Prawo cywilne rzeczowe, rodzinne, spadkowe

ŁASNOŚĆ



podstawowa forma korzystania ze składników przyrody (rzeczy)



w jej ramach osoba uprawniona (właściciel) korzysta z maksimum uprawnień względem rzeczy



jest najszerszym prawem rzeczowym

Treść prawa własności, zakres i wykonywanie:



wynika ze stosunku własności jaki istnieje pomiędzy właścicielem a wszystkimi innymi podmiotami



właściciel - osoba uprawniona natomiast zobowiązanym do nienaruszania prawa własności jest każdy
inny podmiot



W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem
innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w
szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może
rozporządzać rzeczą.

Nabycie i utrata własności:
Sposoby nabycia prawa własności :



przeniesienie własności (nabycie własności na podstawie umowy),



zasiedzenie,



przemilczenie,



zrzeczenie się własności,



nabycie własności w toku egzekucji sądowej

Nabycie:

Pierwotne

– nie występuje tutaj stosunek następstwa prawnego pomiędzy dotychczasowym a nowym

właścicielem – ten pierwszy traci prawo, a nabywca je uzyskuje lecz nie od niego ale jakby na nowo.
Uzyskuje prawo własności bez dotychczasowych obciążeń

Pochodne

– polega na przejściu prawa własności albo na podstawie umowy albo w wyniku

spadkobrania

. Nabywca uzyskuje prawo własności w granicach jakie przysługiwało ono zbywcy, ze

wszystkimi obciążeniami

Przeniesienie własności:



przejście własności na podstawie umowy



umowa

zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przenosi

własność (skutek zobowiązująco – rozporządzający)



dwa odstępstwa – do przeniesienia własności konieczne są dwie umowy: osobno zobowiązująca i
rozporządzająca jeżeli przepis szczególny tak stanowi lub jeżeli strony tak postanowiły.



w skutek samej umowy konsensularnej

– nie są potrzebne żadne dodatkowe przesłanki ani w

przypadku przeniesienia własności nieruchomości wpis do księgi wieczystej (wpis w księdze ma
charakter dekl

aratywny ale jest obowiązkowy)

WYJĄTKI– kiedy własność przechodzi na nabywcę dopiero z chwilą wydania rzeczy (umowa realna)



Rzeczy ruchome



Rzeczy oznaczone co do gatunku (np. zboże)



Rzeczy przyszłe



Rzeczy których zbycia dokonuje osoba nieuprawniona a nabywca jest w dobrej wierze



Umowa przenosząca własność ma charakter kauzalny Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej
własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy
zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego
zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania



Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu



Nie ma natomiast przeszkód do zawarcia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu umowy
zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości – jeżeli miałoby to miejsce do
przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową
zgodę na niezwłoczne przejście własności.



kodeks nie zabrania przenoszenia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu własności rzeczy
ruchomych



umowa przenosząca własność oraz dla umowy zobowiązującej do przeniesienia własności - forma aktu
notarialnego



własność nieruchomości może przejść także przy zachowaniu formy sądowej (zawartej przed sądem
ugody)



kodeks nie przewiduje ograniczeń co do formy szczególnej dla przeniesienia własności ruchomości



nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada



własność może skutecznie przenieść na nabywcę tylko właściciel



własność ruchomości może przenieść także inna osoba uprawniona do rozporządzania nimi (komisant,
przewoźnik)

Jeżeli zbywca podający się za właściciela nim nie jest, umowa rozporządzająca jest nieważna



W przypadku umowy o podwójnym skutku - umowa zobowiązująca jest ważna i wywrze skutki
obligacyjne, natomiast umowa rozporządzająca nie wywrze skutku rzeczowego tzn. nie przeniesie
własności.

Ustawa przewiduje wyjątki, które mają za zadanie chronić nabywcę w dobrej wierze:



Przy nieruchomościach wynika on z zasady rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych – zgodnie
z którą nabywca nieruchomości mającej księgę wieczystą nabywa na podstawie umowy własność
nieruchomości od osoby, która niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym jest wpisana do tej księgi
jako właściciel, jeżeli umowa ma charakter odpłatny a nabywca jest w dobrej wierze



Przy rzeczach ruchomych

można skutecznie nabyć rzecz ruchomą od osoby nieuprawnionej do

rozporządzania rzeczą jeżeli: nabywca jest w dobrej wierze a zbywca włada rzeczą i wyda ją nabywcy.

Nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie


nie odnosi się do rzeczy zgubionych, utraconych i skradzionych – własność takiej rzeczy przechodzi na

nabywcę dopiero z upływem 3 lat od chwili jej utracenia przez właściciela

 w przypadku

pieniędzy, dokumentów na okaziciela i rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub

w toku postępowania egzekucyjnego – nabywca w dobrej wierze staje się ich właścicielem z chwilą
wydania mu rzeczy

Ograniczenie obrotu nieruchomościami:
1.

Ograniczenia w zakresie podziału nieruchomości rolnych – niedopuszczalny jest podział, który
powoduje wydzielenie działek o mniejszej powierzchni niż 0,3ha

Prawo pierwokupu i wykupu (obejmujące swym zakresem nieruchomości rolne):

W razie sprzedaży nieruchomości rolnej ( z wyjątkiem sprzedaży przez właściciela osobie mu bliskiej)

dzierżawcy tej nieruchomości przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli umowa dzierżawy była zawarta na
piśmie z datą pewną oraz była wykonywana co najmniej 3 lata licząc od tej daty.



Dzierżawcy to prawo przysługuje jednak tylko gdy sprzedawana nieruchomość wchodzi w skład
gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy – oznacza to prawo pierwokupu przysługuje dzierżawcy będącemu
rolnikiem indywidualnym, który ma określone kwalifikacje rolnicze i osobiście prowadzi gospodarstwo
rolne o powierzchni nie przekraczającej 300ha użytków rolnych oraz mieszka w gminie w której położona
jest nieruchomość wchodząca w skład tego gospodarstwa



Prawo pierwokupu przysługuje także Agencji Nieruchomości Rolnych, gdy nie występuje powyższa
sytuacja lub gdy dzierżawca nie skorzysta z prawa pierwokupu. Agencji nie przysługuje jednak prawo
pierwokupu jeżeli nabywca ma miejsce zamieszkania w gminie w której jest położona sprzedawana
nieruchomość lub w gminie sąsiedniej, a w wyniku nabycia następuje powiększenie jego gospodarstwa
rodzinnego, jednak do powierzchni nie większej niż 300ha użytków rolnych



umowa sprzedaży takiej nieruchomości powinna być zatem zawarta pod warunkiem, że nie zostanie

wykonane pra

wo pierwokupu (w przeciwnym razie umowa będzie nieważna). Termin do wykonania

prawa wynosi miesiąc od dnia zawiadomienia uprawnionego z tytułu pierwokupu o tej umowie i jej treści



W razie przeniesienia własności nieruchomości rolnej pod innym tytułem niż sprzedaż Agencji
przysługuje swoiste prawo pierwokupu

Ograniczenie obrotu nieruchomościami niewchodzącymi w skład gospodarstw rolnych (ale też

stanowiącymi składniki gospodarstw ale przeznaczonymi w planach miejscowych na cele inne niż
rolne i leśne):

Podział takich nieruchomości może być dokonywany tylko o ile jest zgodny z miejscowym planem
zagospodarowania przestrzennego lub przy braku takiego planu z decyzją o warunkach zabudowy
zagospodarowaniu terenu a utworzone przez podział nieruchomości będą miały zapewniony dostęp do drogi
publicznej

Podział może nastąpić w celu:



Zniesienia współwłasności nieruchomości zabudowanej legalnie co najmniej dwoma budynkami,



Wydzielenia działki budowlanej, gdy budynek wzniósł posiadacz samoistny



Wydzielenia części nieruchomości, której własność lub użytkowanie wieczyste zostało nabyte z mocy
prawa lub co do której istnieje z mocy ustawy roszczenie o jej nabycie



Realizacji przepisów dotyczących przekształceń własnościowych albo likwidacji przedsiębiorstw
państwowych lub samorządowych



Wydzielenia działki budowlanej w celu innym niż wskazany wyżej

Podział następuje na drodze decyzji administracyjnej wydawanej przez wójta, która stanowi przesłankę
prawnego podziału nieruchomości w drodze umowy. Jeżeli podział jest związany ze sprawą sądową (np. o
zniesienie współwłasności) jego dokonanie przez sąd nie wymaga decyzji.

Zbywanie nieruchomości nierolniczych:
1.

podlega ograniczeniu w postaci pierwokupu przysługującego gminie w przypadku sprzedaży
nieruchomości ale tylko w przypadku gdy tak nieruchomość została nabyta od Skarbu Państwa lub
jednostki samorządu terytorialnego i nie jest zabudowana albo jest przeznaczona planem miejscowym
lub decyzją o ustaleniu lokalizacji celu publicznego na taki cel lub wpisana do rejestru zabytków a prawo
pierwokupu zostało wpisane do księgi wieczystej

prawo pierwokupu wykonuje się za cenę ustaloną w umowie sprzedaży

Zasiedzenie i Przemilczenie:



Polegają na nabyciu własności w skutek upływu czasu



Zasiedzenie -

nabycie prawa własności na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa przez osobę

nieuprawnioną



Przemilczenie -

nabycie prawa własności przez nieuprawnionego, w skutek tego, że właściciel przez

czas określony w ustawie swojego prawa nie wykonuje

Zasiedzenie:
1.

przedmiotem - tylko prawa rzeczowe:

własność/ niektóre służebności gruntowe/ służebność

przesyłu/ użytkowania wieczystego/ udział we współwłasności

zarówno do nieruchomości jak do ruchomości.

§ 1 Nieruchomości:
a)

każdą nieruchomość gruntową (także jej fizyczną część), lokalową (lokal stanowiący odrębną
nieruchomość można zasiedzieć tylko w całości) i budynkową – razem z prawem głównym tzn. z
użytkowaniem wieczystym

nie można nieruchomości budynkowej, której własność jest prawem związanym z użytkowaniem (nie jest
w ogóle możliwe zasiedzenie użytkowania)

możliwe jest także zasiedzenie nieruchomości państwowych

Przesłanki zasiedzenia:


Posiadanie samoistne



Upływ czasu (20 lat dla posiadacza w dobrej wierze, 30 dla posiadacza w złej wierze)

§ 2 Ruchomości:

Przesłanki zasiedzenia:


Posiadanie samoistne



Upływ 3 lat



Dobra wiara posiadacza

(posiadaczem rzeczy ruchomej w złej wierze jest często osoba, która zdobyła

ją w sposób nieuczciwy np. na drodze kradzieży)



Do zasiedzenia własności prowadzi tylko posiadanie samoistne, tzn. takie jakie odpowiada treści prawa
własności



Rzecz może zasiedzieć tylko posiadacz, który nie jest właścicielem!



Posiadanie nieprzerwane

– domniemanie prawne ciągłości posiadania w połączeniu z zasadą że

niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania oraz zasada,
że posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane



Bieg zasiedzenia przerywa czynność właściciela, która jest skierowana przeciwko posiadaczowi
zmierzająca do pozbawienia go posiadania



Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia, podlega więc – przerwie i
zawieszeniu



Właściciel nieruchomości jest małoletni, zasiedzenie nie może się skończyć wcześniej niż z upływem 2 lat
od uzyskania przez niego pełnoletniości



eżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może

doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni
posiad

acz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony

tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści

Przemilczenie:



nabycie własności tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.



osoba wskazana w ustawie nabywa własność na skutek niewykonywania przez właściciela swojego
prawa przez czas w ustawie określony – podstawą tego nabycia jest bezczynność właściciela



dla rzeczy znalezionych jeżeli właściciel nie zgłasza się po nią w terminie, własność jej nabywa znalazca
lub Skarb Państwa

Inne, przewidziane w KC wypadki nabycia i utraty własności:

Zrzeczenie się własności



Wyzbycie się przez właściciela swego prawa w drodze jednostronnego oświadczenia woli

Rzeczy ruchomej

– porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się własności + czynnik woli



nabywa się poprzez objęcie jej w posiadanie samoistne



objęcie rzeczy w posiadanie z zamiarem stania się jej właścicielem – czynność prawna realna,
jednostronna powodująca pierwotne nabycie własności.

Nieruchomości – umowa przekazania nieruchomości na podstawie której może nastąpić przejście własności

nieruchomości na gminę lub na Skarb Państwa.



jest to sposób jej przeniesienia (jest nabyciem pochodnym)

Znalezienie:
Do rzeczy:



Zgubionych



Porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności



Zwierząt

obowiązek zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru lub organ przechowujący (starostę)

pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną
powinien odd

ać organowi przechowującemu na przechowanie, pozostałe tylko na żądanie tego organu

na skutek zgubienia i znalezienia, właściciel nie traci własności a znalazcy przysługuje znaleźne w
wysokości 1/10 wartości rzeczy jeżeli zgłosi swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy

jeżeli właściciel nie odbierze rzeczy w ciągu roku o dnia wezwania go przez organ przechowujący a w
razie niemożności zawiadomienia w ciągu 2 lat od znalezienia – pieniądze i inne wymienione wcześniej
rzeczy stają się własnością skarbu państwa, inne zaś własnością znalazcy (przemilczenie)

Nie mają zastosowania w przypadku:



Znalezienia rzeczy w budynku publicznym bądź w innym budynku lub innym pomieszczeniu otwartym dla
publiczności albo w środku transportu publicznego – znalazca zobowiązany jest rzecz oddać zarządcy
budynku, pomieszczenia lub środka transportu



W razie znalezienia skarbu rzecz ta staje się własnością skarbu państwa, znalazcy zaś należy się
odpowiednie wynagrodzenie

Nabycie pożytków naturalnych



uprawniony do

pobierania pożytków nabywa ich własność z chwilą odłączenia ich od rzeczy

Akcesja:
Połączenie dwóch rzeczy w sposób trwały = nowa rzecz

Akcesja rzeczy ruchomej z nieruchomością



daje pierwszeństwo prawu własności nieruchomości – własność nieruchomości rozciąga się na rzecz
ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową
(właściciel rzeczy ruchomej traci prawo własności)



do rozlic

zeń między nimi stosuje się przepis o rozliczeniach między właścicielem a posiadaczem lub

przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu oraz przepisy o naprawieniu szkody

Akcesja rzeczy ruchomych 3 sytuacje:



Połączenia (np. wytworzenie z drewna mebla)



Pomieszania

(np. pomieszania worki mąki żytniej z workiem mąki pszennej)



Przetworzenia

(wytworzenia nowej rzeczy z cudzych materiałów)



Przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami –
dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości a udziały ich są oznaczone wg stosunku
wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych



jeżeli jedna z rzeczy połączonych ma wartość większą niż pozostałe, rzeczy o mniejszej wartości stają
się jej częściami składowymi (właściciel tych części składowych traci prawo własności)



Ten kto wytworzył nową rzecz z cudzych materiałów staje się jej właścicielem (podstawę rozliczeń
między właścicielami stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu oraz o obowiązku naprawienia
szkody)

Rzecz wytw

orzona staje się własnością właściciela materiałów:



jeżeli przetworzenie zostało dokonane w złej wierze



Jeżeli wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy

SPÓŁWŁASNOŚĆ



Prawo własności może przysługiwać kilku osobom – podzielność prawa własności

Podzielność prawa własności:



Własność podzielona według czasu jej trwania – własność rzeczy przysługuje jednemu właścicielowi
z tym ograniczeniem, że z chwilą powstania określonego zdarzenia albo z chwilą upływu z góry
oznaczonego terminu

– własność przechodzi na inną osobę ex lege, rzecz ma niejako dwóch właścicieli:

właściciela aktualnego i właściciela przyszłego



Własność podzielona wg treści - rzecz stanowi własność równocześnie dwóch właścicieli z których
jednemu przysługuje własność zwierzchnia (prawo do rozporządzania rzeczą, prawo do pobierania
świadczeń czynszowych), drugiemu własność użytkowa (przysługuje mu prawo bezpośredniego
korzystania z rzeczy). Obecnie nie jest możliwe



Własność należąca niepodzielnie do kilku osób – własność należy do kilku osób i każdej z nich
przysługują wszystkie atrybuty prawa własności (uprawnienia każdego z nich są jednakowe) – prawo
własności przysługuje kilku osobom niepodzielnie co do czasu, treści i przedmiotu, różne są natomiast
udziały tych osób we wspólnym prawie – współwłasność

Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność).

3 cechy:



Jedność przedmiotu - przedmiotem współwłasności jest jedna rzecz ruchoma lub nieruchoma (ale
także rzecz z przynależnościami czy zespół rzeczy stanowiący pewną całość gospodarczą)



Wielość podmiotów – prawo własności do tej samej rzeczy przysługuje kilku osobom



Niepodzielność wspólnego prawa – każdy ze współwłaścicieli ma jednakowe prawo do całej rzeczy



Albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną.

Współwłasność łączna



opiera się na określonym stosunku osobistym i spełnia względem tego stosunku rolę służebną



może powstać tylko pomiędzy osobami związanymi określonym stosunkiem osobistym



w razie

jego ustania, traci charakter współwłasności łącznej

Przypadki:


Współwłasność majątku wspólnego wynikająca ze wspólności majątkowej między małżonkami
(ustawowej i umownej)

– jej powstanie i losy są ściśle uzależnione od małżeństwa a jej

przeznaczeniem jest zapewnienie rodzinie bazy majątkowej – nie obowiązuje jeżeli małżonkowi mają
ustrój rozdzielności majątkowej



Współwłasność wspólników spółki cywilnej

Współwłasność w częściach ułamkowych



samoistny stosunek prawny prawa rzeczowego, niezwiązany ze stosunkiem prawnym innego rodzaju

Odmiany współwłasności:


Przymusowa



Siedlisk

– organy rolne były zmuszone przyznawać siedliska na współwłasność kilku osadnikom – 2

zasady: podzielne korzystanie z siedlisk przez ich współwłaścicieli, całkowicie wyłączona możliwość
zniesienia współwłasności



Spadkowa -

współwłasność rzeczy wchodzących w skład spadku. Można żądać zniesienia

współwłasności tylko w ramach działu całego spadku, prawo rozporządzenia udziałem w
przedmiocie wchodzącym w skład spadku doznaje ograniczeń



Gruntowa

działy



udział jest wycinkiem prawa własności dlatego do współwłasności stosuje się bezpośrednio przepisy o
własności



każdemu ze współwłaścicieli przysługuje samoistne, rzeczowe prawo sui Genesis na które składa się
wiele uprawnień o charakterze bezwzględnym

Powstaje:


Ze spadkobrania

, gdy przechodzi na kilku spadkobierców



Z czynności prawnych



Ex lege na skutek

zasiedzenia, pomieszania lub połączenia rzeczy ruchomych



Z orzeczenia sądu, jeżeli sąd w postanowieniu o zniesieniu współwłasności przyzna ją kilku
współwłaścicielom

Różnice pomiędzy współwłasnością ułamkową a łączną:



ułamkowej każdy ze współwłaścicieli ma swój określony ułamkiem udział natomiast współwłasność
łączna jest bez udziałowa



zwykły współwłaściciel może swoim udziałem dowolnie rozporządzać, współwłaściciel łączny nie może w
ogóle dysponować swoim prawem do przedmiotu majątku wspólnego



zwykły współwłaściciel może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności, współwłaściciel łączny
nie ma takiego uprawnienia

rzepisy o współwłasności mają zastosowanie :



do wspólności masy majątkowej



do wspólności innych praw rzeczowych np. do wspólności użytkowania wieczystego



do wspólności niektórych praw obligacyjnych np. najmu



do wspólności niektórych praw na dobrach niematerialnych np. do wspólnego prawa autorskiego

Udziały Współwłaścicieli:

Udział – wyraża zakres uprawnień współwłaściciela względem rzeczy wspólnej i jest określony odpowiednim

ułamkiem



prawo własności całej rzeczy przysługuje wszystkim współwłaścicielom niepodzielnie, udział natomiast
jest prawem, które należy wyłącznie do współwłaściciela



każdy ze współwłaścicieli może dowolnie rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych



może swój udział zbyć, obciążyć go ograniczonym prawem rzeczowym, ustanowić na nim hipotekę,
wydzierżawić a także rozporządzić nim na wypadek śmierci



nie może natomiast zawrzeć umowy najmu (polega na używaniu), ani obciążyć go służebnością



z udziału może być prowadzona egzekucja

yjątki od swobodnej dyspozycji udziałem:



w razie

sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału, pozostałym współwłaścicielom

przysługuje prawo pierwokupu – jeżeli prowadzą gospodarstwo na wspólnym gruncie



rozporządzanie udziałem w przedmiocie należącym do spadku jest w pełni dopuszczalne tylko za zgodą
pozostałych spadkobierców – zbycie spadku bez zgody jest nieskuteczne wobec tych, którzy jej nie
wyrazili



rozporządzanie udziałem we współwłasności przymusowej i wspólności gruntowej podlega
ograniczeniom

ARZĄD

ZECZĄ WSPÓLNĄ

Jest to podejmowanie wszystkich decyzji i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dotyczących
przedmiotu wspólnego prawa – koniecznych zarówno w toku normalnej eksploatacji przedmiotu jak i w
sytuacjach nietypowych



ustawa pozwala na określenie sposobu zarządu przez współwłaścicieli na podstawie umowy



dla sytuacji konfliktowych

– sąd może ustanowić zarządcę

Zarząd:

Umowny

– określenie zasady zarządu rzeczą wspólną, który może być zupełnie inny niż ten określony w

ustawie, lub tylko go modyfikować



jest

to powierzenie zarządu jednemu ze współwłaścicieli lub osobie 3, postanowienie że do czynności

przekraczających zwykły zarząd konieczna będzie jedynie zgoda większości



umowa ustalająca zasady zarządu jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd i dlatego musi być
zawarta przez wszystkich współwłaścicieli

ądowy – zarząd wykonywany przez zarządcę powołanego przez sąd



o wyznaczenie zarządcy przez sąd może się zwrócić każdy ze współwłaścicieli. Przesłanką wydania
takiej decyzji jest wystąpienie jednej z przyczyn:



nie można uzyskać zgody współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu



większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu



większość ta krzywdzi mniejszość



zarządcą może być zarówno jeden ze współwłaścicieli jak i osoba 3.



z chwilą ustanowienia zarządcy, uprawnienia współwłaścicieli do zarządu rzeczą wspólną gasną (ale nie
całkowicie – zarządca uzyskuje jedynie uprawnienia do dokonywania czynności zwykłego zarządu,
czynności przekraczające go nadal przysługują współwłaścicielom – w szczególności mogą oni pomimo
ustanowienia sądowego zarządu zbyć rzecz)

Ustawowy -

podział czynności dotyczących rzeczy wspólnej na czynności:



wykłego zarządu (załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłą eksploatacją rzeczy i

utrz

ymaniem jej w stanie niepogorszonym w ramach jej aktualnego przeznaczenia i czynności



rzekraczające zwykły zarząd (wszystko co nie mieści się w granicach zwykłego zarządu)



zynności zachowawcze (zmierzające do zachowania wspólnego prawa – może ich dokonywać każdy

ze współwłaścicieli



O o

cenie czy dana czynność jest czynnością zwykłego zarządu czy zwykły zarząd przekracza

decyduje istota danej czynności ale także całokształt okoliczności konkretnego przypadku (dana
czynność może być w danych okolicznościach czynnością zwykłego zarządu bądź go przekraczać)



rzy wykonywaniu zarządu decyduje wola stron – o dokonaniu czynności decydują sami

współwłaściciele.

W przypadku czynności przekraczających wspólny zarząd – zasada jednomyślności – zgoda wszystkich

współwłaścicieli

W przypadku czynności zwykłego zarządu – zasada woli (zgody) większości – większość współwłaścicieli

określa się wg udziałów



asada ingerencji sądu może polegać na rozstrzygnięciu dotyczącym konkretnej czynności lub na

ustanowie

niu zarządu sądowego

przypadku zwykłego zarządu:



w braku zgody większości współwłaścicieli na dokonanie czynności zwykłego zarządu każdy ze
współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności



jeżeli większość współwłaścicieli postanowi dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami
prawidłowego zarządu, każdy z pozostałych może się zwrócić do sądu o rozstrzygnięcie



każdy ze współwłaścicieli ma nie tylko prawo ale także obowiązek współdziałania w zarządzie rzeczą
wspólną



jeżeli zarząd zostaje powierzony jednemu z nich albo gdy nie wszyscy współwłaściciele zajmują się
zarządem – współwłaściciel może żądać od pozostałych wynagrodzenia odpowiadającemu nakładowi
jego pracy a współwłaściciel niesprawujący zarządu może żądać w odpowiednich terminach rachunku z
zarządu

Korzystanie z rzeczy wspólnej:



ustawowe

– jeżeli korzystają z rzeczy wspólnej tak jak to stanowi ustawa



umowne

– jeżeli sposób korzystania określa umowa współwłaścicieli



sądowe – jeżeli sposób korzystania określił sąd

Ustawowe:
M

oże polegać na uprawnieniu do



obierania pożytków – pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w

stosunku do wielkości udziałów



w taki sam sposób współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną



współwłaściciel, który poniósł określony wydatek na rzecz wspólną może żądać od pozostałych
zwrotu w częściach odpowiadających ich udziałów



wobec osób 3 za zobowiązania odpowiadają ci współwłaściciele, którzy je zaciągnęli



a posiadaniu rzeczy i jej używania – każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania

rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i
korzystaniem z rzeczy przez współwłaścicieli



każdy z nich ma prawo do bezpośredniego korzystania z rzeczy wspólnej ale żadnemu nie
przysługuje prawo do określonej części rzeczy



korzystanie z rzeczy wspólnej jest ograniczone w ten sposób, że każdy współwłaściciel może czynić
to o tyle o ile nie przeszkadza analogicznemu korzystaniu pozostałych współwłaścicieli

Ochrona:

współwłaściciel, który został pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy wspólnej korzysta z ochrony
sądowej

jest ona różna w zależności od rodzaju współposiadania:

spółposiadanie, które wymaga zgodnego współdziałania osób zainteresowanych - nie ma środków

egzekucyjnych które pozwalałyby zmusić opornych do lojalnego współdziałania z osobą z którą oni nie chcą
współdziałać



właściciel pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy nie może żądać dopuszczenia go do posiadania,
może natomiast wystąpić z wnioskiem o określenie innego sposobu korzystania z rzeczy niż w sposób
ustawowo przewidziany

spółposiadanie, które nie wymaga współdziałania zainteresowanych



współwłaściciel może dochodzić dopuszczenia go do współposiadania w trybie procesu.



Współwłaściciel korzystający z rzeczy wspólnej powinien rozliczyć się z współwłaścicielami odsuniętymi
nie tylko z pożytków i innych przychodów ale także z używania rzeczy do swoich potrzeb w szerszym
zakresie niż uprawniony

Podział nieruchomości do korzystania (podział quoad usum):



ażdy współwłaściciel otrzymuje do wyłącznego użytku fizycznie wydzieloną część nieruchomości

wspólnej



spółwłaściciele nadal pozostają w stosunku współwłasności



eżeli współwłaściciele nie mogą dojść do porozumienia albo jeżeli samowolnie odsuwają

jednego od współposiadania



sposób korzystania z rzeczą wspólną może określić sąd w trybie postępowania nieprocesowego



sąd może także dokonać podziału quoad usum na nieruchomości



z wnioskiem o jego dokonanie może się zwrócić każdy odsunięty współwłaściciel, bez względu na
wielkość jego udziału (jeżeli korzystanie z rzeczy wspólnej wymaga zgodnego współdziałania) a jeżeli
korzystanie nie wymaga zgodnego współdziałania – współwłaściciel, którego udziały wynoszą co
najmniej połowę

Zniesienie współwłasności:
L

ikwidacja stosunku prawnego jaki łączył współwłaścicieli (jeżeli chodzi o likwidację współwłasności

spadku

– dział spadku, a gdy dotyczy majątku wspólnego małżonków – podział)

ażdy ze współwłaścicieli w częściach ułamkowych może żądać jej zniesienia, uprawnienie może

zostać wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż 5 lat, jednakże w ostatnim roku
przed upływem tego terminu, dopuszczalne jest jego przedłużenie na kolejne 5 lat.



rawo żądania zniesienia współwłasności nie ulega przedawnieniu

Tryb umowy

– nie wymaga żadnej szczególnej formy,



jeżeli przedmiotem umowy jest nieruchomość – forma aktu notarialnego – zniesienie współwłasności
stanowi przeniesienie udziału z jednego współwłaściciela na innego

Tryb Sądowy – w postępowaniu nieprocesowym


legitymację do złożenia takiego wniosku ma każdy współwłaściciel a także prokurator

3 sposoby zniesienia współwłasności:
P

odział rzeczy wspólnej – wniosek o fizyczny podział rzeczy może być uwzględniony tylko wtedy gdy, byłby

sprzeczny z przepisami ustawy, społeczno – gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągał za sobą
istotną zmianę rzeczy lub znaczne umniejszenie jej wartości



jeżeli sąd dokonuje podziału nieruchomości na tyle części ilu jest współwłaścicieli, powinien dążyć do
tego aby części te odpowiadały co do wartości wielkości ich udziałów – różnice mogą zostać wyrównane
przez dopłaty pieniężne



przy

podziale gruntów – sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami

gruntowymi

rzyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli – zwykle stosowane przy rzeczach ruchomych, a przy

nieruchomościach, w odniesieniu do lokali mieszkaniowych, działek budowlanych – których fizyczny podział
pozbawiałby je przydatności



w razie przyznania rzeczy wspólnej jednemu, pozostali otrzymują równowartość swoich udziałów pod
postacią spłat w pieniądzu

przedaż rzeczy wspólnej – następuje jeżeli wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do tego

sposobu.



jeżeli brak takiego wniosku sąd może mimo wszystko nakazać sprzedaż rzeczy jeżeli nie da się jej
podzielić a okoliczności przemawiają za takim rozwiązaniem sprawy a nie za przyznaniem jej jednemu ze
współwłaścicieli



dokonuje sąd w trybie postępowania egzekucyjnego ( w drodze licytacji)

Zniesienie współwłasności nieruchomości rolnych:
J

eżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaściciel byłby

sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki



sąd przyzna ją temu z nich, na którego wyrażą zgodę pozostali. W braku zgody:



sąd przyzna ją temu kto je prowadzi lub w nim pracuje. Jeżeli warunki te spełnia kilku
współwłaścicieli albo żaden ich nie spełnia:



sąd przyzna je temu, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia

a wniosek wszystkich współwłaścicieli



sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa stosownie do przepisów KPC o postępowaniu cywilnym, podobnie
postąpi w przypadku odmowy każdego z nich na przyznanie mu gospodarstwa

ysokość przysługujących współwłaścicielom spłat ustala się na podstawie zgodnego porozumienia

spółwłaściciele GR, którzy w wyniku zniesienia współwłasności nie otrzymali ekwiwalentu swego udziału

mają dwa uprawnienia



mogą żądać od współwłaściciela, który otrzymał to gospodarstwo i przed upływem 5 lat zbył odpłatnie
wchodzące w jego skład nieruchomości aby wydał im korzyści osiągnięte dzięki temu, że uiścił
obniżone spłaty



współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego a którzy do chwili zniesienia współwłasności
w nim mieszkali,

zachowują uprawnienie do dalszego zamieszkiwania – nie dłużej niż przez 5 lat od

chwili zniesienia współwłasności (małoletni – od chwili osiągnięcia pełnoletniości)

ŁASNOŚĆ LOKALI

Prawna regulacja odrębnej własności lokali:
O

drębna własność lokali – lokal będący częścią składową nieruchomości gruntowej, zostaje z tego reżimu

wyłączony i staje się odrębną nieruchomością



wyodrębnieniu podlega jedynie lokal samodzielny tzn. wydzielony w obrębie budynku trwałymi ścianami.

