KULTURA LUBOSZYCKA
-identyfikowana z plemieniem Burgundów
-kultura późnego okresu wpływów rzymskich
-zajmowała tereny nad środkową Odrą poszerzając je z czasem o Górne i Dolne Łużyce, płn. cz. Dolnego Śląska, pd. Brandenburgię, ziemię lubuską, wsch. Saksonię
-dominuje obrządek ciałopalny-jamowy (95% całości grobów)-jamy z reguły kociołkowate, cylindryczne w górnej części, przy dnie zaokrąglone
-popularne jest rozpraszanie szczątków ( W I fazie pokrywano je nasypem kurhanu; w II-płaskie cmentarzyska warstwowe które jednocześnie w III fazie są podstawowym rodzajem pochówku; IV faza-obrządek podobny do kultury przeworskiej)

KULTURA CZERNIACHOWSKA
-rozwija się między III-IV w. n.e. na terenach obecnej środkowej i południowej Ukrainy, Mołdawii, Siedmiogrodu, Besarabii oraz północno-wschodniej Rumunii, gdzie zwana jest kulturą Sîntana de Mureş
-nazwa od stanowiska w miejscowości Czerniachów
-przełom II i III w. - stopniowe przesunięcie się części ludności z terenu dzisiejszej wschodniej Polski, gdzie znajduje się k. Wielbarska na teren zach. Ukrainy
-jest to odzwierciedlenie wędrówki germańskiego plemienia Gotów znad Bałtyku nad Morze Czarne
-zanika stopniowo w pierwszej połowie V w. n.e., co najprawdopodobniej wiąże się z opuszczeniem terenów dzisiejszej Ukrainy przez Gotów, uciekających przed najazdami Hunów
-birytualny obrządek pogrzebowy - groby jamowe ciałopalne oraz groby szkieletowe
-pochówki niszowe - wpływy Sarmatów.
-wyposażenie grobowe: brak broni, często występowały części stroju, duża ilość amuletów.
-naczynia formowane na kole: duża ilość naczyń szklanych oraz glinianych amfor - handel ze strefą nadczarnomorską.
-monety rzymskie
-architektura kamienna - wpływy cywilizacji antycznej.
-dobrze rozwinięte rolnictwo metalurgia i garncarstwo. Lokalna produkcja szkła (Komarów nad Dniestrem).

KULTURA KIJOWSKA
-wykształciła się na przełomie III i IV wieku n.e. do V w. n.e.
-Powstała najprawdopodobniej na starszym podłożu kultury Zarubinieckiej
-Swoim zasięgiem obejmowała pogranicze Ukrainy i Białorusi
-W młodszych fazach daje się zauważyć ekspansję w kierunku północnym, ku dorzeczu Dźwiny oraz nad górny Don (wyróżniono 4 grupy: środkowo dnieprzańska, górno dnieprzańska, naddeśniańska, wchodniolewobrzeżna)
-gospodarka: uprawa ziemi(proso, pszenica, len), hodowla(bydło, świnie, konie),łowiectwo, zbieractwo, metalurgia
-osadnictwo podobne do kult. Zarubinieckiej - rozwijane na tych samych miejscach, miały większe rozmiary, dominują ziemianki i półziemianki
-obrządek ciałopalny, znane 9 cmentarzysk, lokowane blisko osad-tuż przy zbiornikach wodnych lub rzekach(zmiany poziomu wód mogły spowodować zniszczenia cmentarzysk), skromnie wyposażane (gł. we fragmenty potłuczonych naczyń, prawdopodobnie tych, które używano w czasie ceremonii pogrzebowych)
-warsztatowa produkcja naczyń (na kole garncarskim), znane są również naczynia wpierw ulepione ręcznie, a dopiero później obtaczane na kole garncarskim
-słabo rozpoznana broń ludności , co spowodowane jest faktem, że nie wkładano jej wraz ze szczątkami zmarłych do grobów
-Kultura kijowska w V wieku przekształciła się w następne, związane ze Słowianami, kultury archeologiczne, które rozprzestrzeniły się na znacznie większym obszarze. Były to: kultura pieńkowska, kultura praska, kultura kołoczyńska, kultura moszczyńska i kultura Bancerowszczyna-Tuszemla.

