Tragedii i Komedii Teatr od 1756

• siedziba: dom hr. Gołowkina na Wyspie Wasiljewskiej

• dyrektor - Sumarokow

• teatr miał kłopoty finansowe i lokalowe

• 1759 zwiększono dotacje, teatr przeniesiono pod opiekę dworu, przestał być dostępny dla ludności

• głównym aktorem został Wołkow

• także Dmitrijewski, Szumski

• początkowo role kobiecie odtwarzali mężczyźni

• później aktorki Musina-Puszkina, Trojepolska

• styl gry klasycystyczny - majestatyczność gestów, deklamacyjno-śpiewna recytacja wierszy

• teatr nadal miał problemy - dwór faworyzował artystów zagranicznych

• Sumarokow podał się do dymisji, która została przyjęta

10. Klasycyzm w teatrze i dramacie rosyjskim.

MUCHA 45-53

• zasady klasycyzmu

• przedmiotem sztuki powinno być wierne odbicie rzeczywistości, ukazujące piękno życia, stworzone przez rozum

• tematem sztuki powinien być świat duchowy człowieka

• bohater w sytuacji konfliktowej, analiza jego uczuć i myśli, wyjaśnienie postępowania

• walka namiętności z rozsądkiem

• uniwersalizm - nie opisywano wydarzeń współczesnych

• zasada trzech jedności, odpowiedniości stylu, języka, bohaterów

• 5 aktów ze stałą dekoracją

• w Rosji wykorzystywano klasycyzm zachodnioeuropejski - Corneille'a, Racine'a, Woltera

• główny przedstawiciel - Aleksandr Sumarokow 1717-77

• dyrektor teatru publicznego w Petersburgu do 1761

• chciał żyć wyłącznie z twórczości i nie udało mu się to

• „rosyjski Racin” - wzorował się na teatrze francuskim

• 9 tragedii, m.in. „Choriew”, „Dymitr Samozwaniec”, „Hamlet”

• poparcie dla absolutyzmu oświeconego

• konflikt między miłością i obowiązkiem, który wygrywa

• bohaterowie niezmienni - jednoznacznie pozytywni lub negatywni

• propagowanie patriotyzmu

• „Molier Północy” - dobre komedie

• 12 jednoaktowych komedii dodawanych do tragedii (wywodziły się z intermediów)

• „List o rymotwórstwie”

• inspiracja także z commedia dell'arte i „komedii błazeńskiej”

• tragedie - poezje, komedia - proza

• komedie „Posag wyłudzony”, „Opiekun” (charakterów), „Lichwiarz”, „Rogacz z urojenia” (obyczajów), „Tressotinus” (sytuacyjny) - prymitywna fabuła, konwencjonalne chwyty, ale zindywidualizowany język, satyra

• dyrektor Rosyjskiego dla Przedstawienia Tragedii i Komedii Teatru — p. 9

• Michaił Łomonosow 1711-65

• „Tamira i Selim” 1750 - o czasach bitwy na Kulikowym Polu (koniec XIV w.) - krymska królewna Tamira, chan Mamaj, bagdadzki królewicz Selim

• tragedia „Demofont” - wątek antyczny

• sztuki Sumarokowa i Łomonosowa były wystawiane przez kadetów Korpusu Szlacheckiego najpierw w teatrze amatorskim, później - dworskim - na dworze carycy Elżbiety, a także przez grupę Wołkowa — p. 8

11. Teatr rosyjski za panowania Katarzyny II. Działalność Sumarokowa. Inni dramaturdzy drugiej połowy XVIII wieku: Chieraskow, Majkow, Kniażnin, Pławilszczykow, Nikolew. Dramaty autorstwa Katarzyny II. „Komedia łzawa”. Fonwizin. Kapnist. Kryłow.