Ustanowienie na drodze:

Umowy

– może zostać zawarta albo przez współwłaścicieli nieruchomości albo przez właściciela

nieruchomości i osobę, która nabywa od niego lokal (np. umowa deweloperska)



forma aktu notarialnego



dokonanie wpisów w zakładanych dla nich księgach wieczystych

Jednostronnej czynności prawnej – może ją ustanowić właściciel nieruchomości, czyniąc to wedle
przepisów ustawy „dla siebie”.

Orzeczenia sądowego – sąd może ustanowić odrębną własność lokali w orzeczeniu o zniesieniu
współwłasności, o dziele spadku, o podziale majątku wspólnego małżonków



wpis do księgi wieczystej

Ex lege

– w razie likwidacji lub upadłości spółdzielni mieszkaniowej tzw. Własnościowe spółdzielcze prawo do

lokali przekształca się z mocy prawa w odrębna własność.



dopuszczalne jest nabycie w drodze zasiedzenia własności lokalu, która uprzednio powstała w jeden z
powyższych sposobów.



Nieruchomość wspólna – w dotychczasowej nieruchomości powstaje tyle nieruchomości ile jest
wyodrębnionych lokali plus nieruchomość wspólna



udziały w nieruchomości wspólnej odpowiadają stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z
pomieszczeniami do niego przynależnymi (piwnica, część strychu) do powierzchni użytkowej wszystkich
lokali w budynku wraz z pomieszczeniami przynależnymi do tych lokali.



udział w tej współwłasności jest prawem związanym z własnością lokalu



nie można żądać zniesienia tej współwłasności dopóki trwa odrębna własność lokali (współwłasność
przymusowa)



w przypadku wyodrębnienia części nieruchomości, do właściciela należą wszystkie lokale niewyodrębnione

oraz udział w nieruchomości wspólnej przypadający mu właśnie ze względu na te lokale (złożona
nieruchomość lokalowa)



właścicielowi przysługują takie same prawa jak pozostałym



odpowiada za zobowiązania związane z tą nieruchomością.



może nieruchomość zbyć w całości lub w całości obciążyć.



gół właścicieli lokali wyodrębnionych tworzy wspólnotę mieszkaniową, która może nabywać prawa i

zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwana



Za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej, wspólnota odpowiada bez ograniczenia a każdy
właściciel lokalu – w części odpowiadającej jego udziałowi w tej nieruchomości

Sytuacja

prawna właścicieli lokali:



rawo do korzystania i rozporządzania rzeczą



rawo do współkorzystania z nieruchomości wspólnej i pobierania z niej pożytków stosownie do swych

udziałów a także ponoszenia w tym zakresie wydatków i ciężarów a także powstrzymywać się od działań
zakłócających porządek domowy – współwłasność nieruchomości wspólnej



eżeli właściciel lokalu w rażący sposób narusza swe obowiązki, wspólnota mieszkaniowa może żądać w

trybie procesu aby sąd nakazał sprzedaż jego lokalu w drodze licytacji.

Zarząd nieruchomością wspólną:
W

łaściciele mogą go określić w umowie a jeżeli tego nie zrobią obowiązuje ich system zarządu określony w

ustawie:



Dla małych wspólnot mieszkaniowych (do 7 lokali) zarząd bezpośredni – sprawowany bezpośrednio
przez wszystkich

właścicieli lokali a do zarządu nieruchomością wspólną stosuje się odpowiednio

przepisy o współwłasności



Dla większych wspólnot – zarząd pośredni – sprawowany przez specjalnie powołane do tego celu
organy



Jedno lub wieloosobowy

zarząd jako organ wykonawczy i



gół właścicieli lokali jako organ kontrolno – sprawujący, którego uchwały zapadają większością

głosów

bowiązuje podział na czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające ten zarząd



spólnot mniejszych - czynności przekraczające zwykły zarząd są dokonywane za zgodą

wszystkich właścicieli



spólnot większych – zarząd podejmuje czynności po uchwale ogółu właścicieli

Własność lokali w spółdzielniach mieszkaniowych:



mowa o ustanowienie własności lokalu w budynku spółdzielni mieszkaniowej wymaga formy aktu

notarialnego,



pis do księgi wieczystej



rawem związanym z własnością lokalu jest udział w tzw. Nieruchomości wspólnej, która stanowi

współwłasność właścicieli lokali a gdy nie wszystkie zostały wyodrębnione także spółdzielni

Uzyskiwanie własności lokalu mieszkaniowego w budynku wzniesionym lub nabytym przez
spółdzielnię:

Dostarczenie

przez spółdzielnię lokalu



złonek może uzyskać własność lokalu w spółdzielni, której statut przewiduje budowanie (nabywanie)

budynków w celu „dostarczenia” członkom znajdujących się w nich lokali



ajpierw spółdzielnia i jej członek zawierają umowę o budowę lokalu obejmującą swą treścią zobowiązanie

do ustanowienia odrębnej własności lokalu oraz inne postanowienia określające obowiązki członka
dotyczące wkładu budowlanego (ponoszenia kosztów budowy)



ormy pisemnej pod rygorem nieważności



owstające z chwilą podpisania umowy roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu

(

ekspektatywa odrębnej własności lokalu) jest zbywalne, dziedziczne i podlega egzekucji wraz z

wkładem budowlanym



Umowa zbycia ekspektatywy wymaga formy aktu notarialnego



abycie staje się skuteczne z chwilą przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni

rzekształcenie

własność,

przysługującego

dotychczas

spółdzielczego

własnościowego/lokatorskiego prawa do lokalu



złonek, któremu przysługuje spółdzielcze mieszkaniowe/lokatorskie prawo do lokalu mieszkaniowego i

który zgłosi takie żądanie a spełni określone wymagania natury finansowej uzyskuje roszczenie o
ustanowienie na jego rzecz odrębnej własności lokalu



łaściciele lokali są zobowiązani do świadczenia spółdzielni opłat na rzecz eksploatacji i utrzymania ich

lokali oraz innych kosztów związanych z wykonywaniem przez spółdzielnię zarządu nieruchomością
wspólną.



eżeli nieruchomość przynosi pożytki – pomniejszają one opłaty w części przeznaczonej na pokrycie

związanych z nią wydatków



ysokość opłat ustala spółdzielnia



łaściciele lokali podlegają ograniczeniom co do sposobu korzystania z lokali i nieruchomości wspólnej –

właściciel, który rażąco lub uporczywie narusza porządek domowy albo przez swoje niewłaściwe
zac

howanie czyni uciążliwym korzystanie z innych lokali lub nieruchomości wspólnej podlega sankcji – to

samo dotyczy właściciela, który długotrwale zalega z zapłatą należnych do niego opłat

Zarząd nieruchomością wspólną:



prawuje go spółdzielnia mieszkaniowa będąca jej współwłaścicielem



W stosunkach z osobami 3

– spółdzielnia występuje we własnym imieniu a nie w imieniu wspólnoty

mieszkaniowej



eżim, któremu podlega odrębna własność lokali w budynku wybudowanym przez spółdzielnie

mieszkaniową – ustaje ex lege gdy wyodrębniona zostanie własność wszystkich lokali w tym budynku –
powstaje więc wspólnota mieszkaniowa , której zarząd odbywa się na zasadach określonych w ustawie

chrona Własności:

est to System roszczeń jakie przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa – ochrona posesoryjna

chroni stan faktyczny

– posiadanie

iedy uprawniony żąda ochrony powołując się na to, że jego prawo zostało naruszona – żąda ochrony

petytoryjnej, natomiast gdy powołuje się, że jego władztwo nad rzeczą zostało naruszone – domaga się
ochrony posesoryjnej

R

oszczenia przysługujące właścicielowi w wypadku naruszenia jego prawa:



roszczenie windykacyjne



roszczenie negatoryjne



roszczenia

uzupełniające



roszczenie o ustalenie prawa

– powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia

stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny” – właściciel domaga się od sądu wydania
orzeczenia stwierdzającego istnienie jego prawa

Roszczenie windykacyjne i negatoryjne:



powstaniu decyduje fakt naruszenia własności



iezależnie od tego czy sprawca zrobił to umyślnie czy nieumyślnie



zy kierował się dobrą wiarą czy nie

OSZCZENIE WINDYKACYJNE

Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana,
chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.



jest roszczeniem właściciela o wydanie rzeczy znajdującej się we władaniu innej osoby



niezależnie od tego z jakiego powodu ta rzecz znalazła się w posiadaniu tej osoby



czy właściciel oddał ją na podstawie stosunku prawnego czy rzecz została mu zabrana



zwrot rzeczy ze wszystkimi przychodami uzyskanymi przez osobę



legitymowanym do wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym jest właściciel



legitymację do wystąpienia z powództwem windykacyjnym ma także prokurator oraz rzecznik praw
obywatelskich



ciężar dowodu własności obciąża powoda



nie może być uwzględnione jeżeli osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do
władania rzeczą



uprawnienie do zatrzymania cudzej rzec

zy może wynikać zarówno z praw rzeczowych jak i obligacyjnych

albo być następstwem przysługującego pozwanemu prawa zatrzymania– zarzut oparty na tych
twierdzeniach = zarzut hamujący (nie wyłącza roszczenia windykacyjnego na stałe a jedynie go
hamuje do cza

su ustania prawa przysługującego pozwanemu)



pozwany może także powołać się na zarzut nadużycia prawa



ulega przedawnieniu,

wyjątek - nie ulegają przedawnieniu roszczenia windykacyjne jeżeli dotyczą

nieruchomości



termin przedawnienia roszczenia windykacyj

nego dotyczącego rzeczy ruchomej wynosi 10 lat

OSZCZENIE NEGATORYJNE

Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela
faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu
zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Roszczenie negatoryjne

może iść w dwóch kierunkach:



przywróceniu stanu poprzedniego



zaniechaniu naruszeń



legitymacja czynna przysługuje właścicielowi,



legitymację procesową także prokurator oraz rzecznik praw obywatelskich



legitymowanym biernie jest ten, kto cudze prawo własności narusza w inny sposób niż przetrzymywanie
w swoim władaniu cudzej rzeczy.

OSZCZENIA UZUPEŁNIAJĄCE

Wyrównuje uszczerbek spowodowany tym że przez pewien czas był pozbawiony możliwości
korzystania z rzeczy.



roszczenie o wynagrodzenie za korzystania z rzeczy



roszczenie o zwrot pożytków lub ich równowartości



roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem lub
utratą.



mogą być dochodzone oddzielnie



mogą być samoistnym przedmiotem obrotu – uprawniony może przenieść na inną osobę roszczenie o
zwrot pożytków za określony czas



normują stosunki pomiędzy właścicielem a posiadaczem samoistnym oraz pomiędzy właścicielem a
posiadaczem zależnym



właściciel może dochodzić roszczenia o korzystanie z nieruchomości także w stosunku do osoby, która
bezprawnie korzysta w niej w ograniczonym zakresie (czyli wobec posiadacza służebności)



roszczenia uzupełniające przedawniają się z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy



ie mają charakteru obiektywnego

ą zależne od dobrej lub złej wiary posiadacza:

Gdy posiadacz jest w dobrej wierze


roszczenia uzupełniające dla właściciela w ogóle nie powstają



posiadacz w dobrej wierze nie jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy



nie jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę,



nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania



zachowuje pobrane pożytki cywilne jeżeli stały się w tym czasie wymagalne

 kied

y za utraconą rzecz uzyskał ekwiwalent ma obowiązek wydania go na podstawie przepisów o

bezpodstawnym wzbogaceniu

osiadacz w złej wierze



obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy



odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego
winy.



obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić
wartość tych, które zużył.



zobowiązany jest zwrócić wartość tych pożytków, których nie uzyskał z powodu złej gospodarki

osiadacz w dobrej wierze od chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu powództwa



tak jak posiadacz w złej wierze z wyjątkiem obowiązku zwrotu wartości pożytków, których nie uzyskał z
powodu złej gospodarki



za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy odpowiada tylko jeżeli doszło do tego z jego winy

OSZCZENIE Z TYTUŁU NAKŁADÓW

łaściciel zobowiązany jest zwrócić nakłady posiadaczowi

sytuacje:

 Posiadacz w dobrej wierze

– może żądać zwrotu:

akładów koniecznych (ich celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego użytku –

wszelkie niezbędne naprawy, remonty, zasiewy, utrzymanie zwierząt, bieżące wydatki itp.)


tyle o ile nie mają pokrycia w korzyściach jakie uzyskał

nnych nakładów



nakładów pożytecznych – zmierzających do polepszenia rzeczy,



nakładów zabytkowych – nadających jej wygląd odpowiadający upodobaniu tego kto ich dokonuje



o tyle o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili wydania jej właścicielowi

 P

osiadacz w złej wierze – może żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych tylko o tyle o ile

właściciel wzbogaciłby się ich kosztem – tzn. o ile rzecz stałaby się więcej warta niż przez ich
dokonaniem

 P

osiadacz, który dokonał nakładów po wzięciu wiadomości o wytoczeniu przeciwko niemu

powództwa o wydanie rzeczy lub o zwrot rzeczy stanowiącej własność państwową – może
żądać tylko nakładów koniecznych jednak nawet kiedy nie wzbogaciły one właściciela



Samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą,
chociażby stały się jej częściami składowymi.



gdy połączenia dokonał samoistny posiadacz w złej wierze albo samoistny posiadacz w dobrej wierze po
chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, właściciel
może przyłączone przedmioty zatrzymać, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość i koszt
robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy.



roszczenie samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów przedawnia się z
upływem roku od dnia zwrotu rzeczy



budynek wzniesiony przez posiadacza na cudzym gruncie lub połączone z nim trwale inne urządzenie
staje się jako część składowa gruntu własnością właściciela tej nieruchomości, nawet gdy jego wartość
jest większa od wartości działki zajętej pod budowę.

oszczenie o wykup osobie, która wzniosła budynek uzależnia od następujących przesłanek:



Samoistnego posiadania



Jeżeli budynek został wzniesiony przez kilka osób, każdej z nich przysługuje roszczenie o
przeniesienie udziału odpowiedniej części nieruchomości



Dobra wiara posiadacza



przekonanie budującego o przysługującym mu prawie własności działki gruntu



w dobrej wierze jest posiadacz, który z przyczyn usprawiedliwionych nie wie, że prawo własności
działki mu nie przysługuje ale także posiadacz, który co prawda wie, że prawo własności mu nie
przysługuje ale który wykonując prawo własności względem cudzej nieruchomości ma podstawy
do uznania, że właściciela nie krzywdzi



zniesienie budynku lub innego urządzenia



naczna różnica w wartości wzniesionej budowli i działki zajętej pod budowę



la właściciela takie roszczenie powstaje niezależnie od tego, czy osoba, która wzniosła budowlę była

posiadaczem i niezależnie od tego czy była w dobrej wierze.



Roszczenie

przysługuje także osobie, która w chwili jego realizacji współposiadała zabudowaną działkę z

właścicielem nieruchomości



eżeli zostaną spełnione przesłanki – uprawniony (posiadacz lub właściciel) może żądać aby nastąpiło

przeniesienie własności działki gruntowej zajętej pod budowę na osobę, która wzniosła budowlę.
Przeniesienie własności następuje za odpowiednim wynagrodzenie



oszczenie o wykup może być realizowane przez zawarcie umowy o przeniesienie własności albo na

podstawie orzeczenia sądowego



oszczenie posiadacza o wykup działki nie ulega przedawnieniu

ŻYTKOWANIE

IECZYSTE

W granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o
oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź
ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych
osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać

D

wa uprawnienia użytkownika:



do korzystania z nieruchomości



do rozporządzania swoim prawem



może korzystać z oddanego mu gruntu tylko w sposób określony w umowie



umowa powinna określać sposób korzystania z gruntu

Upra

wnienie do rozporządzenia prawem obejmuje:



rzeniesienie prawa użytkowania wieczystego na inną osobę



stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości.



wpis do księgi wieczystej



nie jest wymagana zgoda Skarbu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego,



podlega natomiast ograniczeniom (wymóg zgody na nabycie przez cudzoziemca, ustawowe prawo
pierwokupu czy ograniczenia podziału nieruchomości)



ożliwość obciążenia tego prawa niektórymi ograniczonymi prawami rzeczowymi – hipoteką,

użytkowaniem i służebnością (doktryna)



ożliwość rozporządzenia nim w testamencie – jest prawem zbywalnym, dziedzicznym i podlega

egzekucji



łaściciel nieruchomości obciążonej użytkowaniem wieczystym nie może przenieść własności

nieruchomości z wyjątkiem przeniesienia na jej użytkownika wieczystego oraz przeniesienia na jednostkę
samorządu terytorialnego – gdy właścicielem jest skarb państwa.



a Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego – jeżeli właścicielem jest inna jednostka

samorządu terytorialnego.

rzyznanie własność budynków i innych urządzeń wzniesionych na gruncie stanowiącym przedmiot

użytkowania wieczystego



w przypadku bu

dynków istniejących na gruncie w chwili ustanowienia użytkowania wieczystego.

sprzedaż tych budynków i urządzeń użytkownikowi wieczystemu.



w przypadku budynków wzniesionych po ustanowieniu użytkowania wieczystego – budynki i inne
urządzenia wzniesione przez użytkownika wieczystego stanowią jego własność



Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie
jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym



rawo własności tych budynków dzieli los prawny użytkowania wieczystego



bycie prawa użytkowania wieczystego odnosi się także do tych budynków, a własność budynków nie

może zostać przeniesiona na inną osobę bez przeniesienia użytkowania wieczystego.



Jest prawem terminowym



ożna je ustanowić tylko na czas określony z góry



Na okres 99 lat



wypadkach wyjątkowych, gdy cel gospodarczy użytkowania wieczystego nie wymaga oddania

terenu na tak długi czas możliwe jest ustanowienie użytkowania na czas nie krótszy niż 40 lat.



ciągu ostatnich 5 lat – użytkownik wieczysty może żądać jego przedłużenia na okres od 40 do 99 lat.



formie aktu notarialnego a odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny

interes społeczny.



stanawia się za wynagrodzeniem



płatę roczną.



Pierwszą opłatę (uiszczana najpóźniej w dniu zawarcia umowy o oddanie nieruchomości w użytkowanie
wieczyste i wynosząca od 15% do 25% ceny nieruchomości)



nie jest właścicielem



rzysługuje mu jedynie swoiste prawo do nieruchomości, która stanowi przedmiot wyłącznej własności

innego podmiotu.



Jest innym niż własność prawem rzeczowym



anowi kategorię pośrednią pomiędzy własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi

Powstanie i wygaśnięcie użytkowania wieczystego:



tosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości



mowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego



pisu do księgi wieczystej.



Zawarcie umowy wymaga co do zasady przeprowadzenia przetargu



ie można na drodze zasiedzenia uzyskać użytkowania wieczystego



soba będąca posiadaczem nieruchomości w ramach użytkowania wieczystego, które zostało już

ustanowione na rzecz innego podmiotu

– może w drodze zasiedzenia nabyć to prawo. A w

szczególności możliwe jest nabycie przez zasiedzenie użytkowania wieczystego, przez osobę na którą
użytkownik wieczysty nabył to prawo, lecz do przeniesienia własności nie doszło z powodu nieważności
umowy

Przyczyny wygaśnięcia użytkowania wieczystego:



pływ czasu na który użytkowanie zostało ustanowione



ozwiązanie przez strony umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste



Konfuzja



ozwiązanie umowy o ustanowienie użytkowania wieczystego przed upływem okresu ustalonego

w umowie ze względu na jej nienależyte wykonanie przez użytkownika



ywłaszczenie



rzeczenie się użytkowania wieczystego – na drodze jednostronnego oświadczenia woli oświadczenie

o zrzeczeniu się powinno zostać złożone właścicielowi a do jego skuteczności konieczne jest wykreślenie
użytkownika wieczystego z księgi wieczystej, które powinno zostać złożone na piśmie z podpisem
notarialnie poświadczonym. Jeżeli użytkowanie wieczyste jest obciążone prawem osoby 3 do jego
skutecznego zrzeczenia się, konieczna jest zgoda tej osoby.

Skutki wygaśnięcia:



ygasają wszystkie ustanowione na nim obciążenia



aśnie przysługujące użytkownikowi prawo własności budynków i innych urządzeń, które jako

prawo związane z użytkowaniem wieczystym stają się częścią składową gruntu – użytkownikowi należy
się natomiast wynagrodzenie odpowiadające ich wartości



żytkownik ma obowiązek wydać właścicielowi nieruchomość

oszczenie przeciwko użytkownikowi wieczystemu o naprawienie szkód a także roszczenie użytkownika

wieczystego o wynagrodzenie za budynki

– przedawniają się z upływem lat 3 od dnia zwrotu użytkowanego

gruntu
Roszczenie o wydanie gruntu

co do którego użytkowanie wieczyste wygasło – nie ulega przedawnieniu

GRANICZONE

RAWA

ZECZOWE

apewniają uprawnionemu tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy

asada zamkniętej listy praw rzeczowych – zainteresowani mogą ustanowić tylko takie ograniczone

prawa rzeczowe

jakie są przewidziane w ustawie.



Użytkowanie



Służebność



Zastaw



Hipoteka



Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu



przedmiotem są rzeczy, mogą być prawa – dotyczy to zastawu, użytkowania oraz hipoteki



mogą obciążać tylko nieruchomość (hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, służebności)



tylko ruchomości (zastaw)



jedno i drugie (użytkowanie)



skuteczne erga omnes

Powstanie i wygaśnięcie:
J

eden sposób ich powstania – na drodze czynności prawnej

Źródłem powstania ograniczonych praw rzeczowych mogą być:

 U

mowa właściciela z osobą która nabywa w ten sposób ograniczone prawo rzeczowe



odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności



prawo rzeczowe na nieruchomości może być ustanowione z zastrzeżeniem warunku lub terminu



forma aktu notarialnego jest wymagana tylko dla oświadczenia właściciela nieruchomości, natomiast
oświadczenie drugiej strony może być nawet dorozumiane



do ustanowie

nia hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej



do ustanowienia zastawu konieczne jest wydanie rzeczy



do ustanowienia zastawu rejestrowego konieczny jest wpis do rejestru zastawów

 O

rzeczenie sądowe – w przypadku ustanowienia



służebności drogi koniecznej,



służebności budynkowej,



służebności przesyłu,



ustanowienia służebności w orzeczeniu o zniesieniu współwłasności



powstania hipoteki przymusowej

 Orzeczenie administracyjne
 Zasiedzenie

– obecnie służebność gruntową i służebność przesyłu

 Ex lege

–zastaw także hipoteka



Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a
właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej
księgi.



Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby.



Oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron.

oże zostać przeniesione na inną osobę (na drodze czynności prawnej):



Użytkowanie i służebności osobiste są niezbywalne



Służebność gruntową można przenieść tylko razem z nieruchomością



Służebność przesyłu można przenieść tylko z własnością przedsiębiorstwa w którego skład wchodzi lub
razem z urządzeniami przesyłowymi



Zastawu i hipoteki nie można przenieść bez wierzytelności, którą zabezpieczają



Można przenieść spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu



o przeniesienia konieczna jest umowa pomiędzy uprawnionym a nabywcą oraz jeżeli prawo było

ujawnione w księdze wieczystej – wpis do tej księgi.



oże być dokonane z zastrzeżeniem warunku lub terminu



Rzecz a zwłaszcza nieruchomość może być obciążona więcej niż jednym ograniczonym prawem
rzeczowym

– w związku z tym może dojść do kolizji praw.



bowiązuje tutaj zasada pierwszeństwa – najpierw realizacji ulega prawo, któremu przysługuje

pier

wszeństwo a dopiero później gdy jest to możliwe prawo znajdujące się na dalszym miejscu.



asada pierwszeństwa obowiązuje zarówno przy zbiegu praw jednakowych jak przy zbiegu praw różnych



Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz – prawo ustanowione później nie może
być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej - jeżeli taki uszczerbek nie grozi oba
prawa mogą być wykonywane

przypadku kilku praw rzeczowych ustanowionych na nieruchomości:



zbieg praw niewpisanych do KW -

pierwszeństwo ma prawo powstałe wcześniej



zbieg prawa wpisanego do KW z prawem niewpisanym

– pierwszeństwo ma prawo wpisane bez

względu na czas jego powstania



zbieg

praw wpisanych do księgi wieczystej o pierwszeństwie decyduje chwila złożenia wniosku o wpis

za którą uważa się godzinę i minutę danego dnia w którym wniosek wpłynął do sądu



Prawa wpisane

na podstawie wniosków, które wpłynęły równocześnie – mają równe pierwszeństwo

ierwszeństwo może być zmienione na drodze umowy pomiędzy stroną, której prawo ma ustąpić

pierwszeństwa a stroną, której prawo ma uzyskać pierwszeństwo.

Zmiana nie może szkodzić prawom mającym pierwszeństwo niższe niż prawo ustępujące pierwszeństwa
a wyższe niż prawo, które uzyskuje pierwszeństwo

ipoteki podlegają zaspokojeniu z ceny uzyskanej z egzekucji przed innymi prawami rzeczowymi niezależnie

od ewentualnego pierwszeństwa tych drugich wynikających z przepisów prawa rzeczowego. Podobnie z
zastawem rejestrowym, który podlega zaspokojeniu z sumy uzyskanej z egzekucji rzeczy ruchomej w każdym
wypadku przed wierzytelnością zabezpieczoną zastawem zwykłym

Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych:



W wyniku czynności prawnej - wystarcza jednostronne oświadczenie woli osoby, której to prawo
przysługuje.



W wyniku konfuzji

– jeżeli prawo przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten komu prawo

przysługuje nabędzie własność rzeczy obciążonej



Jeżeli jest prawem terminowym – wygasa z upływem czasu na jaki zostało ustanowione



Na skutek niewykonywania ich przez lat 10

– dotyczy użytkowania i służebności



Z mocy wyroku sądowego – uwzględniającego roszczenie właściciela o zniesienie służebności



Na skutek decyzji wydanej przez organ administracyjny



W razie wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej akcesoryjnym prawem rzeczowym



do ochrony ograniczonych praw rzeczowych stosuje się przepisy o ochronie własności



głównie roszczenie windykacyjne oraz roszczenie negatoryjne.



tylko do ograniczonych praw rzeczowych, które polegają na władaniu rzeczą – tj. do ochrony użytkowania,
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, zastawu oraz niektórych postaci służebności



wszystkie roszczenia są skuteczne także względem właściciela rzeczy obciążonej.

Ciężary Realne:



kodeks obecnie nie przewiduje



ich celem było zabezpieczenie różnego rodzaju rent, należności skarbu państwa z tytułu ceny nabycia przez
rolników ziemi i inwentarza w trybie przepisów o reformie rolnej.



olega na obowiązku powtarzających się świadczeń ze strony każdoczesnego właściciela

oznaczonej nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby lub na rzecz każdoczesnego właściciela innej
nieruchomości.

reścią ciężaru realnego mogły być



tylko świadczenia w pieniądzach lub w innych rzeczach zamiennych (np. w zbożu)



świadczenie należne dożywotnikowi na podstawie umowy dożywocia

ŻYTKOWANIE

Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).