KULTURA ZARUBINIECKA
- rozwój nad środkowym Dnieprem-podział na 3 grupy: poleską nad Prypecią, górno dnieprzańską, środkowo dnieprzańską
- zajmowała duży obszar- (północnej Ukrainy i w Białorusi, zajmując część tych obszarów, od środkowego Bugu i Prypeci, po ujście Berezyny do Dniepru)
- Obszary zajmowane przez ludność kultury zarubinieckiej charakteryzują się dużą ilością cieków wodnych, jezior i bagien
- Ostatecznie kultura ta zanikła dopiero około 50 roku n.e., a raczej przekształca się w kulturę późno zarubiniecką
- Na kulturę zarubiniecką składają się trzy fazy: (faza wczesna - od ostatniego trzydziestolecia III wieku p.n.e. do początku II wieku p.n.e. ; faza środkowa - od początku II wieku p.n.e. do połowy I wieku p.n.e. ; faza późna - od połowy I wieku p.n.e. do I wieku n.e.)
- głównie osadnictwo otwarte w miejscach z natury obronnych; w późnej fazie rozwoju pojawiły się także osady umocnione (rola refugialna)
- Obrządek pogrzebowy wyłącznie ciałopalny- przedmioty złożone wraz ze szczątkami nie mają śladów przypalania ogniem
- Cmentarzyska osiągały tutaj nieraz znaczne rozmiary, lokowano je z reguły w trudno dostępnych miejscach
-Inwentarz: wyroby z surowców organicznych, zapinki wczesno lateńskie typu A IV 68, proste ozdoby i formy ceramiczne. Elementami charakterystycznymi są brązowe szpile ze spiralną główką oraz wisiorki z małymi guzkami. Znajdowane są także elementy broni: groty, ostrogi oraz narzędzia: sierpy, ciosła

KRĄG NADŁABSKI
- Stanowiska tej jednostki występowały w dorzeczu Łaby od początku okresu rzymskiego
- ceramika zdobiona radełkiem
- obrządek ciałopalny , występowały czyste groby popielnicowe, bez przystawek, czasem nakrywane misą. Wyposażeniem nawiązują do kultury przeworskiej
- występowanie grobów zastępczych - grób z wyposażeniem bez z szczątek zmarłego
- grupowanie grobów męskich i żeńskich na cmentarzysku
- występowały także groby książęce z licznymi importami rzymskimi, co może być świadectwem istnienia ośrodków władzy

KRĄG ZACHODNIOBAŁTYJSKI
- Stanowiska tej kultury znane są na północny wschód od kultury wielbarskiej i przeworskiej
- między rzekami Pasłęką i Niemnem
- od przełomu er, aż do połowy Vw.
- Według Tacyta tereny te były zasiedlone przez plemiona Estiów, Ptolemeusz natomiast mówi o Galindach oraz Sudinach

KULTURA PUCHOWSKA
- Występuje na południu od kultury przeworskiej, zajmując tereny na przedgórzu karpackim, głównie Słowację. Nazwa ta pochodzi od stanowiska Púchov.
- W Małych Karpatach ludność kultury puchowskiej zakładała osiedla obronne, o charakterze refugialnym, będące jednocześnie ośrodkami produkcji żelaza
- okres rozkwitu w latenie D, po którym przyszło załamanie w roku 120 n.e. Mimo tego załamania kultura puchowska trwała dalej, aż do II wieku n.e.
- Przeżyła upadek oppidów i cywilizacji celtyckiej
- ostatni większy rozwój gospodarczy przypada na I wiek n.e. - bito wtedy własne monety
- Osady ufortyfikowane o konstrukcji ziemno- drewniano-kamiennej
- Przypuszcza się, że mogła być to ludność kultury przeworskiej, Germanie z państwa Waniusza lub Dakowie
- Dla kultury puchowskiej charakterystyczne są liczne skarby przedmiotów żelaznych. Należą do nich m.in. półkoski, tygielki i łyżki odlewnicze, radlice, młotki i pilniki

