Finanse

Podręczniki: „Podstawy finansów. Wybrane elementy”, S. Korenik

„Finanse publiczne”, S. Owsiak

09.10.2001

Pieniądz - to powszechnie uznawany środek wymiany dóbr i usług.

1. FUNKCJE PIERWOTNE PIENIĄDZA:

1. Pieniądz jest środkiem wymiany, tzn. odrywa operację zakupu od operacji sprzedaży

2. Pieniądz jest środkiem płatniczym, tzn. że zwalnia ze zobowiązań; w szczególności pieniądz zwalnia ze zobowiązań publiczno - prawnych, czyli najczęściej ze zobowiązań podatkowych, celnych, a także opłat na rzecz podmiotów publicznych

3. Pieniądz jest środkiem tezauteracji (oszczędzania i gromadzenia bogactwa)

4. Pieniądz jest miernikiem wartości, wartość wyrażona w pieniądzu nosi nazwę ceny

5. Pieniądz jest towarem, tzn. można go kupować lub sprzedawać

2. FORMY PIENIĄDZA I JEGO POSTACIE:

• kamienie

• bryły soli

• pieniądz kruszcowy

• pieniądz papierowy powiązany z kruszcami

• pieniądz papierowy

• pieniądz elektroniczny niepowiązany z żadnym dobrem

ZASADNICZE FORMY PIENIĄDZA:

1. pieniądz gotówkowy (bilon i banknoty)

2. pieniądz bezgotówkowy

Ad. 1

Pieniądz gotówkowy, zwany pieniądzem zdawkowym; do niedawna takim pieniądzem był głównie bilon. Zdawkowość polegała tu na tym, że pieniądz w tej formie nie pełnił wszystkich swoich funkcji, np.: w Niemczech można odmówić przyjęcia zapłaty w bilonie, jeżeli kwota transakcji przekracza 20 DM; w Polsce nie można za pomocą gotówki regulować niektórych zobowiązań publiczno - prawnych np.: podatku od towarów i usług.

Ad. 2

Pieniądz bezgotówkowy to również pieniądz papierowy w postaci różnych dokumentów poświadczających dokonywanie przelewów bankowych i pieniądz elektroniczny - spełnia najczęściej wszystkie swoje funkcje, jest preferowany przez władze monetarne poszczególnych krajów (lub instytucji ponad narodowych), wynika to z faktu łatwości kontrolowania obiegu tej formy pieniądza.

Ponieważ pieniądz jest obecnie w gospodarce światowej efektem umowy społecznej, uznawanej w skali globalnej i nie jest on powiązany z żadnym dobrem, więc tym istotniejsze znaczenie ma zaufanie do pieniądza i do instytucji monetarnych. Dlatego też rozpatrując znaczenie pieniądza w gospodarce (danego kraju, związku państw czy w gospodarce światowej) musimy brać pod uwagę oczekiwania społeczne związane z pieniądzem. Szczególne znaczenie mają tu oczekiwania inflacyjne. Zjawiska pieniężne rozpatrujemy więc w kontekście wysokich i niskich oczekiwań inflacyjnych.

Drugą kategorią, którą należy uwzględnić analizując zjawiska pieniężne jest stopień agregacji pieniądza i odpowiadająca mu prędkość cyrkulacji.

M₀ V₀

M₁ V₁

M₂ V₂

M₃ V₃

M₀ - gotówka w obiegu, czyli bilon i banknoty, tzw. pieniądz wielkiej mocy

M₁ - to M₀ + depozyty płatne na żądanie

M₂ - to M₁ + depozyty krótkoterminowe, tzn. do 1 roku, a w niektórych systemach monetarnych także depozyty o niskiej wysokości (np. w USA do 100 tys. USD)

M₃ - to M₂ + depozyty długoterminowe + środki niebankowe instytucji finansowych np.: towarzystw ubezpieczeniowych czy funduszy inwestycyjnych

Poszczególnym agregatom pieniężnym odpowiada poszczególna prędkość cyrkulacji. Najwyższa prędkość cyrkulacji jest dla M₀, czyli V₀, a najniższa prędkość cyrkulacji jest M₃ dla V₃.

RÓWNOŚĆ FISHERA:

M X V = P X T

M - masa pieniądza

V - prędkość cyrkulacji (MxV - polityka pieniężna)

P - przeciętny poziom cen (PxT - cele)

T - wolumen transakcji (ilość transakcji)

Równość Fishera ilustruje jak należy regulować podaż pieniądza w ujęciu dynamicznym (M jest to ujęcie statyczne, a MxV - dynamiczne), aby dostosować ją do przewidywanego poziomu aktywności gospodarczej i przewidywanego wzrostu ceny. Niektórzy autorzy formułują to „nie udającego się uniknąć wzrostu cen”.

16.10.2001

NISKIE OCZEKIWANIA INFLACYJNE NOI

W krótkim okresie czasu mamy do czynienia z sytuacją, gdzie prędkość cyrkulacji pieniądza jest stała i ceny są w miarę stałe lub rosną nieznacznie lub nierównomiernie (wzrastają na niektóre dobra i usługi, a na inne się nie zmieniają lub spadają). W takiej sytuacji zadanie władz monetarnych polega na dalszym stabilizowaniu cen (utrzymywanie wysokiego stopnia zaufania do pieniądza) i może polegać na pobudzaniu wzrostu gospodarczego przez umiarkowana emisję pieniądza dostosowana do wzrostu poziomu aktywności gospodarczej.

SFERA ODDZIAŁYWANIA SFERA CELÓW I EFEKTÓW

M x V = P x T

Poziom wzrostu gospodarczego jest najczęściej mierzony współczynnikiem PKB.

WYSOKIE OCZEKIWANIA INFLACYJNE WOI:

Pociągają za sobą wzrost cen; dzieje się tak dlatego, że wysokie - ich spodziewają się nie tylko konsumenci, ale także przedsiębiorcy. Wzrost cen pociąga za sobą wzrost skłonności do oszczędzania. Lokaty długoterminowe w bankach komercyjnych zostają zamieniane stopniowo na lokaty krótkoterminowe o coraz krótszych terminach blokowania środków. Lokaty krótkoterminowe bywają zamieniane na wkłady avista, przestaje być odraczana konsumpcja przez tych, którzy mają oszczędności. To z kolei pociąga dalszy wzrost cen ponieważ znajduje się coraz więcej tzw. gorącego pieniądza na rynku (ten, który chcemy szybko wydać). W tej sytuacji osoby, które nie mają oszczędności maja relatywnie coraz niższe dochody, zaczynają więc wywierać presję na władze monetarne, aby zwiększyły podaż pieniądza. Jeżeli władze monetarne ulegną tej presji, to mamy moment 4. Na tym etapie inflacja może być duża lub galopująca, czyli wynosząca od 20% do 10%. W tym okresie wzrostowi cen i wzrostowi podaży pieniądza towarzyszy najczęściej wzrost gospodarczy rozumiany jako wzrost zawieranych transakcji. Jednak wzrost podaży pieniądza najczęściej pociąga dalszy wzrost cen, który pociąga następne naciski płacowe, co nazywane jest spiralą inflacyjną. Spirala ta prowadzi do hiperinflacji, czyli inflacji rzędu kilkuset procent, pieniądz zaczyna krążyć jeszcze szybciej, bo pracownicy zamiast wynagrodzeń miesięcznych żądają przyśpieszonych wypłat. W efekcie tych działań następuje zatrzymanie wzrostu gospodarczego, a następnie załamanie wzrostu gospodarczego. Wynika to z faktu, że przedsiębiorstwa odraczają sprzedaż dóbr i usług, bo każdy następny dzień gwarantuje wyższe zyski.