MUCHA 57-86

• Sumarokow — p. 10

• Rosyjski dla Przedstawienia Tragedii i Komedii Teatr — p. 9

• Katarzyna II - „Minerwa Północy” - bogini mądrości i sztuki

• uliczna maskarada Wołkowa „Minerwa triumfująca” 1763 w dniu koronacji

• na początku w najlepszej kondycji był teatr dworski w Petersburgu

• 1765-79 - dyrektor teatrów Iwan Jełagin - dobrze zarządzał

• od 1759 teatr publiczny przy Uniwersytecie Moskiewskim

• występowała włoska trupa Locatellego

• 1761 najlepszych artystów przeniesiono do teatru dworskiego w Petersburgu

• 1762 zamknięty

• nieudane próby założenia teatrów w Moskwie

• 1765 włoscy i francuscy przedsiębiorcy

• Włosi Belmonti i Cini + Sumarokow

• rosyjscy mecenasi teatru

• teatry miejskie

• Petersburg, drukarze z Akademii Nauk - teatr amatorski pod gołym niebem, działał 3 dni

• Moskwa, policja - teatr pod gołym niebem

• komedie i intermedia

• cenzura polityczna

• wstęp bezpłatny

• zamknięty 1771 z powodu epidemii dżumy

• prywatne teatry magnackie

• istniały do zniesienia pańszczyzny

• aktorzy - uzdolniona młodzież wiejska po szkołach przygotowujących do zawodu aktora

• najsłynniejsze - teatry Piotra Szeriemietiewa

• 2 w podmoskiewskim Kuskowie - 1 pod gołym niebem, 1 w budynku

• teatr w Ostankinie (nadal istnieje)

• aktorka i śpiewaczka Praskowia Żemczugowa-Kowalowa-Szeriemietiewa

• teatry prowincjonalne

• gł. w miastach gubernialnych: Kaługa, Tuła, Charków, Kazań, Penza, Symbirsk, Saratów, Twer, Orioł, Woroneż, Tambów i in.

• gł. komedie, opery komiczne, „łzawe” dramaty

• aktorzy - amatorzy - urzędnicy, aktorzy teatrów pańszczyźnianych

• klasycyzm → sentymentalizm

• gatunki:

• klasycystyczne tragedie i komedie

• formy synkretyczne - „łzawe” komedie, dramaty mieszczańskie, opery komiczne

• więcej sztuk rosyjskich

• sztuki Katarzyny II

• ponad 30 komedii, oper komicznych, widowisk pseudohistorycznych - propagowały idee społeczno-polityczne carycy

• średni poziom

• komedia „O czasy!” 1772 - przeróbka „Dewotki” Niemca Christiana Gellerta (opubl. anonimowo) - wyśmianie szlacheckiej opozycji

• komedie obyczajowe „Imieniny pani Worczałkinej”, „Pani Wiestnikowa z rodziną”, „Oszust”, „Uwiedziony”

• 2 dramaty historyczne à la Szekspir „Historyczne widowisko z życia Ruryka” (gloryfikacja samowładztwa), „Początki panowania Olega”

• możliwe, że autorami sztuk byli Iwan Jałygin i sekretarz carycy Aleksandr Chropowicki

• wpływ literatury angielskiej i francuskiej - dramatu mieszczańskiego i komedii łzawej - tłumaczono te utwory i próbowano tworzyć własne na ich wzór

• Władimir Łukin 1737-94

• przekłady francuskich komedii Prévosta, Marivaux, Régnarda

• «склонение на русские нравы» - rodzimi bohaterowie, miejsca akcji, leksyka dialektalna, naruszanie zasad klasycystycznych - mieszanie stylów, gatunków, bohaterów, cechy sentymentalne

• adaptowana komedia „Kupiec galanteryjny” 1765

• łzawa komedia „Rozrzutnik przez miłość nawrócony” 1765 - jedyna (prawie) oryginalna, sukces

• sentymentalizm

• źródło twórczości: przeżycia wewnętrzne człowieka, cel: wywołanie współczucia, wzruszenia, refleksji

