BARIERY WYSTĘPUJĄCE W PROCESACH TRANSFORMACJI USTROJOWEJ POLSKIEJ GOSPODARKI W LATACH 90.

WYKŁADAJĄCY:

.

I.POJĘCIE GOSPODARKI NARODOWEJ.

Gospodarkę narodową definiuje się jako zbiór różnych elementów stanowiących całość, w której ustalają się między tymi elementami relacje i sprężenia, dzięki którym każdy element zostaje powiązany z pozostałymi. W ekonomi pojęcie gospodarki narodowej jest używane do podkreślenia nieregionalnego charakteru działalności gospodarczej jako makrosystemu społeczno- ekonomicznego w odróżnieniu od pojęcia makrosystemów- przedsiębiorstw, gospodarstw domowych oraz do przeciwstawienia gospodarki danego kraju gospodarce zagranicznej.

Determinują ją różnorodne czynniki, zwłaszcza: położenie geograficzne, środowisko przyrodnicze, bogactwa naturalne, potencjał ludnościowy, potencjał gospodarczy, czynnik międzynarodowy, a wszystkie te czynniki są uwarunkowane historycznie i ustrojowo.

Struktura gospodarki narodowej.

Są to wszystkie więzi łączące różne elementy gospodarki w jedną całość oraz udział owych elementów całokształcie gospodarki narodowej. Elementami gospodarki narodowej są jej poszczególne części składowe i rodzaje działalności społeczno- gospodarczej. W analizie struktury gospodarki można stosować różne kryteria klasyfikacyjne, najczęściej ustrojowe, ekonomiczno- organizacyjne i gałęziowe, a także terytorialne.

II. CZYNNIKI WYWIERAJĄCE BEZPOŚREDNI

WPŁYW NA GOSPODARKĘ.

• Inflacja-może źle wpływać na gospodarkę, gdy jest zbyt wysoka. Jest to proces wzrostu poziomu cen wynikający z nadmiernego przyrostu ilości pieniądza obiegowego w stosunku do wzrostu ogólnej masy towarów na rynku krajowym. Jej ograniczenie stanowi ważny przedmiot polityki gospodarczej państw.

• Bezrobocie- rosnące bezrobocie hamuje rozwój gospodarczy. To zjawisko braku miejsc pracy dla osób zdolnych do pracy i jej poszukujących.

• Stopa procentowa- wzrost stopy procentowej powoduje, że pieniądz odpływa z rynku do banków, co oznacza, że podaż pieniądza maleje i zmniejsza się ryzyko inflacji. Ustalenie przez bank centralny stopy procentowej jest jednym ze sposobów realizacji polityki monetarnej kraju.

• Deflacja- zjawisko polegające na ogólnym obniżaniu cen towarów usług, ilości produkcji i miejsc pracy spowodowane zmniejszonym dopływem pieniądza do gospodarki. Zjawisko przeciwne do inflacji.

• Cena- to ilość pieniędzy, za którą można nabyć jednostkę danego towaru lub usługi. Gdy ceny się zwiększają maleje ilość nabywanych towarów i usług, co źle wpływa na funkcjonowanie gospodarki. Wzrost ceny powoduje zmniejszenie wielkości popytu, a obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

III. USTROJOWE UWARUNKOWANIA GOSPODARKI

NARODOWEJ.

Wiążą się przede wszystkim z dominującym w danej gospodarce typem stosunków własnościowych oraz rolą państwa i mechanizmów rynkowych w funkcjonowaniu i rozwoju społeczno- gospodarczym. Stosunki własnościowe wyznaczają kształt działalności społeczno- gospodarczej, w szczególności zaś interesy (indywidualne, grupowe, a w odniesieniu do całej gospodarki też narodowe), które w praktyce ujawniają się poprzez interesy ekonomiczne i polityczne (indywidualne, grupowe, narodowe). Stosunki własnościowe rozumiane szeroko określają nie tylko, do kogo należą środki i wytwory produkcji w gospodarce, mówią również, w jakich konkretnych formach społecznych przebiega realizacja władania środkami produkcji oraz w jaki sposób właściciel kieruje nimi, zarządza i dysponuje. Stosunków własności i ściśle przez nieokreślonych interesów ekonomicznych nie można, zatem rozpatrywać w oderwaniu od problemu władzy. Ponieważ kto włada środkami produkcji, ten decyduje o sposobie i celu och użycia, ten również kreuje określone cele władzy i tą władzę sprawuje. W polskiej gospodarce występuje wieloukładowa struktura własnościowa, w której występują różne typy przedsiębiorstw: państwowe, prywatne, komunalne, spółdzielcze, samorządowe oraz o mieszanej formie własności. W 1997 r. na przedsiębiorstwa sektora państwowego przypadało ok. 33% ogólnego zatrudnienia i ok. 58% majątku produkcyjnego, natomiast na przedsiębiorstwa prywatne odpowiednio ok. 66% i 42%.