Rozpoczyna się kryzys podaży (zbyt niska w stosunku do oczekiwań rynku, a to automatycznie pociąga dalszy wzrost cen). W sytuacji ekstremalnej może nastąpić całkowite odejście od pieniądza krajowego na rzecz różnych jego substytutów, co przekreśla możliwości bieżącego sterowania gospodarką przez władze publiczne.

Sytuacja ta miała miejsce w latach 80-tych.

Jak zapobiec galopującej inflacji ?:

1. rosną ceny i oczekiwania inflacyjne;

2. rośnie skłonność do konsumpcji, a zmniejsza do oszczędzania

(W warunkach WOI działania władz monetarnych powinny polegać przede wszystkim na zwiększaniu zaufania do pieniądza poprzez zwiększenie skłonności do oszczędzania. Można powiedzieć, że władze monetarne wpływając na zmniejszenie prędkości cyrkulacji pieniądza zmniejszają podaż pieniądza w ujęciu dynamicznym. Wpływa to stabilizująco na wzrost cen, chociaż może pociągać za sobą spadek aktywności gospodarczej. W tym momencie następuje ograniczenie konsumpcji, spadek dochodów realnych ludności, ale zjawisko to ma charakter przejściowy i w warunkach determinacji władz monetarnych w realizacji celu anty inflacyjnego może potrwać kilka lub kilkanaście miesięcy, zależnie od tego jak głębokie są oczekiwania inflacyjne.)

• podwyższenie stóp procentowych do kilkuset procent

• wprowadzenie wymienialności pieniądza (wewnętrzną)

rodzaj polityki pieniężnej / instrumenty	EKSPANSYWNA (zwiększanie podaży pieniądza)	RESTRYKCYJNA(zmniejszanie podaży pieniądza)
stopy %	↓	↑
operacje otwartego rynku	SKUP	SPRZEDAŻ
stopa rezerw obowiązkowych	↓	↑

Operacje otwartego rynku - sprzedaż lub skup przez bank centralny publicznych papierów wartościowych.

Publiczne papiery wartościowe - obligacje lub bony skarbowe lub inne papiery wartościowe o przewidywalnej stopie zwrotu kapitału emitowane przez jednostki publiczne, czyli rząd lub jednostki samorządu terytorialnego.

Stopa rezerw obowiązkowych - część wkładów w bankach komercyjnych, z której nie może być prowadzona akcja kredytowa. Najczęściej przechowywana jest w banku centralnym.

Stopy procentowe - w uproszczeniu są kosztem kredytu banków komercyjnych w banku centralnym.

23.10.2001

NIESKUTECZNOŚĆ STÓP PROCENTOWYCH JAKO INSTRUMENTÓW POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

STOPY PROCENTOWE - mają zarówno ograniczone znaczenie pobudzające dla gospodarki (czyli ograniczone znaczenie ekspansywne), ale także ograniczone znaczenie w walce z inflacją czy w ogóle z podażą pieniądza (ograniczone znaczenie restrykcyjne). Stopy procentowe silnie oddziałują na rynek konsumpcji niż na rynek inwestycji. Wynika to z następujących powodów:

1. wielcy inwestorzy (wielkie przedsiębiorstwa) oraz monopoliści mogą najczęściej przerzucać wysokie stopy procentowe, czyli wysokie koszty kredytu w ceny swoich wyrobów;

2. małe przedsiębiorstwa (drobni inwestorzy) mogą być zmuszeni do zaciągania drogich kredytów na kontynuację rozpoczętych już inwestycji lub na niezbędne inwestycje remontowo - modernizacyjne;

3. systemy podatkowe pozwalają najczęściej ograniczać restrykcyjność stóp procentowych poprzez umożliwienie wpisywania odsetek od zaciągniętych kredytów w koszty działalności gospodarczej;

4. stopy procentowe nawet wysokie mogą być niższe lub niewiele wyższe niż oczekiwania inflacyjne - mówi się w tym kontekście o nominalnych i rzeczywistych stopach procentowych;

5. możliwy jest międzynarodowy przepływ kapitału, gdy stopy procentowe są zbyt wysokie w kraju, możliwe jest zaciągnięcie kredytu w walucie obcej, która jest tańsza; możliwy jest napływ przy wysokich stopach procentowych kapitału spekulacyjnego z zewnątrz kraju, czyli dodatkowego pieniądza na rynek, co również może niweczyć cele inflacyjne.

DOCHÓD = PRZYCHÓD - KOSZTY (będzie na egzaminie)

1. PODATEK:

2. PODATEK 30%

Im niższe są stopy procentowe, im wyższa inflacja i im wyższe oczekiwania inflacyjne, tym niższa skuteczność pobudzająca stóp procentowych. Niższa jest wtedy podaż restrykcyjna.

Ograniczona skuteczność rezerw obowiązkowych wynika z faktów, że instrument ten nie może być używany zbyt często, ponieważ zbyt silnie ingeruje w podstawy finansowe sektora bankowego.

STOPA REZERW OBOWIĄZKOWYCH (jej zmiany) - oddziałuje w taki sam sposób na banki komercyjne, które realizują cele stawiane przez władze monetarne i na takie, które ich nie realizują. W związku z tym ograniczona jest skuteczność osiągania tych celów, a czasami zmiany stopy rezerw obowiązkowych mogą przynieść odrębne (inne) efekty niż zamierzone.

Uważa się, ze najskuteczniejszym instrumentem polityki pieniężnej są operacje otwartego rynku. Mogą one być prowadzone na bieżąco (w praktyce w Polsce kilka razy w tygodniu). Oferta składana przez bank centralny ma wszelkie znamiona oferty rynkowej, a co za tym idzie banki komercyjne mogą na nią odpowiedzieć lub nie. Dzięki tym operacjom można jednocześnie oddziaływać restrykcyjnie na banki mające nadwyżkę pieniężną i pobudzająco (ekspansywnie) na banki, które mają zamrożone aktywa w obligacjach. Te dwie cechy sprawiają, że operacje otwartego rynku są obecnie podstawowym instrumentem polityki pieniężnej we wszystkich w miarę ustabilizowanych gospodarkach na świecie.

Konflikty celów polityki pieniężnej i innych dziedzin polityki gospodarczej.