KULTURA OKSYWSKA
-datowana na II w. p.n.e. do I w. n.e.
- nazwa pochodzi od Oksywia - dzielnicy miasta powiatowego Gdyni (woj. pomorskie), gdzie odkryto jedno z pierwszych stanowisk (cmentarzysko)
- W fazie A1 kultura oksywska zajmowała niewielki obszar nad dolną Wisłą, a w fazie A3 sięgała aż do Niziny Drawskiej.
- charakterystyczne były umba, miecze, groty, zapinki o konstrukcjach środkowo lateńskich od A, B i C przez C i F do typu geschweifte
- była niegdyś wiązana z Burgundami
- głównie budowle mieszkalne o konstrukcji słupowej, oraz budowle gospodarcze
- stosowane było ciałopalenie z dominującą rolą grobów jamowych również groby popielnicowe - obsypane szczątkami stosu lub czyste
- Cechą charakterystyczną było umieszczanie nad grobami stel lub kamiennych bruków
- umieszczanie nad grobami stel lub kamiennych bruków

KULTURA JASTORFSKA
-Nazwa od cmentarzyska w miejscowości Jastorf w Dolnej Saksonii
- Obejmuje ona różne grupy o obrządku ciałopalnym od Ha przez okres lateński
- obejmowała Półwysep Jutlandzki, Schlezwig - Holstein, Meklenburgię, Pomorze Zaodrzańskie, Niemcy środkowe, Starą Marchię oraz obszary w międzyrzeczu Haweli i Elby
- Silne powiązania z kulturą Poienesti-Łukasevka wydzieloną na terenie Mołdawii, są przypuszczalnie śladem wędrówki germańskiego plemienia Bastarnów
- Wyposażenie grobów: ozdoby i części stroju z żelaza, szpile, klamry do pasa, zapinki, kolczyki, brzytwy, szczypczyki. Ceramika: naczynia wazowate o silnie chropowatej powierzchni i krótkiej szyi
- Osady otwarte w skupiskach oddzielonych obszarami pustek, przypuszcza się że granicami były rzeki, bagna i lasy
- ciągu całego okresu jej trwania występuje niemal wyłącznie obrządek ciałopalny
- W starszym okresie przed rzymskim spotyka się groby z kamienną obudową, czasem w postaci bruków i kręgów
-Na niektórych obszarach występują też często niewielkie kurhany (Szlezwik-Holsztyn)
-W młodszym okresie przed rzymskim kamienne konstrukcje zanikają i występują groby płaskie
- Najbardziej charakterystyczne dla kultury jastorfskiej są rozległe cmentarzyska rozdzielnopłciowe, liczące nawet ponad tysiąc pochówków

KULTURA LATEŃSKA
- nazwa pochodzi od eponimicznego stanowiska archeologicznego La Tčne nad jeziorem Neuchâtel w Szwajcarii
- Kultura lateńska wykrystalizowała się na miejscowym podłożu kultury halsztackiej
- początkowo zajmowała obszar górnego Dunaju
- Około V w. p.n.e. ludność celtycka rozpoczęła ekspansję na różne obszary Europy Doszło wtedy do opanowania terenów współczesnej Francji, Hiszpanii, Brytanii
- Około 400 p.n.e. zasiedlono północną Italię, a w 390 p.n.e. Celtowie złupili Rzym
- W IV i III w. p.n.e. formy celtyckie pojawiają się w środkowej Europie
- W latach 280-279 p.n.e. Celtowie atakują Macedonię, Tesalię i Epir, 278-277 p.n.e. przekraczają cieśninę Bosfor i zakładają państwo Galatów
- Kultura lateńska współwystępuje z Republiką Rzymską, państwami greckimi, kulturą jastorfską, kulturą puchowską i kulturą przeworską
- Charakterystycznymi zabytkami są zapinki typu La Tène, groty włóczni, miecze, owalne tarcze z umbem taśmowatym, bransolety rozszerzone na końcach, pasy łańcuchowe z profilowanych ogniw szklane bransolety
- Około połowy II w. p.n.ewykształcają się oppida-najbardziej znane to tak zwane murus gallicus opisane przez Cezara w "Wojnie galijskiej"
- Budynki były wznoszone na planie prostokąta w formie półziemianki o konstrukcji słupowej; występują one zarówno w oppidach jak i w osadach otwartych o charakterze "wiejskim"
- Najbardziej charakterystyczne stanowiska typu osadniczego (oppida) to Alezja, Mediolanum, Bibracte, Numancja, Londinum, Stare Hradisko.
- W okresie LT A i LT B dominuje pochówek szkieletowy zaś od okresu LT C forma pochówku zmienia się na pochówek ciałopalny