• bohater - przedstawiciel klas średnich, najczęściej mieszczaństwa

• zerwanie z teorią trzech stylów - język salonów szlacheckich

• tłumaczenie zachodnioeuropejskich dramatów mieszczańskich, łzawych komedii, tragedii rodzinnych oraz sztuki rodzime, początkowo przerabiane z zachodnich

• Michaił Chieraskow 1733-1807

• jeden z najwybitniejszych przedstawicieli sentymentalizmu

• absolwent szkoły wojskowej, wydawca czasopism, dyrektor i kurator Uniwersytetu Moskiewskiego, działacz masoński

• tragedie o charakterze przejściowym między klasycyzmem i sentymentalizmem

• odmiana „łzawego dramatu” „Zakonnica z Wenecji” - krytyka zgubnej siły namiętności, nietolerancji religijnej i ustroju Wenecji - konserwatyzm

• wierszowana „komedia” „Bezbożnik” 1761 - negacja klasycyzmu, krytyka ateizmu

• „łzawe komedie” „Przyjaciel nieszczęśliwych”, „Prześladowani”

• Michaił Wieriowkin 1732-95

• odcięcie od klasycyzmu

• komedia „Tak być powinno” 1773

• komedia „Akurat” 1774, skrajnie krytykująca powstanie Pugaczowa

• Denis Fonwizin 1745-92

• przekłady z niemieckiego i francuskiego (m.in. Wolter)

• satyry wierszowane i epigramaty

• komedie prozatorskie

• dramat narodowy „Brygadier” 1768 - problem edukacji młodzieży, braki warsztatowe, ale bardzo popularny

• komedia klasycystyczna „Synalek szlachecki” / „Niedorostek” («Недоросль») 1783 - sukces

• Jakow Kniażnin 1740-91

• tragedia „Dydona” - sukces

• przekłady klasyków francuskich (Wolter, Corneille)

• 8 tragedii opartych na ideach oświeceniowych

• „Wadim Nowogrodzki” - namiestnik z IX w. walczący z Rurykiem - autor zachował neutralność, ale dopatrzono się w tragedii podważania zasad absolutyzmu Katarzyny II

• pierwsza rosyjska tragedia muzyczna „Miłosierdzie Tytusa” 1777/78 - Tytus = Katarzyna II

• komedia „Samochwał” 1786 - przeróbka „Człowieka, który ma wpływy na dworze” Davida-Augustina

• „Nieszczęście z karetą” 1779 - krytyka systemu pańszczyźnianego

• Wasilij Kapnist 1752-1823

• komedia społeczno-obyczajowa „Matactwa” / „Pieniactwo” - krytyka nadużyć i korupcji w sądownictwie

• Piotr Pławilszczikow 1760-1812

• dramatopisarz i zawodowy aktor

• 12 sztuk: 4 tragedie, 6 komedii („Bezrolny” 1790, „Subiekt” 1793), 2 dramaty

• opery komiczne

• od 1770s

• utwory dramatyczne (nie muzyczne) pisane wierszem lub prozą, z wstawkami wokalnymi, instrumentalnymi, tanecznymi, łączące tragedię z komedię, ze szczęśliwym finałem

• Michaił Popow „Aniuta” 1772

• Aleksandr Ablesimow „Młynarz” 1779

• Michaił Matinski „Sankt-Petersburski dom handlowy”

• Nikołaj Nikolew „Rozana i Lubim” 1776

• zagraniczne sztuki wystawiane w rosyjskich teatrach

• „łzawa komedia” „Eugenia” Beaumarchais 1770-~1800 - teatr moskiewski

• komedia „Wesele Figara” Beaumarchais 1785 franc., 1787 ros. do 1789 - petersburski teatr dworski