Nadrzędnym celem funkcjonowania każdego banku centralnego jest stabilizowanie pieniądza krajowego, czyli ograniczenie inflacji. Inne cele gospodarcze mogą być realizowane przez te instytucje, jeżeli nie naruszają celu pierwszego. W związku z tym często występują konflikty ceł. Najczęściej dzieli się je na dwie grupy:

1. konflikty celów wewnętrznych i zewnętrznych;

2. konflikty celów wewnętrznych i wewnętrznych.

Ad. 1

Są to np.: chęć pobudzania eksportu przez obniżanie stóp procentowych, kursu waluty krajowej, ale stoi to w sprzeczności z celami inflacyjnymi. Niski kurs waluty i niskie stopy procentowe mogą pobudzać bowiem inflację.

Np.: CENA EURO:

1. 1 EURO = 4 zł, to 25 EURO

2. 1 EURO = 8 zł, to 12,5 EURO

Najbardziej klasycznym konfliktem tej grupy jest konflikt pomiędzy bezrobociem a inflacją. Na gruncie polityki pieniężnej ten konflikt jest nierozwiązywalny (w większości przypadków). Wynika to z równości Fishera: M x V = P x T

Jeżeli chcemy zwalczać bezrobocie, to staramy się pobudzać transakcje. Więcej transakcji to więcej produktów, do których wytworzenia potrzeba więcej miejsc pracy. W tym celu zwiększamy podaż pieniądza, ale gdy nie dostosujemy tego do przewidywanego wzrostu gospodarczego, to może grozić inflacja. Dzieje się to w przypadku, gdy podaż jest zbyt duża. Mamy sytuację, że spada bezrobocie, ale rośnie inflacja. Analogicznie, kiedy walczymy z inflacją, gdy ona spada to najczęściej rośnie bezrobocie.

POŻYCZKA - to umowa, na mocy której udzielający pożyczkę (pożyczkodawca) zobowiązuje się do przeniesienia na własność biorącego pożyczkę (pożyczkobiorcy) określonej ilości pieniędzy lub rzeczy oznaczonych gotówkowo, a biorący pożyczkę zobowiązuje się zwrócić, w określonym w umowie czasie, tę samą ilość pieniędzy, albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

RÓŻNICE MIĘDZY KREDYTEM A POŻYCZKĄ:

• kredyt udzielany jest na konkretne cele sprecyzowane jednoznacznie we wniosku kredytowym;

• kredyt udzielany jest w formie pieniężnej;

• kredyt wykorzystywany jest zgodnie z warunkami określonymi w umowie kredytowej;

• kredyt jest zawsze oprocentowany, a umowa o kredyt musi mieć postać pisemną.

Pożyczka natomiast może być udzielana w postaci pieniędzy lub rzeczy określonej co do gatunku, nie musi być oprocentowana, a umowa pożyczki nie musi mieć postaci pisemnej.

06.11.2001

FINANSE - ASPEKT METODOLOGICZNY

FINANSE - pochodzi z łacińskiego „firine”, co oznacza kończyć. Początkowo przypisywano to pojęcie orzeczeniom sądowym, które dotyczyły świadczeń pieniężnych, z czasem zaczęto tak określać wszelkie operacje pieniężne. Finanse postrzegano w ujęciu węższym lub szerszym. W ujęciu najwęższym finanse to stosunki pieniężne w sferze podziału. Nie zalicza się tu stosunków w sferze wymiany, ponieważ źródło bogacenia się upatruje się tylko w sferze podziału nowo wytworzonej produkcji, czy usług. W ujęciu szerszym obejmuje zarówno sferę podziału jak i wymiany. Jeszcze szersze pojęcie dotyczy każdego ruchu środków pieniężnych. Najszersze pojęcie - zalicza do nich pewne elementy gospodarki nie mające charakteru pieniężnego, ale zastępujące stosunki pieniężne, np.: szaruard - czyli świadczenie niepieniężne w naturze na czyn społeczno - lokalny.

PODSTAWOWY OBIEG PIENIĄDZA W GOSPODARCE.

W gospodarce narodowej możemy wyróżnić dwa obiegi:

1. w pierwszym przemieszczają się dobra i usługi (w tym praca) i ten obieg nazywa się strumieniem materialnym.

2. Dotyczy przemieszczania się zasobów pieniężnych, jest to obieg finansowy

FINANSE (wg Korenika) - to ogół zjawisk związanych z tworzeniem, czyli emisją a także przepływem, gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych.

FUNKCJE FINANSÓW:

1. alokacyjna

2. redystrybucyjna

3. stabilizacyjna

4. kredytowa

Ad. I

Funkcja alokacyjna zwana także rozdzielczą odnosi się do dokonywania za pomocą strumieni pieniężnych alokacji zasobów w gospodarce narodowej, czyli rozdzielania czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr i usług. Realizowana jest ona zarówno w oparciu o mechanizm rynkowy jak i przez obowiązujące rozwiązania prawno - instytucjonalne. W rezultacie tej funkcji zmienia się rozmieszczenie czynników produkcji w gospodarce narodowej.

Ad. II

Funkcja redystrybucyjna związana jest z ponownym rozdysponowaniem zgromadzonych już zasobów pieniężnych. Wyróżniamy dwa rodzaje redystrybucji:

1. budżetowa - ma charakter nie ekwiwalentny, jest to najczęściej „zabieranie bogatym i dawanie biednym”

2. pozabudżetowa - wynika ona z transferów związanych ze świadczeniami wzajemnymi, nie gospodarczymi odbywającymi się poza budżetem, np.: transfery organizacji charytatywnych. Efektem realizacji tej funkcji jest zawsze korekta dochodów pierwotnych poszczególnych podmiotów.

Ad. III

Funkcja stabilizacyjna związana z wykorzystywaniem przez państwo zjawisk finansowych do realizacji określonych celów makroekonomicznych, np.: wzrost gospodarczy, ograniczenie bezrobocia, dotacji, poprawa bilansu płatniczego. Realizując tę funkcję wykorzystuje się przepływy finansowe do korekty mechanizmu rynkowego.

Ad. IV

Związane z finansowym zasileniem gospodarczym przez bank. Banki komercyjne maja w tym przypadku możliwości kreacji pieniądza bezgotówkowego. Funkcja ta ma również stabilizować wzrost gospodarczy, ale w oparciu o mechanizmy rynku finansowego.

Zasób finansowy - to zgromadzona przez konkretny podmiot określona wartość pieniądza.

Transakcja finansowa - to pojedynczy akt lub operacja gospodarcza, w którym następuje jednorazowy przepływ pieniądza.

CECHY TRANSAKCJI FINANSOWEJ:

1. w ich wyniku nie dokonują się zmiany wartości netto majątku u podmiotów biorących w nich udział, zmienia się tylko struktura składników tego majątku;

2. operacje te odnoszą się w praktyce do zmian między różnymi kategoriami wierzytelności i długów, czyli należności i zobowiązań. W wyniku operacji finansowych następują zmiany aktywów i pasywów.