Dwa uprawnienia:



prawo do używania rzeczy



prawo

do pobierania z niej pożytków



korzysta z rzeczy w sposób podobny ale nie identyczny jak właściciel



obowiązek przestrzegania zasad prawidłowej gospodarki



uprawnienie do czerpania korzyści z rzeczy ogranicza się do czerpania pożytków.



zakres użytkowania można ograniczyć poprzez wyłączenie oznaczonych pożytków



zbliżone do dzierżawy



przedmiotem rzecz ruchoma jak i nieruchoma



obciąża rzecz jako całość – rozciąga się na wszystkie jej części składowe oraz na jej przynależności.



Wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części



tylko rzeczy nie zużywalne lub zużywalnych ale kształtuje je w nieco odmienny sposób



Jeżeli użytkowanie obejmuje pieniądze lub inne rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, użytkownik staje
się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania obowiązany
jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki (użytkowanie nieprawidłowe).



użytkowanie nieprawidłowe - właściciel traci prawo własności

żytkowanie praw



Do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy.



Do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa.



bciążać użytkowaniem można tylko prawa zbywalne

żytkowanie środków produkcji



Jeżeli użytkowanie obejmuje określony zespół środków produkcji, użytkownik może w granicach
prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi. Włączone w ten sposób składniki
stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji.



Jeżeli użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony według oszacowania, użytkownik
nabywa własność jego poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane; po ustaniu
użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego rodzaju i tej samej wartości, chyba że
inaczej zastrzeżono.

espół środków produkcji - to urządzenia gospodarstwa rolnego lub zakładu usługowego oraz inny zbiór

rzeczy ruchomych służących do osiągnięcia określonego celu gospodarczego

P

rzedmiotem użytkowania może być także gospodarstwo rolne jako całość lub przedsiębiorstwo

Cechy charakterystyczne użytkowania:



Najszerszy zakres ze wszystkich ograniczonych praw rzeczowych

– przyznaje użytkownikowi pełne

prawo korzystania z cudzej rzeczy



Prawo niezbywalne

– użytkownik nie może go przenieść – wyjątek stanowi użytkowanie wynikające z

umowy timesharingu. Użytkownik może oddać przedmiot użytkowania w całości lub w części innej osobie
na podstawie stosunku obligacyjnego np. najmu czy dzierżawy



Terminowe lub bezterminowe

– Może być ustanowione max na 50 lat a min na 3 lata.



dpłatnie i nieodpłatnie

Użytkownik powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki



onosi ciężary, które zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków

rzeczy



łaściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz – jeżeli je poczynił może od użytkowania żądać

ich zwrotu wg przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia



żytkownik jest zobowiązany do dokonywania napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym

korzystaniem z rzeczy

– o potrzebie innych napraw i nakładów powinien niezwłocznie zawiadomić

właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót



żeli użytkownik poczynił nakłady do których nie był zobowiązany stosuje się odpowiednio przepisy o

prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia



przypadku skierowania przez osobę 3 roszczenia windykacyjnego przeciwko użytkownikowi twierdząc,

że to ona a nie osoba od której użytkownik otrzymał rzecz jest właścicielem – użytkownik powinien
niezwłocznie zawiadomić właściciela o skierowaniu przeciwko niemu roszczenia przez osobę 3



owstaje na drodze czynności prawnej



ie można go zasiedzieć



Wygasa z takich samych przyczyn jak wszystkie ograniczone prawa rzeczowe + wygasa w skutek
niewykonywania przez 10 lat



o wygaśnięciu, użytkownik jest zobowiązany zwrócić rzecz właścicielowi w takim stanie w jakim

powinna się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania.



Roszczenie właściciela przeciwko użytkownikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia
rzeczy albo o

zwrot nakładów na rzecz oraz roszczenia użytkownika przeciwko właścicielowi o zwrot

nakładów przedawniają się z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy

Użytkowanie przez osoby fizyczne:



oże używać rzeczy i pobierać pożytki ale jest zobowiązany zachować jej substancję oraz

dotychczasowe przeznaczenie. Nie może on także wznosić na użytkowanym gruncie nowych budynków



oże zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin z zachowaniem

przepisów prawa geologicznego i górniczego – przed rozpoczęciem prac musi w odpowiednim terminie
zawiadomić właściciela o swoim zamiarze



oże zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca



Użytkowanie na rzecz osoby fizycznej jest prawem terminowym – trwa przez czas określony w
tytule, który je powołuje (określony w umowie) – wygasa najpóźniej ze śmiercią użytkownika a jako
prawo ściśle osobiste nie wchodzi do spadku i nie przechodzi na spadkobierców



Właściciel może z ważnych powodów żądać od użytkownika zabezpieczenia, wyznaczając mu w tym
celu odpowiedni termin.



Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu właściciel może wystąpić do sądu o wyznaczenie
zarządcy.



Użytkownik może żądać uchylenia zarządu, jeżeli daje odpowiednie zabezpieczenie.



W w

ypadku użytkowania nieprawidłowego, właściciel może zawsze odmówić wydania przedmiotu

użytkowania, dopóki nie otrzyma odpowiedniego zabezpieczenia

IMESHARING



est to użytkowanie, które powstaje na mocy umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a osobą fizyczną.



stanowienie dla tej osoby za zryczałtowanym wynagrodzeniem, na okres co najmniej 3 lat prawa

do korzystania z domu lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku i
zarazem nadanie temu prawu postaci użytkowania



Jest prawem zbywalnym i dziedzicznym



odmiotem może być tylko osoba fizyczna



rzeniesienie tego użytkowania jest czynnością prawną przyczynową



mowa zobowiązująca do przeniesienia tego prawa ma jednocześnie skutek rozporządzający



mowa przenosząca użytkowanie powinna mieć formę pisemną z podpisem notarialnie poświadczonym

bo tylko na podstawie takiego dokumentu można dokonać wpisu do KW



oże być przedmiotem egzekucji oraz zastawu – umowa zastawu powinna być zawarta pod rygorem

nieważności na piśmie z datą pewną



Prawo d

o korzystania z domu lub pomieszczenia mieszkalnego ma postać użytkowania tylko kiedy

strony tak postanowią i jeśli zostaną spełnione ustawowe przesłanki przewidziane dla ustanowienia tego
ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości

Przesłanki:



Podmio

t ustanawiający to prawo musi być właścicielem obciążanej nieruchomości

(użytkownikiem wieczystym gruntu i właścicielem budynku)



Formy pisemnej

. Jeżeli prawem tym jest użytkowanie, dla oświadczenia właściciela który je

ustanawia wymagana jest

– forma aktu notarialnego.



Wpis do księgi wieczystej

ŁUŻEBNOŚCI

Służebności Gruntowe:

Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem,
którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym
zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje
ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że
właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem
nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności

M

ogą polegać:



na uprawnieniu właściciela jednej nieruchomości do ograniczonego korzystania z nieruchomości
innego właściciela – służebności czynne



na obowiązku właściciela nieruchomości obciążonej niewykonywania określonych uprawnień
wchodzących w zakres jego prawa własności – służebności bierne – uprawniony nie czyni niczego, a
jego korzyść polega na tym, że obciążony nie może korzystać w określonym zakresie ze swego prawa)



łaściciel nieruchomości obciążonej ma obowiązek powstrzymania się od pewnych czynności

faktycznych, które w braku takiego obciążenia może podejmować w ramach prawa własności



łaściciel nieruchomości obciążonej musi się powstrzymać od wykonywania uprawnień, które z mocy

treści i wykonywania prawa służą mu względem nieruchomości sąsiednich



można ustanowić nie na rzecz określonej osoby ale na rzecz określonej nieruchomości



można obciążyć użytkowanie wieczyste



ustanowić ją na rzecz użytkowania wieczystego – dotyczy to ustanowienia służebności drogi koniecznej i
służebności budynkowej



są prawem akcesoryjnym z własnością nieruchomości



skutecznym erga omnes,



przysługującym właścicielowi nieruchomości władnącej i obciążającym właściciela nieruchomości
obciążonej dopóki są oni właścicielami tych nieruchomości



wraz z przejściem własności w drodze czynności prawnej jednej z tych nieruchomości na inną osobę
zarówno prawo jak i obciążenie przechodzą na nabywców



bez nieruchomości władnącej nie można zbyć



przysługuje każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej i obciąża każdoczesnego właściciela
nieruchomości obciążonej



powinna zwiększać użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części ale bez zbędnej szkody
dla nieruchomości obciążonej



wykonywana w taki sposób aby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej



czas oznaczony lub ograniczona warunkiem

Źródła powstania:
1.

zynność prawna

Orzeczenie

sądu –w przypadkach:

3. U

stanowienia służebności drogi koniecznej – jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do

drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarczych właściciel może
żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności
drogowej (droga konieczna).



dla właściciela nieruchomości powstaje roszczenie



może przebiegać przez jedną lub przez kilka nieruchomości



przesłanką ustanowienia służebności jest brak dostępu lub nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej lub
do budynków gospodarskich



właściciel może żądać ustanowienia drogi koniecznej za wynagrodzeniem (opłaty jednorazowej lub
okresowych świadczeń)



Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu
do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić.



Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a
między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe,
przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.



ustanowienia służebności może żądać właściciel nieruchomości oraz użytkownik wieczysty



można żądać także ustanowienia służebności polegającej na przeprowadzeniu do określonej
nieruchomości przewodów łączących ją z siecią energetyczną, wodociągową czy kanalizacyjną

4. U

stanowienie służebności budynkowej – w razie przekroczenia przy wznoszeniu budynku lub innego

urządzenia na granicy sąsiedniego gruntu

5. W

orzeczeniu o zniesieniu współwłasności

6. Zasiedzenie

– służebność może zostać nabyta przez zasiedzenie ale tylko gdy polega na korzystaniu z

trwałego i widocznego urządzenia

3 przesłanek:


Posiadanie

– służebności tzn. faktyczne korzystanie z cudzego gruntu w taki sposób jak to czyni

osoba, której przysługuje służebność. Nie może jednak taki właściciel, który korzysta z sąsiedniej
nieruchomości dzięki uprzejmości sąsiada (jest on tzw. Prekarzysta)



Upływa czasu – 20 lat w przypadku dobrej wiary w chwili uzyskania posiadania służebności, 30 lat
w razie złej wiary



Istnienie trwałego i widocznego urządzenia

Orzeczenie administracyjne -

na podstawie przepisów o wywłaszczeniu nieruchomości

Zmiana treści lub ustanie służebności:



łużebność gruntowa wygasa w skutek niewykonywania jej przez 10 lat



eżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie – właściciel

nieruchomości obciążonej może żądać jej zniesienia bez wynagrodzenia



Właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem,
jeżeli wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa, a nie jest
konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej.



Jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel
nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania
służebności, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości
władnącej.

Podział nieruchomości władnącej lub obciążonej:


ładnącej – służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonej przez podział

jednakże gdy służebność zwiększa użyteczność tylko jednej z kilku – właściciel nieruchomości
obciążonej może żądać ich zwolnienia jej względem pozostałych



bciążonej – służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział – jednak kiedy

wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich – właściciele pozostałych z nich mogą
żądać zwolnienia ich ze służebności



Służebności gruntowe – służebność może być zniesiona, uprawniony może się jej zrzec, wygasa w
razie konfuzji, wygasają w razie egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości obciążonej

Służebności osobiste:



reść może być identyczna jak treść służebności gruntowych



oże być czynna i bierna



bciąża każdoczesnego właściciela nieruchomości



Osoba uprawniona

– w przypadku służebności gruntowej taką osobą jest każdoczesny właściciel

nieruchomości władnącej natomiast w przypadku służebności osobistej jest nią określona osoba fizyczna



o służebności osobistej stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych



Zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, według osobistych potrzeb
uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych



Wygasa najpóźniej z chwilą jego śmierci – jednak można się umówić, że po śmierci uprawnionego,
służebność mieszkania będzie przysługiwać jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi



Jest niezbywalna



Nie można przenieść na inną osobę uprawnienia do jej wykonywania



Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu
swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę.



Jeżeli nieruchomość obciążona służebnością osobistą została wniesiona jako wkład do rolniczej
spółdzielni produkcyjnej, spółdzielnia może z ważnych powodów żądać zmiany sposobu wykonywania
służebności albo jej zamiany na rentę.



Nie można jej nabyć przez zasiedzenie

Służebność mieszkania:
U

prawnionemu przysługuje jako prawo rzeczowe, prawo do zamieszkiwania w cudzej nieruchomości –

może to być prawo zajmowania całego budynku bądź jego części a nawet prawo wspólnego
zamieszkiwania w mieszkaniu właściciela nieruchomości



reść zwykle zależy od treści umowy



Mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie. Inne osoby
może przyjąć tylko wtedy, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu
gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po
uzyskaniu pełnoletności.



Mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do
wspólnego użytku mieszkańców budynku.



prawnienie ściśle związane z osobą uprawnionego



ygasa najpóźniej z chwilą jego śmierci



ożna się umówić, że po śmierci uprawnionego, służebność mieszkania będzie przysługiwać jego

dzieciom, rodzicom i małżonkowi

Służebność przesyłu:
Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego
własność stanowią urządzenia, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w
oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.

łużebność czynna – jej treść stanowi uprawnienie do ograniczonego korzystania z obciążonej

ieruchomości, które może polegać na wybudowaniu i utrzymaniu na tej nieruchomości urządzeń służących

do przesyły płynów, gazów, energii elektrycznej oraz na dostępie do tych urządzeń wchodzących w skład
przedsiębiorstwa



est prawem obciążającym nieruchomość na rzecz przedsiębiorcy, jako takiego w celu zwiększenia

użyteczności przedsiębiorstwa przesyłowego w którego skład wchodzą lub wejdą urządzenia przesyłowe.

Powstaje:



Na drodze umowy

– może być ustanowiona na czas z góry oznaczony a także z zastrzeżeniem

warunku. Strony mogą postanowić, że służebność wygaśnie jeśli przedsiębiorca w określonym terminie
nie przystąpi do budowy urządzeń przesyłowych. Umowa może być nieodpłatna lub przewidywać
określone wynagrodzenie: jednorazowe lub płatne okresowo dla właściciela nieruchomości.



Orzeczenie sądowe – roszczenie o jej ustanowienie za odpowiednim wynagrodzeniem przysługuje
przedsiębiorcy jeżeli zostaną spełnione przesłanki

Z wnioskiem o jej

ustanowienie może wystąpić także właściciel nieruchomości żądając wynagrodzenia za

obciążenie – właściciel nieruchomości może wtedy żądać i dochodzić wynagrodzenia w zamian za
ustanowienie służebności przesyłu
J

eżeli korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorcę uniemożliwia normalne korzystanie z niej przez

właściciela – może on (jeżeli wartość urządzeń znacznie przekracza wartość zajętej pod nie działki) żądać
nabycia przez przedsiębiorcę własności za odpowiednim wynagrodzeniem.



Zasiedzenie

Przesłankami są



Posiadanie przez przedsiębiorcę służebności przesyłu a więc korzystanie z nieruchomości
poprzez wybudowanie na niej i korzystaniu z urządzeń przesyłowych podłączonych do sieci tego
przedsiębiorcy



Przez czas wymagany dla zasiedzenia nierucho

mości



Posiadanie nieruchomości, która polega na korzystaniu z urządzenia przesyłowego które z
zasady jest trwałe i widoczne



łużebność przesyłowa przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa jeżeli przedmiotem zbycia jest nie

przedsiębiorstwo ale wchodzące w jego skład urządzenia, ze względu na które służebność przysługuje



ie wymaga to żadnej formy szczególnej



eżeli jednak służebność jest ujawniona w KW do przejścia jej na nabywcę konieczny jest wpis do tej

księgi



łużebność wygasa z chwilą likwidacji przedsiębiorstwa tzn. na zaprzestaniu przez przedsiębiorcę

prowadzenia działalności przesyłowej, której służyła służebność przedsiębiorstwa



ikwidacja przez przedsiębiorcę działalności przesyłowej nie spowoduje wygaśnięcia służebności jeżeli

wraz z tym nastąpi zbycie urządzeń przesyłowych innemu przedsiębiorcy i w konsekwencji przejście
służebności na nabywcę tych urządzeń



Ponadto wygasa z tych samych przyczyn co wszystkie ograniczone prawa rzeczowe

PÓŁDZIELCZE

ŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU

est występującą tylko w spółdzielniach mieszkaniowych rzeczową formą korzystania z lokali – prawo

to może powstać i przysługiwać wyłącznie w nieruchomości stanowiącej własność spółdzielni
mieszkaniowej



est prawem dziedzicznym, zbywalnym i podlegającym egzekucji



Przedmio

tem jest nieruchomość a nie oznaczony lokal stanowiący część składową nieruchomości



rzedmiotem może być lokal mieszkalny oraz lokal o innym przeznaczeniu a także dom rodzinny



iejsca postojowe, garaż wielostanowiskowym, nakazując stosowanie do nich odpowiednio przepisów o

spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu



odmiotem może być osoba fizyczna jak i osoba prawna a także może przysługiwać kilku osobom

niezależnie od tego czy którakolwiek z nich jest członkiem spółdzielni mieszkaniowej

Na jego

treść składa się:



Uprawnienie do korzystania z lokalu (wraz z podporządkowanym mu prawem do korzystania z części
nieruchomości przeznaczonych do wspólnego użytku):



prawnienie do wynajęcia części lub całego lokalu i pobierania z tego tytułu pożytków cywilnych



ddanie go do używania osobie 3 na podstawie innego niż najem stosunku prawnego



ie wymaga zgody spółdzielni – jedynie gdy z oddaniem osobie 3 byłaby połączona zmiana

przeznaczenia lokalu, jego części lub sposobu korzystania z lokalu – zgoda jest niezbędna

Uprawnienie do rozporządzania swoim prawem


przeniesienia prawa do lokalu na inną osobę oraz rozrządzenie nim na wypadek śmierci



zrzeczenie się prawa oraz ustanowienie na nim hipoteki oraz użytkowania



nie możliwe jest zbycie prawa do fizycznej części lokalu



zbycie prawa nie wymaga uzyskania przez nabywcę członkowstwa w spółdzielni



jeżeli nabywca chce zostać członkiem – spółdzielnia nie może mu odmówić przyjęcia



roszczenie o przyjęcie w poczet członków



przysługuje także spadkobiercy, zapisobiercy oraz licytantowi



w przypadku przeniesienia prawa na kilka osób, członkowstwo może uzyskać tylko jedna z nich



umowa zbycia powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego



takiej formy wymaga również umowa zobowiązująca do przeniesienia prawa



jeżeli swpdl ujawnione jest w księdze wieczystej do jego przeniesienia potrzebny jest wpis do tej księgi



przeniesienie przez współuprawnionego udziału podlega ograniczeniu – ustawa zastrzega na rzecz
pozostałych prawo pierwokupu tego udziału – zastrzeżono je na wypadek zbycia udziału osobie z
zewnątrz a nie osobie mającej już udział we wspólnym prawie.



awo pierwokupu przysługuje tylko w przypadku sprzedaży!



ziedziczenie podlega ogólnym zasadom prawa spadkowego



abycie prawa do lokalu następuje z chwilą otwarcia spadku



oszczególni spadkobiercy mogą zbyć swój udział w prawie do lokalu, jednak w przypadku

sprzedaży osobie trzeciej – pozostałym spadkobiercom przysługuje prawo pierwokupu. Każde
rozporządzenie udziałem należącym do spadku prawie do lokalu wymaga zgody pozostałych
spadkobierców pod rygorem bezskuteczności rozporządzenia wobec tych, którzy zgody nie wyrazili



Rozstrzygnięcie o prawie do lokalu w sądowym dziale spadku z reguły polega na przyznaniu jednemu z
pośród spadkobierców. Na żądanie dwóch lub więcej spadkobierców prawo to może zostać im
przyznane na wspólność w częściach ułamkowych



W szczególnym przypadku jeżeli lokal składa się z części spełniających kryteria odrębnych lokali –
zniesienie spadkowej wspólności może nastąpić przez jego fizyczny podział



odlega egzekucji za długi podmiotu tego prawa – do egzekucji z prawa do lokalu stosuje się

odpowiednio przepisy o egzekucji z nieruchomości a licytantowi przysługuje roszczenie o przyjęcie w
poczet członków



rzedmiotem egzekucji może być także udział dłużnika we własnościowym prawie do lokalu



yklucza się egzekucję z udziału we współwłasnościowym prawie do lokalu istniejącej między

spadkobiercami do chwili działu spadku



Korzysta z ochrony przewidzianej dla ograniczonych praw rzeczowych



bowiązek wnoszenia do spółdzielni tzw. Opłat eksploatacyjnych a także świadczenia na wkład

budowlany, jeżeli nie został w całości wniesiony przed powstaniem prawa

Wygaśnięcie:



raz z ustanowieniem przez spółdzielnię na rzecz podmiotu tego prawa – odrębnej własności tego lokalu

(konfuzja).



Z takich samych przyczyn jak wszystkie ograniczone prawa rzeczowe



razie występowania długotrwałych zaległości w opłatach eksploatacyjnych lub w przypadku rażących lub

uporczywych naruszeń norm sąsiedzkiego współżycia – spółdzielnia może żądać aby w trybie procesu sąd
nakazał sprzedaż w drodze licytacji

RAWA

ASTAWNICZE

1. HIPOTEKA
2. ZASTAW
3. ZASTAW REJESTROWY

abezpieczenia dzielą się na :



Osobiste -

obok dłużnika głównego zobowiązaną do zapłaty długu staje się inna osoba – dłużnik

dodatkowy



Rzeczowe -

wierzytelność jest zabezpieczona przez określony przedmiot majątkowy z którego wierzyciel

może się zaspokoić z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami i nawet wówczas gdy własność
przedmiotu zabezpieczenia zostanie przez dłużnika przeniesiona na inną osobę

Zastaw

– ruchomości

Hipoteka

– nieruchomości a także niektóre prawa

Przewłaszczenie na zabezpieczenie:

łużnik przenosi na wierzyciela własność swej rzeczy z jednoczesnym zobowiązaniem wierzyciela, że

będzie on korzystał z tej własności tylko w granicach określonych w umowie a także z zastrzeżeniem, że
po zaspokojeniu wierzytelności wierzyciel przeniesie własność z powrotem na dłużnika.

opuszczalne dla ruchomości oraz nieruchomości

Zastaw antychretyczny

– polega na tym, że zastawnik może się zaspokoić jedynie z pożytków które rzecz

przynosi.



Jego przedmiotem mogła być wyłącznie nieruchomość.

IPOTEKA

est podstawową formą prawną rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych

W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy
którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się
własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości

W

ierzycielowi hipotecznemu przysługują dwa uprawnienia:



Pierwszeństwo zaspokojenia się z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi



Skuteczność obciążenia względem każdoczesnego właściciela nieruchomości



Jest prawem akcesoryjnym pozostającym w ścisłym związku z wierzytelnością którą zabezpiecza



oże istnieć o ile istnieje wierzytelność.



Nie może powstać ani zostać przeniesiona bez wierzytelności



ygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie hipoteki



oże zabezpieczać wierzytelność przyszłą i warunkową



Nie uprawnia wierzyciela do korzystania z nieruchomości ani nie daje mu względem niej żadnej władzy
faktycznej.



Nie ogranicza też prawa właściciela do rozporządzania nią.



Niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem
wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem
hipoteki



łaściciel korzysta z nieruchomości obciążonej hipoteką ale z pewnymi ograniczeniami



ie wolno mu dokonywać takich czynności faktycznych, które mogłyby doprowadzić do tak znacznego

zmniejszenia wartości nieruchomości obciążonej, że wartość spadłaby poniżej zabezpieczonej
wierzytelności

Przedmiot hipoteki:



ipoteka obciąża nieruchomość a także niektóre zbywalne prawa rzeczowe odnoszące się do

nieruchomości



ogą być obciążone następujące prawa:



Prawo własności nieruchomości (nieruchomość)



Udział współwłaściciela we własności nieruchomości



Użytkowanie wieczyste



Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu



Wierzytelność zabezpieczona hipoteką

o zastawu na statkach wpisanych do rejestru okrętowego stosuje się, odpowiednio przepisy KC o hipotece

na nieruchomościach – hipoteka morska



ylko ściśle oznaczoną nieruchomość – nie może obciążać ogółu nieruchomości należących do

jednej osoby

– zasada szczegółowości hipoteki



ylko nieruchomość, która posiada księgę wieczystą



ożna nią obciążyć każdą nieruchomość – także państwową.

bciąża wraz z nieruchomością:



ej części składowe



ej przynależności



iektóre roszczenia okresowe – czynsz najmu i dzierżawy należne właścicielowi obciążonej

nieruchomości



ożliwość powstania hipoteki zabezpieczającej jedną wierzytelność na kilku oznaczonych

nieruchomościach (prawach) – hipoteka łączna



zęść ułamkowa nieruchomości może być obciążona hipoteką jeżeli stanowi udział współwłaściciela



o ustanowienia przez współwłaściciela hipoteki na jego udziale, zgoda pozostałych współwłaścicieli nie

jest wymagana.



eżeli nieruchomość w której udział współwłaściciela jest obciążony hipoteką stanie się następnie

własnością jednej osoby hipoteka nadal będzie obciążać tylko ułamkową część tej nieruchomości a nie
całość nieruchomości!

rzedmiotem hipoteki może być także użytkowanie wieczyste



Hipoteka obejmuje

w tym przypadku budynki i urządzenia na użytkowanym gruncie, stanowiące

własność użytkownika wieczystego



a udziale w użytkowaniu wieczystym które przysługuje kilku osobom



raz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego – wygasają ustanowione na tym prawie hipoteki

rzedmiotem hipoteki może być spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu



ej powstanie wymaga założenia księgi wieczystej dla obciążonego prawa i wpis hipoteki do tej księgi



założeniu księgi i wpisie hipoteki sąd wieczystoksięgowy zawiadamia spółdzielnię mieszkaniową, która

jest zobowiązana do prowadzenia rejestru lokali dla których założono księgę wieczystą



przypadku przeniesienia na rzecz osoby, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do

lokalu, własności tego lokalu – ciążąca na tym prawie hipoteka staje się hipoteką na nieruchomości a
prowadzona dla tego prawa księga wieczysta – księgą wieczystą nieruchomości



łasnościowe prawo do lokalu jeżeli jest obciążone hipoteką nie wygasa mimo zaistnienia zdarzenia

powodującego w innym przypadku wygaśnięcie tego prawa. Wówczas prawo to przechodzi na
spółdzielnię, która powinna je zbyć w drodze przetargu w terminie 6 miesięcy i z uzyskanej sumy
zaspokoić wierzyciela hipotecznego a pozostałą po tych potrąceniach część wypłacić osobie, której
uprzednio przysługiwało prawo do lokalu

Subintabulat

– hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie:

Wierz

yciel może żądać zapłaty wprost od dłużnika wierzytelności obciążonej i może dochodzić

zaspokojenia z nieruchomości. Spłata może być dokonana tylko do rąk wierzyciela, któremu ona
przysługuje chociażby jego wierzytelność nie była jeszcze wymagalna



eżeli właściciel nieruchomości dokonał zapłaty do rąk wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka na

wierzytelności hipotecznej, hipoteka na nieruchomości wygasa aż do wysokości sumy uiszczonej przez
właściciela.



oże być przedmiotem dalszych hipotek



oże także obciążać wierzytelność zabezpieczoną na użytkowaniu wieczystym lub spółdzielczym

własnościowym prawie do lokalu

Wierzytelność zabezpieczona hipoteką i sposób jej zaspokojenia:



ipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne wyrażone w pieniądzu polskim



abezpiecza także roszczenia o odsetki nieprzedawnione oraz o przyznane koszty postępowania



oże zabezpieczać wierzytelność już istniejącą oraz wierzytelność przyszłą lub warunkową

ierzyciel hipoteczny może mieć dwóch dłużników: osobistego i rzeczowego. Dochodzi do tego w

sytuacji kiedy w związku z zaciągniętym długiem przez określoną osobę, dochodzi do obciążenia hipoteką
nieruchomości stanowiącej własność innej osoby



iedy właściciel nieruchomości grzecznościowo lub odpłatnie zgodzi się na ustanowienie na jego

nieruchomości hipoteki na zabezpieczenie cudzego długu



następstwie zbycia nieruchomości przez osobę, która uprzednio dług zaciągnęła i obciążyła hipoteką

swoją nieruchomość – zgodnie z zasadą erga omnes, dłużnikiem rzeczowym staje się nowy właściciel
nieruchomości natomiast osoba, która dług zaciągnęła pozostaje nadal dłużnikiem osobistym



eżeli z chwilą nadejścia terminu płatności wierzyciel nie otrzymuje zapłaty może żądać uiszczenia

całego długu wedle swego wyboru od jednego z dłużników lub obydwu



ażdy z nich odpowiada na podstawie innego stosunku prawnego – za cały dług.



Wierzyciel może jednak otrzymać tylko jedną zapłatę – jeżeli więc zaspokoi go jeden z dłużników,
wierzytelność wygasa w stosunku do obydwu.



ch solidarność jest zaliczana do tzw. Solidarności niewłaściwej



oszczenie zwrotne między sobą, dłużnicy regulują na podstawie umowy



aspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje wg przepisów o postępowaniu

egzekucyjnym (sądowym lub administracyjnym)



gzekucyjny sposób zaspokojenia wierzyciela jest dla niego najbezpieczniejszy bo gwarantuje mu

uzyskanie pełnego zaspokojenia (sprzedaż nieruchomości po cenie zgodnej z jej wartością) a także
gwarantuje właściwe rozstrzygnięcie w razie ewentualnej kolizji między wierzycielem hipotecznym a
innymi osobami, którym mogą przysługiwać określone prawa na nieruchomości.

aspokojenie wierzyciela następuje co do zasady w sądowym postępowaniu egzekucyjnym.

