ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ

TEMAT:

Stan krajowych małych i średnich przedsiębiorstw

w zakresie jakości

Współcześnie w zakresie realizacji procesów wy­twórczych, jak i usługowych, coraz większe zna­czenie mają przedsiębior­stwa małej i średniej wiel­kości. Przyjmują one i re­alizują szereg funkcji poddostawców, bądź także są dostawcami finalnymi.

Przedsiębiorstwa małe i średnie stają się powoli dominującą grupą przedsiębiorstw w skali kraju, przy czym ich możliwości techniczne, organizacyjne i finansowe są jednak znacznie mniejsze w porównaniu z przedsiębiorstwami dużymi.

Przedsiębiorstwa te, biorąc pod uwagę uwarunkowania gospodarki wolnorynkowej, muszą spełniać tak­że określone wymagania jakościowe w zakresie procesów projektowania, wytwarzania, normy itp.

Powyższe wymagania w zakresie zapewnienia jako­ści zawarte w normach ISO serii 9000, zarządzania śro­dowiskiem (norma ISO 14001), są już spełnione przez większość takich przedsiębiorstw w państwach Unii Eu­ropejskiej, a biorąc pod uwagę docelową konieczność sprzężenia naszej gospodarki z gospodarką państw Unii Euro­pejskiej - również winny być możliwie szybko spełniane przez krajowe przedsiębiorstwa tej wielkości.

Opracowanie i wdrożenie sy­stemu zapewnienia jakości w tych przedsiębiorstwach podle­ga takim samym zasadom, jak w przedsiębiorstwach o więk­szej wielkości. Natomiast dokumentacja opisująca sy­stem zapewnienia jakości, jak i system organizacji - z uwagi na małą wielkość analizowanych przedsiębiorstw, winna być bar­dziej zwartą, adekwatną do peł­nionych funkcji zarządzania działalnością organizacji.

W pracy przedstawiono wyniki ba­dań poświęconych aktualnemu sta­nowi problematyki jakościowej w krajowych przedsiębiorstwach malej i średniej wielkości.

PROCES WDRAŻANIA SYSTEMU ZAPEWNIENIA JAKOŚCI ZGODNIE Z NORMAMI ISO SERII 9000

Analiza procesu wdrażania syste­mów zapewnienia jakości była już przedmiotem szeregu badań i analiz.

Przyjmuje się, że kolejność postępowania w trakcie tego procesu powinna zasadniczo przebiegać w czte­rech etapach, a to:

• diagnoza stanu istniejącego;

• proces ustawicznego szkolenia w zakresie proble­matyki jakościowej;

• budowa systemu wraz z opracowaniem dokumen­tacji systemowej;

• wdrażania systemu, jego badanie w trakcie auditów wewnętrznych i certyfikacja.

I tak diagnoza systemu winna odpowiedzieć na pyta­nie-w jakim stadium pod względem systemu zapewnie­nia jakości znajduje się analizowane przedsiębiorstwo i jaki model systemu będzie modelem optymalnym. Nale­ży przy tym uwzględnić fakt, iż normy ISO serii 9000 podlegają ciągłej nowelizacji i rozwojowi (rys. 1).

Rys. 1. Rozwój norm ISO serii 9000

Podjęcie decyzji o opracowaniu i wdrożeniu systemu zapewnienia jakości inicjuje jednocześnie proces usta­wicznego szkolenia w zakresie problematyki jakościo­wej całej załogi przedsiębiorstwa.

Należy przy tym podkreślić, że budowa systemu zapew­nienia jakości zgodnie z normami ISO serii 9000 jest przed­sięwzięciem żmudnym i pracochłonnym. Z reguły wymaga ona reorganizacji struktury organizacyjnej przedsiębior­stwa, wprowadzenia do Zarządu Centrum Zarządzania Ja­kością oraz opracowania dokumentacji opisującej system zapewnienia jakości w układzie hierarchicznym (rys. 2).

Z dotychczasowych doświadczeń wynika, iż general­nie ten etap tworzenia systemu powinien być tworzony si­łami własnymi z ewentualną pomocą konsultantów.

Etap IV to wdrożenie zbudowanego systemu, jego analiza i weryfikacja na drodze auditów wewnętrznych, które winny być realizowane siłami własnymi, jak i z pomocą zewnętrzną oraz w przypadku stwierdzenia spełnienia wymagań zawartych w przyjętym modelu normy ISO serii 9000 - poddania się procesowi certyfi­kacji. Powyższe znajduje potwierdzenie w praktyce.

Rys. 2. Piramida dokumentacji.

Przeprowadzone badania obejmowały analizę stanu i program działania krajowych przedsiębiorstw malej i średniej wielkości - w odniesieniu dla spełnienia wyma­gań Unii Europejskiej w zakresie jakości.