STRUMIENIE FINANSOWE - to przepływ wartości pieniężnych między podmiotami w danym czasie. Wyróżniamy trzy elementy strumieni:

• zasób wartości

• kierunek ruchu (od kogo do kogo)

• czas w jakim jest dokonywany

wskaźnik: FIR = Fi / PKBi

Fi - strumień finansowy

Struktura finansowa gospodarki narodowej - to relacja między zasobami i strumieniami finansowymi. Strukturę tę należy analizować w dwojaki sposób:

• ilościowy - mający charakter rejestrowania przepływu i gromadzenia zasobów pomiędzy poszczególnymi podmiotami;

• jakościowy - koncentrujący się na przebiegu i jego przyczynach, a także na przyczynach układania się struktury zasobów w określoną sekwencję.

Majątek finansowy - to ogól wszystkich zasobów finansowych, tworzą go pieniądze i wartości zbliżone do pieniądza, np.: weksle, obligacje. Ma on dualny charakter - to znaczy, że występuje zawsze u dwóch podmiotów, z których jeden jest dłużnikiem a drugi wierzycielem.

Gospodarka finansowa - to czynności występujące przy tworzeniu, gromadzeniu i wydatkowaniu zasobów pieniężnych. Jest to pojęcie szersze niż finanse, ponieważ obejmuje:

1. przygotowanie operacji pieniężnych (etap planowania)

2. realizację operacji pieniężnych (etap wykonawczy przypisywany pojęciu finansów)

3. sprawozdanie i ewidencja oraz ocena przebiegu zdarzeń pieniężnych (etap monitoringu)

Polityka finansowa - to świadome oddziaływanie poprzez zjawiska finansowe na zjawiska gospodarcze w celu realizacji określonych korzyści. Może być prowadzona na różnych płaszczyznach:

1. międzynarodowej - prowadzą ją min. Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Centralny USA jako instytucja kreująca podaż pieniądza międzynarodowego jakim jest dolar;

2. polityka finansowa państwa realizowana na szczeblu krajowym poprzez politykę pieniężną, budżetową;

3. polityka finansowa przedsiębiorstwa, budynków, instytucji ubezpieczeniowych i inwestycyjnych.

Planowanie finansowe - to podstawowe narzędzie polityki finansowej, jest realizowany w oparciu o analizę finansową i rachunkowość finansową, których elementem jest sprawozdawczość finansowa.

System finansowy państwa - to zespół powiązanych ze sobą form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych. Tworzą podstawy działalności wszystkich podmiotów gospodarujących i powinien zapewniać realizacje wszystkich funkcji pieniądza.

13.11.2001

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA

System finansowy państwa (wg Pietrzaka i Polońskiego) - jest to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między nie finansowymi podmiotami gospodarczymi, w skład którego wchodzą:

• instrumenty finansowe

• rynki finansowe

• instytucje finansowe

• zasady określające sposób ich funkcjonowania

Dwa podstawowe modele systemu finansowego państwa:

1. system oparty na rynku papierów wartościowych (zw. anglosaski, amerykański);

2. system finansowy bankowo - zorientowany (zw. reńskim, nadreńskim, kontynentalnym, niemiecko-japońskim)

Podstawowe różnice pomiędzy systemem bankowo-zorientowanym a systemem opartym na funkcjonowaniu papierów wartościowych

Wybrane dziedziny i cechy(I, II, III, IV, V)

I. Finansowanie przedsiębiorstw:

1. system oparty na funkcjonowaniu papierów wartościowych:

• znaczna rola finansowana zewnętrznie

• finansowanie zewnętrzne realizowane za pomocą anonimowych rynków kapitałowych

• duża rola przywiązywana do krótkookresowych kontraktów o charakterze pasywnym między przedsiębiorstwem a instytucjami finansowymi

• nie występowanie banków w kapitale przedsiębiorstw

2. system finansowy bankowo - zorientowany:

• dominująca rola finansowania wewnętrznego

• finansowaniem wewnętrznym dominacja indywidualnie ustalonych kredytów bankowych o stałym oprocentowaniu

• stosunki między przedsiębiorstwem a instytucjami finansowymi przybierają postać długookresowych, bliskich stosunków

• w kapitale przedsiębiorstw występują oddziały banków

II. Typy i rola instytucji finansowych:

1. system oparty na funkcjonowaniu papierów wartościowych:

• instytucje charakteryzują się wysoką specjalizacją

• w działalności banku występują kredyty krótkoterminowe

• podatność na powstawanie innowacji finansowych (kreatywność)

2. system finansowy bankowo - zorientowany:

• instytucje charakteryzują się niskim stopniem specjalizacji

• banki mają charakter uniwersalny, dominuje przy tym działalność kredytowa długoterminowa

• mała podatność na innowacje finansowe (zachowawczość)

III. Rynki papierów wartościowych

1. system oparty na funkcjonowaniu papierów wartościowych:

• rozwinięte o dużej dywersyfikacji (zróżnicowania)

2. system finansowy bankowo - zorientowany:

• słabo rozwinięte, słabo zróżnicowane

IV. Polityka Banku Centralnego

1. system oparty na funkcjonowaniu papierów wartościowych:

• dominacja, operacje otwartego rynku

2. system finansowy bankowo - zorientowany:

• przeważa działalność o charakterze refinansowym

V. Mechanizm płatniczy

1. system oparty na funkcjonowaniu papierów wartościowych:

• dominują transfery debetowe (czeki i weksle)

2. system finansowy bankowo - zorientowany:

• dominują transfery kredytowe

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA składa się z czterech zasadniczych ogniw:

1. Instrumenty finansowe - zobowiązanie finansowe i należności finansowe przybierające różne postacie. Mogą mieć one charakter długu lub udziału majątku podmiotu gospodarczego.

2. Rynki finansowe - składa się na nie ogół transakcji związanych z szeroko pojętym obrotem papierami wartościowymi, które stanowią instrument zasilania obrotu gospodarczego. Są to obszary ustawicznej wymiany kredytu i kapitału w gospodarce, ich funkcjonowanie umożliwia nieprzerwany przepływ środków pieniężnych pomiędzy różnymi składowymi gospodarki narodowej. Najczęściej wyróżnia się dwa segmenty tego rynku:

a) rynek pieniężny - obejmuje on popyt i podaż kapitału pożyczkowego, krótkoterminowego; inaczej jest to rynek handlu płynnymi aktywami finansowymi;

b) rynek kapitałowy - to rynek obrotu walorami długoterminowymi, zazwyczaj są to instrumenty o więcej niż rocznym terminie zapadalności, czyli wykupu;

3. Instytucje finansowe - ogół pośredników finansowych występujących w gospodarce narodowej. Mają dwie cechy:

a) podstawowy i zasadniczy przedmiot działalności to utrzymywanie i obrót instrumentami finansowymi;

b) podstawą ich majątku są najczęściej instrumenty finansowe;

4. Zasady ich funkcjonowania - to ogólnie przyjęte normy postępowania uczestników rynków finansowych. Wyróżniamy dwa rodzaje:

a) sformalizowane - znajdują odzwierciedlenie w aktach prawnych różnej rangi (np.: pewne wzorce umów, które są ogólnie przyjęte;

b) niesformalizowane - wynikają z tradycji, zwyczajów, ogólnie przyjętych norm i wzorców, zachowań wynikających ze specyfiki kulturowej danej społeczności (mogą być spisane, ale najczęściej nie są).