Może do niego dojść:



dy wierzyciel hipoteczny dochodzi zaspokojenia wobec wymagalnej wierzytelności

celu uzyskania swojej wierzytelności powinien najpierw wytoczyć powództwo o jej zasądzenie a następnie

(po zaopatrzeniu wyroku klauzulą wykonalności – a więc uzyskaniu tytułu wykonawczego) skierować go do
komornika sądowego w celu wszczęcia egzekucji.



dy wierzyciel tego nie czyni ale z nieruchomości jest prowadzona egzekucja przez innego

wierzyciela (osobistego lub innego hipotecznego)

przypadku wszczęcia egzekucji przez jednego z wierzycieli i w konsekwencji egzekucyjnej sprzedaży

nieruchomości – hipoteka wygasa
Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności wygasają wszelkie prawa i skutki
ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości.

Powstanie hipoteki i jej rodzaje:



Umowy



a podstawie orzeczenia sądu lub innego organu

Rodzaje hipoteki:



Łączna



Kaucyjna

Hipoteka umowna:

mowa zawarta przez właściciela obciążonej nią nieruchomości z osobą, której wierzytelność ma być

zabezpieczona (wierzycielem)



świadczenie właściciela (lub osoby, której prawo ma być obciążone hipoteką) musi być złożone w

formie aktu notarialnego.



świadczenie wierzyciela może być złożone w dowolny sposób



o ustanowienia hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej, który ma charakter konstytutywny

ipoteką umowną jest także hipoteka bankowa służąca zabezpieczeniu wierzytelności banku z tytułu

udzielonych przez niego kredytów i pożyczek.



świadczenie woli właściciela obciążonej nieruchomości musi być wyrażone na piśmie pod rygorem

nieważności.



Podstawą wpisu takiej hipoteki do księgi wieczystej jest wystawiony przez bank dokument stwierdzający
taką jego wierzytelność

Hipoteka przymusowa:



soba, której przysługuje wierzytelność pieniężna względem właściciela nieruchomości może żądać w

okolicznościach określonych w ustawie, ustanowienia hipoteki w celu zabezpieczenia tej wierzytelności



owstaje bez zgody właściciela nieruchomości a nawet wbrew jego woli i nie służy zabezpieczeniu

kredytu lecz zabezpieczeniu wierzytelności już istniejącej

oże mieć dwojaki charakter:



Hipoteka zwykła – dokument na podstawie którego dokonuje się wpisu hipoteki stwierdza ostatecznie
istnienie i wysokość wierzytelności



Hipoteka kaucyjna

– dokument stanowiący podstawę wpisu hipoteki zabezpiecza płatność

wierzytelności na czas toczącego się postępowania

W celu jej ustanowienia -

wierzyciel musi uzyskać odpowiednie orzeczenie i złożyć wniosek o wpis do księgi

wieczystej

Może ona powstać na podstawie:
O

rzeczenia sądu



ądowego tytułu wykonawczego – hipotekę przymusową może uzyskać wierzyciel, którego

wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym



ytułem wykonawczym jest zaopatrzony przez sąd w klauzulę wykonalności – tytuł egzekucyjny:



prawomocne orzeczenie sądu oraz ugoda zawarta przed sądem

 nieprawomocne ale

podlegające natychmiastowemu wykonaniu orzeczenie sądu



prawomocne lub podlegające wykonaniu orzeczenie referendarza sądowego



wyrok sądu polubownego i ugoda przed takim sądem, ugoda przed mediatorem, oraz inne ugody

któw pochodzących od organów administracyjnych



dministracyjny tytuł wykonawczy stwierdzający wierzytelność pieniężną



ierzyciel może uzyskać na wszystkich nieruchomościach dłużnika



ie wyłącznie na jednej nieruchomości dłużnika ale na wszystkich bądź tylko niektórych

nieruchomościach

Hipoteka ustawowa:



z mocy samego prawa



obecnie nie występują

Hipoteka Kaucyjna:



yjątkiem od zasady, że hipoteka zabezpiecza wierzytelność ściśle oznaczoną



stawa pozwala na ustanowić na zabezpieczenie wierzytelności jeszcze nie ustalonej do wysokości

oznaczonej sumy najwyższej

ożna ją ustanowić tylko w wypadkach określonych w ustawie (numerus clausus):



la wierzytelności już istniejących lub mogących powstać z określonego stosunku prawnego albo dla

roszczczeń związanych z wierzytelnością hipoteczną (odestek) nieobjętych z mocy ustawy hipoteką
zwykłą



ierzytelności z dokumentów zbywalnych przez indos, chociażby wysokość wierzytelności była z góry

określona – należą tu przede wszystkim wierzytelności z czeku lub weksla.



Powstaje na podstawie umowy, na podstawie

postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia lub

innych orzeczeń z którymi ustawa łączy taki skutek



onieczny jest wpis do księgi wieczystej



ipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki oraz koszty procesu o tyle o ile mieszczą się w sumie we wpisie

do hipoteki



ierzyciel nie może powołać się na wpis hipoteki kaucyjnej w celu udowodnienia wierzytelności

zabezpieczonej



razie wszczęcia egzekucji z obciążonej nieruchomości, wierzyciela mającego taką hipotekę

uwzględnia się przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji ale przypadająca na niego kwota nie jest
wypłacana do jego rąk lecz pozostawiana na rachunku depozytowym sądu do czasu przedstawienia
tytułu wykonawczego

Hipoteka łączna:
M

ożliwość zabezpieczenia jednej wierzytelności na kilku nieruchomościach



Wierzyciel któremu przysługuje hipoteka łączna może według swego wyboru żądać zaspokojenia w
całości lub w części z każdej nieruchomości z osobna, z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie.



Może także dokonać jej podziału pomiędzy poszczególne nieruchomości



owstaje z mocy samego prawa w wyniku podziału nieruchomości obciążonej hipoteką – obciąża

wszystkie nieruchomości utworzone przez podział



razie sprzedaży części nieruchomości obciążonej zarówno sprzedawca jak i kupujący mogą żądać

aby wierzyci

el zwolnił tę część od obciążenia, jeżeli jest ona stosunkowo nieznaczna a wartość

pozostałej części zapewnia wierzycielowi dostateczne bezpieczeństwo



ipoteka łączna powstaje również ex lege w przypadku ustanowienia w nieruchomości łącznej hipoteką,

odrębnej własności lokalu



ej wpis powinien nastąpić do księgi wieczystej każdej z obciążonych nią nieruchomości – powstaje

sukcesywnie w miarę dokonywanych wpisów w księgach wieczystych poszczególnych nieruchomości

Hipoteka łączna przymusowa:



eżeli przewiduje ją przepis szczególny albo gdy nieruchomości są już obciążone inną hipoteką łączną

lub stanowią własność dłużników solidarnych



ierzyciel, który żąda obciążenia łączną hipoteką przymusową kilku czy wszystkich nieruchomości

dłużnika musi wskazać w jakiej części jego wierzytelność będzie zabezpieczona na każdej z tych
nieruchomości

Wygaśnięcie hipoteki w następujących wypadkach:

 W

ygaśnięcia wierzytelności



hipoteka nie może istnieć jeżeli wygasła wierzytelność, którą zabezpiecza.



niezależnie od tego z jakiego powodu wygasła wierzytelność



przedawnienie wierzytelności nie pozbawia wierzyciela prawa do zaspokojenia się wierzyciela z
nieruchomości obciążonej

 Z

niesienia jej przez czynność prawną

 S

kutek złożenia zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego – zdarza się, że wierzyciel odmawia

przyjęcia należnej sumy albo kiedy nie wiadomo kto jest wierzycielem

 Konfuzji

– ograniczone prawo rzeczowe wygasa jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej, albo

jeżeli ten komu prawo przysługuje nabędzie własność rzecz obciążoną

 Z

jej wykreśleniem bez podstawy prawnej – hipoteka nie wygasa na skutek bezpodstawnego jej

wykreślenia z księgi wieczystej – w takim wypadku wierzyciel może domagać się przywrócenia wpisu.
Jeżeli zaś tego nie uczynił – hipoteka wygasa po upływie 10 lat od daty wykreślenia

 W

ygaśnięcia prawa obciążonego hipoteką – chodzi tutaj o sytuację, kiedy jedna nieruchomość jest

obciążona kilkoma hipotekami i jedna z nich wygasa a w konsekwencji powstaje zwolnione miejsce
hipoteczne

 W

innych szczególnych wypadkach

razie wygaśnięcia hipoteki



ykreślenie hipoteki z księgi wieczystej



razie odmowy dokonania przez wierzyciela czynności niezbędnych do wykreślenia wygasłej hipoteki –

właściciel nieruchomości może dochodzić wykreślenia hipoteki

ASTAW



est ograniczonym prawem rzeczowym, którego celem jest zabezpieczenie wierzytelności (zabezpieczenie

rzeczowe)



Jest prawem akcesoryjnym



est formą zabezpieczenia wierzytelności na rzeczach ruchomych i niektórych prawach

W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy
którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się
własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych,
którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.

Dwa podstawowe uprawnienia:



ożność zaspokojenia się z rzeczy oddanej w zastaw bez względu na to czyją jest własnością w

momencie zaspokojenia wierzyciela



ierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi

rzedmiotem zastawu mogą być rzeczy ruchome niewyjęte z obiegu, które stanowią jakąś wartość

majątkową – jeżeli dany przedmiot odpowiada tym wymaganiom można go obciążyć zastawem choćby
był on z mocy ustawy wyłączony z egzekucji



rozciąga się na jej części składowe oraz obejmuje jej przynależności



zastawem może zostać obciążony także udział współwłaściciela rzeczy ruchomej



także statki morskie wpisane i niewpisane do rejestru okrętowego



zastaw nie może obciążać zbioru rzeczy ruchomych, chociażby zbiór ten stanowił całość gospodarczą

Zastaw na prawach

– jego przedmiotem mogą być tylko prawa zbywalne:



ierzytelność



Obligacje



Akcje



do zastawu na prawach stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych



umowa powinna być zawarta na piśmie z datą pewną



astawem można zabezpieczyć zarówno wierzytelność pieniężną jak i niepieniężną



abezpiecza także roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego

wykonania zobowiązania



ożna ustanowić w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej, nawet jeżeli z

chwilą jego ustanowienia jej wysokość nie jest znana



abezpiecza nie tylko samą wierzytelność ale także roszczenia związane z wierzytelnością

zabezpieczoną – w szczególności roszczenie o odsetki nieprzedawnione, o zwrot nakładów na rzecz oraz o
przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności

Powstanie i wygaśnięcie zastawu: sytuacja prawna zastawcy i zastawnika:

Z

astaw może powstać:

 N

a podstawie czynności prawnej – powstaje na podstawie umowy pomiędzy właścicielem rzeczy a

wierzycielem



ażność umowy nie jest zależna od zachowania określonej formy



onieczne jest wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie 3 (czynność prawna realna)

 Ex lege

– zastaw ten przysługuje wynajmującemu na zabezpieczenie czynszu na rzeczach ruchomych

najemcy wniesionych do przedmiotu najmu



Nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia,
zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne.



ieważne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona

zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu



aspokojenie się przez wierzyciela z rzeczy zastawionej, następuje wg przepisów o sądowym

postępowaniu egzekucyjnym



ierzyciel pragnący się zaspokoić z rzeczy obciążonej zastawem musi uzyskać tytuł egzekucyjny a

następnie wykonawczy a następnie złożyć wniosek egzekucyjny do komornika



eżeli z obciążonej zastawem rzeczy jest prowadzona egzekucja wszczęta przez innego wierzyciela

zastawcy

– zastawnik może się zaspokoić z sumy uzyskanej z egzekucyjnej sprzedaży rzeczy



Przedawnienie

wierzytelności zabezpieczonej nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania

zaspokojenia z rzeczy obciążonej



Zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw



eżeli rzecz obciążona przynosi pożytki zastawnik powinien pobierać je i zaliczyć na poczet

wierzytelności i związanych z nią roszczeń



owinien czuwać nad jej zachowaniem, stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem



eżeli rzecz zostanie narażona na utratę lub uszkodzenie – nabywca żądać złożenia jej do depozytu

sądowego lub zwrotu za ustanowieniem innego zabezpieczenia lub sprzedaży



Wygasa z tych samych przyczyn co reszta praw rzeczowych.

rzyczyny wygaśnięcia odnoszące się tylko do zastawu:

 W

ygaśnięcie wierzytelności

 P

rzeniesienie wierzytelności zabezpieczonej bez przeniesienia zastawu

 Z

wrócenie przez zastawnika rzeczy zastawcy



o wygaśnięciu zastawu, zastawnik powinien zwrócić rzecz zastawcy

Zastaw rejestrowy:



dstąpienie od wymagania wydania rzeczy we władanie zastawnika oraz możliwość stosowania innych

niż egzekucyjna sposobów zaspokojenia zastawnika



łówną funkcją jest zabezpieczanie kredytu konsumpcyjnego



trony mają sporą dowolność w kształtowaniu tego stosunku prawnego



est prawem na mocy, którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z jego przedmiotu bez

względu na to czyją własnością się stanie i z pierwszeństwem przed prawami osobistymi

Różnice:



rzedmiotem zastawu rejestrowego może być również zbiór rzeczy lub praw stanowiących całość

gospodarczą



trony nie tylko mogą zabezpieczyć zastawem wierzytelność zwykłą i warunkową ale także zastrzec w

umowie zastawniczej, że zastaw nie wygasa mimo wygaśnięcia zabezpieczonej nim wierzytelności



Ustawa pozwala stronom

umowy nie tylko na kreowanie w tej umowie zobowiązania zastawcy do

niezbywania lub nieobciążania przedmiotu zastawu rejestrowego ale ponadto stanowi, że rozporządzanie
przedmiotem zastawu wbrew takiemu zobowiązaniu jest nieważne



akie zastrzeżenie umowne podlega wpisowi do rejestru zastawów



astawem rejestrowym można zabezpieczyć wierzytelności umowne lub wierzytelności objęte układem

przysługujące różnym oznaczonym wierzycielom oraz wierzytelności wynikające z dwu lub więcej umów
należących do jednego wierzyciela.

Ustanowienie zastawu rejestrowego:



onieczna jest umowa między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu a

wierzycielem.



od rygorem nieważności na piśmie



onieczny jest wpis do rejestru zastawów, który ma charakter konstytutywny



rzedmioty obciążone zastawem rejestrowym mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy



bowiązek wpisu do rejestru



eżeli zastawca był nieuprawniony do rozporządzania rzeczą do ochrony zastawnika działającego w

dobrej wierze stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie nabywcy rzeczy ruchomej w dobrej wierze a
wpis zastawu do rejestru zastawów jest równoznaczny z wydaniem rzeczy

Przedmiot zastawu rejestrowego:
Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome, z wyjątkiem statków morskich wpisanych do
rejestru okrętowego, a także prawa majątkowe, jeżeli są zbywalne

Z

astawem rejestrowym można w szczególności obciążyć:



rzeczy oznaczone co do tożsamości,



rzeczy oznaczone co do gatunku



zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny,
wierzytelności – przedmiotem takiego zastawu nie może być jakikolwiek zbiór rzeczy, lecz zbiór
stanowiący całość gospodarczą, choćby jego stan był zmienny



prawa na dobrach niematerialnych,



prawa z papierów wartościowych.



pra

wa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych



ożna nim także obciążyć takie rzeczy lub prawa, które zastawca nabędzie dopiero w przyszłoś



bciążenie rzeczy zastawem rejestrowym pozostaje w mocy bez względu na zmiany którym może

ona

podlegać w toku przetwarzania – w razie połączenia lub pomieszania rzeczy obciążonej z innymi

rzeczami w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo związane z nadmierną
trudnością lub kosztami – zastaw rejestrowy obciąża całość rzeczy połączonych lub pomieszanych



eżeli przetworzenia, połączenia lub pomieszania dokonała osoba 3, która nabyła własność rzeczy

zastawionej w drodze czynności prawnej – zastaw rejestrowy wygasa w następstwie tej czynności prawnej



eżeli każda lub kilka rzeczy połączonych lub pomieszanych były obciążone zastawami rejestrowymi,

zastawy te obciążają całość rzeczy połączonych lub pomieszanych – o pierwszeństwie między nimi
decyduje wcześniejszy dzień wniosku o wpis do rejestr



Gdy rzecz

ruchoma obciążona zastawem rejestrowym lub wchodząca w skład zbioru obciążonego tym

zastawem stała się częścią składową nieruchomości zastaw rejestrowy wygasa lub w drugim przypadku
wygasa jedynie co do tej rzeczy



astaw rejestrowy obejmuje przysługujące zastawcy roszczenia o odszkodowanie z tytułu utraty,

zniszczenia, uszkodzenia lub obniżenia wartości przedmiotu zastawu rejestrowego



mianę przedmiotu zastawu ujawnia się w rejestrze na wniosek zastawcy lub zastawnika

Wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym:



ożna zabezpieczyć wierzytelność pieniężną należącą do dowolnego podmiotu



ożna zabezpieczyć zarówno wierzytelność już istniejącą jak i przyszłą lub warunkową, wyrażoną w

walucie polskiej lub pieniądzu obcym.



ierzytelność powinna zostać zidentyfikowana w umowie zastawniczej przez oznaczenie jedynie stosunku

prawnego z którego ta wierzytelność wynika lub z którego może wynikać



ożna zabezpieczyć wierzytelność pieniężną a także roszczenie o zapłatę kary umownej zastrzeżonej na

wypadek niewykon

ania lub nienależytego wykonania określonego zobowiązania pieniężnego a także

roszczenie o odszkodowanie za szkodę wynikłą z niewywiązania się dłużnika z takiego zobowiązania –
byleby w umowie zastawniczej został określony stosunek prawny i najwyższa suma zabezpieczenia tej
warunkowej wierzytelności pieniężnej



abezpiecza roszczenie o odsetki i inne należności uboczne wskazane w umowie zastawniczej oraz koszty

zaspokojenia zastawnika

Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym:
Z

aspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu

egzekucyjnym

ozaegzekucyjne sposoby zaspokojenia się zastawnika:



Przejęcie przedmiotu na własność



Sprzedaż przedmiotu zastawu na drodze przetargu publicznego



Pobieranie przez zastawnika dochodów jakie przynosi przedsiębiorstwo obejmujące zbiór rzeczy lub
praw obciążonych zastawem rejestrowym



kreślenie w umowie zastawniczej innego niż egzekucja sposobu zaspokojenia zastawnika nie przekreśla

możliwości dochodzenia zaspokojenia w drodze egzekucji z przedmiotu zastawu przez innych wierzycieli
zastawcy



W razie skierowania do tego przedmiotu egzekucji

– zastawnik nie może już korzystać z przewidzianego w

umowie zastawniczej poza egzekucyjnego sposobu zaspokojenia



szczęcie egzekucji z przedmiotu prawa jest możliwe jeśli przedmiot zastawu do którego jest skierowana

egzekucja, nadal znajduje się w majątku zastawcy

mowa zastawnicza może przewidywać zaspokojenie wierzyciela przez przejęcie przez niego na

własność przedmiotu zastawu rejestrowego jeżeli:



Zastaw rejestrowy został ustanowiony na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów
wartościowych lub na innym rachunku



Przedmiotem zastawu są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym



Prz

edmiotem zastawu są rzeczy, wierzytelności i prawa lub zbiory praw stanowiące całość gospodarczą



Przedmiotem zastawu jest wierzytelność z rachunku bankowego

 Z

astawnik, którego wierzytelność jest już wymagalna, dokonuje przejęcia przedmiotu zastawu na własność,

przez złożenie na piśmie zastawcy, jednostronnego oświadczenia woli o tym przejęciu

 W

przypadku zaspokojenia w drodze sprzedaży przedmiotu zastawu rejestrowego – publiczny

przetarg przeprowadza notariusz lub komornik w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku
o jego dokonanie

– sprzedaż ma skutek sprzedaży w postępowaniu egzekucyjnym



zamiarze przejęcia przedmiotu na własność zastawnik powinien zawiadomić zastawcę na piśmie

 S

trony mogą w umowie zastawniczej wybrać inny sposób zaspokojenia wierzytelności niż na drodze

postępowania egzekucyjnego – nie mogą natomiast określić tego sposobu inaczej niż czyni to ustawa

 Z

astawca może korzystać z przedmiotu zastawu rejestrowego zgodnie z jego społeczno – gospodarczym

przeznaczeniem, powinien dbać o zachowanie przedmiotu zastawu rejestrowego w stanie nie pogorszonym.



W wyznaczonym przez zastawnika terminie obowiązany jest umożliwić mu zbadanie stanu przedmiotu
zastawu rejestrowego

 J

eżeli przedmiot zastawu wydany zastawnikowi przynosi pożytki, powinien on w braku odmiennego

zastrzeżenia w umowie, pobierać je i zaliczyć na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń.

Wygaśnięcie zastawu rejestrowego:

 K

iedy przestaje istnieć zabezpieczona wierzytelność

 Konfuzji


Zrzeczenia się tego prawa przez zastawnika



Rozwiązania umowy zastawniczej przez obie strony

 G

dy obciążona nim rzecz ruchoma staje się częścią nieruchomości



ygasa ze względu na zasługujący na ochronę interes nabywcy rzeczy obciążonej zastawem



ygasa po upływie lat 20 lub najpóźniej w wypadku umownego przedłużenia jego bytu – 30 lat od chwili

jego wpisu do rejestru



ygasa w skutek wykreślenia go z rejestru

Zastaw skarbowy:



owstaje w następstwie konstytutywnego wpisu do prowadzonego przez urzędy skarbowe rejestru

zastawów skarbowych



łuży zabezpieczeniu zarówno wierzytelności podatkowych skarbu państwa jak też jednostek samorządu

terytorialnego



iewyłączone spod egzekucji rzeczy ruchome i prawa zbywalne należące do podatnika albo innego

dłużnika, których wartość w dniu ustanowienia zastawu wynosi co najmniej 10 000zł



aspokojenie następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji



Jest sk

uteczny wobec każdoczesnego właściciela przedmiotu zastawu



astaw skarbowy ma pierwszeństwo zaspokojenia przed pozostałymi wierzycielami osobistymi – a także

pierwszeństwo zaspokojenia przed zastawem zwykłym



o nowelizacji nie będzie miał już tego pierwszeństwa

SIĘGI WIECZYSTE I EWIDENCJA GRUNTÓW

sięgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości



ą rejestrami obejmującymi nieruchomości



rugi rejestr nieruchomości – ewidencja gruntów i budynków

ile księgi wieczyste mają zapewnić bezpieczeństwo obrotu nieruchomościami o tyle podstawowym

celem ewidencji jest rejestracja danych umożliwiających państwu i jednostkom samorządu
terytorialnego wykonywanie zadań związanych z zagospodarowaniem przestrzennym, gospodarką,
zasobami ziemi, ustaleniem danin publicznych.

Poza tym dane te stanowią podstawę oznaczenia

nieruchomości w KW

U

powszechnienie ksiąg wieczystych:



Ustawa nakłada na właściciela obowiązek złożenia wniosku o ujawnienie swojego prawa w księdze
wieczystej

– a także, jeżeli nieruchomość nie miała do tej pory założonej KW – wniosku o jej założenie

pod rygorem odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez osobę 3 w skutek niewykonania tego
obowiązku



Do złożenia wniosku o założenie księgi wieczystej uprawnione są poza właścicielem i użytkownikiem
wieczystym

– także inne osoby, którym przysługują prawa podlegające ujawnieniu w KW a szczególnych

wypadkach

– także uprawnionemu organowi



Nakłada na notariusza obowiązek zamieszczenia w akcie wniosku o dokonanie wpisu (pierwszego) do
księgi wieczystej – wniosku o założenie księgi i przekazania tego aktu sądowi wieczysto księgowemu

Zasada powszechności ksiąg wieczystych
U

stawa wprowadziła urzędowe zakładanie ksiąg wieczystych dla wszystkich nieruchomości, bez

względu na wolę i inicjatywę właścicieli poszczególnych nieruchomości lub innych osób rzeczowo
uprawnionych



wiązane są z nieruchomością a nie osobą właściciela – prowadzi się je dla poszczególnych

nieruchomości niezależnie od zmian dotyczących osoby właściciela



la każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą



łównym prawem występującym w KW jest prawo własności – pozostałe prawa rzeczowe (wyjątkowo

osobiste) mogą być do tych ksiąg wpisywane jako prawa od własności pochodne



mogą być prowadzone w celu ustalenia stanu prawnego własnościowych rzeczowych praw

spółdzielczych do lokali (obecnie takim prawem rzeczowym jest spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu)

– w takiej KW prawem głównym jest spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu i do tej księgi

wpisywane są ustanowione na tym prawie hipoteki oraz ewentualne inne jego obciążenia



jawnia się prawa rzeczowe na nieruchomościach



a treść księgi wieczystej składają się poszczególne wpisy - wszystkie adnotacje wskazujące na

zmi

anę stanu prawnego lub na ustalenie tego stanu zgodnie z rzeczywistością



pisem do księgi jest także wykreślenie



reść wpisu formułuje sędzia na podstawie dokumentu stanowiącego jego podstawę



pis obejmuje tylko istotną treść takiego dokumentu (jest jakby jego streszczeniem)

pisy dzielą się na:



Ostateczne

– definitywnie kończą określone postępowanie np. wpis do księgi wieczystej nowego

właściciela (kończy postępowanie wszczęte na skutek wniosku o dokonanie takiego wpisu)



Tymczasowe

– zabezpieczają wynik postępowania – są nimi adnotacje nie mające charakteru wpisu np.

wpis hipoteki przymusowej na podstawie postanowienia sądu o zabezpieczeniu roszczenia

Prawno -

materialne zasady Ksiąg wieczystych



Zasada wpisu



Zasady rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych



Zasada domniemań związanych z wpisem



Zasada pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych wpisanych do KW



Zasada skuteczności wobec osób 3 praw i roszczeń osobistych wpisanych do KW

A. Zasada Wpisu:



miana prawna nieruchomości następuje niezależnie od wpisu



pis jest konieczną przesłanką nabycia, zmiany lub wygaśnięcia prawa rzeczowego na nieruchomości



eklaratywność wpisów, wyjątkiem są wpisy konstytutywne

W wypadku gdy przepis przewiduje wpis konst

ytutywny jest on konieczną przesłanką zmiany stanu prawnego



Ustanowienie odrębnej własności lokali



Ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego



Ustanowienie hipoteki



Przeniesienie i zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego – jeżeli jest ono wpisane do KW



Wpis nie jest konieczną przesłanką przeniesienia własności!

 N

ależy odróżnić stan faktyczny nieruchomości od stanu prawnego wynikającego z KW

 U

stawa nakłada na właścicieli obowiązek ujawnienia w KW swojego prawa pod rygorem

odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez osobę 3 w skutek nieujawnienia tego prawa oraz w
szczególnym wypadku pod sankcją grzywny, którą może wymierzyć sąd.

 W

pis prawa własności ma charakter deklaratywny ale obowiązkowy!

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych (zasada wiarygodności ksiąg wieczystych):
W

przypadku powstania rozbieżności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w KW a stanem faktycznym

ustawa chroni przede wszystkim bezpieczeństwo obrotu i daje pierwszeństwo osobie 3 (która z osobą
wpisaną do księgi dokonuje określonej czynności prawnej np. zawiera umowę nabycia własności)

W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a
rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z
osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe

Z

asada wiarygodności ksiąg wieczystych chroni osoby 3 na wypadek:



Nabycia prawa rzeczowego



Innego rozporządzenia takim prawem



Spełnienia świadczenia przez osobę 3 na rzecz osoby ujawnionej jako uprawnionej



ękojmia jeżeli są spełnione przesłanki jej działania gwarantuje nabywanie prawa od osoby uprawnionej

wg księgi – nie daje natomiast pewności co do tożsamości tej osoby

Przesłanki rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (muszą być spełnione kumulatywnie!)

 Chroni jedynie nabycie w

drodze czynności prawnej



Czynności prawne polegające na rozporządzeniu prawem rzeczowym ujawnionym w księdze
(oraz spełnia świadczenia na rzecz uprawnionego według księgi na podstawie wpisanego tam
prawa)



Chroni przeniesienie własności lub ustanowienie w drodze umowy ograniczonego prawa
rzeczowego albo przeniesienie tego prawa lub zmianę jego treści



W skutek działania rękojmi nabywca może nabyć nieruchomość bez istniejącego dotychczas na niej
obciążeń



Nabywca nieruchomości władnącej może nabyć wpisaną do księgi służebność gruntową, mimo że
ta służebność wygasła w skutek niewykonywania



Nie jest chronione nabycie pod tytułem ogólnym



Gdy przedmiotem nabycia jest nie określone prawo, lecz pewien majątek jako całość w którego
skład wchodziłaby nieruchomość wpisana do KW



Nie chroni nabywcy w wypadku rozporządzeń nieodpłatnych



np. w wypadku nabycia własności nieruchomości w drodze darowizny lub ustanowienia
nieodpłatnego użytkowania



Jako rozporządzenie nieodpłatne w aspekcie rękojmi należy traktować rozporządzenie o
charakterze mieszanym



Nie jest rozporządzeniem nieodpłatnym (a więc nie jest wyłączone spod działania rękojmi)
ustanowienie hipoteki gdy następuje w celu zabezpieczenia cudzego długu - a osoba, która hipotekę
ustanawia nie otrzymuje z

tego tytułu żadnego wynagrodzenia.