• „Syn miłości” Augusta von Kotzebue 1795 - teatr moskiewski

• znani aktorzy

• Iwan Narykow (Dmitrijewski) 1734-1821

• teatr Wołkowa, Rosyjski dla Przedstawienia Tragedii i Komedii Teatr

• grał we wszystkich rodzajach sztuk

• Jakow Szumski †1806

• teatr Wołkowa, teatr dworski w Petersburgu

• grał role komiczne męskie i kobiece

• Tatiana Trojepolska †1774

• grała głównie w tragediach Sumarokowa

• Wasilij Pomierancew 1736-1809

• gra naturalna, uczuciowa, prawdziwa

• role szlachetnych ojców w sztukach Diderota, Lessinga, Kotzebue

• uważany za najlepszego aktora

• talent i dobre przygotowanie teoretyczne

• Piotr Pławilszczikow

• II poł. XVIII w. - początki krytyki teatralnej

• wiersze Aleksieja Rżewskiego, Sumarokowa

• artykuł Triediakowskiego

• wstępy pisarzy do ich dzieł - Łukin, Sumarokow

• czasopisma satyryczne Nikołaja Nowikowa „Truteń”, „Papla”, „Malarz” i Iwana Kryłowa „Poczta Duchów”, „Widz”

• pismo Nikołaja Karamzina «Московский журнал»

12. Przełom XVIII i XIX wieku. Życie teatralne w Rosji w okresie rządów Aleksan­dra I. Szkoły aktorskie w Moskwie i Petersburgu. Rozbudowa starych i budowa nowych pomieszczeń teatralnych. Repertuar: komedia I poł. XIX ros.; sentymen­talizm i preromantyzm w dramacie i teatrze rosyjskim. (Autorzy, odpowiednio: Fiodorow, Iljin, Iwanow, Ozierow, Szachowski i in.) Cenzura w teatrze.

MUCHA 87-103

• nadal bardziej ceniono artystów zagranicznych

• monopol państwowy na przedstawienia teatralne i publiczne maskarady (z wyjątkiem bałaganów) - w Petersburgu od 1783, w Moskwie od 1806

• cenzura prewencyjna

• 1799-1803 „cenzor trupy rosyjskiej” przy petersburskim teatrze

• od 1804 komitety cenzury podporządkowane ministerstwu oświaty

• od 1811 cenzura podporządkowana ministerstwu policji

• szkoły teatralne dla wszystkich stanów od 1809, później nie przyjmowano dzieci chłopskich - kształcono głównie tancerzy baletowych, mniej aktorów dramatycznych

• zbudowane i zniszczone teatry

• 1801 3-piętrowy teatr drewniany w Petersburgu - arch. Vincenzo Brenna

• 1802 przebudowa Teatru Wielkiego - arch. Thomas de Thomon, pożar 1811, odbudowa 1818 (?)

• 1805 pożar Teatru Pietrowskiego w Moskwie

• 1808 teatr na Placu Arbackim - arch. Carlo Rossi, pożar 1812

• 1824 Teatr Mały na dzisiejszym Placu Teatralnym w Moskwie

• 1825 otwarcie i pożar Teatru Nowego w Petersburgu

• 1825 Teatr Wielki na dzisiejszym Placu Teatralnym w Moskwie - arch. Osip Beauvais

• 1832 Teatr Aleksandryjski na Newskim - arch. Carlo Rossi

• 1833 Teatr Michajłowski w Petersburgu

• hofmeister - kierował widzów na odpowiednie miejsce według ich statutu

• teatry amatorskie - w prawie każdym mieście gubernialnym

• ruchomy zespoły teatralne

• bogaci ziemianie i kupcy posiadali własne teatry i trupy złożone z chłopów pańszczyźnianych

• teatr hr. Stiepana Kamienskiego w Orle 1815-35

• wystawiano

• komedie Fonwizina, Kniażnina, Kapnista

• opery komiczne Popowa, Ablesimowa, Matinskiego

• tragedie Sumarokowa, Chieraskowa, Kniażnina

• ok. 30 sztuk Kotzebue w latach 1790-1812 - „Nienawiść do ludzi i skrucha”, „Syn miłości”, „Papuga”, „Nędza i szlachetność duszy”, „Srebrne wesele”