Różnice między gospodarką w socjalizmie (planową), a gospodarką w kapitalizmie (rynkową).

1. gospodarka planowa-charakterystyczny dla socjalizmu model zarządzania gospodarką, w którym jedynym lub dominującym regulatorem produkcji i podziału jest system wzajemnie powiązanych planów gospodarczych (rocznych, wieloletnich i perspektywicznych), zawierających podejmowane na szczeblu centralnym bieżące i przyszłościowe decyzje gospodarcze. Gospodarka planowa eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze, dokonuje się na nim tylko obrót dobrami konsumpcyjnymi (produkcyjne podlegają centralnemu rozdzielnictwu),a i w tym zakresie jest on sterowany przez państwo, które decyduje o ich podaży, cenach, a w pewnym stopniu także i popycie ( regulacja dochodów gospodarstw domowych). Kilkudziesięcioletnia historia istnienia gospodarki planowej w kilku krajach na świecie wykazała jej nieefektywność porównaniu z alternatywnym regulatorem, jakim jest rynek,

2. gospodarka rynkowa - system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa. W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, oraz dla kogo, podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych, co do ich kształtowania się w przyszłość. Decyzje te mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku z ustalaniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem lub zmianą ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograniczeniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp. Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa, pozbawiona całkowicie wpływu państwa, taka jednak współcześnie nie istnieje. Podstawą gospodarki rynkowej jest prywatna własność czynników wytwórczych.

IV. CHARAKTER ZMIAN W GOSPODARCE W LATACH 90-TYCH.

1. Transformacja ustrojowa w gospodarce polskiej.

Był to ogół radykalnych zmian w systemie funkcjonowania gospodarki polskiej, związanych z przejściem od systemu gospodarki planowej do gospodarki rynkowej. Transformacja została zapoczątkowana we wrześniu 1989 r. wraz z powołaniem pierwszego niekomunistycznego rządu w powojennej Polsce, na którego czele stanął Tadeusz Mazowiecki. Zmiany w systemie funkcjonowania gospodarki nazwano PROGRAMEM BALCEROWICZA- od nazwiska ówczesnego wicepremiera i ministra finansów L. Balcerowicza. Głównymi celami było doprowadzenie do wewnętrznej wymienności złotego, zrównoważenie budżetu państwa i sprawowania kontroli polityki monetarnej, utrzymanie stabilnego kursu wymiany walut, zwalczenie inflacji i szybka prywatyzacja. Zmierzały one do stworzenia warunków przywrócenia zachwianej kryzysem lat 80-tych równowagi rynkowej, zahamowania i obniżenia „galopującej” inflacji oraz powszechnego wprowadzenia w gospodarce polskiej mechanizmu rynkowego w ramach takich podstawowych segmentów rynku, jak: rynek dóbr i usług, rynek kapitałowy oraz rynek pracy. Wymagało to wprowadzenia radykalnych zmian w funkcjonowaniu zarówno gospodarki jako całości, jak i w funkcjonowaniu poszczególnych podmiotów gospodarczych obecnych na rynku. Ze zmianami tymi wiąże się relacja takich zasadniczych cząstkowych procesów jak:

• Deregulacja (ograniczenie bezpośredniej ingerencji państwa w funkcjonowanie rynku).

• Deetatyzacja (wycofanie się państwa z bezpośredniego prowadzenia działalności gospodarczej).

• Liberalizacja (powszechne wprowadzenie mechanizmu rynkowego w gospodarce i równości wszystkich podmiotów gospodarczych).

• Prywatyzacja ( zwiększenie roli i udziału przedsiębiorstw prywatnych gospodarce).

• Komunalizacja (przekazywanie majątku państwowego samorządom terytorialnym).