20.11.2001

Finanse publiczne - podstawy teorii.

DEFINICJA NAUKI o finansach publicznych - jej przedmiotem są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem oraz rozdysponowaniem publicznych środków pieniężnych dla zapewnienia funkcjonowania sektora publicznego sektora finansów publicznych.

PODZIAŁ FINANSÓW SEKTORA PUBLICZNEGO WG USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH:

1. Finanse organów władzy publicznej i podlegających ich jednostek organizacyjnych;

2. Państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne między Krajowym Rejestrem Skarbowym a finansowane ze środków publicznych. Nie dotyczy to jednak przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, instytucji kapitałowych z udziałem Skarbu Państwa

CEL FUNKCJONOWANIA FINANSÓW PUBLICZNYCH: to zapewnienie zaspokojenia potrzeb zbiorowych, które nie są zaspokajane dzięki działaniu sił rynkowych.

ZASADY DOTYCZĄCE POLITYKI LICZEBNEJ WG KLASYKÓW EKONOMII:

1. neutralność systemu podatkowego - oznacza to, że system podatkowy nie powinien zmieniać pierwotnego podziału dochodów;

2. ciężary podatkowe nie powinny naruszać oszczędności inwestycyjnych;

3. w systemie podatkowym powinny dominować podatki od konsumpcji a nie od dochodu;

4. budżet powinien być jak najmniejszy bezwzględnie zrównany ____________________ zrównoważony.

WAGNER (IX - X w.) - był niemieckim ekonomistą, który stworzył__________________ podstawy interwencjonizmu państwowego. Sformułował tzw. prawo Wagnera - prawo wzrastających wydatków publicznych. W myśl tego prawa wraz z rozwojem społecznym, władze publiczne (zwłaszcza państwowe) zgłaszają popyt na coraz większe dochody i dokonują coraz większych wydatków, gdyż potrzeby zbiorowe rosną szybciej niż indywidualne.

Wzrost tych potrzeb ma dwojaki charakter:

1. intensywny - wynika on z rozwoju cywilizacyjnego i demograficznego, co obiektywnie zwiększa zakres wykonywanych przez władze publiczne zadań;

2. ekstensywny - wynika z presji społeczeństwa na przejmowanie przez państwo nowych funkcji, zadań i obowiązków na rzecz zbiorowości.

Prawo Wagnera stało się ideową podstawą państwa, dobrobytu, ale także państw faszystowskich. W państwach tzw. bloku socjalistycznego następowała również swoista _______________ wagneryzmu. Splen ekonomiczny w tych państwach był znacznie mniej zgodny z założeniami Marksa, czy Lenina, a bardziej z założeniami Wagnera.

27.11.2001

Dług publiczny - to zadłużenie państwa w sensie globalnym.

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA Keynes'a dotyczące finansów:

1. Keynes twierdzi, że nie ma większej zbrodni w dziedzinie finansów, niż psucie pieniądza polegające na nadmiernej jego podaży, czy emisji dokonywanej bez pokrycia. W latach trzydziestych XX wieku większość walut na świecie, w tym dolar, była wymienialna na złoto, czyli były oparte na parytecie złota. Emisja dodatkowych banknotów związana była więc z pozyskiwaniem dodatkowych ilości kruszcu, ale często istniały pokusy, by, bądź to oficjalnie poprzez dewaluację waluty, bądź nieoficjalnie poprzez podrób pieniędzy psuć ten pieniądz;

2. Keynes uważał, że budżet nie musi być stale i bezwzględnie zrównoważony. Dopuszczał występowanie zarówno deficytu budżetowego jak i nadwyżki budżetowej. Zakładał on równoważenie bilansu finansów publicznych w długim okresie czasu. Zakładał, że można wykorzystywać finanse publiczne do pobudzania globalnego popytu, nawet jeżeli wiązało się to z zaciąganiem długu publicznego. Zakładał, że tak pobudzony popyt globalny przyniesie efekt w postaci nakręcenia koniunktury, co z kolei zwiększy podstawę opodatkowania (globalnie). W związku z tymi zjawiskami pojawi się nadwyżka budżetowa z tytułu większych wpływów z podatku, a nadwyżka ta posłuży do pokrycia wcześniej zaciągniętego długu publicznego;

3. Keynes nigdy nie zakładał, że państwo będzie z czasem przejmować większość funkcji społecznych i gospodarczych. W warunkach amerykańskich jest to w pewnym sensie niemożliwe konstytucyjnie, bo konstytucja gwarantuje tam niemal absolutną wolność jednostki i podmiotów gospodarczych. Keynes uważał, że ze środków publicznych należy sfinansować te cele, które nie wygenerują dodatkowej podaży na rynku. Miałyby one wygenerować dodatkowy popyt bezpośrednio lub pośrednio. Bezpośrednio - miały wpłynąć na to świadczenia socjalne dla najuboższych i zasiłki dla bezrobotnych. Pośrednio - miały wpłynąć inwestycje w zakresie infrastruktury technicznej finansowane ze środków publicznych w tym głównie budowa dróg, regulacja rzek, budowa elektrowni wodnych, a także wydatki na zbrojenia.

Po II wojnie światowej idee keynesowskie były realizowane w większości państw wysoko rozwiniętych. Od końca II wojny światowej do początku lat 70-tych występował w tych państwach niemal nieustanny wzrost gospodarczy. Niemniej nigdy nie wystąpiła sytuacja długookresowego zrównoważenia budżetu. Gospodarki te, w szczególności gospodarka amerykańska, cechował permanentny deficyt finansów publicznych, który pogłębiał się z roku na rok. Postkeynesiści zlekceważyli początkowe założenia Keynesa i skupili uwagę na instrumencji , którą proponował.

Na początku lat 70-tych prezydent Nickson zadecydował, że nastąpi odejście od parytetu złota, gdy dolar stanie się pieniądzem tylko papierowym.