Wyłącza zła wiara osoby 3:



złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem

prawnym albo ten kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć



ie można przypisać nabywcy nieruchomości złej wiary z tego powodu, że nie sprawdził w organach

administracji państwowej czy ujawniony w księdze wieczystej zbywca nie utracił własności



rzepis nakazuje przypisanie nabywcy złej wiary – gdy mógł się dowiedzieć o tej niezgodności z

łatwością



Rękojmia działa także negatywnie:



abywca nieruchomości nabywa ją wolną od obciążeń, które wprawdzie istnieją ale które nie zostały

ujawnione w księdze wieczystej

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko:



rawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu,



rawu dożywocia,



łużebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej,



łużebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy

wznoszeniu budynku lub innego urządzenia



łużebnościom przesyłu

 W

przypadku prawa dożywocia, które przysługuje wobec określonej osoby jest skuteczne ze swej natury

w stosunku do każdoczesnego właściciela nieruchomości

Zasada domniemań związanych z wpisem:
Wpis do księgi nie przesądza o stanie prawnym nieruchomości, stwarza jednak domniemanie, że w zakresie
objętym jego treścią stan ten jest taki jak wynika z tego wpisu.

Ustawa wiąże z wpisami do księgi wieczystej dwa domniemania prawne:



Domniemanie, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym



Domniemanie, że prawo wykreślone z księgi nie istnieje



a domniemanie może się powołać każdy zainteresowany



ogą być obalone dowodem przeciwnym – w szczególności takie obalenie może prowadzić do

zastąpienia wpisu nieprawdziwego przez wpis właściwy (do usunięcia niezgodności pomiędzy treścią
księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym)



sunięcia niezgodności dokonuje się na podstawie dokumentu lub orzeczenia, które stwierdzają

deklaratywnie lub konstytutywnie zmianę tego stanu

W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a
rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest
dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.



sunięcia takiej niezgodności dokonuje się w trybie procesu (proces o uzgodnienie treści księgi

wieczystej)

– wyrok nakazujący uzgodnienie stanowi podstawę do dokonania odpowiedniego wpisu w



oszczenie o uzgodnienie treści KW może być ujawnione przez ostrzeżenie, które wpisuje się do księgi

na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wydanego przez sąd, przed którym toczy się
proces o uzgodnienie albo na podstawie nieprawomocnego wyroku



strzeżenie samo przez się nie obala domniemania wynikającego z kwestionowanego wpisu – jego

skutkiem jest natomiast

wyłączenie rękojmi

Zasada pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do KW:



olizje między ograniczonymi prawami rzeczowymi są rozstrzygane na zasadzie pierwszeństwa



rawo wpisane do KW ma pierwszeństwo przed prawami nie wpisanymi



pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do KW decyduje chwila złożenia wniosku

Zasada skuteczności względem osób 3 praw i roszczeń osobistych wpisanych do księgi:



KW są przeznaczone do ujawniania praw rzeczowych,



rawa należące do kategorii praw obligacyjnych mogą być ujawnione w księdze wieczystej jedynie w

przypadkach:

o Prawa

najmu lub dzierżawy, prawa odkupu lub pierwokupu, prawa dożywocia,

o R

oszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie

ograniczonego prawa rzeczowego;

o R

oszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez

współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników,

o R

oszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności,

o W

ierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do

rejestru zabezpieczenia listów zastawnych

o P

rawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku,



Przez ujawnienie w księdze wieczystej prawo osobiste lub roszczenie uzyskuje skuteczność względem
p

raw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu.



rawo lub roszczenie osobiste służące przeciwko danemu właścicielowi staje się skuteczne przeciwko

każdoczesnemu właścicielowi



rawa osobiste i roszczenia wpisane do księgi wieczystej nie uzyskują skuteczności względem

służebności drogi koniecznej, służebności przesyłu albo służebności ustanowionej w związku z
przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia. – w odniesieniu do tych praw
nie mogą nastąpić skutki ujawnienia roszczeń



o pierwszeństwa praw osobistych oraz roszczeń ujawnionych w księdze wieczystej stosuje się

odpowiednio przepisy o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych. – o pierwszeństwie prawa
którego ustanowienie było przedmiotem ujawnionego roszczenia, decyduje chwila złożenia wniosku.

Zasada formalnej jawności ksiąg wieczystych:



ie można się zasłaniać nieznajomością wpisów w KW ani wniosków, o których uczyniono w niej

wzmiankę



est to skutkiem formalnej jawności KW tzn. powszechnej ich dostępności



ażdy może przeglądać księgi wieczyste i akta ksiąg wieczystych – nie ma przy tym obowiązku

wykazywania swojego interesu prawnego



dpisy ksiąg i znajdujących się w nich dokumentów wydawane są jedynie na wniosek osób

zainteresowanych, notariusza lub odpowie

dnich organów państwowych lub samorządowych

Zakładanie i prowadzenie KW:



akładane są na wniosek właściciela nieruchomości lub innych osób uprawnionych do złożenia wniosku

o wpis w księdze



chwilą dokonania pierwszego wpisu



o wniosku o założenie księgi powinny zostać dołączone dokumenty potwierdzające nabycie własności

przez osobę na której rzecz ma zostać dokonany wpis

KW składa się z 4 działów

Obejmuje oznaczone nieruchomości oraz prawa związane z jej własnością (tu np. wpisuje się
służebności gruntowe przysługujące właścicielowi nieruchomości władnącej)



odstawą oznaczenia nieruchomości są dane katastru nieruchomości (do czasu jego powstania dane

z ewidencji gruntów i budynków)

II.

Obejmuje wpisy dotyczące prawa własności i użytkowania wieczystego



Tu t

akże ujawnia się jako organ Skarbu Państwa – państwową jednostkę organizacyjną niemającą

osobowości prawnej w której trwałym zarządzie znajduje się nieruchomość skarbu państwa

III.

Obejmuje wpisy dotyczące ograniczonych praw rzeczowych obciążających nieruchomość ( z
wyjątkiem hipotek), wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością i użytkowaniem
wieczystym oraz wpisy praw i roszczeń osobistych + dożywocie

IV.

Obejmuje hipoteki i dotyczące ich roszczenia



Przy księdze wieczystej prowadzi się akta księgi wieczystej do których składa się dokumenty i pisma

dotyczące nieruchomości – zbiór dokumentów

POJĘCIE

PRAWA

RODZINNEGO

Zajmuje się szeroko rozumiana rodziną i stosunkami prawnymi jakie zachodzą w rodzinie zarówno
majątkowymi jak i niemajątkowymi, jakie wynikają z małżeństwa, pokrewieństwa oraz opieki i
kurateli

Źródła prawa rodzinnego:



Konstytucja gwarantuje ochronę prawą i opiekę rodzinie, macierzyństwu i rodzicielstwu. Jednocześnie
rozstrzyga kwestię, że małżeństwo to wyłącznie związek kobiety i mężczyzny.



wolności i praw osobistych zalicza konstytucja w art. 47 prawo każdego do ochrony prawnej życia

rodzinnego. Prawo to obejmuje zarówno zakaz ingerencji państwa w sferę życia rodzinnego, jak i
obowiązek państwa zapewnienia ochrony w wypadku naruszenia tej sfery życia.



Konstytucja gwarantuje również prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi
przekonaniami oraz prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i
religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Regulacja ta oznacza

respektowanie przez państwo

zasady autonomii rodziny.



Państwo zostało zobowiązane do uwzględniania dobra rodziny, ze szczególną troską w stosunku do
rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietnych i
niepełnych, które mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Do takiej
szczególnej pomocy ma matka przed i po urodzeniu dziecka



Ratyfikowane umowy międzynarodowe,



Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1965 r.



Kodeks Cywilny



Kodeks postępowania cywilnego



Prawo prywatne Międzynarodowe



Prawo o aktach stanu cywilnego



Ustawa o funduszu alimentacyjnym



Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Zasady prawa rodzinnego:

Zasada dobra dziecka



Podstawowym źródłem tej zasady jest Konstytucja RP – art. 72.



Przepis ten statuuje obowiązek państwa zapewnienia ochrony praw dziecka, prawo do opieki i pomocy
władz publicznych dziecka pozbawionego opieki rodzicielskiej, obowiązek państwa ochrony dziecka
przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją, a nadto obowiązek władz publicznych oraz
osób odpowiedzialnych za dziecko do wysłuchania i w miarę możliwości do uwzględnienia zdania
dziecka w toku ustalania praw dziecka.



Przepis powołuje urząd Rzecznika Praw Dziecka.



Zasada dobra dziecka znajduje swój wyraz w konwencji o prawach dziecka.



W KRO:

Wyłączając dopuszczalność rozwodu, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych
małoletnich dzieci małżonków,

Dotyczące ustalenia pochodzenia dziecka,

Dotyczące stosunków między rodzicami a dziećmi, w tym szczególnie odnoszące się do władzy
rodzicielskiej,

Regulujące kwestię przysposobienia,

Regulujące sprawy opieki i rodzin zastępczych,

Statuując obowiązek rodziców do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka.

Zasada ochrony rodziny



W art. 18 Konstytucji RP



Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod
ochroną i opieką RP.



W KRO dobrem rodziny ustawodawca kieruje się:



Uprawniając sąd opiekuńczy do udzielenia zezwolenia ma zawarcie małżeństwa kobiecie, mającej lat
16, a nie mającej jeszcze lat 18, jeżeli zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem rodziny.

Zasada monogamii



W art. 18 Konstytucji RP i znalazła swoje rozwiniecie w KRO, który zakazuje zawierania małżeństwa
temu, kto już pozostaje w związku małżeńskim. Małżeństwo zawarte wbrew temu zakazowi może
zostać rozwiązane przez sąd na żądanie każdego, który ma w tym interes prawny.



Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim, podlega odpowiedniej karze.



Zarówno mężczyzna jak i kobieta nie mogą pozostawać jednocześnie w więcej niż jednym ważnie
zawartym małżeństwie



Poligamia-

wielożeństwo, poliandria-posiadanie kilku mężów

Zasada równego traktowania świeckiej i wyznaniowej formy zawierania małżeństw



Małżeństwo kanoniczne, o ile spełnione są określone w tym przepisie warunki, od chwili jego
zawarcia wywiera takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem
polskim.



Dwie równorzędne formy zawierania małżeństw:



przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego,



przed duchownym kościoła albo innego związku wyznaniowego.



Konieczną przesłanką jest złożenie przez małżonków oświadczenia woli w obecności duchownego,
jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającemu prawu polskiemu i sporządzenie następnie
przez kierowni

ka urzędu stanu cywilnego aktu małżeństwa.

Zasada trwałości związku małżeńskiego



Konstytucja, gwarantuje rodzinie ochronę i opiekę państwa oraz nakazuje państwu uwzględniać dobro
rodziny w swojej polityce społecznej i gospodarczej, a nadto zapewnia prawo do szczególnej pomocy
ze strony władz publicznych rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, a
zwłaszcza rodzinom wielodzietnym i niepełnym.



KRO daje wyraz tej zasadzie w:



zapobieganie zawieraniu związków małżeńskich w sposób lekkomyślny,



zakaz zawierania małżeństw osobom zbyt młodym do podejmowania tak poważnych decyzji.

Zasada równości (egalitaryzmu) małżonków
Wszyscy są równi wobec prawa.
Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie oraz rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach
rodziny, a w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.

STOSUNKI

RODZINNE

Pojęcie rodziny



Ujmuje się rodzinę w 2 postaciach, jako:

Małą, dwupokoleniową wspólnotę założoną z rodziców i ich dzieci

Dużą, wielopokoleniową grupę, w skład której wchodzi szerszy krąg osób spokrewnionych, a nawet
spowinowaconych.



Brak ustawowej definicji rodziny w KRO.



Ustawodawcy chodziło o małą i sformalizowaną wspólnotę powstałą już z chwilą zawarcia małżeństwa, w
sk

ład której wchodzą również dzieci małżonków.



W skład tak rozumianej rodziny małej zaliczyć wypada nie tylko wspólne dzieci obojga rodziców,
małżonków lecz także dzieci o stwierdzonym pochodzeniu od jednego tylko z małżonków.



Dzieci wchodzą do tak rozumianej rodziny tak długo, póki mieszkają z rodzicami, chyba że wcześniej
same zawrą małżeństwo zakładając w ten sposób własną rodzinę.

Pokrewieństwo



Ustawodawca nie definiuje pojęcia.



KRO rozróżnia pokrewieństwo w linii prostej oraz pokrewieństwo w linii bocznej.



W linii bocznej

spokrewnione są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, ale nie od siebie (np.

rodzeństwo, bratanek).



W linii prostej

spokrewnione są ze sobą osoby pochodzące jedna od drugiej bądź od wspólnego

przodka (np. ojciec z synem, babk

a z wnuczką).



W linii prostej i bocznej rozróżnia się stopnie pokrewieństwa, które oznacza się według liczby urodzeń,
wskutek których powstało pokrewieństwo. Chodzi tu o liczbę urodzeń dzielących osoby spokrewnione ze
sobą.



W linii bocznej nie występują krewni w pierwszym stopniu. Najbliższymi krewnymi linii bocznej jest
rodzeństwo, spokrewnione w drugim stopniu.



W ramach pokrewieństwa w linii prostej rozróżnia się jeszcze wstępnych (ojciec, dziadek) oraz zstępnych
(córka, wnuczka, prawnuczka).

Powinowactwo
Jest węzłem prawnym, powstałym na skutek zawarcia małżeństwa, między małżonkiem a krewnym
drugiego małżonka, który trwa mimo ustania małżeństwa.



Stosunek powinowactwa istnieje tylko miedzy jednym z małżonków, a krewnymi drugiego małżonka.



Powinowatym

i są wstępni jednego małżonka w stosunku do drugiego małżonka, pasierbowie, krewni w

linii bocznej drugiego małżonka (np. rodzeństwo).



Stosunek powinowactwa nie występuje pomiędzy jednym z małżonków a osobą, która pozostaje w
związku małżeńskim z krewnym drugiego małżonka.



Rozróżnia się linie i stopnie, które uzależnione są od linii i stopnia pokrewieństwa łączącego dane osoby
z drugim małżonkiem.



Powinowaci w linii prostej w pierwszym stopniu

– teściowie, a także dziecko drugiego małżonka

(pasierb)



W linii bocznej w drugim stopniu

– rodzeństwo drugiego małżonka,



W trzecim stopniu

– zstępni tego rodzeństwa.



Powinowaci w linii prostej nie mogą zawrze ze sobą małżeństwa

Konkubinat

Jest związkiem mężczyzny i kobiety opartym na porozumieniu że będą pozostawać ze sobą w
trwałej wspólności.



Nie powstaje wspólność majątkowa tak jak w małżeństwie.



Każdy z nich wzbogaca się na własny rachunek.



Jeżeli jakieś przedmioty kupują ze wspólnych środków stają się współwłaścicielami niekoniecznie w
częściach równych.



Nie istnieje domniemanie, przeciwnie niż w małżeństwie że dzieci z niego urodzone są dziećmi
konkubenta. Dziecko takie musi zostać uznane w USC lub też jego ojcostwo może być ustalone przed
sądem.



Dzieci urodzone z konkubinatu mają takie same prawa jak dzieci urodzone z małżeństwa.



Między konkubentami nie istnieje także obowiązek alimentacyjny.



Konkubenci nie mogą wspólnie przysposobić dziecka gdyż KRO stanowi że wspólnie uczynić mogą to
tylko małżonkowie. Nie ma natomiast przeszkód prawnych do przysposabiania dziecka 1 konkubenta
przez 2.

ZAWARCIE

MAŁŻEŃSTWA

Małżeństwo
Jest trwałym (ale nie nierozerwalnym) i legalnym związkiem mężczyzny i kobiety, powstałym z ich woli,
jako równoprawnych stron, w celu wspólnego pożycia, realizacji dobra małżonków, dobra założonej
rodziny i jej celów społecznych

Zaręczyny



Złożona drugiej osobie obietnica zawarcia małżeństwa może mieć prawne reperkusje normatywne.



Nie da się zastosować do takiej obietnicy konstrukcji umowy przedwstępnej



Z obietnicy zawarcia małżeństwa mogą jednak powstać pewne roszczenia majątkowe w postaci:



żądania zwrotu kwot wydatkowanych na uzasadnione przygotowania do ślubu



żądania zwrotu podarunków zaręczynowych bądź to przy zastosowaniu konstrukcji darowizny
warunkowej lub też na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu z argumentacją, że skoro
ktoś uchyla się od zawarcia małżeństwa, odpadła podstawa prawna dla podarunku zaręczynowego.

Przesłanki formalno – porządkowe:



Nupturienci powinni wykazać swoją tożsamość i przedłożyć dokumenty pozwalające ustalić wiek i stan
cywilny oraz pisemne zapewnienie że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego
małżeństwa.



Sąd może zwolnić od obowiązku złożenia dokumentów kiedy napotyka to trudne do przezwyciężenia
przeszkody.



Małżeństwo nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia kiedy nupturienci złożyli
kierownikowi USC w/w dokumenty.



Powinno ono być zawarte w USC, publicznie i uroczyście w obecności 2 pełnoletnich świadków.



Z ważnych powodów małżeństwo może być zawarte poza USC.



W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu 1 ze stron, małżeństwo może być zawarte
niezwłocznie przed kierownikiem USC lub duchownym

Wymogi prawne do zawarcia małżeństwa

Małżeństwo zostaje zawarte gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed
kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.

Przesłanki które powinny łącznie zaistnieć aby skutecznie zawrzeć małżeństwo (kumulatywnie):



Odmienność płci nupturientów:

Nie wynika tylko z funkcji prokreacyjnej małżeństwa. Związki homoseksualne (lesbijskie) są
sprzeczne z celem i funkcją społeczną rodziny.

W przypadku obojnactwa określenie płci danej osoby należy do biegłego, rozstrzygają cechy
przeważające; w przypadku zaś transseksualizmu różnicę płci określa nie tylko wpis do aktu
urodzenia, ale faktyczny stan w chwili zawarcia małżeństwa.



Złożenie zgodnych oświadczeń:

Przejawia się on w tym że odpowiadają one sobie pod względem treści a ich zgodność zapewnia
sposób ich składania, mianowicie każda ze stron powtarza treść oświadczenia za kierownikiem
USC



Jednoczesna obecność przy składaniu oświadczeń:

Od tej zasady przewidziane jest odstępstwo i z ważnych powodów dopuszcza zawarcie
małżeństwa przez pełnomocnika.

O istnieniu ważnych powodów decyduje sąd.

Legitymowanym do żądania udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika
jest tylko osoba która chce udzielić takiego pełnomocnictwa, które powinno być udzielone na

piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę z którą ma być zawarte
małżeństwo.



Złożenie oświadczeń przed kierownikiem USC:

Oznacza to że złożenie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przed inną osobą nie
powoduje skutku zawarcia małżeństwa.

Do ważności zawarcia małżeństwa nie potrzebne jest jego ogłoszenie (ale również duchownym,
gdy kierownik USC sporządzi akt małżeństwa oraz konsulem, jeśli nupturienci przebywają poza
granicami).

Niezachowanie którejkolwiek z powyższych przesłanek sprawia, że nie nastąpiło zawarcie małżeństwa

ZAWARCIE

MAŁŻEŃSTWA

1. zasada monogamii
2.

zasada świeckości

zasada trwałości małżeństwa – powinno być dozgonne (separacja) ale nie nierozwiązywalne

zasada równości małżonków

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika



Z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub
oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającemu prawu polskiemu, w wypadku
zawierania związku małżeńskiego, zostało złożone przez pełnomocnika



Pełnomocnictwo musi być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać
osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.



Jest to wyjątek od zasady, według której małżeństwo powinno być złożone osobiście przez
nupturientów.



Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika jest możliwe, kiedy spełnione zostaną kumulatywnie
trzy przesłanki, a mianowicie:

Występują ważne powody do zawarcia małżeństwa w tej formie,

Sąd udzieli zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika,

Pełnomocnictwo zostanie udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, z
wymienieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte.



Pełnomocnictwo do zawarcia związku małżeńskiego dla swojej ważności winno być złożone w
szczególnej formie:

Powinno być udzielone w formie pisemnej,

Podpis pod pełnomocnictwem musi być urzędowo poświadczony (przez notariusza),

Musi wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.

Przeszkody małżeńskie
Przeszkody te są wyczerpująco wymienione w KRO, mogą powodować unieważnienie
małżeństwa:

Nieosiągnięcie wymaganego wieku:

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat 18.

Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie która ukończyła lat 16, a z
okoliczności wynika że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

Niezachowanie przesłanki wymaganego wieku jest podstawą do unieważnienia małżeństwa, którego
może żądać każdy z małżonków.

Ale jeżeli kobieta zaszła w ciąże jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku
przypisanego wieku.

Unieważnienie jest jednak niedopuszczalne jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek wiek ten
osiągnął.

Przeszkoda ubezwłasnowolnienia:

Małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie podlega unieważnieniu.

ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd na podstawie art. 13 KC.

Unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków.

Nie można jednak unieważnić małżeństwa po uchyleniu ubezwłasnowolnienia mimo że w czasie jego
zawarcia istniała omawiana przeszkoda.

Przeszkoda choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego

Jest podstawą unieważnienia małżeństwa jeżeli występowała w chwili zawarcia małżeństwa.

Nie ma ona jednak charakteru bezwzględnego gdyż sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa
jeżeli choroba lub niedorozwój nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa ani nie
będzie przeszkodą dla prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej.

Unieważnienia z tych powodów może żądać każdy z małżonków.

Małżeństwo zawarte mimo istnienia choroby psychicznej 1 z małżonków nie podlega unieważnieniu
jeżeli choroba ta później ustała [konwalidacja małż.].

Przeszkoda bigamii:

Nie może zawrzeć małżeństwa kto już pozostaje w związku małżeńskim.

Unieważnienie małżeństwa z tego powodu może żądać każdy kto ma w tym interes prawny.

Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez 1 z małżonków w poprzednio
zawartym związku małż. jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że
ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby która zawarła ponowne małżeństwo
pozostając w poprzednio zawartym zw. małż.

Bigamia jest także przestępstwem przeciwko rodzinie.

Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa:

Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii
prostej.

Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi.

Unieważnienia małżeństwa mogą dochodzić w przypadku pokrewieństwa każdy kto ma w tym interes
prawny, a w przypadku powinowactwa każdy z małżonków.

Przeszkoda przysposobienia:

Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.

Unieważnienia może żądać każdy z małżonków.

Nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami jeżeli
stosunek ten ustał.

Nie zakazuje więc małżeństwa między przysposobionym a krewnymi przysposabiającego.

Wady oświadczenia woli przy zawarciu małżeństwa

Małżeństwo może być unieważnione jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało
złożone:



Tylko z przyczyn określonych w dziale pierwszym KRO



Nie może być unieważnione po jego ustaniu (z wyjątkiem sytuacji wynikających z małżeństwa między
krewnymi oraz bigamii);



Przez osobę która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome
wyrażanie woli;



Pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony. Chodzi tutaj o tzw. tożsamość cywilną (czy
nupturient jest kawalerem, panną, czy jest rozwiedziony, czy ma już dzieci itp.) oraz o właściwości
osobiste nupturienta (np. niemoc płciowa, homoseksualizm, transseksualizm, narkomania, głęboki
alkoholizm);



Pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że
składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne
niebezpieczeństwo osobiste. Groźba taka powinna cechować się bezprawnością; być na tyle
poważna że składający oświadczenie mógł się obawiać jej skutków; pozostawać w związku
przyczynowym ze złożonym oświadczeniem o wstąpieniu w związek małżeński. Unieważnienia
małżeństwa może żądać małżonek który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Nie można żądać
unieważnienia małżeństwa po upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome
wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku po
upływie lat 3 od zawarcia małżeństwa.



Unieważnienie może nastąpić także po śmierci jednego z małżonków. Na jego miejsce wstępuje
wtedy kurator sądowy, a w przypadku śmierci małżonka wytaczającego powództwo – na jego miejsce
mogą wejść zstępni.



Orzekając o unieważnieniu sąd orzeka również czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej
wierze (czyli czy wiedział w chwili zawarcia małżeństwa o okolicznościach stanowiących podstawę
jego unieważnienia).



Do skutków unieważnienia stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rozwodu z tym
zastrz

eżeniem, iż małżonka będącego w złej wierze traktuje się odpowiednio jak małżonka winnego

rozkładu pożycia małżeńskiego.



Z powództwem o unieważnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa może wystąpić
prokurator.

Wzajemne prawa i obowiązki małżonków

Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie, są obowiązani do:



Wspólnego pożycia (wspólność fizyczna, duchowa i gospodarcza),



Do wzajemnej pomocy,



Wierności,



Współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.



Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich
może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.



O nazwisku

, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego

oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone
bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu
cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.



Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy
z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim
dotychczas

owe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może

składać się z więcej niż dwóch członów.



W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje
dotychczasowe nazwisko.

Prawa i obowiązki majątkowe:



Małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych,
przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli.
o

Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych
staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim
obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby
wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w
części wypłacane do rąk drugiego małżonka.

Nakaz ten zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może
jedna

k na wniosek małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.



Jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do
korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny

– odpowiednie do przedmiotów

urządzenia domowego.



W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym
pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może
bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego
przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.



Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w
sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.

Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe
zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął.

Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.

Zawarcie małżeństwa przed duchownym
Na podstawie Konkordatu między Stolicą Apostolską i RP w dniu 28.07.1993 r., po odpowiedniej zmianie
prawa polskiego stworzono możliwość zawierania małżeństw przed duchownym z jednoczesnym
zawarciem małżeństwa zgodnie z prawem polskim.



Od chwili zawarc

ia małżeństwo kanoniczne wywiera takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie

małżeństwa zgodnie z prawem polskim, jeżeli:

Między nupturientami nie istnieją przeszkody wynikające z prawa polskiego,

Złożą oni przy zawieraniu małżeństwa zgodne oświadczenie woli dotyczące wywarcia takich skutków,

Zawarcie małżeństwa zostało wpisane w aktach stanu cywilnego na wniosek przekazany urzędowi
stanu cywilnego w terminie 5 dni od zawarcia małżeństwa; termin ten ulega zawieszeniu, jeżeli nie
został dotrzymany z powodu siły wyższej, do czasu ustania tej przyczyny (przy czym nadanie w
placówce pocztowej polskiego operatora publicznego listem poleconym uważa się za równoznaczne
ze złożeniem w USC) – przy obliczaniu biegu terminu nie wlicza się dni ustawowo wolnych od pracy.

Przesłanki konieczne do zawarcia małżeństwa wyznaniowego ze skutkami podlegającymi prawu
polskiemu (kumulatywnie):



Kierownik USC wydaje osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo zaświadczenie stwierdzające
brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz treść i datę złożonych przed nim
oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci (ważne 3 miesiące od chwili
wydania), pouczając przy tym strony o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa
(jeśli jednak kierownik USC dowie się o istnieniu okoliczności wyłączającej zawarcie zamierzonego
małżeństwa to odmawia on wydania takiego zaświadczenia a w razie wątpliwości zwraca się do sądu
o rozstrzygnięcie)



Mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński oświadczają przed duchownym swoją wolę
jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu,



Kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa



Jeżeli zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia
oświadczenia woli w obecności duchownego.

Sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika urzędu cywilnego ma charakter konstytutywny.



W celu sporządzenia aktu małżeństwa duchowny niezwłocznie po złożeniu przez nupturientów
stosownych oświadczeń sporządza zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w
jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznego Kościoła
albo innego związku wyznaniowego.



Zaświadczenia te pospisują duchowny, małżonkowie i dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy
złożeniu tych oświadczeń.



Zaświadczenie to, wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika urzędu stanu cywilnego,
duchowny przekazuje do urzędu stanu cywilnego przed upływem 5 dni od zawarcia małżeństwa;
nadanie jako przesyłki poleconej w polskim urzędzie pocztowym jest równoznaczne z przekazaniem
do urzędu stanu cywilnego.



Termin ten jest terminem prekluzyjn

ym. Złożenie zatem przez duchownego zaświadczeń po tym

terminie uniemożliwia sporządzenie aktu małżeństwa. Ergo – wówczas małżeństwo świeckie nie
zostaje zawarte. W takim przypadku jeżeli małżonkowie (niedoszli) zaciągnęli zobowiązania lub
dokonali innych

przesunięć majątkowych (np. darowizny) – poszkodowany może dochodzić od

duchownego naprawienia szkody, jeżeli taka powstała. Jeżeli zachowanie owego 5-o dniowego
terminu nie jest możliwe z powodu siły wyższej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania
przeszkody.



Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia sporządzenia aktu małżeństwa, powiadamia na
piśmie osobę zainteresowaną o przyczynie odmowy. Osoba zainteresowana w terminie 14 dni od
doręczenia jej pisma kierownika urzędu może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego
ze względu na siedzibę urzędu o rozstrzygnięcie, czy okoliczności uzasadniają odmowę dokonania
czynności. Prawomocne orzeczenie sądu wiąże kierownika urzędu stanu cywilnego.