• Komercjalizacja (powszechne egzekwowanie ekonomicznej odrębności wszystkich przedsiębiorstw, co sprzyja powstawaniu rozwojowi konkurencji rynkowej).

• Restrukturyzacja (radykalne zmiany w strukturze majątkowej, kapitałowej, produkcyjnej oraz w strukturze zatrudnienia przedsiębiorstw, mające na celu ich dostosowanie do zmienionych warunków funkcjonowania).

Praktyczne wdrażanie wymienionych zmian w gospodarce Polski zapoczątkowano 1 stycznia 1990 r., wraz z wejściem w życie pakietu 10 podstawowych ustaw regulujących wprowadzenie „nowego ładu gospodarczego”, gospodarczego uchwalonych przez Sejm i Senat oraz podpisanych przez prezydenta w grudniu 1989r.

2. Bariery występujące w procesach transformacji polskiej gospodarki.

Bariery te można ująć w cztery grupy:

• Bariery biurokratyczne- opieszałość, korupcja, brak kompetencji urzędników, nadmierna i wciąż rosnąca ich liczba na szczeblu rządowym i samorządowym oraz związane z tym rosnące wydatki na ich utrzymanie.

• Bariery prawne -brak regulacji prawnych własności nieruchomości, niejasność przepisów i sprzeczności w tych przepisach oraz ich niestabilność, brak przepisów wykonawczych zbyt późne ich ustalanie.

• Bariery ekonomiczno-finansowe- brak zasobów gotówkowych pracowników niedostateczny napływ kapitału zagranicznego wzmacniający potencjał społeczno-gospodarczy kraju, zbyt skomplikowane procedury wyceny majątku państwowego opóźniające procesy prywatyzacyjne, wysokie stopy inflacji i bezrobocia, trudna sytuacja ekonomiczna wielu przedsiębiorstw, brak dostępu do kredytów i zbyt wysokie ich oprocentowanie.

• Bariery systemowe i społeczno- psychologiczne- przyzwyczaje-

-nia wielu kategorii ludzi do względnego bezpieczeństwa socjalnego i ekonomicznego

bez oglądania się na jego wielorakie skutki, postawy roszczeniowe w stosunku do

państwa, które w przeszłości przejęło obowiązek troszczenia się o dobrobyt

szerokich kręgów społecznych, degeneracja indywidualnej przedsiębiorczości

polegająca m.in. na unikaniu ryzyka i odpowiedzialności, wierność dogmatom

ideologicznym socjalizmu etatystycznego, egalitaryzm, zwłaszcza w sferze podziału,

lekceważenie prawa i degradacja etyki gospodarczej jako pozostałości powszechnie

występujących zjawisk w przedsiębiorstwach państwowych uznawanych za niczyje,

wąsko pojmowany konsumeryzm, sobkostwo, prywata, fetyszyzacja dóbr

materialnych itp.

Realizacji transformacji polskiej gospodarki, której programowym celem jest stworzenie rozwiniętej- kapitalistycznej gospodarki rynkowej towarzyszą liczne deformacje powodujące m.in., że tworzony system jest często określany „wilczym kapitalizmem”, a więc systemem, w którym na powierzchni znaleźli się mafiozi i ludzie bezwzględni. Warto podkreślić następujące przedsięwzięcia zalecane przez M.G. DÖNHOFF, które mogłyby skutecznie przeciwdziałać powstawaniu wymienionych deformacji związanych z tworzeniem w Polsce systemu rozwiniętej gospodarki rynkowej: odejście od bezkrytycznego idealizowania rynku funkcjonującego bez żadnych etycznych granic, stopniowe, a nie szybkie, zgodne z zaleceniami zachodnich doradców, przechodzenie od gospodarki planowej do rynkowej, przywiązywanie dużej wagi do profesjonalnego interwencjonalizmu państwowego, przeciwdziałanie biurokracji i nieakceptowanie tezy, że wystarczy tylko uwolnić ceny, a rynek spowoduje samoczynne zrównoważenie gospodarki.

