Posługiwanie się czynnością prawną bywa czasami niemożliwe lub znacznie utrudnione. Może być to spowodowane tym, że osoba nie ma zdolności do prowadzenia takiej czynności, bądź ze względu na realną przeszkodę (np. znaczna odległość od kontrahenta, konieczność zawarcia kilku umów w różnych miejscach itp.).

Zgodnie z art. 95 par. 1 k.c, czynności prawne mogą być dokonywane nie tylko osobiście, lecz również przez przedstawicieli. Przedstawicielstwo polega na tym, ze jedna osoba nazywana przedstawicielem, dokonuje czynności prawnych w imieniu drugiej osoby nazywanej reprezentowanym. Czynność ta, jeśli mieści się w granicach umocowania do działania w cudzym imieniu, pociąga za sobą skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego.

Cechy przedstawicielstwa:

1. Czynności prawnej dokonuje przedstawiciel. On więc składa lub przyjmuje oświadczenie woli. Jeżeli oświadczenie takie okaże się wadliwe to ocena tego oświadczenia będzie dokonywana w zasadzie według okoliczności występujących po stronie przedstawiciela

2. Przedstawiciel działa w imieniu reprezentowanego, co oznacza, że powinien on - w sposób wyraźny lub dorozumiany - ujawnić, wskazać osobę, na rzecz której dokonuje czynności prawnej.

3. Przedstawiciel musi mieć odpowiednie umocowanie do działania i dokonywać czynności prawnej w granicach tego umocowania, w zasadzie pod rygorem bezskuteczności odmiennego działania.

4. Czynność prawna przedstawiciela wywołuje bezpośredni skutek w sferze prawnej reprezentowanego, co oznacza, że podmiotem nabytych praw lub zaciągniętych zobowiązań staje się wprost osoba reprezentowana.

Przez przedstawiciela można dokonać w zasadzie każdej czynności prawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej lub właściwość samej czynności prawnej stoi temu na przeszkodzie. Wyjątkiem może tu być testament, którego na podstawie art. 944 par. 2 k.c nie może sporządzić ani odwołać przedstawiciel. Uznania dziecka nie może dokonać przedstawiciel ustawowy ojca mniemającego pełnej zdolności do czynności prawnych (art. 95 par. 2 k.c)

Określenie „umocowanie” do działania w cudzym imieniu wyraźnie zakłada uprawnienie do reprezentowania, nie zaś jego obowiązek, który wszakże może wynikać z innego źródła. Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie ( przedstawicielstwo ustawowe) albo na oświadczeniu woli reprezentowanego (pełnomocnictwo).

W polskim prawie znane są dwa źródła umocowania:

Jeżeli chodzi o przedstawicieli ustawowych (rodzice w stosunku do dziecka, kurator, opiekun, likwidator spółki jawnej), to różne przepisy poszczególnych dziedzin praw (m.in. kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks handlowy) nakładają na nich obowiązek reprezentowania, określają zakres tych obowiązków i sposób reprezentacji.

Źródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli, czynność prawna mocodawcy, określająca także zakres umocowania pełnomocnika. Od reprezentowanego zależy więc, czy i w jakim zakresie będzie mógł działać w jego imieniu pełnomocnik.

Przesłanki skuteczności działania przedstawiciela

Warunkiem niezbędnym skutecznego przedstawicielstwa jest zdolność przedstawiciela do reprezentowania, wyrażająca się w zdolności do czynności prawnych (pełna w wypadku przedstawicielstwa ustawowego i co najmniej ograniczona w wypadku pełnomocnictwa). Aby przedstawicielstwo było skuteczne, muszą być spełnione następujące przesłanki:

1. Przedstawiciel musi mieć umocowanie i działać w granicach tego umocowania

2. Przedstawiciel musi mieć zdolność do reprezentowania, przedstawiciel ustawowy musi mieć zdolność do czynności prawnych

3. Przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego, aby skutek czynności prawnej dokonanej przez przedstawiciela dotyczył bezpośrednio reprezentowanego.

4. Czynność prawna musi być tego rodzaju, żeby mogła być dokonana przez przedstawiciela

Nie należy utożsamiać przedstawiciela z innymi, podobnymi instytucjami. W szczególności trzeba przedstawiciela odróżnić od:

1. Organu osoby prawnej ( organ jest w zakresie swego działania samą osobą prawną, zaś przedstawiciel jest podmiotem odrębnym wobec reprezentowanego, w imieniu i na rzecz którego działa )

2. Posłańca ( przenosi on cudze oświadczenie, jednak nie decyduje o jego treści)

3. Zastępcy pośredniego, działającego we własnym imieniu, lecz na cudzy rachunek ( przedstawiciel działa w cudzym imieniu i na cudzy rachunek ).

Pełnomocnictwo

Pełnomocnictwo jest rodzajem przedstawicielstwa. Do udzielenia pełnomocnictwa mocodawca musi mieć taką zdolność do czynności prawnych, jakiej wymaga czynność prawna, która ma być dokonana przez pełnomocnika. Granice umocowania określa treść pełnomocnictwa.

Udzielić pełnomocnictwa może każda osoba fizyczna i prawna mająca zdolność do czynności prawnych. Mocodawca zainteresowany jest zazwyczaj tym, aby pełnomocnik miał i nie tylko prawo działania w jego imieniu, lecz żeby miał i obowiązek działania.