MAŁŻEŃSKIE

USTROJE

MAJĄTKOWE

Rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych – wyróżniamy 3 rodzaje ustrojów:



Wspólność ustawowa,



Ustrój umowny,



Ustrój przymusowy.

SPÓLNOŚĆ USTAWOWA



Obowiązuje w wypadku gdy małżonkowie ani przed zawarciem małżeństwa, ani później nie zawarli
umowy majątkowej tzw. intercyzy.



W systemie ustawowej wspólności mogą istnieć 3 majątki (masy majątkowe): majątek wspólny, odrębny
męża i odrębny żony.



Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy (ex lege) wspólność
majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca ich dorobek, tj. wartości majątkowe nabyte w czasie
trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub jednego z nich (majątek wspólny).



Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków.



Różnica między współwłasnością łączną, a współwłasnością ustawową polega na tym, że jej
przedmiotem mogą być nie tylko rzeczy, a więc przedmioty materialne, ale również prawa majątkowe,
takie jak najem, dzierżawa, wierzytelność.

W czasie trwania wspólności ustawowej:



Udział małżonków w majątku są nieoznaczone,



Udziały w majątku wspólnym powstają dopiero po ustaniu wspólności ustawowej,



Niedopuszczalny jest podział majątku wspólnego, nawet na podstawie zgodnej umowy małżonków,



Żadne z małżonków nie może rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzenia udziałem, który w
razie ustania wspólności przypadnie jemu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach
należących do tego majątku.

W szczególności stanowią dorobek (majątek wspólny) małżonków:



Pobrane wynagro

dzenie za pracę oraz dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków



Wspólność nie obejmuje tutaj prawa majątkowego ani roszczenia, lecz otrzymane przez małżonka
przysporzenie majątkowe; ustawodawca ma na myśli wynagrodzenia ze stosunku pracy, stypendia
wypłacone jednemu z małżonków, emerytury, renty, jednorazowe odszkodowania, które sąd może
przyznać zamiast renty czy jej części.



Dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków rozumiane jako
pożytki naturalne, pożytki cywilne, a także pożytki prawne. Obejmuje czysty dochód, tj. przychód po
odjęciu z niego koniecznych wydatków na osiągnięcie tego przychodu, a m.in. obciążeń
publicznoprawnych.



Środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z
małżonków.

Odrębny majątek każdego z małżonków stanowią:



Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;



Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub
darczyńca inaczej postanowił;



Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;



Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;



Prawa niezbywalne które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;



zedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo

z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu
małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu
zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;



Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z
małżonków;



Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;



Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;



Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny
stanowi inaczej.



Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością
ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że
spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.



Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku

wspólnego do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i
korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.



W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku
wspólnego.



Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania
wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego
majątku.

Ustanie wspólności majątkowej ustawowej z samego prawa:



Z chwilą ustania małżeństwa: śmierć jednego z małżonków, orzeczenia o rozwodzie lub unieważnienia
małżeństwa,



W razie ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, niezależnie od tego, czy jest to
ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe; ustanie wspólności majątkowej z tej przyczyny następuje
w chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków,



W razie orzeczenia separacji.

Ustanie wspólności ustawowej na skutek orzeczenia sądu



Każdy z małżonków z ważnych powodów może żądać zniesienia przez sąd wspólności majątkowej
zarówno ustawowej, jak i umownej.



Legitymację do wniesienia powództwa o zniesienie wspólności ustawowej posiada także prokurator oraz
Rzecznik Praw Obywatelskich.

Ważne powody to:



Trwonienie uzyskiwanych dochodów w związku z pijaństwem jednego z małżonków,



Separacja faktyczna małżonków,



Prowadzenie, bądź sama możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego, jeżeli przemawia
za tym dobro rodziny lub dobro współmałżonka dłużnika, szczególnie wówczas, gdy małżonkowie od
dłuższego czasu pozostają w separacji.

W szczególności należy mieć na względzie, aby:



Orzeczeniu o zniesieniu małżeńskiej wspólności ustawowej skutek wsteczny był nadawany w sytuacjach
rzadkich i wyjątkowych,



W sprawie o zniesienie wspólności ustawowej badano również, czy powództwo nie zmierza do
pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków,



Rodzina korzystająca z dochodów związanych z działalnością gosp. jednego ze współmałżonków
ponosiła również ujemne skutki takiej działalności,



O zniesieniu wspólności majątkowej małżeńskiej ze skutkiem wstecznym sąd nie orzekał przy całkowitym
pomini

ęciu zagrożeń dla interesów osób trzecich.

Prawa i obowiązki małżonków w zakresie ustawowego ustroju majątkowego:



Oboje małżonkowie obowiązani są do współdziałania w zarządzie majątkiem wspólnym (informowanie
siebie nawzajem o stanie majątku, o wykonywaniu zarządy majątkiem i o zobowiązaniach obciążających
majątek)



Każdy małżonek może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba, że co innego wynika z
przepisów KRO (wykonywanie zarządu = czynności dotyczące przedmiotów majątkowych należących do
majątku wspólnego z uwzględnieniem czynności zmierzających do zachowania tego majątku)



Każdy z małżonków zarządza samodzielnie przedmiotami majątkowymi służącymi mu do wykonywania
zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej (w razie przemijającej przeszkody drugi małżonek
może dokonać niezbędnych bieżących czynności)



Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym dokonywanej przez drugiego z
małżonków (3 wyjątki: czynności w bieżących sprawach życia codziennego, zmierzające do zaspokojenia
zw

ykłych potrzeb rodziny, podejmowane w ramach działalności zarobkowej) – sprzeciw jest skuteczny

również wobec osób trzecich o ile miały możliwość zapoznania się z nim przed dokonaniem czynności
prawnej



Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (jednakże z ważnych powodów każdy z
małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem
stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.



Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył
powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji;



Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego,
uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie
domowym).

Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:



Czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub
użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub
pobierania z niej pożytków,



Czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego
przedmiotem jest budynek lub lokal,



Czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia
gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,



Darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego,
zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi,
którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po
bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. Jednostronna czynność prawna dokonana bez
wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.

Jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody
drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio
przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do
rozporządzania prawem.

Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo jeżeli porozumienie
z nim napotyka trudne

do przezwyciężenia przeszkody, drugi małżonek może zwrócić się do sądu o

zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro
rodziny.

Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego małżonka
samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym; może również postanowić, że na dokonanie czynności
zamiast zgody małżonka będzie potrzebne zezwolenie sądu. Postanowienia te mogą być uchylone w
razie zmiany okoliczności.

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać
zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez
zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej,
wierzycie

l może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z

dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych
z jego praw (prawa autorskie etc.), a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem
przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Jeżeli
wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z
małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za
pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści
uzyskanych z jego praw

Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału,
który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w
poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Ustanie wspólności ustawowej z mocy umowy małżonków



Małżonkowie mogą przez umowę wyłączyć wspólność ustawową, mogą ją także rozszerzyć,
ograniczyć lub ustalić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.



Umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego

Skutki ustania wspólności ustawowej:



Każdy z małżonków od chwili ustania wspólności może żądać podziału majątku wspólnego,



Od chwili ustania wspólności oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku, który był nią objęty,



Od momentu ustania wspólności ustawowej każdy z małżonków może rozporządzać swoim udziałem
bez zgody drugiego małżonka.

dział majątku wspólnego można dokonać:



Na podstawie umowy

małżonków lub ich następców prawnych, może objąć cały majątek lub być

ograniczony do jego części; forma umownego podziału majątku może być dowolna (majątek powyżej
2000 zł – w formie pisemnej, jeżeli do majątku wchodzi nieruchomość – akt notarialny).



Z mo

cy orzeczenia sądu, przed sądem polubownym, sądem powszechnym, w procesie o rozwód, w

postępowaniu nieprocesowym.

Postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej toczy się w
trybie postępowania nieprocesowego. Do rozpoznania tych spraw rzeczowo właściwy jest sąd rejonowy.
Sądem właściwym jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z
małżonków – sąd spadku.

Osobami uprawnionymi do zgłoszenia wniosku o podział majątku są:



Każde z małżonków,



Spadkobiercy zmarłego małżonka,



Wierzyciel,



Konkubent lub konkubina zmarłego małżonka,



Prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.

STRÓJ UMOWNY

Małżonkowie mogą przez umowę wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć,
mogą również ustanowić rozdzielność z wyrównaniem dorobków.



Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.



Można ją zawrzeć także przed zawarciem małżeństwa.



Może być zmieniona i rozwiązana.



Małżonkowie mogą powoływać się względem osób trzecich na rozszerzenie, ograniczenie lub
wyłączenie wspólności tylko wtedy, gdy zawarcie przez nich umowy majątkowej oraz jej rodzaj były
tym osobom wiadome.



Do wspólności umownej stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej z zachowaniem
wyraźnych odstępstw

Umowę majątkową małżeńską można zawrzeć:



Przed zawarciem małżeństwa



W chwili zawierania małżeństwa,



Po zawarciu małżeństwa



Wspólność umowna rozszerzona - obejmuje rzeczy i prawa majątkowe, które według przepisów o
wspólności majątkowej małżeńskiej należą do majątku odrębnego każdego z małżonków.

Nie można przez umowę rozszerzyć zakresu wspólności na:



Przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,



Prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,



Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,



Wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie
wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę,



Niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności
zarobkowej każdego z małżonków.

Przedmioty służące wyłącznie do zaspakajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały
włączone do wspólności.

Jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko
jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do
majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona.

W razie ustania wspólności, udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska
stanowi inaczej.

Jeżeli małżonkowie włączyli do wspólności przedmioty majątkowe, które przy wspólności ustawowej
należałyby do ich majątków odrębnych:

Wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, może żądać zaspokojenia z majątku
wspólnego także wtedy, gdy wierzytelność powstała przed zawarciem małżeństwa;

Udziały małżonków w majątku wspólnym w chwili ustalenia wspólności są równe, chyba że umówiono się
inaczej. W razie umownego wyłączenia wspólności każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek
nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później; zarządza i rozporządza całym swoim
majątkiem samodzielnie (rozdzielczość majątkowa).



Wspólność umowna ograniczona – zakres wspólności umownej ograniczonej zależy od woli
małżonków. Mogą oni wyłączyć z niej dowolną ilość rzeczy i praw majątkowych, byleby tylko chociaż
jedna rzecz lub prawo majątkowe pozostało w tej wspólności.



Wspólność majątkowa wyłączona (rozdzielność majątkowa) – w razie umownego wyłączenia
wspólności każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i
majątek nabyty później; zarządza i rozporządza całym swoim majątkiem samodzielnie.



Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków - do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem
dorobków stosuje się przepisy o rozdzielności majątkowej, z zachowaniem przepisów niniejszego
oddziału. Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy
majątkowej.



Jeżeli umowa majątkowa nie stanowi inaczej, przy obliczaniu dorobków pomija się przedmioty majątkowe
nabyte przed zawarciem umowy majątkowej i wymienione w art. 33 pkt 2, 5-7, 9 (dziesięć punktów
regulujących majątek osobisty powyżej) oraz przedmioty nabyte w zamian za nie, natomiast dolicza się
wartość:

o Darowizn dokonanych przez jedn

ego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz

wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz
innych osób,

Usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego
małżonka,

Nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.



Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili
rozliczenia. Po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek
drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Z
ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. W
razie braku porozumienia między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, rozstrzyga sąd.



W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a
małżonkiem pozostałym przy życiu. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z żądaniem zmniejszenia
obowiązku wyrównania dorobków tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie
małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.

STRÓJ MAŁŻEŃSKI PRZYMUSOWY

(

ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA

)

POWSTAJE

Z mocy orzeczenia sądu



Na żądanie każdego z małżonków, z ważnych powodów (ale również z żądaniem do sądu może
wystąpić wierzyciel jednego z małżonków, jeśli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności
stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków);



Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W
wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż
dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu; ustanowienie
rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza zawarcia przez
małżonków umowy majątkowej małżeńskiej.



Jeżeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona na żądanie wierzyciela, małżonkowie mogą
za

wrzeć umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu

przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od
ustanowienia rozdzielności.,

Z mocy samego prawa



W razie ogłoszenia upadłości lub ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków

W sposób mieszany



Tzn. zdarzeniem prejudycjalnym powodującym powstanie ex lege rozdzielności majątkowej
małżonków jest wyrok sądowy orzekający separację, jednak sama rozdzielność powstaje z mocy
prawa.



Z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy.



Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności
majątkowej.

USTANIE

MAŁŻEŃSTWA

Nieistnienie małżeństwa
Małżeństwo nie zostaje zawarte w wypadku:



Gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński złożyły osoby tej samej płci,



Gdy oświadczenie powyższe nie zostało złożone jednocześnie przez obojga nupturientów,



Gdy to oświadczenie odbierała osoba nieupoważniona,



Gdy

oświadczenia te nie były zgodne,



Gdy pełnomocnik nupturienta nie posiadał w ogóle lub posiadał pełnomocnictwo nie spełniające
wymogów ustawowych,



Gdy oświadczenie odbierała osoba nie będąca w świetle danego prawa kościelnego lub związku
wyznaniowego ducho

wnym upoważnionym do udzielania małżeństwa,



Gdy ani ratyfikowana umowa międzynarodowa, ani ustawa regulująca stosunki między państwem a
Kościołem, albo związkiem wyznaniowym nie przewiduje możliwości wywołania przez związek małżeński
podlegający prawu wewnętrznemu tego Kościoła albo związku takich skutków, jakie pociąga za sobą
zawarcie małżeństwa przed kierownikiem stanu cywilnego,



Jeżeli małżeństwo podlegające prawu wewnętrznemu Kościoła lub związku wyznaniowego okazało się w
świetle przepisów prawa wewnętrznego Kościoła lub związku nieważne (

Unieważnienie małżeństwa



Małżeństwo zawarte wbrew ustawowej przeszkodzie jest ważne, dopóki nie zostanie unieważnione
zgodnie z przepisami prawa.



Wyrok orzekający unieważnienie małżeństwa ma charakter konstytutywny. Rezultatem wyroku
unieważniającego małżeństwo jest zmiana stanu cywilnego dotychczasowego małżonków.

Małżeństwo może być unieważnione z przyczyny przeszkody:



Wieku, ubezwłasnowolnia, choroby psychicznej, bigamii, pokrewieństwa, powinowactwa,
przysposobienia, stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, błędu, groźby

Skutki unieważnienia małżeństwa
Wyrok w sprawie unieważnienia małżeństwa ma charakter konstytutywny, obowiązuje ze skutkiem
wstecznym (ex tunc). Takie działanie tego wyroku oznacza, ze małżeństwo unieważnione jest traktowane
jakby w ogóle nie zostało zawarte.

Istnieją dwa wyjątki:



W zakresie stosunków do wspólnych dzieci – są one nadal traktowane jak dzieci pochodzące z
małżeństwa i to zakresie: domniemania ojcostwa i praw i obowiązków rodziców wobec swoich
małoletnich dzieci, a więc władzy rodzicielskiej nad nimi i obowiązku dostarczania im środków
utrzymania i wychowania;



W zakresie stosunków majątkowych między małżonkami – obowiązek



Za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o
okolicznościach stanowiących podstawę jego unieważnienia.



Prawomocny wyrok orzekający unieważnienie małżeństwa ma skutek erga omnes, co oznacza, że nie
może on być przez nikogo kwestionowany w innym procesie.

Śmierć małżonka
Śmierć jednego z małżonków jest naturalną przyczyną ustania ich związku. Wskutek śmierci człowiek
przestaje być podmiotem prawa, wygasają jego uprawnienia i obowiązki związane ściśle z jego osobą.



Dowodem ustania małżeństwa jest m.in. odpis aktu zgonu i postanowienie sądu o stwierdzeniu
zgonu. Mają one charakter deklaratywny tj. rozstrzygają o stanie prawnym do czasu gdy nie ustali się
że osoba żyje lub zmarła w innej chwili niż określono ją we wspomnianych aktach i nie nastąpi ich
zmiana lub uchylenie.

Uznanie małżonka za zmarłego
Domniemywa się że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.
Konsekwencją tego domniemania jest ustanie małżeństwa.



Domniemania te są wzruszalne tzn. zainteresowany może żądać uchylenia orzeczenia o uznaniu za
zmarłego dowodząc że osoba ta żyje albo że zmarła w innej chwili niż wskazana w orzeczeniu.



Domniemania tego nie można uchylić jedynie jeżeli małżonek pozostający przy życiu zawarł nowe
małżeństwo mniemając że współmałżonek nie żyje (chodzi o ochronę nowego małżeństwa).

OZWÓD

Przesłanki pozytywne:



Zupełny i trwały rozkład pożycia miedzy małżonkami – jeżeli między małżonkami nastąpił trwały i
zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez
rozwód.

Przesłanka ta jest przesłanka pozytywną bezwzględną, gdyż:



Stanowi warunek sine qua non orzeczenia rozwodu,



Nie przewiduje żadnych wyjątków.



Rozkład pożycia jest zupełny dopiero wówczas, gdy wszelkie więzy łączące małżonków zostają zerwane,
a więc gdy małżeństwo przestaje funkcjonować.



Obok zupełności rozkładu pożycia małżeńskiego występować musi kumulatywnie jego trwałość.
Trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego pożycia małżonków, który stanowi decydującą przesłankę
rozwodową, bierze się pod uwagę długotrwałość trwania rozpadu.

Przesłanki negatywne:



Dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków



Rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek tego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich
dzieci małżonków.



Przy ocenie dobra dziecka należy przede wszystkim rozważyć:

Czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego małżonka, przy którym dzieci nie
pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich,

Czy istniejący stan faktyczny pozwala na rozstrzygnięcie o sytuacji dzieci w sposób zapewniający
zaspokojenie ich potrzeb materialnych i moralnych co najmniej w takim zakresie, w jakim potrzeby te
zaspokajane są obecnie,

o Czy nieu

stępliwe stanowisko małżonków co do sposobu wykonywania w przyszłości władzy

rodzicielskiej, a zwłaszcza domaganie się każdego z rodziców, by dzieci powierzono jemu, z
wyłączeniem ingerencji drugiego małżonka, nie spowoduje uszczerbku w dobro dzieci,

o Czy i

stniejący miedzy małżonkami stan napięcia wpływa niekorzystnie na warunki życiowe dzieci w

sposób usprawiedliwiający orzeczenie rozwodu,

Czy wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan zdrowia i stopień
wrażliwości nie wywołają ujemnych skutków w stopniu zagrażających ich dobru, w razie orzeczenia
rozwodu.



Sprzeczność żądania rozwodu z zasadami współżycia społecznego



Wyłączna wina małżonka żądającego rozwodu



Rozwód nie jest dopuszczalny jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że
drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód, odmowa jego zgody jest w danych okolicznościach
sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Treść wyroku orzekającego rozwód

W obecnym stanie prawnym sąd w wyroku rozwodowym orzeka:



O rozwiązaniu małżeństwa



Zasadniczy element wyroku rozwodowego, który ma wpływ na pozostałe jego elementy. Ustanie
małżeństwa przez rozwód następuje dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego;
wyrok ma charakter konstytutywny.



O winie rozkładu pożycia jednego albo obojga małżonków



W zakresie orzekania o winie obowiązuje zasada oficjalności (czyli sąd obowiązany jest orzec o niej z
urzędu).



Przy orzekaniu winy, nie można jej stopniować; mniejszy udział jednego z małżonków powodowaniu i
utrwalaniu się rozkładu pożycia małżeńskiego nie wyłącza współwiny tego małżonka



Orzeczenie w wyroku, że żadna ze stron nie ponosi winy za rozkład pożycia małżeńskiego oznacza,
że sąd uznał, iż nie można jej przypisać stronom albo w wymiarze obiektywnym, albo subiektywnym.

Orzeczenie o winie może wyglądać następująco:



winę ponosi wyłącznie jedno z małżonków,



winę ponoszą oboje małżonkowie,



winy nie ponosi żaden z małżonków.

Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie – skutek taki jakby nikt nie ponosił
winy. Sąd powinien pouczyć strony o konsekwencjach tego zaniechania.



O władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków, kontaktach
rodziców z dzieckiem oraz o tym, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest zobowiązany do
ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka

Sąd w zakresie orzekania o władzy rodzicielskiej może:



Pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodziców (na ich zgodny wniosek, jeżeli jest zasadne
oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka),



Powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom,



Powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, z jednoczesnym ograniczeniem
władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców do określonych praw i obowiązków względem dziecka
(dzieci),



Pozbawić władzy rodzicielskiej jedno z rodziców,



Pozbawić władzy rodzicielskiej oboje rodziców,



Zawiesić władzę rodzicielską jednego z rodziców,



Zawiesić władze rodzicielską obojga rodziców,



Przy czym sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i
utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.



Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego
rozstrzygnięcia.



O alimentach dla wspólnych małoletnich dzieci małżonków



Orzekanie o alimentach następuje z urzędu i jest obligatoryjne.



Wcześniejsze orzeczenie sądu w tej sprawie, nie zwalnia sądu orzekającego rozwiązanie małżeństwa od
rozst

rzygnięcia tej kwestii w wyroku rozwodowym.



Sąd w wyroku rozwodowym ma obowiązek unormować kwestię alimentów w stosunku do każdego z
dzieci z osobna.



Alimenty zasądza się na rzecz dziecka, a nie na rzecz rodzica, któremu zostało powierzone
wykonywanie władzy rodzicielskiej, jest on tylko odbiorcą tej płatności.



O sposobie korzystania z mieszkania, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie



Z urzędu sąd orzeka o sposobie korzystania z mieszkania; rozstrzygnięcie w tym przedmiocie ma
charakter przej

ściowy.



Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie
korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków.



W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem
uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.



Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego
mieszkania albo o przyznaniu mie

szkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na

jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź
jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.



Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i
małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.

Sąd w wyroku rozwodowym może:



Nakazać eksmisje małżonka na żądanie drugiego małżonka



Dokonać podziału majątku wspólnego na wniosek jednego z małżonków



Zasądzić alimenty dla małżonka rozwiedzionego



O dokonaniu podziału majątku wspólnego



Opcja fakultatywna, zaznaczona przez kodeksowe sformułowanie „sąd może”; przesłanką jest tutaj
okoliczność czy przeprowadzenie podziału spowoduje zwłokę w postępowaniu (jeśli zwłoka jest
nadmierna sąd nie orzeka – dzieje się tak w 90% przypadków).

Zasada integralności wyroku rozwodowego



Orzeczenie rozwodowe rozstrzyga o całości spaw rodzinnych; poszczególne rozstrzygnięcia
podejmowane przez sąd z urzędu tworzą jedną całość wyroku rozwodowego.



W konsekwencji przyjęcia tego modelu, następuje uchylenie w postępowaniu odwoławczym całego
wyroku, jeżeli istnieją podstawy do uchylenia jego części.

Zasada wyłączności procesu rozwodowego
W czasie procesu o

rozwód nie może być wszczęta odrębna sprawa:



O zaspokojenie potrzeb rodziny,



O alimenty miedzy małżonkami,



O alimenty miedzy małżonkami a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi



Co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód, a także takich spraw, jak:



Roztoczenie pieczy nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron,



Korzystania ze wspólnego mieszkania przez małżonków.

Skutki rozwodu:



Rozwiązanie dotychczasowego małżeństwa



Zmiana w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron



Uregulowanie obowiązku i zakresu dot. ponoszenia przez każdego z małżonków kosztów utrzymania i
wychowania dzieci,



Może powstać obowiązek alimentacyjny pomiędzy małżonkami,



Ustaje między małżonkami wspólność ustawowa i w grę wchodzą przepisy o współwłasności w
częściach ułamkowych



Powinowactwo trwa nadal mimo ustania małżeństwa



Małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko,
może w ciągu 3 mies. od uprawomocnienia sie orzeczenia rozwodu, poprzez oświadczenie przed
kierownikiem USC, powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.



Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje
się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania
w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom
zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.



Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za
sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka
niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim
zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie
znajdował się w niedostatku.



Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia
przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony,

który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat
od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego,
przedłuży wymieniony termin pięcioletni.



W pozostałym zakresie do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków
rozwiedzionych drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między
krewnymi.

SEPARACJA

To rozdzielenie małżonków na skutek zerwania łączących ich więzi: fizycznej, majątkowej i
duchownej.

Przesłanka pozytywna separacji



Zupełny rozkład pożycia, ale nie musi być trwały (jak przy rozwodzie).

Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci sąd może orzec separacje na podstawie
zgodnego żądania małżonków.

Przesłanki negatywne separacji (sąd oddali powództwo):



Dobro wspólnych małoletnich dzieci,



Orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Treść wyroku orzekającego separację, sąd orzeka obligatoryjnie:



O separacji



Czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia (chyba że małżonkowie zgodnie żądają
orzeczenia separacji),



O władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi,



O alimentach,



O sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.

Sąd może w wyroku:



Nakazać eksmisję małżonka na żądanie drugiego małżonka,



Dokonać podziału majątku wspólnego na wniosek jednego z małżonków,



Zasądzić alimenty dla drugiego małżonka.

Skutki separacji:



Ustaje wspólność majątkowa; małżonkowie nie dziedziczą po sobie z ustawy (tylko z testamentu),



Jeśli wymagają tego względy słuszności małżonkowie obowiązani są do wzajemnej pomocy,



Nie stosuje się domniemania pochodzenia dziecka od męża matki jeżeli dziecko urodziło się po upływie
300 dni od orzeczenia separacji,



Małżonkowie nie mogą zawrzeć nowego małżeństwa.

Wyróżniamy separację:



Faktyczną: zupełny i trwały rozkład pożycia; uzgodniona przez małżonków,



Sądową: wystarczającą przesłanką jest zupełny rozkład pożycia (nie wymaga się trwałości).

Zniesienie separacji



Następuje na zgodne żądanie małżonków



Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki, skutki separacji ustają z momentem uprawomocnienia się
orzeczenia o zniesieniu separacji i obowiązują ex tunc.



Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu miedzy małżonkami rozdzielności majątkowej.



Osobno sąd orzeka o władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem, może w tym zakresie orzec o
władzy rodzicielskiej przywracając stan poprzedni, pozostawić władzę rodzicielską według stanu z
orzeczenia o separacji, albo orzec o władzy rodzicielskiej w inny sposób.

POKREWIEŃSTWO

POWINOWACTWO

o Krewnymi w linii prostej

są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej.

o Krewnymi w linii bocznej

są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii

prostej.



Stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo.



Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono
mimo ustania małżeństwa.



Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.

RODZICE

DZIECI

Macierzyństwo



Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła; ustalenia, zaprzeczenia lub nieistnienia macierzyństwa
można dochodzić na podstawie art.189 KPC. Do zaprzeczenia macierzyństwa nie mają zastosowania
przepisy ograniczające zaprzeczenie ojcostwa.



Jeżeli sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców albo macierzyństwo kobiety wpisanej w
akcie urodzenia dziecka jako jego matka zostało zaprzeczone, można żądać ustalenia macierzyństwa.



Powództwo o ustalenie macierzyństwa wytacza dziecko przeciwko matce, a jeżeli matka nie żyje -
przeciwko kura

torowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.



Matka wytacza powództwo o ustalenie macierzyństwa przeciwko dziecku. Matka nie może wytoczyć
powództwa o ustalenie macierzyństwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości.



Powództwo takie może wytoczyć również prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona
interesu społecznego.



Ustalenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Jednakże w razie śmierci dziecka,
które wytoczyło powództwo, ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni.

POWÓDZTWO

USTALENIE

MACIERZYŃSTWA

 Dziecko przeciw matce

(jeśli ta nie żyje – przeciwko kuratorowi sądowemu)

 Matka przeciw dziecku

(do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości) – do uzyskania przez

dziecko pełnoletniości

 Prokurator (dobro d

ziecka lub ochrona interesu społecznego)



Jeżeli w akcie urodzenia jest wpisana jako matka kobieta, która dziecka nie urodziła, można żądać
zaprzeczenia macierzyństwa.



Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa dziecko wytacza przeciwko kobiecie wpisanej w akcie
urodzenia dziecka jako jego matka, a jeżeli kobieta ta nie żyje -- przeciwko kuratorowi ustanowionemu
przez sąd opiekuńczy.



Matka wytacza powództwo przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka i
przeciwko dziecku, a jeżeli kobieta ta nie żyje -- przeciwko dziecku.



Kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka wytacza powództwo przeciwko dziecku.



Mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w
akcie urodzenia dziecka jako

jego matka, wytacza powództwo przeciwko dziecku i tej kobiecie, a jeżeli

ona nie żyje -- przeciwko dziecku.



Matka albo kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka może wytoczyć powództwo o
zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka.



Mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w
akcie urodzenia dziecka jako jego matka, może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w
ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka
nie jest matką dziecka, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości.



Dziecko może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu trzech lat od osiągnięcia
pełnoletniości.



Zaprzeczenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka.