KULTURA POINESTI-LUKAŠEVKA
- rozwinęła się nad górnym Dniestrem, na podłożu miejscowym i trwała od latenu C2 poprzez D1 i D2
- znane są liczne osiedla obronne, które zostały opuszczone już w II wieku p.n.e.
- Obrządek pogrzebowy był ciałopalny, a wyposażenie grobów pozbawione było broni
- Budynki mieszkalne były zagłębionymi w ziemie półziemiankami o konstrukcji słupowej.
-z okresu tej kultury pochodzą zapinki i klamry do pasów, które do tej pory nie występowały na tym terenie

KULTURA PRZEWORSKA
-opublikowana przez Karola Hadaczka we Lwowie, w roku 1909 nie od razu nosiła obecną nazwę. Została ona wyodrębniona na podstawie cmentarzyska w miejscowości Gać koło Pzeworska, ponieważ jednak kojarzyła się z Wandalami otrzymała nazwę kultury wandalskiej
- Obecna nazwa została zaproponowana przez czeskiego archeologa, Lubonia Niedesla
- powstała na bazie kultury pomorskiej, zmodyfikowanej wpływami celtyckimi. Impulsy te napływały z dwóch źródeł: z enklaw kultury lateńskiej w Polsce oraz z terenów kultury jastorfskiej
-datowanie początku w oparciu o importy: o fibule A, B i C wg Kostrzewskiego i typy szklanych bransolet- co daje nam początki tej kultury ok. III w. (koniec)
- występuje ponadto wyraźna przewaga żelaza nad brązem
-Wyposażenie żelazne pojawia się na samym początku tej kultury i wyznacza dwa ośrodki. Pierwszy, datowany na młodszy okres przed rzymski, jest to tzw. Ośrodek Mazowiecki (okolice Pruszkowa), drugi, nieco późniejszy, to Ośrodek Świętokrzyski w okolicach Nowej Słupi
-Elementem charakterystycznym jest swoisty styl ceramiczny-przejawia on się dobrze wykształtowanymi brzegami i uchami w kształcie litery X
- Kultura przeworska w młodszym okresie przed rzymskim dzieli się na trzy główne fazy + jedną formę przejściową. Są to fazy przypadające na A1, A2, forma przejściowa A2/A3 oraz A3

• A1:
  - Rozwija się początkowo w Wielkopolsce i na Kujawach, później obejmuje również Wyżynę Sandomierską oraz obszar nad górną Wartą i Pilicą
  - Charakteryzują ją początki osadnictwa
  - występują fibule typu A, B i C wg Kostrzewskiego, umba taśmowate i półkuliste, miecze z pochwami ażurowymi oraz jednodzielne klamry do pasa typu 1 wg Kostrzewskiego
  -ceramika kształt gruszkowy z fasetowanymi brzegami (nadanie im graniastych kształtów)

• A2:
  -szczytowa faza rozwoju; zostaje zasiedlona Kielecczyzna i okolice Wrocławia- z Wlkp.
  -Pojawiają się również osady nad Dunajem i Dniestrem
  -można zaobserwować wyludnienie na Śląsku
  - pojawiają się fibule typu D, E i H, pierwsze egzemplarze typu K, a u schyłku fazy A2 pojawia się typ M.
  -przybywają pierwsze importy z Republiki Rzymskiej w postaci naczyń brązowych
  -oraz pierwsze imacze i ostrogi, klamry zawiaskowe, miecze dwusieczne typu 2 wg Kostrzewskiego, umba stożkowate
  -w ceramice kontynuacja

• A2/A3
  -wschodnie tereny kultury na Mazowszu; charakterystyczne fibule t. J oraz pierwszych sprzączek
  -zmiana form ceramiki zanika zwyczaj facetowania brzegów, pojawia się natomiast styl ostrego profilu