• sztuki Szekspira „Król Lear”, „Hamlet”, „Otello”

• Wasilij Fiodorow

• „Liza albo skutki dumy i uwiedzenia” - na motywach „Biednej Lizy” Karamzina

• „Oszczerstwo i niewinność” 1805

• Nikołaj Iljin 1777-1823

• „Liza albo triumf wdzięczności” 1802 do 1824 - na motywach „Biednej Lizy” Karamzina

• „Wspaniałomyślność albo pobór rekruta” 1803 do 1825 - wieś czasów Aleksandra I

• Fiodor Iwanow

• „Marfa namiestniczka, albo ujarzmienie Nowogrodu” 1809 - na motywach Karamzina - zdobycie Nowogrodu przez Iwana III w 1478

• Iwan Kryłow

• 3 komedie

• „Pieróg” 1799-1801 - słaba

• „Magazyn mód” 1806 i „Lekcja dla córek” 1807 - wystawiane do 1825 w Moskwie i Petersburgu

• Władisław Ozierow 1769-1816

• przystosowanie tragedii klasycznej do sentymentalizmu

• związek z neoklasycyzmem - odczytywanie współczesnych wydarzeń przez pryzmat kultury antycznej

• tragedia „Edyp w Atenach” 1804 - sukces

• tragedia „Dymitr Doński” 1807 - zwycięstwo na Kulikowym Polu 1380 w związku z klęską pod Austerlitz 1807

• tragedie „Jaropełk i Oleg”, „Poliksenia”

• Aleksandr Szachowskoj

• kierownik petersburskiej Szkoły Teatralnej, członek dyrekcji teatrów carskich

• wodewil - utwór o cechach komedii lub farsy z muzyką, piosenkami, baletem - gatunek staje się bardzo popularny

• pierwszy rosyjski wodewil - jednoaktowy „Kozak-wierszopis” 1814 - o wojnie rosyjsko-szwedzkiej, pomieszanie j. rosyjskiego i ukraińskiego, odniesienia do zwycięskiej wojny z Napoleonem

• monarchizm, idealizacja relacji między panami i chłopami

• „Wieśniacy albo spotkanie nieproszonych”

• najlepsza komedia „Lekcja dla kokietek czyli wody lipieckie” 1815 - parodia syntymentalizmu

• adaptacje Waltera Scotta i Szekspira

• wspólnie z Aleksandrem Gribojedowem „Własna rodzina, czyli zamężna narzeczona” 1817

13. A. Gribojedow — pierwsze próby wystawienia sztuki „Mądremu biada”.

MUCHA 103-106

• Aleksandr Gribojedow 1795-1829

• wodewile i komedie

• najważniejsze dzieło - komedia „Mądremu biada” 1816-24

• jeden z najlepszych rosyjskich utworów dramatycznych

• konflikt między szlachtą konserwatywną i postępową

• postępowcy - tylko jedna, ale pierwszoplanowa postać - Aleksandr Czacki - młody głosiciel idei postępowych, patriota, opozycjonista, wygłasza monologi ideologiczne

• konserwatyści - zacofani, lękający się zmian - biurokrata Famusow, pułkownik Skałozub, karierowicz Mołczalin

• elementy klasyczne - zasada trzech jedności, rezoner (Czacki) i rywal (Mołczalin), nazwiska znaczące

• elementy sentymentalne - ukazanie sfery uczuciowej i ideologicznej, bohater jest romantycznym buntownikiem

• elementy realizmu - zróżnicowany język

• prapremiera 1831 Moskwa

• druk w całości 1862

14. A. Puszkin i teatr. „Borys Godunow” — pierwsze realizacje na scenie.

MUCHA 106-108

• Aleksandr Puszkin

• największe dzieło dramatyczne „Borys Godunow” 1825

• tragedia romantyczna

• inspiracja „Historią państwa rosyjskiego” Karamzina - X i XI tom o przełomie XVI i XVII w.