W połowie lat 70-tych pojawiły się zjawiska niewytłumaczalne na gruncie ekonomii postkeynesowskiej. Wystąpiło tzw. zjawisko stagflacji - czyli stagnacji i inflacji jednocześnie. Rosło bezrobocie i inflacja. Zjawisko to ujawniło słabość teorii neokeynesowskiej i tym samym podważyło zasadność prowadzenia takiej polityki gospodarczej. Nowe wytłumaczenie zjawisk finansowych w gospodarce podał Milton Friedman. Wyjaśnił on zjawisko stagflacji poprzez pogłębioną analizę równości Fishera wykazując przy tym, że przyczyną występujących problemów było przede wszystkim psucie pieniądza, co spowodowało spadek zaufania do tegoż oraz pogłębianie się deficytu budżetowego i długu publicznego, co osłabiało zaufanie do instytucji państwa. Koncepcje Friedmana nazywane są monetaryzmem. W zakresie finansów publicznych Friedman zakładał: ograniczenie roli państwa w gospodarce poprzez cięcia w wydatkach socjalnych. Polityka zmniejszania wydatków socjalnych i ogólnie opiekuńczej roli państwa została zastosowana najszerzej w USA i Wielkiej Brytanii od końca lat 70-tych. W USA prowadzono ją 16 lat, a w Anglii - 12 lat.

Obecnie w większości krajów w tym w Polsce mamy do czynienia ze swoistym połączeniem keynesizmu i monetaryzmu. Objawia się to w ten sposób, że w systemie prawnym wprowadza się uregulowania odnośnie maksymalnych kwot długu publicznego, czy deficytu budżetowego. W Polsce ten pierwszy nie może przekroczyć 60% PKB, a ten drugi 3% PKB.

DEFICYT BUDŻETOWY - to przewaga wydatków nad dochodami w rocznym planie finansowym państwa, jakim jest budżet.

04.12.2001

Trzy funkcje finansów:

1. alokacyjna

2. redystrybucyjna

3. stabilizacyjna

Ad. a)

Funkcja alokacyjna polega na tym, że poprzez system finansów publicznych następuje alokacja, czyli przesunięcie zasobów z sektora prywatnego do sektora publicznego. Funkcję alokacyjną realizuje każda władza publiczna, która pobiera jakiekolwiek przymusowe daniny od społeczeństwa. Można powiedzieć, że funkcja ta jest historycznie najstarsza, jest ściśle związana z funkcjonowaniem zorganizowanych społeczności. Istotą tej funkcji jest zwrócenie uwagi na fiskalną rolę podmiotów publicznych. W pewnym sensie drugorzędne znaczenie ma w przypadku tej funkcji strona wydatkowa finansów publicznych. Podstawowym celem realizacji tej funkcji jest zapewnienie funkcjonowania państwa i jego organów dla realizacji potrzeb publicznych i częściowo społecznych poprzez dostarczanie dóbr publicznych i częściowo społecznych. Funkcja ta wynika z faktu, że władze publiczne nie dysponują w ogóle lub w bardzo ograniczonym zakresie dochodami własnymi. Przedsiębiorstwa państwowe czy banki państwowe, czy udziały Skarbu Państwa w spółkach handlowych w państwach o gospodarce rynkowej stanowią tylko niewielki odsetek w całej masie podmiotów rynkowych. Sytuacja w krajach postkomunistycznych, czyli min. w Polsce wygląda nieco inaczej, ale dokonywane są procesy prywatyzacyjne i tym samym rezygnacja władz publicznych z posiadania udziałów w podmiotach gospodarczych. Procesy prywatyzacyjne nie są zresztą tylko cechą tych gospodarek, ale w części państw wysoko rozwiniętych (głównie w Wielkiej Brytanii i USA) w latach 80-tych i 70-tych ubiegłego wieku również przeprowadzono prywatyzację majątku publicznego. Z tych względów dochody publiczne to przede wszystkim przymusowe pobrania oraz częściowo pożyczka publiczna oraz kredyty krajowe i zagraniczne. W zakresie instrumentów fiskalnych funkcja ta jest realizowana w zasadzie przez każdą nałożoną opłatę, podatek, cło, czy inne zobowiązania publiczno-prawne. Po stronie wydatków również każdy wydatek jest elementem realizacji tej funkcji.

Ad. b)

Funkcja redystrybucyjna polega na oddziaływaniu władz publicznych na ostateczny podział dochodów indywidualnych. Realizując ją, władze publiczne zmieniają pierwotny podział dochodów indywidualnych. Innymi słowy funkcja ta ma się sprowadzać do zabierania bogatym i dawania biednym. I popularnie jest to janosikizm, robinhoodyzm i wilhelmtellizm. Funkcja ta pojawiła się w okresie narastania konfliktów społecznych spowodowanych znacznym rozwarstwieniem społeczeństwa w zakresie dochodów. Funkcja ta może być realizowana pośrednio bądź bezpośrednio i to zarówno po stronie dochodów jak i wydatków budżetowych. W zakresie dochodów budżetowych bezpośrednia realizacja tej funkcji polega na stosowaniu progresywnych podatków od dochodów indywidualnych. Podatki te są tak skonstruowane, że realna stopa podatkowa rośnie szybciej niż dochody.

Bezpośrednio jest ta funkcja realizowana również za pomocą podatku akcyzowego na dobra luksusowe. Pośrednio funkcja ta jest realizowana za pomocą dywersyfikacji (zróżnicowania) stawek podatku od towarów i usług, zwłaszcza przez stosowanie preferencyjnych (ulgowych) stawek na towary pierwszej potrzeby, towary przeznaczone dla dzieci, na towary związane z edukacją. Takie postępowanie ma wpłynąć na obniżenie cen tych dóbr, co z kolei ma pociągnąć łatwiejszy dostęp osób o niskich dochodach. W zakresie wydatków sektor publiczny można realizować tą funkcją:

• bezpośrednio przez transfery socjalne, czyli zapomogi, zasiłki dla bezrobotnych, rozdawnictwo żywności;

• pośrednio najczęściej przez wyrównywanie szans awansu społecznego poprzez finansowanie bezpłatnego systemu szkolnictwa, bezpłatnej opieki zdrowotnej, bezpłatnego poradnictwa zawodowego.

Wszystkie te działania sprawiają, że następuje redystrybucja dochodów indywidualnych w gospodarce.

Ad. c)

Funkcja stabilizacyjna polega na stabilizowaniu za pośrednictwem finansów publicznych rozwoju gospodarczego kraju, w tym także pobudzanie wzrostu i rozwoju gospodarczego. Wzrost gospodarczy jest to kategoria ilościowa, mierzy się go najczęściej przyrostem produktu krajowego brutto (PKB) i można go wyrazić w wartościach pieniężnych. Rozwój gospodarczy to wzrost gospodarczy + zmiany jakościowe w gospodarce (dystrybucjonalne, instytucjonalne, prawno-organizacyjne, technologiczne). Rozwój trudno wyrazić w pieniądzu. Funkcja ta pojawiła się historycznie najpóźniej, w zasadzie w latach 30-tych XX wieku i początkowo można ją było utożsamiać wyłącznie z keynsizmem. Obecnie obserwujemy 2 podejścia odnośnie realizacji tej funkcji:

1. orientacja pro popytowa - jej zwolennicy uważają, że należy używać instrumentów fiskalnych oraz wydatków publicznych w celu pobudzenia bieżącej koniunktury gospodarczej poprzez stymulowanie popytu globalnego. Po stronie wydatków budżetowych najważniejsze wg nich instrumenty to transfery socjalne, wydatki na roboty publiczne, stymulowanie budownictwa i wydatki militarne. Po stronie dochodów budżetowych to ulgi dla najuboższych i dla inwestujących;