• A3
  - najmłodszy okres prze rzymski; Zasiedlone zostają tereny należące dotychczas do grupy tynieckiej, za to w części zachodniej, na Śląsku, następuje wyludnienie
  - występują zapinki o silnie wygiętym kabłąku (tzw. typ geschweifte), umba stożkowate z płaskimi nitami, pochwy ażurowe, miecze jednosieczne oraz jedne z pierwszych sprzączek
  - Kultura przeworska ekspandowała w różnych kierunkach, z wyjątkiem północno - wschodniego, gdzie występowała kultura kurhanów zachodniobałtyjskich
  - Kultura przeworska podlegała silnemu procesowi latenizacji. Na przełomie okresu La Téne D1 i D2- zanik kultury lateńskiej początek puchowskiej
  - Najwięcej zespołów kultury przeworskiej występuje na Dolnym Śląsku u schyłku okresu La Téne C2-rozwijanie się k. pomorskiej i z drugiej strony jastorfskiej (na zach. od Odry)

- Elementami charakterystycznymi dla kultury lateńskiej, które występowały w kulturze przeworskiej są: ceramika grafitowana, rzadziej toczona siwa i malowana, fibule zoomorficzne, szklane wisiorki i paciorki, umba prostokątne, tzw. Taśmowe, miecze z warsztatów italijskich ze znakami płatnerzy, naczynia brązowe, monety celtyckie, bardzo mała ilość grobów szkieletowych
- jest najdłużej rozwijającą się kultura na ziemiach polskich
-Obszar jej krystalizacji obejmuje Polskę środkową; Wielkopolskę i Mazowsze
- W fazie B1 i B2 zajmuje też Małopolskę i wychodzi częściowo poza linie Bugu
- W fazie B2/C1 kultura przeworska wycofuje się z obszarów Mazowsza prawobrzeżnego, które zajmuje kultura wielbarska, rozprzestrzenia się natomiast na obszar naddnieprzański
- W fazie B2/C1 - C1a przenosi się natomiast nad górna Cisę ponieważ prawobrzeżne tereny Wisły zajmuje kultura wielbarska
- Na przełomie IV i V wieku n.e. kultura przeworska wycofuje się z obszarów nad górnym Dniestrem
- Mamy tez do czynienia z ostatnimi śladami kultur przedsłowiańskich
- Od początku do końca istnienia kultura przeworska charakteryzowała się wkładaniem do pochówków elementów uzbrojenia
- Występują groby ciałopalne, zarówno jamowe jak i popielnicowe
- Cmentarzyska były duże, płaskie, nie sypano kurhanów z wyjątkiem cmentarzyska w Siedleninie
- Funkcjonowały specjalne miejsca palenia zwłok, tzw. ustryny, lokowane w centrum lub za granicami cmentarzysk
- posiadała swoje ośrodki hutnicze: Ośrodek Świętokrzyski, Ośrodek Mazowiecki, Kuroszewski

KULTURA WIELBARSKA
- inaczej gocko-gepidzka oraz wschodniopomorsko-mazowieckarozwijająca sięmiędzy I a V w
-obecną nazwę zaproponował Ryszard Wołągiewicz
-Nazwa tej kultury pochodzi od eponimicznego stanowiska w Wielbarku (obecnie dzielnica Malborka)
-Obejmowała tereny pomorza wschodniego, w fazach późniejszych powiększyła się o Mazowsze i Podlasie oraz Wołyń
- wiązana jest z pochodem Gotów ze Skandynawii nad Morze Czarne
-Historia Gotów została opisana przez Kasjodora rozkaz Teodoryka. Dzieło to nie zachowało się do naszych czasów, lecz znane jest ze streszczenia sporządzonego przez Jordanesa. Pisze on (na podstawie legend gockich), że Goci wypłynęli na trzech okrętach pod wodzą Beringa i wylądowali w miejscowości zwanej Gothiskandza (w delcie Wisły). Po upływie panowania pięciu królów, Goci, pod wodzą Filimera udali się na południe, przechodząc przez urodzajna krainę Oium. W roku 238 n.e. zaatakowali Olbię czym rozpoczęli swoje zdobywcze wyprawy sięgające nawet Peloponezu, Cypru, Rodos i Krety
- W II i III w. ludność kultury wielbarskiej w wyniku ekspansji osadniczej na tereny zajęte przez ludność kultury zarubinieckiej dała początek kulturze czerniachowskiej
-Ryszard Wołągiewicz wydzielił sześć stref kultury wielbarskiej:

strefa A - nad dolna Łabą i Odrą. Z tej strefy pochodzą najwcześniejsze cmentarzyska w Pruszczu Gdańskim, Nowym Targu i Czarnówku.