• odrzucenie klasycznej zasady 3 jedności

• akcja przez 7 lat w różnych krajach

• Borys Godunow i Dymitr Samozwaniec I

• wzorowanie się na Szekspirze przy kreacji bohaterów - prezentacja złożoności charakterów

• kilkadziesiąt postaci, sceny zbiorowe

• zróżnicowany język i styl

• pięciostopowy jamb, wiersz biały, proza

• ukazanie mechanizmu zdobywania władzy, udział ludu w tworzeniu historii, relacji między władcą a ludem

• aluzje do współczesności - koncepcja cykliczności historii

• druk 1831

• zabroniona przez cenzurę za Nikołaja I

• prapremiera 1870 Petersburg

• premiera polska 1884 Siedlce - fragmenty

15. Dobór spektakli i aktorów: „role charakterystyczne”, „potrójne czytanie sztuk”.

MUCHA 91-92, 108-112

• считки - sczytanie sztuki przed wprowadzeniem do repertuaru

• 1 - autor czytał aktorom

• 2 - aktorzy czytali aktorowi

• 3 - zharmonizowanie ról

• aktorzy — p. 16

16. Wiek XIX w historii teatru rosyjskiego — „wiek aktora w teatrze”. Najsłynniejsi aktorzy tamtego okresu.

MUCHA 108-112, 139-142

• teatr autora i aktora, reżyser pełnił funkcje administracyjne

• aktorzy nie współpracowali ze sobą, brak koordynacji

• aktorzy

• Wasilij Pomierancew — p. 11

• Jakow Szuszerin 1753-1813

• dramaty mieszczańskie

• Siła Sandurow 1756-1820

• postacie służących

• Jekatierina Siemionowa 1786-1849

• sztuki Kotzebue, Woltera, Ozierowa, Racine'a, Szekspira, Schillera

• najlepsza aktorka

• gra naturalna, uczuciowa

• pierwsza rola - Antygona w „Edypie w Atenach” Ozierowa

• Wasilij Karatygin 1802-53

• sztuki Szachowskiego, Kryzowa, Woltera, Ozierowa i in.

• wszechstronny repertuar - grał gł. rycerzy, królów, książąt

• wrodzony talent - grał już jako dziecko

• majestyczna gra

• grał w Petersburgu

• Aleksandra Kołosowa 1802-80

• pierwsza rola - Antygona w „Edypie w Atenach” Ozierowa

• Aleksandr Jakowlew 1773-1817

• brak wykształcenia

• sztuki Kotzebue, Sumarokowa, Kniażnina, Ozierowa

• rola Dymitra Dońskiego w „Dymitrze Dońskim” Ozierowa

• Aleksandra Karatygina 1777-1859

• role kochanek i matek

• głównie dramaty mieszczańskie Kotzebue

• Pawieł Moczałow 1800-48

• najlepszy wykonawca romantycznego stylu gry

• nie był majestatyczny, lecz naturalny

• grał w Moskwie

• role szekspirowskie, gł. Hamlet oraz postacie z dramatów romantycznych, gł. Schillera - najlepsze: Ferdynand („Intryga i miłość”), Karol Moor („Zbójcy”)

• Michaił Szczepkin 1788-1863

• realizm

• grał w Moskwie

• grał w komediach Gogola i Moliera

17. Działalność teatru za panowania Nikołaja I. Repertuar teatrów dramatycznych — pełna kontrola cenzury.

MUCHA 113-122, 129-142

• cenzura

• III Oddział Kancelarii Osobistej Jego Cesarskiej Mości i organ wykonawczy: Oddzielny Korpus Żandarmów