2. orientacja pro podażowa - jej zwolennicy uważają, że podstawowa rola państwa to tworzenie warunków usprawniających działanie mechanizmów rynkowych. Wśród finansowanych zadań wymieniają przede wszystkim infrastrukturę techniczną (drogi i elektryczność, telekomunikację, sieci gazowe, wodociągowe i kanalizacyjne). Są to tzw. czynniki twarde wzrostu gospodarczego. Zwolennicy tej orientacji uważają, że bez dobrej jakości tych dóbr publicznych i społecznych nie jest możliwy dynamiczny rozwój gospodarczy. Druga grupa wydatków to wydatki związane z tzw. miękkimi czynnikami wzrostu, czyli takimi których przeważnie nie można wyrazić ilościowo. Należą do nich wydatki na usprawnienie działania systemu sądownictwa gospodarczego i cywilnego, wydatki związane z usprawnieniem systemu egzekucji prawa, polepszenie dostępu do informacji prawnej i gospodarczej, wydatki na walkę z monopolizacją gospodarki, wydatki związane z polepszeniem informacji na rynku pracy. Zwolennicy tej funkcji zakładają, że istnieje bariera zakresu ingerencji państwa w gospodarkę. Bariera ta ma związek z niemożnością ciągłego zwiększania obciążeń fiskalnych przez władze publiczne. Ilustracją tego jest krzywa Laffera:

11.12.2001

System finansów publicznych.

BUDŻET - to zsynchronizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z realizacją funkcji państwa. To tzw. funkcjonalne ujęcie budżetu.

Rozwój państwa wymusił rozwój budżetu. Do przyczyn rozwoju budżetu należą w kolejności chronologicznej:

1. rozwój stosunków towarowo-pieniężnych;

2. oddzielenie majątku państwa od majątku króla;

3. rozwój parlamentaryzmu;

4. rozwój socjalnej funkcji państwa;

5. rozwój gospodarczej funkcji państwa;

6. rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych;

7. procesy integracyjne we współczesnym świecie.

CECHY BUDŻETU:

1. gromadzenie środków odbywa się zazwyczaj w sposób przymusowy;

2. budżet pełni nadrzędną, wyjątkową rolę w systemie finansów publicznych;

3. procesy budżetowe (gromadzenie, wydatkowanie środków) muszą być każdorazowo regulowane aktem prawnym wysokiej rangi (w Polsce ustawą budżetową), w której zmiany wymagają decyzji parlamentu;

4. dochody budżetowe są w przeważającej mierze bezzwrotne;

5. budżet dotyczy przyszłości - jest więc w istocie planem finansowym państwa;

6. wydatki budżetowe wymagają zaostrzonym rygorom prawnym - w Polsce jest to min. ustawa o zamówieniach publicznych;

7. budżet tworzą strumienie dochodów i wydatków - oznacza to, że zarówno gromadzenie jak i wydatkowanie ma ściśle określony czas.

Najważniejsze zasady budżetowe:

1. zasada równowagi - oznacza, że wydatki muszą być równe wpływom;

2. zasada zupełności - wszystkie dochody i wydatki publiczne powinny znajdować odzwierciedlenie w budżecie (w Polsce ta zasada jest łamana permanentnie);

3. zasada realności - dochody i wydatki budżetowe muszą być ściśle określone;

4. zasada jawności - budżet powinien być podany do publicznej wiadomości i ta zasada jest najczęściej przestrzegana;

5. zasada gospodarności - wydatki budżetowe powinny być dokonywane w ten sposób, by przy jak najmniejszych wydatkach zaspokoić jak najwyższy stopień zaspokajania potrzeb publicznych.

Finanse regionalne i lokalne.

Według kryterium administracyjnego wyróżniamy:

1. finanse wojewódzkie (regionalne)

2. finanse powiatowe (mezoregionalne)

3. finanse gminne (lokalne)

Według kryterium władztwa finansowego wyróżniamy:

1. finanse regionalne rządowe (lub państwowe), tzn. środki wojewodów;

2. finanse samorządowe - na poziomie województwa to finanse marszałka województwa, na poziomie powiatu - starosty, na poziomie gminy - wójta, burmistrza lub prezydenta;

Ad. 1)

To tzw. finanse interregionalne.

Ad. 2)

To finanse intraregionalne. Uważa się, że finanse intraregionalne są lepsze z punktu widzenia realizacji zasad budżetowych, w tym zwłaszcza zasady gospodarności. Uważa się, że środki publiczne są lepiej wydatkowane przez samorządy, że wykorzystuje się je tym bardziej efektywnie im bliżej społeczności, na rzecz której działają są dysponenci pocztowi. W krajach UE podejście to znajduje odzwierciedlenie w zasadzie subsydiarności, która ta zasada jest przyjmowana również na grunt polski wraz z postępem procesu integracji UE. Zasada ta oznacza, że środki publiczne mogą być przesuwane na wyższy stopień (szczebel) administracyjny jeżeli w jednostkach niższego stopnia nie można zrealizować za ich pomocą określonych zadań publicznych. W krajach europejskich przesuwaniu kompetencji na wyższe lub niższe szczeble towarzyszy przesuwanie środków pieniężnych.

Finansowe podstawy autonomii władz samorządowych.

1. ochrona udziałów władz samorządowych w dochodach publicznych przy zachowaniu co najmniej średniookresowej stabilności tego udziału;

2. gromadzenie jednolitych zasad tworzenia jednolitych dodatkowych obciążeń fiskalnych przez samorządy (chodzi tu o możliwości samo opodatkowania się mieszkańców danej gminy, powiatu lub województwa). W Polsce zasady te są tak skonstruowane, że samo opodatkowanie się jest praktycznie awykonalne;

3. oddanie do wyłącznej dyspozycji władz samorządowych pewnych tytułów fiskalnych nakładanych jednak centralnie. W Polsce są to wpływy z opłaty skarbowej, podatki, wpływy od czynności cywilno-prawnych, od psów, od środków transportu, nieruchomości, podatek rolny, leśny, opłata targowa;

4. ustalenie zobiektywizowanych reguł, zasilanie samorządów, dotacje celowe;

5. wyposażenie władz samorządowych we własny majątek. W Polsce najlepiej są wyposażone pod tym względem gminy, znacznie gorzej powiaty i prawie w ogóle województwa samorządowe.

Celem polityki budżetowej jest łagodzenie koniunktury gospodarczej.

18.12.2001

Publiczne fundusze celowe - są to wytworzone na mocy aktu prawnego wysokiej rangi formy organizacyjne służące organom władz publicznych gromadzenia środków ze ściśle określonych źródeł i wydatkowania ich na ściśle określone cele. Podstawową cechą funduszy jest ich funkcjonowanie w okresie dłuższym niż jeden rok lub bezterminowo. Z cechą tą wiąże się okoliczność, że chociaż środki tych funduszy są bilansowane na koniec roku, to bilans ten nie musi być zrównoważony w przeciwieństwie do bilansu budżetu, który powinien być zrównoważony.