3)Podstawowe założenia i rezultaty realizacji transformacji polskiej gospodarki

WYRÓŻNIENIE	LATA
		1993	1994	1995	1996	1997	1997	(1993= 100)
Ludność (przeciętnie w roku, w tys.)	38459	3857	38725	38868	39014	101,4	100,5
Pracujący w gospodarce narodowej(w tys.)	14950	14900	15000	15200	15500	103,7	109,0
Produkt krajowy brutto (rok poprzedni= 100, ceny stałe)	104,0	104,5	105,0	105,2	105,5	121,8	127,4
Społeczna wydajność pracy (tys.zł,ceny stałe)	37396	39210	40896	42456	43924	117,5	116,9
Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej(rok poprzedni=100,ceny stałe)	101,1	101,5	102,8	103,0	103,1	110,8	117,3
Przeciętna emerytura i renta pracownicza (rok poprzedni=100,ceny stałe)	97,0	106,5	101,4	103,1	101,0	112,5	115,7
Spożycie (rok poprzedni=100, ceny stałe)	105,6	103,1	103,3	103,6	114,3	122,0
W tym prywatne (rok poprzedni=100,ceny stałe)	106,0	103,5	103,5	104,0	104,0	115,9	124,7
Inwestycje (rok poprzedni=100, ceny stałe)	104,5	106,0	107,0	108,0	108,0	132,4	184,4
Export (wdł. PKB, rok poprzedni=100, ceny stałe)	101,0	106,0	107,0	108,0	109,0	133,5	172,2
Import (wdł. PKB, rok poprzedni=100, ceny stałe)	110,0	102,5	104,0	105,2	106,0	118,o	213,3
Indeks cen konsumpcyjnych(XII/XII)	137,6	123,6	116,1	112,0	108,7	174,7	232,8
Dochody budżetu państwa(rok poprzedni=100, ceny stałe,wdł. Delatora PKB)	112,3	105,3	104,3	104,8	105,5	121,4	117,4
Wydatki budżetu państwa (rok poprzedni=100, ceny stałe, wdł. Delatora PKB)	100,7	108,0	108,4	101,8	102,1	121,7	112,6
Deficyt budżetowy możliwy do sfinansowania (w relacji do PKB)	2,8	3,7	3,3	2,8	2,5	x	[1,4]
Dług publiczny (w relacji do PKB)	85,6	77,7	76,9	74,1	72,4	x	[45,5]
Stopa bezrobocia (stan na koniec okresu,wdł. Prognozy CUP)	15,7	17,2	16,7	15,6	14,0	x	[10,3]
Saldo rachunku bieżących obrotów handlu zagranicznego (zagranicznego relacji do PKB)	-2,7	-2,1	-1,7	-1,7	-1,5	x	[-11,1]

Większość prezentowanych w tablicy wskaźników świadczy o pomyślnej realizacji założeń transformacji polskiej gospodarki. Obawy może wzbudzać kształtowanie się wskaźników dotyczących: zbyt wysokiej dynamiki importu, indeksu cen dóbr konsumpcyjnych, wskaźnika długu publicznego, ujemnego salda bieżących obrotów handlu zagranicznego oraz wielu wskaźników świadczących o wyraźnym regresie w postępie społecznym.

Bariery te to:

• Rosnące bezrobocie, które na początku 2001 r. przekroczyło już 2,5 mln. osób, nie licząc bezrobocia na wsi. Ponad 80% bezrobotnych utraciło prawo do pobierania zasiłku i praktycznie zostało pozbawionych niezbędnych środków do normalnej egzystencji.

• Duże i stałe rosnące ubóstwo obywateli. Ponad 50% Polaków żyje poniżej minimum socjalnego. Coraz trudniejsza jest sytuacja życiowa rencistów i emerytów.

• Pogłębienie się procesu rozwarstwienia dochodowego i majątkowego obywateli, które według wielu ocen należy do jednych z wielu w Europie. Rozwarstwienie to ma charakter konfliktogenny i stanowi istotną barierę rozwoju społeczno- gospodarczego współczesnych państw.

• Pogłębienie się regresu w budownictwie mieszkaniowym. Przed 1990 r. budowano prawie 300 tys. Mieszkań rocznie, a obecnie tylko 80 tys. i to w dodatku tylko dla najbogatszych obywateli.

• Drastyczne ograniczenie dostępu wiejskich dzieci do wyższych uczelni. Zaledwie 3% studentów pochodzi ze wsi. Przed 1989 rokiem było ich ponad 15%

• Rozszerzenie się wtórnego analfabetyzmu. Z badań opinii społecznej wynika, że ponad 80% Polaków nie przeczytało w ostatnich latach ani jednej książki. Jest to efekt komercjalizacji oświaty, kultury i sztuki oraz coraz większego zubożenia społeczeństwa.