Dla uzyskania wymienionych danych posłużono się metodą ankietyzacji. Opracowana dla potrzeb badania ankieta obejmowała oprócz formalnych danych o przed­siębiorstwie, m.in. takie dane, jak:

• liczbę osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie,

• wykształcenie personelu i jego znajomość proble­matyki jakości z uwzględnieniem nowej filozofii jakości,

• pytania z zakresu wyboru i wdrażania norm ISO serii 9000, ISO 14001 i filozofii TQM,

• obecność w strukturze przedsiębiorstw laborato­riów badawczych lub pomiarowych,

• udział kadry i pracowników w procesie wdrażania systemu jakości,

• wyboru jednostki certyfikującej,

• innych zagadnień.

WYNIKI BADAŃ l ICH ANALIZA

Zakres ankietowanych przedsiębiorstw małej i śre­dniej wielkości obejmował wszystkie województwa w kraju, przy czym nie uzyskano odpowiedzi z 16 województw.

Ankietowane przedsiębiorstwa reprezentowane były głównie przez branże: produkcyjną (61%), usługową (20%) i handlową (19%)

Ich wielkość pod względem zatrudnienia w stosunki do analizowanej populacji przedstawiono na rysunku 4 W badanej populacji dominującą grupę stanowiły przedsiębiorstwa zatrudniające od l do 250 osób. Resztę ankietowanych przedsiębiorstw stanowiły przedsiębior­stwa zatrudniające ponad 250 osób (35%).

Z danych wynika, iż tylko część z ankietowanych przedsiębiorstw (32 przedsiębiorstwa), poza posiadającymi już certyfi­katy (19 przedsiębiorstw), zamierza wdrożyć lub wdra­ża u siebie przyjęty model systemu zapewnienia jakości zgodnie z normą ISO 9001 lub ISO 9002. Jest to nie­znacznie powyżej polowy przedsiębiorstw, które podda­ły się ankietyzacji i świadczy o niedostatecznej wiedzy tych przedsiębiorstw w zakresie nowej filozofii jakości, jak i o przewidywanych trudnościach natury obiektyw­nej o ewentualnym procesie budowy i wdrażania syste­mu zapewnienia jakości. Wśród przedsiębiorstw posia­dających już certyfikaty systemu zapewnienia jakości -certyfikaty były w większości uzyskane w jednostkach zagranicznych.

Tabelka Wykaz jednostek, które certyfikowały system zapewnienia jakości

w ankietowanych przedsiębiorstwach

Lp.	Firma certyfikująca	Ogółem
1	PCBC - Polska	5
3	BVQI - Wielka Brytania	2
7	RW TUV - Niemcy	8
8	GL - Niemcy	1
11	SGS - ICS - Wielka Brytania	1
15	SO - QAR - Wielka Brytania	1
16	SAI - Irlandia	1
	Razem	19

Przeprowadzone badania znajomości problematyki ja­kościowej wśród kadry kierowniczej zgodnie z nową filo­zofią jakości - wykazały, że brak znajomości tej proble­matyki występuje wśród około 1/4 respondentów. Największą znajomością tej problematyki charakteryzo­wała się kadra kierownicza przedsiębiorstw produkcyj­nych. Znacznie mniejszą i porównywalnie kadra przedsiębiorstw handlowych i usługowych.

Również kadra kierownicza ankietowanych przed­siębiorstw porównywalnie deklaruje potrzebę dalszego doskonalenia swojej wiedzy w zakresie jakości.

Powyższe wskazuje na fakt, iż przedsiębiorstwa pro­dukcyjne są w najbliższym kontakcie z kontrahentami zagranicznymi, zwłaszcza z państw Unii Europejskiej, gdzie certyfikat systemu jakości jest gwarancją i wyróż­nikiem przedsiębiorstwa.

Fundamentalną sprawą w przedsiębiorstwach wdra­żających system zapewnienia jakości jest opracowanie i znajomość polityki jakości. Wśród ankietowanych przedsiębiorstw deklarujących znajomość tego zaga­dnienia zdecydowanie najlepiej jest ono prezentowane w przedsiębiorstwach o charakterze produkcyjnym. Powyższe zdaje się korelować udziałowe z prowadzo­nym procentem szkolenia. Przy czym w grupie przedsiębiorstw usługowych i handlowych, większy jest udział przedsiębiorstw usługowych, co również zdaje się wskazywać na wymagania w tym zakresie wynikające z kontaktów z państwami Unii Europejskiej.

Przedstawione pokrótce dane wskazują zdecydowa­nie na jeszcze dużą nieznajomość problematyki jakościo­wej - zgodnie z wymaganiami norm ISO serii 9000 wśród krajowych przedsiębiorstw małej i średniej wielkości.