• 1826 „żelazny” dekret o cenzurze, trochę złagodzony 1828

• preferowano melodramaty i wodewile

• zgoda komitetu cenzury na druk, zgoda kancelarii III Oddziału, aprobata cara

• nie puszczano sztuk o charakterze politycznym, nawet dotyczących wydarzeń historycznych, np. „Borys Godunow” Puszkina, dzieła Gribojedowa, Lermontowa

• centralizacja zarządzania teatrami

• tylko najwyższa władza mogła dawać zgodę na budowę nowych teatrów i przyjazd zagranicznych trup

• sceny Teatru Cesarskiego:

• Petersburg - Aleksandryjski, Mariinski, Michajłowski

• Moskwa - Wielki, Mały

• zarząd do 1826

• Petersburg - komitet głównej dyrekcji, szef odpowiadał bezpośrednio przed carem

• Moskwa - wojskowy gerenał-gubernator

• zarząd od 1826

• ministerstwo dworu cesarskiego

• od 1829 dyrektorzy teatrów w ministerstwie

• 1829-33 książę Siergiej Gagarin

• 1833-58 Aleksandr Giedieonow - źle zarządzał, ale utrzymał się, bo realizował politykę władz

• preferowano sztuki zagraniczne, bo nie poruszały problemów istniejących w Rosji

• zamknięcie pisma Nikołaja Polewoja «Московский телеграф» za krytyczną recenzję „Ręki Najwyższego...” Kukolnika

• sztuki tworzone w konwencji romantycznej, a od lat 40. początek realizmu krytycznego

• teatry były nieczynne w okresie Wielkiego Postu (10 tygodni), 3 miesięcy letnich i w soboty

• Niestor Kukolnik 1809-68

• pseudomajestatyczne sztuki z dziejów Rosji, antypolskie

• „Ręka Najwyższego ocaliła ojczyznę” 1834 - 1612

• „Książę Michaił Wasiljewicz Skopin-Szujski” - Smuta

• długie patetyczne monologi bohaterów, granych przez Karatygina

• coraz gorsze dramary

• „Bojarzyn Fiodor Wasiljewicz Basionok” 1844 - książę halicki Dmitrij Szemiaka vs Wasyl II Ślepy - porażka

• podobne sztuki pisali Nikołaj Polewoj i Płaton Obodowski

• Nikołaj Gogol — p. 19

• Michaił Lermontow — p. 18

• wodewile

• Aleksandr Szachowskoj, Nikołaj Chmielnicki, Michaił Zagoskin, Aleksandr Pisariew, Aleksandr Gribojedow, Dmitrij Lenski, Piotr Karatygin, Fiodor Koni, Nikołaj Niekrasow i in.

• rozśmieszanie poprzez komedię pomyłek, nieoczekiwane zdarzenia

• szkoła naturalna, Niekrasow, Turgieniew, Ostrowski — p. 20

18. Dramaty romantyczne autorstwa Lermontowa.

MUCHA 125-128

• Michaił Lermontow 1814-41

• żadna jego sztuka nie została za jego życia

• dramat „Ludzie i namiętności” 1830

• wątek autobiograficzny

• konflikt rodzinny na szerszym tle społecznym

• dramat romantyczny „Dziwny człowiek” 1831 - podobnie

• wierszowana tragedia „Hiszpania” 1830

• Kastylia w epoce Inkwizycji, aluzja do współczesnej Rosji

• nawiązanie do zachodnioeuropejskiej dramaturgii - Lessinga, Schillera, Hugo

• dramat romantyczny „Maskarada” 1835-36

• wyst. fragm. 1852, całość 1862

• odniesienie do Schellinga - jedność dialektyczna dobra i zła

• odniesienie do Schillera - litość dla sprawcy i ofiary zła

• tło: współczesny Petersburg

• ostra satyra społeczna

19. Gogol — twórca komedii obyczajowych o charakterze satyrycznym. Historia inscenizacji „Rewizora” jako punkt przełomowy w dziejach teatru w Rosji.