POWÓDZTWO

ZAPRZECZENIE

MACIERZYŃSTWA



Kobieta niebędąca matką a wpisana jako matka w akcie urodzenia dziecka przeciwko dziecku –
do 6 miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia

 Dziecko przeciwko kobiecie wpisanej w jego akcie urodzenia jako jego matka

(jeśli kobieta ta

nie żyje – przeciwko kuratorowi sądowemu) – 3 lata od osiągnięcia pełnoletniości

 Matka przeciwko dziecku i kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka

(jeśli

ta nie żyje – tylko przeciw dziecku) - do 6 miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia



Mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety
wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka przeciwko dziecku i tej kobiecie

(jeśli ta nie

żyje – tylko przeciwko dziecku) – do 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się, że kobieta
wpisana w akcie urodzenia nie jest matką dziecka – nie później niż do osiągnięcia przez dziecko
pełnoletniości

 Prokurato

r (dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego), ale nie po śmierci dziecka

Sądem właściwym rzeczowo jest sąd rejonowy. Wyrok w sprawie o ustalenie lub zaprzeczenie ma
charakter wyroku ustalającego, wywiera skutek ex tunc i jest skuteczny erga omnes.

jcostwo męża matki



Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania
lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi od męża matki.



Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz
po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego
męża.



Domniemania powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.



Domniemania nie stosuje się gdy dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w
trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się
dziecka.



Okoliczność, że matka w tym okresie obcowała także z innym mężczyzną, może być podstawą do
obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest
bardziej prawdopodobne.



Legitymacje procesową mają tutaj osoby bezpośrednio zainteresowane z wyłączeniem
domniemanego ojca.

Zaprzeczenie ojcostwa



Mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w
którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później jednak niż do osiągnięcia przez
dziecko pełnoletniości.



Jeżeli mąż matki został całkowicie ubezwłasnowolniony z powodu choroby psychicznej lub innego
rodzaju zaburzeń psychicznych, na które zapadł w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o
zaprzeczenie ojcostwa, powództwo może wytoczyć jego przedstawiciel ustawowy. Termin do wytoczenia
powództwa wynosi w tym wypadku sześć miesięcy od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego, a
jeżeli przedstawiciel powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później - sześć miesięcy od
dnia, w którym tę wiadomość powziął.



Jeżeli przedstawiciel ustawowy męża całkowicie ubezwłasnowolnionego nie wytoczył powództwa o
zaprzeczenie ojcostwa, mąż może wytoczyć powództwo po uchyleniu ubezwłasnowolnienia. Termin do
wytoczenia powództwa wynosi w tym wypadku sześć miesięcy od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia, a
jeżeli mąż powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później -- sześć miesięcy od dnia, w
którym tę wiadomość powziął.



Jeżeli mąż matki zapadł na chorobę psychiczną lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne w ciągu
terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa i mimo istnienia podstaw do
ubezwłasnowolnienia całkowitego nie został ubezwłasnowolniony, może on wytoczyć powództwo w ciągu
sześciu miesięcy od ustania choroby lub zaburzeń, a gdy powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka
dopiero później - w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął.



Mąż matki powinien wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a jeżeli
matka nie żyje -- przeciwko dziecku.

Zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem dziecka.

Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zostało poczęte w następstwie zabiegu
medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę.

Matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męża w ciągu sześciu miesięcy od
urodzenia dziecka.

Matka powinna wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko mężowi i dziecku, a jeżeli mąż
nie żyje -- przeciwko dziecku.

Dziecko po dojściu do pełnoletniości może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej
matki, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletniości.

Dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli matka nie żyje -
przeciwko jej mężowi. Jeżeli mąż matki nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko
kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka.

POWÓDZTWO

ZAPRZECZENIE

OJCOSTWA



Mąż matki przeciwko matce i dziecku (jeżeli matka nie żyje – przeciwko dziecku) – w ciągu sześciu
miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później jednak niż do
osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości lub po śmierci dziecka



Matka przeciwko mężowi i dziecku (jeżeli mąż nie żyje – przeciwko dziecku) – w ciągu sześciu
miesięcy od urodzenia dziecka – nie może po śmierci dziecka



Dziecko przeciwko mężowi swojej matki i matce (jeżeli matka nie żyje – przeciwko jej mężowi; jeśli
ten nie żyje – przeciwko kuratorowi sądowemu) – po uzyskaniu pełnoletniości, nie później jednak niż
trzy lata od jej uzyskania

Uznanie dziecka

Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie
takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie dziecka przez ojca,
albo na mocy

orzeczenia sądu.



Uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa.



Uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed
kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie
albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna.



Kierownik urzędu stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do
uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku
dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka.



Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa,
jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka.



Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim
konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka,
którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi.



W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego
dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez
notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka
województwa, sekretarza powiatu albo gminy.



Protokół podpisuje osoba, która przyjęła oświadczenie, oraz osoba, która je złożyła, chyba że nie może
ona go podpisać. Przyczynę braku podpisu należy podać w protokole.



Protokół zawierający oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa powinien być niezwłocznie
przekazany do urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia aktu urodzenia dziecka.



Można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka już poczętego.



Jeżeli dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę małżeństwa z innym mężczyzną niż ten, który uznał
ojcostwo, przepisu dotyczącego domniemań związanych z ojcostwem nie stosuje się.



Uznanie ojcostwa nie może nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości.



Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletniości, uznanie ojcostwa może nastąpić w ciągu
sześciu miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o
śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletniość.



Oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może złożyć osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie
istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeżeli nie ma pełnej zdolności do czynności
prawnych, może złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem opiekuńczym.

Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania
Mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania
w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi.



W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się dziecka już poczętego bieg tego terminu nie może
rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka.



Przepisy o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa stosuje się odpowiednio do matki dziecka, która
potwierdziła ojcostwo.



Po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa
nie może być wytoczone ani przez matkę dziecka, ani przez mężczyznę, który uznał ojcostwo.



Dziecko może żądać ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa, jeżeli uznający mężczyzna nie jest
jego ojcem. Z żądaniem tym dziecko może wystąpić po dojściu do pełnoletniości, nie później jednak niż
w ciągu trzech lat od jej osiągnięcia.



Mężczyzna, który uznał ojcostwo, wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania przeciwko
dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko dziecku.



Matka wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko dziecku i
mężczyźnie, który uznał ojcostwo, a jeżeli mężczyzna ten nie żyje - przeciwko dziecku.



Dziecko wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko mężczyźnie, który
uznał ojcostwo i przeciwko matce, a gdy matka nie żyje -- tylko przeciwko temu mężczyźnie. Jeżeli
mężczyzna ten nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez
sąd opiekuńczy.



Po śmierci dziecka ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne.



Jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące
powództwa mężczyzny o ustalenie bezskuteczności uznania przeciwko dziecku i matce oraz powództwa

matki o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko mężczyźnie, który je uznał, przy czym
powództwo powinno być wytoczone nie później niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletniość,
przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy na miejsce dziecka.

POWÓDZTWO

USTALENIE

BEZSKUTECZNOŚCI

UZNANIA



Dziecko przeciwko mężczyźnie, który uznał ojcostwo i przeciwko matce (jeśli ta nie żyje – tylko
przeciwko mężczyźnie) – do 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości



Mężczyzna, który uznał ojcostwo przeciwko dziecku i matce (jeśli ta nie żyje – tylko przeciwko
dziecku)

– do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości



Matka przeciwko dziecku i mężczyźnie, który uznał ojcostwo (jeżeli ten nie żyje – tylko przeciwko
dziecku)

– do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości

 Prokurator

(dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego) – nie po śmierci dziecka

Sądowe ustalenie ojcostwa



Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać zarówno samo dziecko, jak i jego matka oraz domniemany
ojciec dziecka.



Matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu
przez dziecko pełnoletności.



Powództwo o ustalenie ojcostwa wytacza się przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje -
przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.



Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy
matka nie żyje -- przeciwko dziecku.



W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić
jego zstępni.

POWÓDZTWO

USTALENIE

OJCOSTWA

 Dziecko albo matka przeciwko domniemanemu ojcu

(gdy ten nie żyje – przeciwko kuratorowi) –

o momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości lub śmierci dziecka

 Domniemany ojciec dziecka przeciwko dziecku i matce

(jeżeli ta nie żyje – przeciwko dziecku) -

do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości lub śmierci dziecka

 Prokurator (dobro

dziecka lub ochrona interesu społecznego)

Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w
trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się
dziecka.
Okoliczność, że matka w tym okresie obcowała także z innym mężczyzną, może być podstawą do
obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest
bardziej prawdopodobne. Legitymacje procesową mają tutaj osoby bezpośrednio zainteresowane z
wyłączeniem domniemanego ojca.



Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa
może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego;
wyto

czenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie

jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, prokurator
może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania.

STOSUNKI

MIĘDZY

RODZICAMI

DZIEĆMI

Rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się.

Nazwisko dziecka



Dziecko, co do którego istnieje domniemanie, że pochodzi od męża matki, nosi nazwisko będące
nazwiskiem obojga małżonków.



Jeżeli małżonkowie mają różne nazwiska, dziecko nosi nazwisko wskazane w ich zgodnych
oświadczeniach.



Małżonkowie mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie
nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka.



Oświadczenia w sprawie nazwiska dziecka są składane jednocześnie z oświadczeniami o nazwiskach,
które będą nosić małżonkowie.



Jeżeli małżonkowie nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko
składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca.



Przy sporządzeniu aktu urodzenia pierwszego wspólnego dziecka małżonkowie mogą złożyć przed
kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia o zmianie wskazanego przez nich nazwiska
dziecka albo oświadczenia, jeżeli nazwisko dziecka nie zostało przez nich wskazane.



Reguły powyższe stosuje się odpowiednio do nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po
urodzeniu się dziecka. Do zmiany nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po ukończeniu
przez dziecko trzynastu lat, jest potrzebna jego zgoda.



Jeżeli ojcostwo zostało ustalone przez uznanie, dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych
oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa.
Rodzice mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska
matki z nazwiskiem ojca dziecka. Jeżeli rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska
dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Do
zmiany nazwiska dziecka, które w chwili uznania już ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda.



W razie sądowego ustalenia ojcostwa sąd nadaje dziecku nazwisko w wyroku ustalającym ojcostwo,
stosując odpowiednio powyższe reguły. Jeżeli dziecko ukończyło trzynaście lat, do zmiany nazwiska jest
potrzebna jego zgoda.



Jeżeli ojcostwa nie ustalono, dziecko nosi nazwisko matki.



Dziecku nieznanych rodziców nazwisko nadaje sąd opiekuńczy.



Dzieci pochodzące od tych samych rodziców noszą takie samo nazwisko, z zastrzeżeniem
przepisów, które do zmiany nazwiska dziecka wymagają jego zgody.



Jeżeli matka małoletniego dziecka zawarta małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem tego
dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia, że
dziecko będzie nosić takie samo nazwisko, jakie nosi albo nosiłoby ich wspólne dziecko. Do zmiany
nazwiska dziecka, które ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda. Nadanie dziecku nazwiska,
z zachowaniem powyższych wskazówek, nie jest dopuszczalne, jeżeli nosi ono nazwisko ojca albo
nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców dziecka przez połączenie nazwiska
matki z nazwiskiem ojca dziecka.



Powyższe reguły stosuje się odpowiednio, gdy ojciec małoletniego dziecka zawarł małżeństwo z kobietą,
która nie jest matką tego dziecka.



Nazwisko dziecka utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka albo przez
połączenie nazwiska jednego z rodziców z nazwiskiem jego małżonka, od którego dziecko nie pochodzi,
nie może składać się z więcej niż dwóch członów; w skład nazwiska dziecka wchodzą pierwsze
człony nazwisk podlegających połączeniu, chyba że w wyniku połączenia powstałoby nazwisko, którego
człony są jednakowe.

Obowiązki majątkowe dziecka



Dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania
rodziny, jeżeli mieszka u rodziców.



Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we
wspólnym gospodarstwie.

WŁADZA

RODZICIELSKA



Dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod władzą rodzicielską.



Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.



Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka może orzec o
zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.



Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska
przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione
władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu.



Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia
się dla dziecka opiekę.

Pojęcie władzy rodzicielskiej i jej powstanie
To całokształt uprawnień i obowiązków rodziców względem małoletniego dziecka w celu
zapewnienia pieczy nad jego osobą i majątkiem oraz do wychowania dziecka



Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy
nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.



Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w
których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać
opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.



Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes
społeczny.



Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka
powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to
pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.



Prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, przy czym wychowanie to
powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego
przekonania.



Władza rodzicielska powstaje ex lege z chwilą urodzenia się dziecka. Od chwili urodzenia każde
dziecko ma zdolność prawną.



Władza rodzicielska trwa do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, tj. ukończenia 18 lat.



Wyjątek stanowi kobieta, która ukończyła 16 lat i ze zezwoleniem sądu opiekuńczego zawarła
małżeństwo.



Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Władza
rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom,
każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach
dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.



Nie uzyskują z chwilą urodzenia się dziecka władzy rodzicielskiej rodzice którzy nie maja pełnej
zdolno

ści do czynności prawnych; nie ma takiej władzy matka która nie jest w sensie prawnym znana

tj. nie jest uwidoczniona w akcie urodzenia.



W wypadku uznania dziecka władza rodzicielska ojca powstaje dopiero od daty gdy uznanie stało się
skuteczne.

Piecza n

ad osobą dziecka

Rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je
należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.

Piecza obejmuje:



Wychowanie dziecka,



Kierowanie nim,



Zapewnienie dziecku

odpowiednich warunków bytowych,



Troskę o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka.



Pieczę rodzice sprawują na zasadzie wyłączności, powinni ją sprawować z należytą starannością, jaką
wymaga dobro dziecka jak i interes społeczny.



Obowiązek ten powinien być wykonywany osobiście przez rodziców. Rodzice, którzy nie mają pełnej
zdolności do czynności prawnych uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w
jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej.



Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej
wykonywania.



Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między
nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.



Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli
dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie
jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

Przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;

Przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że
czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych
dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.



Jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską,
reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.



Sąd opiekuńczy i inne organy władzy publicznej są obowiązane udzielać pomocy rodzicom, jeżeli jest
ona potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej.



Każde z rodziców może zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka od osoby
nieup

rawnionej, a także zwrócić się do sądu opiekuńczego lub innego właściwego organu władzy

publicznej o zapewnienie dziecku pieczy zastępczej, a także zawiadomić jednostkę organizacyjną
pomocy społecznej o potrzebie udzielenia rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy.



Jednostka organizacyjna pomocy społecznej jest obowiązana informować sąd o rodzajach udzielanej
pomocy i jej rezultatach

Zarząd majątkiem dziecka
Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod
ic

h władzą rodzicielską

Przepis ten wprowadza system zarządu majątkiem dziecka, który obejmuje:



Czynności faktyczne,



Czynności prawne,



Czynności związane z reprezentowaniem dziecka przed sądami i innymi organizacjami w sprawach
dotyczących majątku dziecka.

Ustawodawca wyłącza spod zarządu rodziców niektóre składniki majątku dziecka:



Zarobek dziecka oraz przedmioty oddane mu do swobodnego użytku,



Przedmioty co do których darczyńca lub spadkobierca zastrzegł w umowie darowizny lub w
testamencie, że nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W takim wypadku, gdy
darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd
opiekuńczy.

Ustawodawca rozróżnia:



Czynności zwykłego zarządu, czyli bieżące sprawy związane ze zwykłą eksploatacją rzeczy i
utrzymaniu jej w stanie nie pogorszonym, w ramach aktualnego jej przeznaczenia,



Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu, czynności które nie mieszczą się w granicach
zwykłego zarządu; czynności te wymagają zgody sądu opiekuńczego.



Czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonywana przez przedstawiciela ustawowego bez
uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego, jest nieważna.



Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie
dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione
potrzeby rodziny.



Sąd opiekuńczy może nakazać rodzicom, żeby sporządzili inwentarz majątku dziecka i przedstawili go
sądowi oraz zawiadamiali sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku, w szczególności o
nabyciu przez dziecko przedmiotów majątkowych o znacznej wartości.



Sąd opiekuńczy może w uzasadnionych wypadkach ustalić wartość rozporządzeń dotyczących
ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których dziecko lub rodzice mogą dokonywać każdego
roku bez zezwolenia sądu opiekuńczego.



Po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu
zarządzany przez nich majątek dziecka.



Na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od ustania
zarządu, rodzice obowiązani są złożyć rachunek z zarządu. Żądanie to nie może jednak dotyczyć
dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.

Reprezentacja dziecka

Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka; czynność prawna dokonana przez rodziców
pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla dziecka



Przedstawicielstwo

ustawowe

obejmuje

czynności

procesowe,

również

postępowaniu

administracyjnym.



Rodzice m

ogą w imieniu dziecka udzielić pełnomocnictwa adwokatowi lub radcy, nie wygasa ono nawet

po dojściu do pełnoletności dziecka.



Do 13 roku dziecko powinno być reprezentowane przy wszystkich czynnościach prawnych pod rygorem
nieważności, jednak dziecko może zawierać umowy powszechnie zawieraną w sprawach życia
codziennego.



Nieważność ta należy do nieważności bezwzględnych, nie może być ona konwalidowana i jest
uwzględniona przez sąd z urzędu.



Małoletni którzy ukończyli lat 13 mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Mogą sami
zaciągać zobowiązania i rozporządzać swoim prawem, jednak do ważności tych czynności prawnych w
zasadzie potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego. Z wyłączeniem rodziców dziecko
może także rozporządzać swoim zarobkiem oraz przedmiotami oddanymi mu do swobodnego użytku.

Żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:



Przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską,



Przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców, chyba, że: czynność prawna
polega na bezpłatnym przysporzeniu, czynność prawna dotyczy należnych dziecku od drugiego z
rodziców środków utrzymania i wychowania. Wtedy reprezentację przejmuje kurator ustanowiony
przez sąd opiekuńczy.

OZBAWIENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

Występują 3 przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej:



Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej polega na całkowitym braku kontaktu rodziców z
dzieckiem przez okres czasu trudny do przewidzenia bądź możliwy do przewidzenia, ale długotrwały
(wieloletni).



Nadużywanie przez rodziców władzy rodzicielskiej, wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych, w
tym do uprawiania prostytucji, znęcanie się nad dzieckiem, nakłanianie dziecka do popełnienia
przestępstwa,



Zaniedbywanie przez r

odziców swych obowiązków względem dziecka; chodzi tu o rażące

zaniedbywanie, trwałe, a przynajmniej wielokrotne. Może to być alkoholizm lub narkomania rodziców,
prowadzące do braku zainteresowania dzieckiem, jego życiem, zachowaniem. W razie ustania przyczyny
sąd może władzę rodzicielską przywrócić,



Jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zarządzenia przez sąd opiekuńczy umieszczenia
małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo – wychowawczej.



W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może
władzę rodzicielską przywrócić.

AWIESZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd może orzec jej
zawieszenie.



Zawieszenie władzy rodzicielskiej może dotyczyć jednego bądź obojga rodziców.



W wypadku zawieszenia władzy rodzicielskiej istnieje ona nadal, jednak w okresie zawieszenia nie może
być wykonywana.



Zawieszenie będzie uchylone gdy odpadnie jego przyczyna

GRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

Może nastąpić:



Na skutek orzeczenia sądu

3 sytuacje:



Kiedy rodzice

– małżonkowie żyją w rozłączeniu (faktycznej separacji)

Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę
rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.

Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem
dziecka porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z
dzieckiem, i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka. Rodzeństwo
powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.



Kiedy małżeństwo rodziców zostaje rozwiązane przez rozwód lub unieważnienie



Kiedy sąd orzeka separację rodziców.



Quasi przyczyna -

rodzice, którzy wykonywają władzę rodzicielską nad dzieckiem ubezwłasnowolnionym

całkowicie, podlegają takim ograniczeniom, jakim podlega opiekun.



Na skutek ingerencji sądu w wykonywanie władzy rodzicielskiej

Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone sąd opiekuńczy może w szczególności:



Zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania lub skierować rodziców do
placówek albo specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie
inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń



Określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać
rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,



Poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi społecznego organu pomocniczego sądu,



Skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do
innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dzieckiem



Zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej
przy czym obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad osobą dziecka umieszczonego w
rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo--wychowawczej, jego wychowania i reprezentowania w
tych sprawach, a w szczególności w dochodzeniu świadczeń alimentacyjnych, należą do rodziny

zastępczej albo placówki opiekuńczo-wychowawczej. Pozostałe obowiązki i prawa wynikające z władzy
rodzicielskiej należą do rodziców dziecka, chyba, że sąd opiekuńczy postanowi inaczej.

 Ex lege

– jeżeli władzy rodzicielskiej podlega dziecko ubezwłasnowolnione całkowicie

Ustanie władzy rodzicielskiej może nastąpić:

 Z przyczyn naturalnych

– wskutek śmierci rodziców lub dziecka,

 Z mocy prawa (ex lege):
o

Z chwilą uzyskania przez dziecko pełnoletności,

W wypadku całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia rodzica,



Na podstawie orzeczenia sądowego władza rodzicielska ustaje w następujących wypadkach:

Pozbawienia władzy rodzicielskiej przez sąd opiekuńczy,

o Zaprzeczenia ojcostwa
o

Unieważnienia uznania dziecka

Zaprzeczenia macierzyństwa ,

Przysposobienia, chyba że dokonał go małżonek rodzica dziecka,

Rozwiązania przysposobienia

Uchylenia prawomocnego wyroku ustalającego ojcostwo na skutek wznowienia postępowania

Kontakty z dzieckiem

Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek
utrzymywania ze sobą kontaktów.



Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania,
zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie
korespondencji, ko

rzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków

komunikacji elektronicznej.



Jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez
drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego
rozsądne życzenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy.



Powyższe reguły stosuje się odpowiednio, jeżeli dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę
nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w rodzinie zastępczej albo w placówce
opiekuńczo-wychowawczej .



Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z
dzieckiem.

Sąd opiekuńczy może w szczególności:



Zakazać spotykania się z dzieckiem,



Zakaz

ać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu,



Zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora
sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd,



Ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość,



Zakazać porozumiewania się na odległość.



Jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza,
sąd zakaże ich utrzymywania.



Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do
określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się
terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym
wskazaniem sposobu kontroli wykonania w

ydanych zarządzeń.



Sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.



Powyższe reguły stosuje się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii
prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.

PRZYSPOSOBIENIE

Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak
między rodzicami a dziećmi.

Przysposobienie jest instytucją niemajątkową o charakterze prawno rodzinnym, które realizuje się
w wyniku woli zainteresowanych, na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego, które jest
skuteczne erga omnes.



Instytucja ta determinowana jest naczelną zasadą prawa rodzinnego – zasadą dobra dziecka, bowiem
przysposobić można osobę małoletnią tylko dla jej dobra (przy czym wymaganie małoletniości powinno
być spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie).



Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste
uzasadnia

ją przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego.



Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku.



Przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w
Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy
tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.



Powyższy nakaz nie ma zastosowania, jeżeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje
stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata
przysposabianego.

Przesłanki przysposobienia



Do przesłanek związanych z osoba przysposobioną należą:



Małoletniość przysposabianego,



Wymóg życia przysposabianego, orzeczenie nie może być wydane po śmierci przysposabiającego
lub osoby która ma być przysposabiana,

 Zgoda

przysposabianego, wymóg ten wchodzi w rachubę, gdy małoletni skończył 13 lat. Sąd może

wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub bez jego wysłuchania,
jeżeli nie jest on zdolny do wyrażenia zgody. Niezdolność ta jest najczęściej wynikiem jego stanu
zdrowia psychicznego, np. choroby psychicznej lub niedorozwoju psychicznego. Sąd powinien
wysłuchać małoletniego, który nie ukończył 13 lat, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia



Do przesłanek związanych z osobą przysposabiającego zaliczyć należy:



Żądanie przysposobienia



Odpowiednia różnica wieku



Pełna zdolność do czynności prawnych

 Kwalifikacje osobiste


Pozostawanie przy życiu przysposabiającego.



Przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie.



Przysposobienie ma skutki przysposobienia wspólnego także wtedy, gdy osoba przysposobiona przez
jednego z małżonków zostaje następnie przysposobiona przez drugiego małżonka.



Sąd opiekuńczy może na wniosek przysposabiającego orzec, że przysposobienie ma skutki
przysposobienia wspólnego, jeżeli przysposabiający był małżonkiem osoby, która wcześniej dziecko
przysposobiła, a małżeństwo ustało przez śmierć małżonka, który już dokonał przysposobienia.



Przysposobienie przez jednego z małżonków nie może nastąpić bez zgody drugiego małżonka, chyba że
ten nie ma zdolności do czynności prawnych albo że porozumienie się z nim napotyka trudne do
przezwyciężenia przeszkody.



Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego.



Orzecz

enie nie może być wydane po śmierci przysposabiającego lub osoby, która ma być

przysposobiona.



Po śmierci przysposabiającego orzeczenie o przysposobieniu może być wydane wyjątkowo, jeżeli z
żądaniem przysposobienia wystąpili oboje małżonkowie, jeden z nich zmarł po wszczęciu postępowania,
a drugi żądanie przysposobienia wspólnie przez małżonków podtrzymuje oraz gdy przez dłuższy czas
przed wszczęciem postępowania przysposabiany pozostawał pod pieczą wnioskodawców lub tylko
zmarłego wnioskodawcy i między stronami powstała więź jak między rodzicami a dzieckiem.



Na miejsce zmarłego w postępowaniu wstępuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.



Przysposobienie nie stoi na przeszkodzie ponownemu przysposobieniu po śmierci przysposabiającego.



Do przysposobienia

jest potrzebna zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni

władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia
przeszkody.



Sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku
zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na
przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.



Rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na przysposobienie swego dziecka w
przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Zgodę tę mogą odwołać przez oświadczenie
złożone przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie.



Przepisy o przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego stosuje się
odpowiednio, jeżeli jedno z rodziców wyraziło taką zgodę, a zgoda drugiego nie jest do przysposobienia

potrzebna. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli porozumienie się z drugim rodzicem napotyka trudne do
przezwyciężenia przeszkody.



Przepisy o przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego stosuje się
odpowiednio również wtedy, gdy rodzice przysposabianego są nieznani albo nie żyją, jeżeli sąd
opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu tak postanowi.



Zgoda rodziców na przysposobienie dziecka nie może być wyrażona wcześniej niż po upływie sześciu
tygodni od urodzenia się dziecka.



Jeżeli dziecko pozostaje pod opieką, do przysposobienia potrzebna jest zgoda opiekuna. Jednakże sąd
opieku

ńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie nawet mimo braku

zgody opiekuna, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.



Przed orzeczeniem przysposobienia sąd opiekuńczy może określić sposób i okres osobistej styczności
przysposabiającego z przysposabianym.



Jeżeli jednak przez przysposobienie przysposabiany ma zmienić dotychczasowe miejsce zamieszkania
w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, przysposobienie może być
orzeczone po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności
przysposabiającego z przysposabianym w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub
w innej miejscowości w Rzeczypospolitej Polskiej.



Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak
między rodzicami a dziećmi.



Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych
przysposabiającego.



Ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak
również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego.



Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.



Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony przez
małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka - nazwisko,
które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.



Na żądanie osoby, która ma być przysposobiona, i za zgodą przysposabiającego sąd opiekuńczy w
orzeczeniu o przysposobieni

u postanawia, że przysposobiony nosić będzie nazwisko złożone z jego

dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego. Jeżeli przysposabiający albo
przysposobiony nosi złożone nazwisko, sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w
s

kład nazwiska przysposobionego. Przepisu tego nie stosuje się w razie sporządzenia nowego aktu

urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców.



Na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię lub
imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat trzynaście, może to nastąpić tylko za jego
zgodą.



Przez przysposobienie ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym.



Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, władza rodzicielska przysługuje
obojgu małżonkom wspólnie.

Rodzaje przysposobienia:



Przysposobienie niepełne (adoptio minus plena)

Może być orzeczone gdy kumulatywnie wystąpią przesłanki:



Żądanie przysposabiającego,



Zgoda osób, która jest potrzebna do przysposobienia.

Skutki tego przysposobienia:



Ustaje władza rodzicielska rodziców, a władzę tę uzyskuje przysposabiający,



Powstaje stosunek po

krewieństwa między przysposabiającym a przysposabianym,



Stosunek pokrewieństwa nie rozciąga się na rodzinę przysposabiającego,



Nie zostają zniweczone powiązania rodzinne przysposobionego z jego rodziną naturalną, nie ulega
wygaśnięciu obowiązek alimentacji,



W zakresie dziedziczenia:

przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a

zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach, co dalsi zstępni
spadkodawcy; przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni
przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych; rodzice przysposobionego nie
dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza
ty

m, przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa,



Jeżeli przysposobienia dokonuje tylko jeden małżonek, pomiędzy przysposobionym a drugim
małżonkiem powstaje stosunek powinowactwa,



W akcie urodzenia przysposobionego do

konuje się wzmianki o przysposobieniu,



Przysposobiony traci dotychczasowy stan cywilny i nabywa nowy stan cywilny, nabywa również nazwisko
przysposabiającego.



W wypadku gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na jego
przysposobi

enie bez wskazania osoby przysposabiającego, nie jest dopuszczalne ustalenie pochodzenia

przysposobionego przez uznanie ojcostwa, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia,
ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.



Przysposobienie niepełne nie jest dopuszczalne w razie przysposobienia anonimowego.



Przysposobienie pełne (adoptio plena)



Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak
między rodzicami a dziećmi.



Cel przysposobienia jakim jest zapewnienie dziecku rodziny zastępczej nie mógłby być realizowany w
sposób prawidłowy bez zapewnienia przysposabiającemu prerogatyw wynikających z władzy
rodzicielskiej.