strefa B - wybrzeża Bałtyku na Pomorzu wschodnim i środkowym. W fazie B2/C1 w tej strefie przestają być użytkowane wcześniejsze cmentarzyska. Podobnie dzieje się w strefie C

strefa C - Pojezierze Kaszubskie, Krajeńskie i północna Wielkopolska.

strefa D - pojezierze Iławskie do okolic Olsztyna. Funkcjonują w niej cmentarzyska dużo młodsze od A.

strefa E - prawobrzeżne Mazowsze i Podlasie
strefa F - Wołyń i Polesie. Funkcjonują w niej najpóźniejsze cmentarzyska

- W fazie C1 kultura Wielbarska wycofuje się z północnej Wielkopolski, która zostaje ponownie zajęta przez kulturą przeworską
- W fazie B2/C1 i C1a rozpoczyna ekspansję na południowy wschód i osiąga najszerszy zasięg terytorialny
-przyniesione prze Gotów na Pomorze idee kamiennych kręgów i kurhanów wiankowych (Wołągiewicz wyróżnia kilka typów: kurhany z wieńcem nie przylegającym do jądra; z wieńcem przylegającym do jądra; z wieńcem wewnętrznym)
- nie ma zwyczaju wkładania do grobów elementów uzbrojenia, ani też przedmiotów żelaznych
- Obrządek szkieletowy ma charakter birytualny

WOJNY GALIJSKIE
- wojna prowadzona przez Juliusza Cezara o nowe prowincje dla Rzymu z Galią
- przeciwnikiem Cezara byli nie tylko Celtowie, ale i książę swebski Ariowist
- Ariowist został on wezwany przez Sekwanów do pomocy w walce przeciw Eduom
-następnie Swebowie wyruszyli na południe zagrażając Helwetom
-Helweci opuścili swoje terytoria i w sile 368 tys. wywędrowali do Galii chcąc osiedlić się nad Atlantykiem Doszli do terytoriów Sekwanów, gdzie zostali zaskoczeni przez Juliusza Cezara. Po bitwie pod Bibracte musieli wrócić ( w liczbie 110 tys.) na opuszczone przez siebie terytoria i odbudować spalone własnoręcznie swoje wsie
- Ariowist urósł w siłę i starł się z Cezarem pod Miluzą-przegrał
- Cezar pobił też Belgów i podjął dwie wyprawy za Ren i dwie wyprawy na Brytanię. Miały one jednak charakter propagandowy, gdyż Cezar nie miał wówczas zamiaru podbijać Germanów
-Cezar oblegał 2 duże oppida Gergowia(bezskutecznie)i Alesja(zamknął dojścia pożywienia-głód)
-wojna trwała 9 lat. Pokonano 300 ludów, zdobyto 800 miast i miasteczek
-Cezar opisał te wyprawy w 46 r. p.n.e.

CHRONOLOGIA OKRESU RZYMSKIEGO

B1a- 0 - 25/30
B1b- 25/30 - 50/55
B1c- 50/55 - 80
B2a- 80 - 110/120
B2b- 110/120 - 150/160
B2c
B2/C1- 150 - 200
C1a- 150/160 - 220/270
C1b- 220/230 - 260/270
C2- 260/270 - 300/310

C3- 300 - 350/377
D- 320 - 450 (375-450)
C3/D1-D2- 300 - 410/420
D1- 360/370 - 400/410
D2- 380/400 - 440/450
D2/D3- 430/440 - 470/480
D3- 450 - 480/490
D3/E- 470 - 500/510