• Deficyt w rachunku obrotów bieżących przekracza 8% PKB, a zadłużenie zagraniczne przekracza 60 mld. USD. Według oceny CEFTA Polska ma wśród krajów tej organizacji najwyższy poziom długu zagranicznego, natomiast dług wewnętrzny przekracza 155 mld.zł., co spotyka się zarówno ze strony krajowych, jak i zagranicznych ekspertów z bardzo krytyczną oceną.

• Praktycznie utrata suwerenności gospodarczej w bankowości, gdzie inwestorzy zagraniczni wykupili już ponad 70% aktywów wszystkich polskich banków i w coraz większym stopniu opanowują polskie rynki finansowe, a ponad 90% polskiej prasy stała się własnością zagranicznych koncernów, które wprowadziły własną rygorystyczną cenzurę i w zasadzie nie publikują opinii opozycji rządowej.

• Stopniowo likwiduje się kluczowe gałęzie przemysłu ciężkiego- górnictwo węglowe oraz hutnictwo żelaza, a także wszelkie przemysły energochłonne i materiałochłonne. Najczęściej nie uwzględnia się faktu, że także te gałęzie przemysłu mogą być ekonomicznie efektywne i przynosić zyski, jeśli po ich zmodernizowaniu gospodaruje się racjonalnie i jeśli są one nowoczesne. Inwestorzy zagraniczni uczestniczący w prywatyzacji polskich przedsiębiorstw doprowadzili do prawie całkowitej likwidacji zaplecza naukowo- technicznego, co nie mogło pozostać bez wpływu na konkurencyjność polskich wyrobów na rynkach zagranicznych.

• Nastąpił regres w służbie zdrowia. Ubogie społeczeństwo zmuszone zostało do pełnej odpłatności za wiele lekarstw i do opłacania wielu podstawowych usług medycznych. Tak, więc reforma służby zdrowia zamiast poprawić warunki korzystania z usług tej służby w rzeczywistości znacznie je pogorszyła.

Pomimo początkowych olbrzymich kłopotów związanych ze zmianą ustroju gospodarczego (recesja gospodarcza, bezrobocie, problemy z budżetem państwa i duży przyrost wydatków na świadczenia społeczne) udało się w latach 1990-1998 doprowadzić do znacznej poprawy jakości polskich wyrobów, uzyskać dobre wyniki w handlu zagranicznym, obniżyć inflacje, usprawnić system bankowy, osiągnąć bardzo duży wzrost gospodarczy oraz rozpocząć zmianę systemu podatkowego. W ciągu dwóch lat powstało około 600 tys. przedsiębiorstw prywatnych, co oznaczało 1,5 mln. nowych miejsc pracy. Wynegocjowano korzystne warunki kredytowe w europejskich i światowych instytucjach finansowych.

IV. WNIOSKI

Poważnego przedyskutowania wymagało problemów wymaga wiele problemów dokonywanej transformacji ustrojowej i postawienie na nowo wielu pytań o sens pracy i produkcji, o granice władzy, o istotę postępu i demokracji, a także dotyczących wielu negatywnych zjawisk społecznych fetyszyzmu towarowego i pieniężnego, które nieuchronnie towarzyszą gospodarce rynkowej opartej na własności prywatnej.

Do okoliczności, które hamowały i dalej hamują proces urynkowienia gospodarki należy zaliczyć przede wszystkim:

1. Nieprzezwyciężenie do końca silnych układów monopolistycznych i niestworzenie struktur i układów konkurencyjnych we wszystkich sferach gospodarki.

2. Niekonsekwentne stosowanie wobec przedsiębiorstw monopolistycznych polityki antymonopolowej, niedostateczne zasoby kapitału pieniężnego jako podstawowej przesłanki rozwiniętej gospodarki rynkowej.

3. Stosunkowo niska skłonność przedsiębiorców prywatnych i państwowych do inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych.

V. BIBLIOGRAFIA

1. Prof. dr hab. Mieczysław Syrek- „Makroekonomia”, WSZMIJO, Katowice.

2. Makro i Mikro Ekonomia- Stefan Marciniak, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 1998.

3. Historia Gospodarcza Świata- Jan Szpak, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

Warszawa 1997.

4. Encyklopedia multimedialna PWN.

5. Internet.

11

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---