Powyższe powinno więc być przedmiotom dalszych badań i analiz na większych populacjach przedsię­biorstw. Wynikające bowiem wnioski z przeprowadzo­nych badań w kontekście dalszego sprzężenia naszej gospodarki z gospodarką państw Unii Europejskiej w chwili obecnej są niezadowalające dla analizowanego procesu.

PODSUMOWANIE

Jak wspomniano na wstępie niniejszej pracy, krajowe przedsiębiorstwa małej i średniej wielko­ści stają się powoli dominującą grupą przedsiębiorstw w branży produkcyjnej, a także usługowej i handlowej. Zgodne jest to z duchem transformacji naszej gospodar­ki, jak i faktem, iż ma być ona docelowo sprzężona z go­spodarką państw Unii Europejskiej.

Przeprowadzona analiza wykazała jednakże, że stan problematyki jakościowej w tej grupie przedsiębiorstw jest niewystarczający - zarówno od strony ilościowej, jak i jakościowej. Występuje duży stopień nieznajomo­ści w zakresie tego, tak istotnego dla naszej gospodarki zagadnienia. Powyższe wskazuje więc na pilną potrze­bę przedsięwzięcia określonych działań w tym zakre­sie, zwłaszcza od strony zmiany mentalności kadry kie­rowniczej, a przede wszystkim personelu analizowa­nych przedsiębiorstw. Działania takie wymagają jed­nakże określonych nakładów finansowych - zarówno ze strony budżetu krajowego, jak i funduszów programów pomocowych ze strony państw Unii Europejskiej, a tak­że Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Powyższe powinno prowadzić również do stworzenia odpowiedniego programu narodowego na rzecz realizacji i wdrażania problematyki projakościowej, zgodnego z no­wą filozofią jakości - w oparciu o normy ISO serii 9000, docelowo realizowanego także w krajowych przedsiębior­stwach małej i średniej wielkości z różnych branż.

W realizacji proponowanego przedsięwzięcia powin­ny uczestniczyć wszystkie jednostki kreujące rozwój problematyki projakościowej w kraju, a przede wszyst­kim: Ministerstwo Gospodarki, Polskie Centrum Badań i Certyfikacji, Krajowa Izba Gospodarcza, Ministerstwo Edukacji, Centralne i Wojewódzkie Jednostki Admini­stracyjne, Naczelna Organizacja Techniczna. W odnie­sieniu do przedsiębiorstw małej i średniej wielkości istotną rolę w tym zakresie winna spełniać Polska Fun­dacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsię­biorstw.

Program taki, wzorem podobnych, zrealizowanych w państwach Unii Europejskiej, m.in. w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwecji winien rozpocząć funkcjonowanie od realizacji odpowiedniego programu edukacyjnego, realizowanego w pierwszej kolejności na poziomie szkolnictwa średniego i wyższego.

Oprócz programu edukacyjnego. Narodowy Program Jakości winien obejmować odpowiednie działania re­sortu gospodarki, jak i administracji państwowej, a tak­że organizacji inżynierskich - w tym zwłaszcza szcze­bla wojewódzkiego i niższych.

Zagadnienie to winno znaleźć odpowiednie odzwier­ciedlenie we współpracy z korzystnie funkcjonującym i mającym duże osiągnięcia Programem Promocji Jako­ści Ministerstwa Gospodarki, jak i pracami Komitetu Jakości KIG - w tym przypadku w odniesieniu do anali­zowanej grupy przedsiębiorstw. Dużą rolę w tym wzglę­dzie mogłyby odegrać Regionalne Izby Gospodarcze, w których w większości są zrzeszone analizowane przed­siębiorstwa.

Stworzenie takiego Narodowego Programu Poprawy Jakości powinno zdecydowanie wpłynąć na eliminację stwierdzonych luk w zakresie problematyki jakościowej analizowanej grupy przedsiębiorstw - co jest również zbieżne z obserwacjami i zaleceniami zagranicznymi w tym zakresie.

Tym samym więc stworzony Narodowy Program Po­prawy Jakości odegrałby istotną rolę w przybliżeniu krajowych przedsiębiorstw malej i średniej wielkości do wymaganego we współpracy międzynarodowej poziomu zapewnienia jakości, umożliwiając tym samym szybsze sprzężenie naszej gospodarki z gospodarką państw Unii Europejskiej.

LITERATURA

Stanisław Tkaczyk :

[1] Nowe Życie Gospodarcze, 16, 1996, 22.

[2] Przegląd Organizacji 11, 1995, 32.

[3] Mat. Konf. Analiza stanu i program działania małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie dostosowania wymagań jakościowych Unii Europejskiej, Busko - Zdrój 1997, 45.

[4] Tkaczyk A.M.: Problemy Jakości, 7, 1997, 16.

1

---