Typowym funduszem, w którym bilansowanie środków na koniec roku ma tylko charakter formalny jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; podobnie odnosi się to do wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

W przypadku tych funduszy gromadzone środki pochodzą głównie z opłat i to za korzystanie ze środowiska naturalnego i wprowadzanie w nim zmian. W praktyce środki te spływają do funduszy za rok poprzedni. Środki te wydatkowane są najczęściej na inwestycje infrastrukturalne związane z ochroną środowiska, np.: na budowę oczyszczalni ścieków, kanalizację (w praktyce na te cele jest przeznaczane ok. 40% środków). Inwestycje te w polskich warunkach mogą być prowadzone w zimie, dlatego też środki z funduszy są wypłacane wiosną, latem i częściowo na jesień. Gdyby bilansować te fundusze np.01.04, to bilans wyszedłby na zero, ale na koniec roku pojawia się w nich duża nadwyżka, która jest jednak w ciągu kilku miesięcy wydatkowana. Widać stąd, że konieczność bilansowania na koniec roku jest w zasadzie bezzasadna.

Pojawiająca się nadwyżka nie rzutuje na ocenę wykorzystania środków przez dany fundusz, natomiast rzutowałaby na ocenę gospodarowania środkami pieniężnymi, gdyby opłaty i kary za gospodarcze wykorzystanie środowiska i wprowadzenie w niej zmian stanowiły część dochodów budżetowych.

Drugą charakterystyczną cechą funduszy celowych jest uniezależnienie tej części finansów publicznych od decyzji rządu, a przede wszystkim od decyzji parlamentu. Oznacza to, że w przypadku środków funduszy nie obowiązują skomplikowane procedury budżetowe, a decyzje o wykorzystaniu środków są wykorzystywane przez władze danego funduszu. Jest to możliwe dzięki temu, że zarówno narodowy fundusz jak i wojewódzkie fundusze posiadają osobowość prawną, co gwarantuje im pewien stopień dodatkowej niezależności od decyzji rządu, czy zwłaszcza parlamentu. Co prawda w Radzie Nadzorczej Funduszy zasiadają przedstawiciele rządu w osobach przedstawicieli wojewodów, ale nie dominują oni tych rad. Jest to możliwe dzięki temu, że w radach tych zasiadają też przedstawiciele samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznych związanych z szeroko pojętą ekologią.

Te dwie cechy mają zapewnić skuteczną realizację założonych celów związanych z ochroną środowiska. To rzeczywiście jest w Polsce realizowane. Niestety nie można tego powiedzieć o innych funduszach celowych, w których kilka zdeprecjonowało ideę tworzenia. Szczególnie negatywnym przykładem funduszu celowego był Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego. Fundusz ten miał służyć wykupieniu polskiego zadłużenia za granicą. Został utworzony wówczas, gdy polskie papiery dłużne o wartości 1$ można było wykupić na międzynarodowych rynkach finansowych za ok. 30 centów. Zadłużenie w Polsce za granicą wynosiło wówczas 20 mld.$ i można było je spłacić za 6 mln.$. Po kilku latach funkcjonowania tego funduszu na początku lat 90-tych XX wieku, mimo iż Polska nie zaciągała długów zagranicznych, oprócz pożyczki z Banku Światowego w wysokości na ok. 1 mld.$ na stabilizowanie kursu złotego, polskie długi zagraniczne po wykupie przez POZ wynosiła ok. 40 mld.$.

Najważniejsza funkcja funduszy związana z zaprezentowanymi wyżej cechami to funkcja racjonalizacji wydatków publicznych. Niestety w Polsce nie wiadomo ile jest funduszy, ponieważ tworzone były one aktami prawnymi różnej rangi, nie tylko ustawami i rozporządzeniami. Pod koniec lat 90-tych rozpoczęto proces redukcji liczby funduszy celowych, ponieważ uznano, że ich funkcjonowanie zaciera obraz finansów publicznych, że środki, którymi one gospodarują tworzą dodatkowy niby-budżet. Nie wiadomo jednak dokładnie na ile ta redukcja okazała się skuteczna. Obecny wicepremier minister Belka twierdzi, że poprzedni rząd, mimo deklaracji o redukcji funduszy celowych, rozprowadził szeroko zakrojoną działalność finansową pozabilansową. Wydaje się jednak uzasadnione ich funkcjonowanie w niektórych dziedzinach tam, gdzie realizują one skutecznie stawiane im cele, a kontrola społeczna stała się do pewnego stopnia częścią struktury organizacyjnej tych funduszy.

Finanse ubezpieczeń społecznych - to część systemu ubezpieczeń obejmująca przymusowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, zdrowotne. W Polsce ZUS jest formalnie traktowany jako instytucja poza systemem finansów publicznych (tak stanowi ustawa o finansach publicznych). Ma on bowiem niezależność finansową podobnie jak przedsiębiorstwo państwowe, ale merytorycznie należy go zaliczyć do Systemów Finansów Publicznych.

W praktyce, w wypadku pojawienia się deficytu w ZUS-ie, pokrywa się ten deficyt ze środków budżetowych. Nadwyżka w ZUS-ie nie występuje. O publicznym charakterze tego systemu ubezpieczeń decyduje dominujące znaczenie ubezpieczeń opartych na solidarności międzypokoleniowej, co oznacza, że osoby w wieku przedemerytalnym wpłacając składki ubezpieczeniowe, dostarczają środków na wypłatę rent i emerytur. Ocenia się jednak, że taki system jest niewydolny w warunkach tzw. stoczenia się społeczeństwa. Do tego reforma tego systemu ubezpieczeń polega min. na wprowadzeniu mechanizmu tzw. przezorności indywidualnej, czyli osobistego inwestowania wpłacanych przez zgłoszonego do ubezpieczenia składek do towarzystw działających na zasadach komercyjnych. Ich działalność jest jednak ściśle sprecyzowana, a dywersyfikacja kierunków inwestowania środków jest mocno ograniczona.

Finanse agencji władz publicznych - to finanse form organizacyjnych, których zadaniem jest objęcie dziedzin szczególnie preferowanych przez państwo z tym, że środki tych agencji są ujmowane w budżecie. Rząd może dokonywać wypłat na rzecz agencji, ale jest to zaksięgowane jako osobna pozycja budżetowa. Środki te są najczęściej przekazywane na potrzeby bieżącego funkcjonowania inwestycji. Środki zewnętrzne napływające do agencji stanowią merytorycznie część dochodów publicznych. Agencje, które odgrywają w Polsce najbardziej spektakularne role to Agencja Własności Rolnej i Skarbu Państwa, Agencja Rozwoju Regionalnego, Agencje Mienia Wojskowego.

2

2

---