Mocodawca może skutecznie udzielić pełnomocnictwa tylko w takim zakresie i odnośnie do takich czynności prawnych, jakich mógłby sam dokonać. Ustanowienie pełnomocnika następuje w zasadzie w dowolnej formie, nawet w sposób dorozumiany, przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez mocodawcę. Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronna czynnością prawną ustanawiającą kompetencje pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy wobec osób trzecich. Wygaśniecie pełnomocnictwa, czyli wygaśniecie umocowania do działania w imieniu i na rzecz mocodawcy, może nastąpić w skutek różnych zdarzeń. Najczęściej będzie to:

• upływ czasu, jeżeli udzielenie pełnomocnictwa było ograniczone terminem;

• odwołanie pełnomocnictwa przez mocodawcę;

• śmierć mocodawcy lub pełnomocnika, chyba ze w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawa pełnomocnictwa ( art.. 101 par. 2 k.c.).

Zgodnie z art. 101 par. 1 k.c., pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane, chyba ,że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawa pełnomocnictwa.

Po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik obowiązany jest zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa. Może żądać świadczonego odpisu tego dokumentu, wygaśniecie umocowania powinno być w odpisie zaznaczone (art. 102 k.c.).

Odwołanie pełnomocnictwa jest jednostronna czynnością prawna mocodawcy. Oświadczenie mocodawcy uchylające umocowanie pełnomocnika może być złożone pełnomocnikowi, albo osobie trzeciej, z która miał on dokonać czynności prawnej w imieniu mocodawcę, i to niezależnie od tego, czy tej samej osobie zostało złożone oświadczenie mocodawcy o udzieleniu pełnomocnictwa.

Jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba ze druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć (art. 105 k.c.). Przepis ten chroni interesy drugiej strony.

Rodzaje i forma pełnomocnictw

Ze względu na zakres udzielonego pełnomocnictwa można wyróżnić:

- Pełnomocnictwo ogólne

- Pełnomocnictwo rodzajowe

- Pełnomocnictwo szczególne.

1. Pełnomocnictwo ogólne jest upoważnieniem do dokonywania rożnych czynności prawnych w imieniu mocodawcy, w ramach zwykłego zarządu, np. stałe administrowanie budynkiem. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj. Chyba ze ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności (art. 98 k.c.)

2. Pełnomocnictwo rodzajowe jest upoważnieniem do wielokrotnego dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju. Takie pełnomocnictwo posiadają osoby, które w imieniu mocodawcy zawierają np.: w sklepie umowy sprzedaży, w warsztacie naprawczym umowy o usługę itp.

3. Pełnomocnictwo szczególne jest upoważnieniem do dokonywania w imieniu mocodawcy konkretnej czynności, np. sprzedania konkretnej, oznaczonej rzeczy.

Pełnomocnictwo nie wymaga szczególnej formy, z wyjątkiem pełnomocnictwa ogólnego. Zgodnie z art. 99 par.2 k.c., pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie. Natomiast, co do formy pełnomocnictwa szczególnego Kodeks cywilny w art.99 par. 1 stanowi, że jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, to pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie. Na przykład pełnomocnictwo zawarcia umowy o przeniesienie własności nieruchomości musi być dokonane w formie aktu notarialnego, taka, bowiem forma jest zastrzeżona pod rygorem nieważności tejże umowy.

Pełnomocnikowi może przysługiwać uprawnienie do ustanowienia dla mocodawcy innych pełnomocników. Mówimy wówczas o pełnomocnictwie głównym i substytucyjnym. Udzielenie pełnomocnictwa substytucyjnego jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy uprawnienie do ustanowienia substytuta wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawa pełnomocnictwa (art. 106 k.c.).

Pełnomocnikiem może być adwokat, a ponadto współuczestnik sporu, osoba sprawująca zarząd majątku lub interesów strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

Pełnomocnikiem podmiotu gospodarczego prowadzącego działalność gospodarczą na zasadach określonych w odrębnych przepisach lub organizacji społecznej może być również radca prawny lub inny pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Pełnomocnikiem tych jednostek może być także inny ich pracownik lub wyznaczony przez organ nadrzędny pracownik tego organu albo innej podległej mu jednostki. Rada Ministrów może ustalić odrębne zasady ustanawiania pełnomocników organizacje społeczne.

W sprawach o ustalenie ojcostwa i o roszczenia alimentacyjne pełnomocnikiem może być również przedstawiciel właściwego do spraw opieki społecznej organu prezydium rady narodowej oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielenie pomocy rodzinie. Wykaz organizacji, o których mowa w paragrafie niniejszym, określa Minister Sprawiedliwości.

W sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego pełnomocnikiem rolnika może być również przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem.

W sprawach związanych z ochroną praw konsumentów pełnomocnikiem może być przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona konsumentów.

Prokura

Stosownie do art. 1091 - 1099 k.c. prokura jest szczególnym pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sadowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Wyjątki, dla których prokurent musi mieć wyraźne upoważnienie, stanowią: zbycie przedsiębiorstwa, jego wydzierżawienie i ustanowienie na nim użytkownika oraz zbycie i obciążenie nieruchomości. Prokura powinna być pod rygorem unieważnienia na piśmie. Prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Prokura może być udzielona kilku osobom łącznie ( prokura łączna); może być także odwołana w każdym czasie. Wygasa zaś na skutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, a także ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy i śmierci prokurenta. Śmierć przedsiębiorcy Aniu utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury. Udzielenie i wygaśnięcie prokury, a także ustanowienie prokury, łącznej podlega ujawnieniu w rejestrze. Jak każde pełnomocnictwo, będąc jednostronną czynności prawną, prokura daje jedynie uprawnienie do dokonywania czynności prawnych w imieniu spółki handlowej i ze skutkami bezpośrednio dla niej.

Pełnomocnictwo

Przedstawicielstwo ustawowe

---