ŹRÓDŁA PISANE
- Juliusz Cezar(100-44p.n.e.) Wojna Galijska-opisał wojny z Celtami i zwyczaje German
-Tytus Lidiusz-opisał wyprawy Druzusa w głąb Germanii, oraz podbicie pierwszych German po lewej i prawej stronie Renu
- Strabon (64 p.n.e. - 23 n.e.), geograf grecki, autor Geografii, w której zawarł m.in. opis Europy, wymienił germanów nadreńskich, pomiędzy Renem a Łabą, Swebów i Kwadów, Las Hercyński, wspomniał też, że sprzymierzeńcami Markomanów byli Lugiowie, zamieścnił też wzmiankę o klęsce Warusa i tryumfie Germanika
- Welejusz Paterculus (20 p.n.e. - ? n.e.), również pisze o klęsce Warusa i tryumfie Germanika, o wyprawach nad Łabę w 4 r. n.e., opisuje plemiona Markomanów
-Pliniusz Starszy (23/24 - 79), Naturalis Historia, jedyne jego dzieło, które zachowało się do naszych czasów, w postaci 37 ksiąg. Wiadomo także o jego innym, dwudziestotomowym dziele opisującym walki z Wandalami. Wymienia także plemiona germańskie:

• Wandalowie: Burgundzi, Warnowie, Harinowie, Goci

• Ingwaonowie: Germanie zachodni, Cymbrowie, Teutoni, Houci

• Istwaonowie: Germanowie północni

• Hermninowie: Germanie wschodni, Swebowie

• Hermundurowie: Hattowie, Heruskowie

• Heucynowie i Bastarnowie, sąsiedzi Daków

Wymienia także rzeki:

• Gutarus - Bregoła

• Wistla/Wiskulus - Wisła

• Albis - Łaba

• Wzurgis - Wezera; Ren-itd.

W jego Naturalis Historia pojawia się informacja o wyprawie Ekwity rzymskiego nad dolna Wisłę w celu przywiezienia dużej ilości bursztynu. Wyprawa ta była jedną z trzech wypraw propagandowych podjętych za cesarza Nerona. Pozostałe dwie to wyprawa na Kaukaz i do źródeł Nilu
-Publiusz Korneliusz Tacyt (55 - 120 n.e.), jego dzieła to Annales i Historiae, czyli Roczniki i Dzieje. W Rocznikach opisał wyprawy Germanika oraz historię wzlotu i upadku potęgi Marboda, króla Markomanów. Tacyt napisał też dzieło Germania, zawierające opis geograficzny i opis ludów germańskich, począwszy od Renu a skończywszy na Bugu, gdzie stacjonowali Wenetowie.
- Klaudiusz Ptolemeusz (84 - 165 p.n.e.), geograf, napisał Podręcznik Astronomii, w którym dał położenie geograficzne poszczególnych części świata. Jego stopniu geograficznemu odpowiada ⁴/₅ naszego stopnia. Dla Europy stworzył 11 map. Granicą między Germanią a Sarmacją jest dla niego Wisła, wzdłuż której mieli osadzić się Frugiundowie. Kilka plemion celtyckich (Lugiowie, Burowie), miało występować na Morawach. Wspomina o najdalej wysuniętym na północ obozie rzymskim - Kalisii
- Kasjusz Dion (162/163 - 230 n.e.), autor Historii Rzymskiej w 80 księgach, powtórzył w niej wszystkie informacje o germanach, wspomina, że odłam Wandalów przybył do Dacji i tam miał się osiedlić. Na jej północnej granicy występowały ślady kultury przeworskiej
-Dexippos-ok.210-270/275- autor ,,Historii Gockich nad Dunajem'' -opisuje również walki Aureliana z Wandalami. Pisze również o ich siedzibach
-Julian Aposstat- opisuje swe utarczki nad Renem z Alamanami ok. 100 lat po utracie Limesu. Pisze o nich z obrzydzeniem
-Amianus Marcelinus (330 - 395/400), jako jedyny może się mierzyć z Tacytem; napisał Dzieje rzymskie. Zachowane księgi dotyczą trzeciej ćwierci IV wieku n.e., do bitwy pod Adrianopolem. Zawierają również pierwszy opis Hunów, opisy najazdów Gotów na prowincje małoazjatyckie i greckie
- Anonim, Historia Augustina - żywoty 30 cezarów od Hadriana do Karinusa (117/138 - 283/285)
- Zosimos, Nowa Historia - opis m.in. najazdów Gotów znad Morza Czarnego i splądrowania Rzymu przez Wizygotów w 410 r. n.e.

7

---