MUCHA 122-125

• Nikołaj Gogol 1809-52

• komedia obyczajowa „Ożenek” 1833-42

• porażka w Petersburgu i Moskwie - słaba gra aktorów i nowatorstwo komedii

• rezygnacja z konwencji komedii pomyłek i z intryg miłosnych

• komedia charakterów wzorowana na Szekspirze i Molierze

• komedia „Rewizor” 1835

• moralizatorstwo, ośmieszenie biurokracji

• brak postaci pozytywnej

20. Szkoła naturalna i jej dramaturdzy: Niekrasow, Turgieniew. Dramatopisarstwo Ostrowskiego i jego związki z Małym Teatrem.

MUCHA 130-139

• szkoła naturalna

• inaczej: kierunek gogolowski

• realizm, podejmowanie problemów społecznych w Rosji, odrzucenie idealizacji rzeczywistości

• Nikołaj Niekrasow 1821-78

• pisywał recenzje spektakli

• napisał ok. 20 wodewilów

• gł. przeróbki i tłumaczenia utworów francuskich („Obrączka markizy, czyli nocne kłopoty”)

• dodawał poważniejszą treść społeczno-obyczajową, satyrę à la Gogol

• najlepsze oryginalne: „Poranek w redakcji”, „Petersburski lichwiarz”, „Aktor”, „Jesienna nuda”

• Iwan Turgieniew 1818-83

• udramatyzowany poemat filozoficzny „Steno” - przeróbka „Manfreda” Byrona

• jeszcze 10 utworów scenicznych o charakterze eksperymentatorskim

• komedie „Gdzie cienko, tam się rwie”, „Prowincjuszka”, „Wieczór w Sorrento”

• jednoaktowa komedia „Nieostrożność” 1843 - „płaszcz i szpada”, nawiązanie do „Teatru Klary Gasul” Prospera Mérimée

• komedia-wodewil „Bez pieniędzy” druk 1846 wyst. 1852 - nawiązanie do „Rewizora” - krytyka kultury ziemiaństwa - fragmenty usunięte przez cenzurę, wystawiona tylko 2x

• komedia psychologiczno-obyczajowa „Na łaskawym chlebie” - zakazana

• najlepsza komedia - komedia psychologiczna „Miesiąc na wsi” 1849-50

• nawiązanie do „Macochy” Honoriusza Balzaka

• „zbędny człowiek”

• kwestia inteligencji szlacheckiej, emancypacji kobiet, konfliktu pokoleń

• sztuki były nierozumiane, przeszkody stawiała cenzura

• Aleksandr Ostrowski 1823-86

• komedia „Do wójta nie pójdziemy” 1849

• fikcyjne bankructwo kupca przeradza się w prawdziwe

• odrzucenie podziału na bohaterów pozytywnych i negatywnych, pierwszo- i drugoplanowych

• zakazano wystawiania, ustanowiono nadzór policyjny nad Ostrowskim

• neosłowianofilstwo 1851-56

• „Biedna narzeczona” 1851

• „Do cudzych sań nie siadaj” 1853, „Bieda nie hańbi” 1854, „Nie tak żyj, jak by ci się chciało” 1855 - rezygnacja z krytycyzmu wobec współczesnej Rosji, moralizatorstwo

• aktorzy — p. 16

21. Życie teatralne w Rosji na przełomie XIX i XX wieku. Twórczość dramatyczna Czechowa jako przesłanka do wielkiej reformy teatru. Istota reformy: MChAT, Stanisławski, Niemirowicz-Danczenko, działalność studyjna (pojęcie: „studio teatralne”). Teatr inscenizacji — Meyerhold; teatr laboratorium — Wachtangow.

MUCHA 143-

22. Teatry Moskwy.

MUCHA 00

23. Petersburg — Teatr Aleksandryński, Michajłowski, Mariinski.

MUCHA 00

24. XX-wieczna II reforma teatru w Rosji.

MUCHA 00

---