Niedopuszczalne jest przywrócenie władzy rodzicielskiej naturalnym rodzicom nad ich dzieckiem, które
zostało przysposobione.



Przysposobiony nabywa nowy stan cywilny, ale nie traci on dotychczasowego stanu cywilnego.



Orzeczenie pełnego przysposobienia nie stoi na przeszkodzie ustalenia ojcostwa.



Ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem niego. W rezultacie
tej regulacji wyłączone są niektóre skutki ustalenia ojcostwa. W szczególności sąd nie może nadać
dziecku nazwiska ojca, ani przyznać ojcu władzy rodzicielskiej.



Otrzymuj

e nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo

jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka – nazwisko, które noszą albo nosiłby
dzieci zrodzone z tego małżeństwa.



Nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego.



Skutkiem tego przysposobienia jest ustanie praw i obowiązków wynikających z pokrewieństwa
przysposobionego względem jego krewnych, jak również praw i obowiązków tych krewnych względem
niego.



Ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym.



Na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego w razie przysposobienia pełnego może być sporządzony nowy
akt urodzenia przysposobionego, w którym jako rodziców wpisuje się przysposabiających, a
dotychczasowy akt urodzenia nie podlega w zasadzie ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów. Po
uzyskaniu pełnoletności przysposobiony może jednak żądać udostępnienia księgi stanu cywilnego w
części dotyczącej dotychczasowego aktu urodzenia.



Przysposobienie całkowite (adoptio plenissima)



Jest to przysposobienie nierozwiązywalne, stanowi najdalej rozwiniętą formę przysposobienia.



Konieczną przesłanką do orzeczenia przysposobienia całkowitego (anonimowego) jest wyrażenie przez
rodziców przed sądem opiekuńczym zgody na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez
wskazania osoby przysposabiającego.



Przez przysposobienie całkowite przysposobiony traktowany jest jak dziecko naturalne
przysposabiających, zerwane zostają wszelkie więzi rodzinne z rodzicami biologicznymi.

W konsekwencji przysposobienia całkowitego:



Przysposobiony traci całkowicie swój dotychczasowy stan cywilny, a zyskuje nowy związany wyłącznie z
nową rodziną. Nie jest zatem dopuszczalne uznanie przysposobionego, unieważnienie uznania, sądowe
ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia.



Sporządzony zostaje nowy akt urodzenia przysposobionego, w którym rodziców wpisuje się
przysposabiających.



Dotychczasowy akt urodzenia nie podlega ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów, chyba że zażąda
tego są w związku ze sprawą, w której uzna to za konieczne;



Rozwiązanie nie jest dopuszczalne.



Nie stoi na przeszkodzie ponownemu przysposobieniu za życia przysposabiającego



Nabywa nazwisko przysposabiających,



Nie można zostać pasierb, bowiem nawet jeśli ojciec jest nieznany, matka dziecka, a żona
przysposabiającego wyraża zgodę na przysposobienie, co narusza wymóg anonimowości

 Przysposobienie zagraniczne



Przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w
RP na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można
zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.



Państwa – Strony uznające lub dopuszczające system adopcji zapewniły aby dobro dziecka było celem
najwyższym oraz m.in. aby traktować adopcję związaną z przeniesieniem dziecka do innego kraju jako
zastępczy środek opieki nad dzieckiem, jeżeli nie może być ono umieszczone w rodzinie zastępczej lub
adopcyjnej albo nie można mu zapewnić w żaden sposób opieki w kraju jego pochodzenia.

Przesłanki:



Brak możliwości przysposobienia w kraju (negatywna),



Przysposabiający muszą stanowić odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne (przesłanka
pozytywna).

Rozwiązanie stosunku przysposobienia



Stosunek przysposobienia jest z natury rzeczy i z założenia ustawodawczego podobny do stosunku
rodzice

– dzieci, a ten ostatni jest nierozwiązywalny.



Powstaje na skutek orzeczenia sądu, przeto niedopuszczalne jest jego rozwiązanie w drodze umowy
stron tego stosunku.



Rozwiązalne jest wyłącznie przysposobienie niepełne i przysposobienie pełne. Natomiast nie jest
dopuszczalne rozwiązanie przysposobienia całkowitego



Przysposobienie niepełne oraz pełne wygasa ex lege w wypadku ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa
przysposabiającego, po orzeczeniu przysposobienia.

Przesłanki rozwiązania przysposobienia:



Ważne powody,



Dobro małoletniego dziecka.

Skutki rozwiązania przysposobienia:

 Zamiany w zakresie stanu cywilnego

– ustaje dotychczasowy stan cywilny przysposobionego, który

powraca do stanu cywilnego, jaki posiadał przed przysposobieniem, z jednym warunkiem, że
przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz otrzymane przez
przysposobienie imię lub imiona.



Zmiany w zakresie władzy rodzicielskiej – z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu
przysposobienia ustaje władza rodzicielska przysposabiających nad przysposobionym – ex lege odżywa
władza rodzicielska naturalnych rodziców.

 Zmiany w zakresie prawa spadkowego

– przysposobiony dziedziczy po swoich naturalnych krewnych i

odwrotnie.



Zmiany w zakresie obowiązku alimentacyjnego – sąd może w razie rozwiązania stosunku
przysposobienia:



Nie utrzymać w mocy obowiązków alimentacyjnych przysposabiających względem przysposobionego,
gdy ustali, że rodzice dziecka, którego przysposobienie rozwiązano, mają zarobkowe i majątkowe
możliwości pełnego zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb dziecka,



Określić wysokość alimentów należnych dziecku od przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka
nie mają w ogóle możliwości zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb,



Orzec ogólnie, iż utrzymuje w mocy obowiązki alimentacyjne przysposabiających, gdy ustali, że rodzice
dziecka mogą jedynie częściowo zaspokoić usprawiedliwione potrzeby dziecka, a przysposabiający mają
takie możliwości.

OBOWIĄZEK

ALIMENTACYJNY

MIĘDZY

RODZICAMI

DZIEĆMI

Przez obowiązek alimentacyjny należy rozumieć obowiązek zaspokajania usprawiedliwionych
potrzeb osoby uprawnionej potrze

bującej alimentacji, obowiązek ten może polegać również na

dostarczeniu osobie znajdującej się w niedostatku mieszkania, opieki lekarskiej i domowej.

W wykonaniu obowiązku alimentacyjnego uczestniczą z reguły te osoby, które są stronami tego stosunku
zobo

wiązaniowego: uprawniony do otrzymania alimentów (wierzyciel) oraz osoba zobowiązana do

płacenia alimentów (dłużnik).

Treścią obowiązku alimentacyjnego - jest dostarczanie przez zobowiązanego osobie uprawnionej
środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Obciąża on krewnych w linii prostej
oraz rodzeństwo.

Zakres obowiązku alimentacyjnego zależy od:



Usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego,



Zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego rodziców względem niesamodzielnego dziecka:



Niemożność samodzielnego utrzymania się przez dziecko.



Obowiązek ten nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin



W odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletność, brać należy pod uwagę to, czy wykazują chęć
dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozawalają na rzeczywiste kontynuowanie
nauki.



Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka nie istnieje jedynie wtedy, gdy dziecko posiada
swój majątek, a dochody z tego majątku wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego między krewnymi w linii prostej:

Występują dwie przesłanki (kumulatywnie):



Pozostawanie w niedostatku uprawnionego



Możliwości wykonywania obowiązku alimentacyjnego przez zobowiązanego

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego między rodzeństwem:



Pozostawanie w niedostatku uprawnionego



Możliwości wykonywania obowiązku alimentacyjnego przez zobowiązanego

Ograniczony w podwójny sposób:



Wchodzi w rachubę dopiero w ostatniej kolejności, tzn. kiedy brak jest krewnych w linii prostej lub
kiedy krewni ci nie mają możliwości wykonania swojego obowiązku alimentacyjnego



Nawet jeśli uprawniony do alimentów spełnia kryteria ich uzyskania (niedostatek), zobowiązane
rodzeństwo może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym
uszczerbkiem dla niego lub jego najbliższej rodziny

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego miedzy ojczymem (macochą) a pasierbem:



Pozostawanie w niedostatku uprawnionego



Możliwości wykonywania obowiązku alimentacyjnego przez zobowiązanego



Zaistnienie małżeństwa między rodzicem pasierba a zobowiązanym,



Zgodność żądania świadczeń alimentacyjnych z zasadami współżycia społecznego

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego pasierba względem ojczyma (macochy):



Pozostawanie w niedostatku uprawnionego



Możliwości wykonywania obowiązku alimentacyjnego przez zobowiązanego



Zaistnienie małżeństwa między rodzicem pasierba a zobowiązanym,



Zgodność żądania świadczeń alimentacyjnych z zasadami współżycia społecznego



Przyczynienie się w przeszłości do wychowania i utrzymania pasierba

Obowiązek alimentacyjny między małżonkami

Oboje małżonkowie obowiązani są każdy według swoich sił oraz możliwości zarobkowych i
majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą poprzez swój związek
założyli.



Małżonek może dochodzić zaspokajania potrzeb zarówno wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i
dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie takich dzieci nie ma.



Dostarczenie

środków utrzymania od jednego z małżonków na rzecz drugiego zarówno w sytuacji

małżeństwa bezdzietnego, jak i mającego dorosłe, usamodzielnione już dzieci, a także w wypadku
separacji faktycznej małżonków.



W sytuacji separacji faktycznej istotne znaczenie

może mieć kwestia winy zerwania pożycia

małżeńskiego



Obowiązek wygasa w wypadku ustania małżeństwa lub orzeczenia separacji.

Obowiązek alimentacyjny po rozwodzie, unieważnienie małżeństwa lub separacji.

Małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w
niedostatku może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania
w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom
zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.



Obowiązek świadczeń alimentacyjnych między małżonkami po rozwodzie stanowi kontynuację
obowiązku wzajemnej pomocy powstałego przez zawarcie związku małżeńskiego.



Źródłem roszczeń alimentacyjnych małżonka rozwiedzionego jest małżeństwo, a nie rozwód



Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za
sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, Sąd na żądanie małżonka
niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim
zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie
znajdował się w niedostatku. Orzekając o żądaniu małżonka niewinnego zasądzenia alimentów, Sąd
powinien porównać sytuację, w jakiej niewinny małżonek znajdzie się po rozwodzie z sytuacją, w jakiej
by się znajdował, gdy pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.



Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia
przez tego małżonka nowego małżeństwa.



Gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia,
obowiązek ten wygasa także z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe
okoliczności Sąd na żądanie uprawnionego przedłuży wymieniony termin pięcioletni.

Zmiana wysokości alimentów



W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku
alimentacyjnego.



Przy ocenie czy zachodzą przesłanki do zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku
alimentacy

jnego należy brać pod uwagę wszelkie okoliczności mogące świadczyć o zmianie stosunków,

a zwłaszcza możliwości zarobkowych i majątkowych stron



Zmiana orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego może nastąpić w drodze
powództwa, które wyłącza powództwo opozycyjne (przeciw egzekucyjny).

Alimenty za okres przeszły. Przedawnienie

Alimenty przeznaczane są na potrzeby bieżące, zaś za czas ubiegły przyznawane mogą być
jedynie w wyjątkowych przypadkach (w przypadku gdy pozostałe niezaspokojone potrzeby lub
zobowiązania zaciągnięte przez uprawnionego względem osoby trzeciej na pokrycie kosztów
wychowania i utrzymania).



Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat 3 (wyjątek: w czasie trwania
władzy rodzicielskiej bieg przedawnienia co do roszczeń, które przysługują dziecku przeciwko rodzicom
nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu przez czas trwania władzy rodzicielskiej).



Przedawnieniu ulegają wyłącznie roszczenia alimentacyjne natomiast samo prawo do alimentacji nie
ulega przedawnieniu.

Roszczenia regresowe

Osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana
albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby
zobowiązanej w bliższej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone nadmiernymi
trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić.

Roszczenie regresowe wchodzi w grę, kiedy zachodzą dwie przesłanki:



Istnieć musi obowiązek alimentacyjny po stronie osoby, od której uprawniony nie mógł uzyskać
świadczeń alimentacyjnych,



Osoba uprawniona do roszczeń regresowych dostarczała środków utrzymania i wychowania
uprawnionemu do alimentacji.

Gdyby osoba uprawniona do roszczeń zwrotnych, świadczyła alimenty w kwocie przekraczającej
możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego do alimentacji, to nie przysługuje jej roszczenie
zwrotne w takim zakresie, w jakim nie przekracza to świadczeń

Wyga

śnięcie obowiązku alimentacyjnego



Wygasa z chwilą śmierci uprawnionego lub zobowiązanego, co wynika z osobistego charakteru tego
obowiązku.



Nie przechodzi on na spadkobierców



Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego następuje również w przypadku przysposobienia całkowitego.

RODZINY

ZASTĘPCZE

Rodzina zastępcza oznacza rodzinę, w której umieszcza się małoletnie dziecko, w celu
sprawowania nad nim opieki i jego wychowania, w wypadku, gdy rodzice nie spełniają swojej
funkcji.



Jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej, do rodziny zastępczej należy między innymi
reprezentowanie małoletniego w dochodzeniu świadczeń na zaspokojenie potrzeb jego utrzymania.



Opiekę dzieciom i małoletnim pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, w rodzinach
zastępczych, organizuje starosta.

Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje:



Na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego,



Na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka,



Na podstawie umowy cywilno-prawnej powierzenia dziecka.

Starosta umieszcza w rodzinie

zastępczej niespokrewnionej z dzieckiem, w pierwszej kolejności

dziecko:



W wieku do 10 lat,



Oczekujący na przysposobienie,



Rodziców w stosunku, do których toczy się postępowanie władzy rodzicielskiej.

OPIEKA

Zasada powszechności opieki - dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy
władz publicznych.
Zasada dobra małoletniego jest naczelną zasadą prawa rodzinnego i opiekuńczego.

Do organów opieki należą:



Sąd opiekuńczy,



Organy pomocnicze (kuratorzy sądowi),



Organ sprawujący opiekę.

Przyczyny ustanowienia opieki:



Całkowite ubezwłasnowolnienie osoby, która nie pozostaje pod władzą rodzicielską.



Nie pozostawanie małoletniego pod władzą rodzicielską,

Małoletni nie pozostaje pod władzą rodzicielską w następujących wypadkach:



Gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska, co zachodzi, gdy oboje rodzice nie żyją,
oboje rodzice nie maja pełnej zdolności do czynności prawnych, oboje rodzice są pozbawieni władzy
rodzicielskiej, władza rodzicielska każdego z rodziców zostaje zawieszona,



Gdy oboje rodzice są nieznani.

Powołanie opiekuna



W drodze postanowienia Sądu opiekuńczego.



Postanowienie to powinno zawierać oprócz faktu ustanowienia opieki, dane personalne opiekuna i
podopiecznego, zarządzenie podjęcia przez opiekuna konkretnych czynności, jak też określenie terminu
złożenia pierwszego sprawozdania z wykonywania opieki



Posta

nowienia o ustanowieniu opieki są skuteczne i wykonalne z chwilą ich ogłoszenia, a gdy ogłoszenia

nie było – z chwilą ich wydania.

Kryteria powołania opiekuna

Nie może być opiekunem, są to osoby:



Nie mające pełnej zdolności do czynności prawnych,



Pozbawione praw publicznych albo praw rodzicielskich lub opiekuńczych,



W stosunku, do których zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiążą się należycie z obowiązków
opiekuna.

Należy powołać na opiekuna:



Osobę wskazaną przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej,



Krewni,



Inne osoby bliskie



Osoba wskazana przez Prezydenta, burmistrza miasta lub gminy, albo organizacje społeczną, do której
należy piecza nad małoletnimi, a jeżeli pozostający pod opieką przebywa w zakładzie wychowawczym,
osoba wskazana przez ten zakład,



W wypadku opieki dla małoletniego, umieszczonego w rodzinie zastępczej – przede wszystkim rodzina
zastępcza.

Wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom

Sprawowanie opieki:



Miejsce

m zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna



Opiekun w zasadzie decyduje o wyborze zawodu, jednak z pewnymi ograniczeniami (w tej sprawie musi
uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego),



Opiekun jest uprawniony do żądania środków utrzymania i wychowania osoby pozostającej pod opieką
od osób do tego zobowiązanych,



Prawo opiekuna do żądania wydania podopiecznego, znajdującego się u osoby nieuprawnionej do
zatrzymania go,



Osoba poddana opiece jest obowiązana do posłuszeństwa wobec opiekuna,



Opiekun jest uprawniony do domagania się od podopiecznego, aby wykonywał drobne, okresowe usługi,
w ramach wspólnoty domowej,



Opiekun jest uprawniony do zwracania się do sądu opiekuńczego o pomoc w sprawowaniu opieki,

Zarząd majątkiem podopiecznego



Wykonywanie zarządu majątkiem osoby poddanej opiece powinno odbywać się z należytą starannością,



Prawo opiekuna do zarządzania majątkiem podopiecznego mieści się w granicach zwykłego zarządu.



Podjęcie przez opiekuna czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymaga zezwolenia
sądu opiekuńczego.

Zarządowi opiekuna w zakresie spraw majątkowych nie podlegają:



Zarobek pupila,



Przedmioty majątkowe oddane przez opiekuna osobie poddanej opiece do swobodnego użytku,



Przedmioty przypadające pozostającemu pod opieką z tytułu testamentu lub darowizny jeżeli w
testamencie lub darowiźnie wyłączono te przedmioty spod zarządu opiekuna.

Nadzór nad sprawowaniem opieki



Stały nadzór sądu opiekuńczego polega na bieżącym zaznajamianiu się z działalnością opiekuna i
udzielaniu mu wskazówek i poleceń.



Kontrola periodyczna sądu opiekuńczego polega na badaniu sprawozdań opiekuna dotyczących osoby
poddanej opiece oraz rachunków z zarządu jego majątkiem.

Zwolnienie opiekuna i ustanie opieki



Zwolnienie opiekuna może nastąpić na jego wniosek, bądź też z powodu niezdolności do sprawowania
opieki lub jego zaniedbań



Ustanie opieki następuje z mocy samego prawa



Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna zwolnić go z opieki.

Ustani

e opieki ex lege następuje:



Gdy małoletni osiągnie pełnoletniość,



Gdy rodzicom małoletniego zostanie przywrócona nad nim władza rodzicielska,



W razie śmierci małoletniego lub uznania go za zmarłego,



W stosunku do ubezwłasnowolnionego całkowicie – w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany
ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe.

KURATELA



Instytucja zbliżona do opieki.



Jest to ustanawiana

sądownie forma ochrony osób bądź praw majątkowych osób, które nie mogą same

prowadzić swoich spraw (dziecka poczętego, małoletniego, osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie lub
częściowo, osoby niepełnosprawnej lub osoby nieobecnej).



Kuratelę sprawuje kurator ustanowiony przez sąd.

5 wypadków ustanowienia kuratora:



Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo



Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego



Dla osoby ułomnej



Dla osoby nieobecnej



Dla osoby nieobecnej, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich obowiązków, albo je
wykonuje nie należycie.



Kuratelę prawa materialnego ustanawia sąd opiekuńczy (do wyjątków należy: kurator spadku,
ustanowiony przez sąd spadku).



Kuratelę procesową w zasadzie ustanawia sąd opiekuńczy, aczkolwiek przy tej kurateli występuje
więcej wyjątków ustanawiania jej przez sąd procesowy.



Kuratorów prawa materialnego ustanawia się z urzędu, z wyjątkiem kuratora dla osoby ułomnej.
Kuratelę procesową ustanawia się w zasadzie na wniosek.



Kurator może wystąpić o stosowne wynagrodzenie za sprawowanie kurateli. Zasadniczo jest pokrywane
z majątku osoby, dla której kurator został ustanowiony. Jeżeli natomiast osoba ta majątku nie posiada,
wówczas wynagrodzenie pokrywa ten, na czyje żądanie kurator został ustanowiony.

Funkcje kurateli



Chroni interesy majątkowe osoby niepełnosprawnej, osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, a także
dziecka poczętego.



Doraźna ochrona osoby w określonej sprawie dla dokonania czynności prawnej lub wystąpienia w
postępowaniu prawnym.



Funkcje ochronne nie wprost w odniesieniu do osoby,

lecz do majątku, którego przynależność jest

jeszcze nieznana.

Ustanie kurateli



Wskutek orzeczenia

sądu (gdy ustanie cel jej ustanowienia);



Na wniosek osoby poddanej

kurateli (gdy kurator był ustanowiony dla osoby niepełnosprawnej);



Z chwilą urodzenia się dziecka (gdy ustanowiono kuratora dla dziecka poczętego, ale jeszcze nie
urodzonego - tzw. curator venrtis );



Z chwilą ukończenia danej sprawy (gdy kurator był ustanowiony do załatwienia poszczególnej
sprawy);



Z mocy prawa (gdy kurator był ustanowiony dla osoby ubezwłasnowolnionej, a sąd uchyli
ubezwłasnowolnienie).

PADEK OKREŚLENIE OGÓLNE

Ustawa nie

definiuje pojęcia spadek, wskazuje natomiast jakie elementy wchodzą w jego skład a

jakie nie.

Do spadku wchodzą następujące prawa i obowiązki:



Mające charakter cywilnoprawny



Mające charakter majątkowy



Niezwiązane z osobą zmarłą w sposób ścisły



Nieprzechodzące na określone osoby, niezależnie czy są one spadkobiercami

Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku



Prawa i obowiązki mające charakter cywilnoprawny to przede wszystkim, te które zostały uregulowane w
kodeksie cywilnym lub innych ustawach odnoszących się do tej dziedziny prawa.



Ponadto dziedziczeniu podlegają wszystkie te stosunki, które wykazują cechy stosunku cywilnoprawnego
(min. równorzędność podmiotów).

Prawa i obowiązki wyłączone z spadku



Prawa i obowiązki niemające charakteru cywilnoprawnego

Nie mają charakteru cywilnoprawnego prawa i obowiązki wynikające ze stosunków prawno-
administracyjnych, prawno-finansowych, prawno-karnych.

Nie wchodzą w skład spadku:



Zobowiązania podatkowe spadkodawcy



Orzeczone w postępowaniu karnym grzywny



Pewne uprawnienia z prawa dewizowego



Prawa i obowiązki o charakterze nie majątkowym

Do tej kategorii należą np.;



Dobra osobiste



Prawa rodzinne



Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy



Ścisły związek prawa lub obowiązku z osobą spadkodawcy powoduje, że takie prawo lub obowiązek,
mimo swojego cywilnoprawnego i majątkowego charakteru, nie wchodzi w skład spadku(np.
użytkowanie – wygasa najpóźniej z chwilą śmierci osoby fizycznej).



Chodzi w szczególności o stosunki w których ustawa przewiduje skutek w postaci wygaśnięcia
stosunku w przypadku śmierci jednej ze stron, w szczególności stosunków w których występuje
element szczególnego zaufania.



Ścisły stosunek może wynikać z istoty prawa lub obowiązku. Np. Roszczenie o zadośćuczynienie
pieniężne, roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, prawo do renty .



Prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby niezależnie czy są one spadkobiercami



Takie sytuacje przewidują przepisy szczególne, wskazujące konkretne osoby na które przechodzą
poszczególne prawa lub obowiązki.



Przejście praw w ten sposób następuje w drodze sukcesji syngularnej i przepisy prawa spadkowego
nie mają zastosowania nawet posiłkowo.



Najbardziej typową tu sytuacją jest przypadek wejścia w stosunek najmu osób mieszkających z
najemcą w chwili jego śmierci



Odrębną grupę stanowią sytuacje gdy na mocy oświadczenia uprawnionej osoby, pewne przedmioty
zostają wyłączone ze spadku.

Prawa wchodzące w skład spadku

Uwagi ogólne

Co do zasady w skład spadku wchodzą prawa majątkowe, jednak z wyjątkami które zostaną opracowane
później.

 Prawa rzeczowe



Podmiotowe prawa rzeczowe

W skład spadku wchodzą prawa rzeczowe w szczególności własność, użytkowanie wieczyste, oraz
większość praw rzeczowych ograniczonych, zastaw i hipoteka ale z uwagi na ich akcesoryjny
charakter tylko z wierzytelnością.



Posiadanie

Obecnie dominuje pogląd, że posiadanie wchodzi w skład spadku



Prawa z zakresu zobowiązań



Stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem jest spadkodawca, w zasadzie nie wygasają z chwilą
śmierci.



W skład spadku wchodzi roszczenie o naprawienie szkody, także szkody spowodowanej
uszczerbkiem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia,



Na spadkobierców przechodzą zobowiązania z umów zawartych przez spadkodawcę.



W skład spadku wchodzi tez uprawnienie darczyńcy do odwołania darowizny jednak o ile istniało już
po stronie darczyńcy

 Ekspektatywa



Oczekiwanie prawne -

jest prawem podmiotowym, którego zasadnicza funkcja polega na

przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie
określonych potrzeb

Obowiązki wchodzące w skład spadku

W skład spadku obok praw wchodzą też obowiązki. Takie obowiązki nazywamy długi spadkowe lub
pasywa spadku

. Od ich wielkości zależy czy spadkobierca uzyska realną ekonomiczną wartość w

wyniku dziedziczenia.

Dzielimy je na



Obowiązki których podmiotem był spadkodawca



Obowiązki których spadkodawca nie był podmiotem, ale których źródłem są stosunki prawne
z udziałem spadkodawcy



Obowiązki powstające z chwilą otwarcia spadku lub później, związane z dziedziczeniem

Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca



Obowiązki majątkowe

Których podmiotem był spadkodawca z reguły przechodzą na spadkobierców (musza mieć jednak
charakter majątkowy i nie mogą pozostawać w ścisłym związku z spadkodawcą i nie mogą przechodzić
na określone osoby)



Obowiązki prawno-rzeczowe

W tej materii obowiązki przechodzą na spadkobierców z uwagi na swój majątkowy charakter. Jednak
obowiązki związane z prawem własności przechodzą na spadkobierców tylko jeśli przejdzie na nich
prawo własności.



Zobowiązania

Na spadkobiercę przechodzą obowiązki zarówno te powstałe w wyniku zawarcia umowy jak i te powstałe
na skutek innych zdarzeń, a także obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązań



Obowiązki prawno-rodzinne

Obowiązki majątkowe wynikłe ze stosunków miedzy małżonkami co do zasady przechodzą na
spadkobierców zmarłego.

Obowiązki które nie ciążyły na spadkodawcy

Chodzi tu o sytuacje, kiedy ze stosunku prawnego, którego podmiotem był spadkodawca, a który wygasł
w chwili śmierci jednej ze stron wynikają określone obowiązki o charakterze majątkowym.

Obowiązki związane z otwarciem spadku



Roszczenia o zachowek



Zapisy i polecenia



Koszty pogrzebu



Koszt postępowania spadkowego



Inne obowiązki, przewidziane w księdze IV KC

Koszty postępowania spadkowego



Do długów spadkowych należą tylko niektóre koszty postępowania spadkowego.



Koszty te ponoszą sami uczestnicy.



Do długów spadkowych należy więc zaliczyć tylko takie koszta, które nie obciążają spadkobierców jako
uczestników postępowania(np. koszty zabezpieczenia spadku, koszty ogłoszenia testamentu, koszty
ustanowienia wykonawcy testamentu, przesłuchania świadków testamentu ustnego, koszty spisu
inwentarza, koszty zarządu spadku nieobjętego).



Koszty te wchodzą w skład spadku obciążając spadkobierców a w razie ich śmierci ich następców.

Koszty pogrzebu oraz koszty związane z chorobą spadkodawcy.
Pogrzeb spadkodaw

cy ma odpowiadać zwyczajom przyjętym w danym środowisku, wysokość

wydatkowanych kwot nie jest uzależniona od stosunków majątkowych zmarłego.

Do kosztów pogrzebu należą:



Koszty uznania za zmarłego



Koszt trumny



Koszt miejsca pogrzebu



Uroczystości pogrzebowych



Sporna kwestią jest natomiast czy do kosztów należy zaliczyć koszty nagrobka, wydaje się, że
powinien o tym decydować sąd

Długami spadkowymi są także koszta związane z ostatnią chorobą spadkodawcy takie jak koszty:



Sprawowania opieki



Utrzymania chorego



Leczenia

Zaliczenie to powinno polegać na tym, że spadkobiercy powinni zwrócić te koszta osobom je
ponoszącym, chyba że przepisy szczelne stanowią inaczej

Pozostałe długi spadkowe:



Obowiązek udostępnienia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy korzystania z mieszkania i
urządzenia domowego przez okres trzech miesięcy od dnia otwarcia spadku



Obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy urządzenia domowego zapis nadziałowy



Obciążony zapisem jest tylko spadkobierca ustawowy dziedziczący w zbiegu z małżonkiem
spadkodawcy.



Małżonek musi być spadkobiercą ustawowym



Spadkobiercy współ-dziedziczący nie mogą być zstępnym spadkodawcy



Małżonkowie musieli pozostawać w wspólnym pożyciu



Obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy utrzymania - obciąża spadkobierców jeśli dziadkowie:



Nie zostali powołani do dziedziczenia



Znaleźli się w ubóstwie



Nie mogą uzyskać należnych im świadczeń od osób na których ciąży ustawowy obowiązek
alimentacy

jny, a spadkobiercy nie są wobec nich w ten sposób związani



Wartość obowiązku alimentacyjnego, opiera się na otrzymanej czystej wartości spadku



Można się zwolnić dokonując jednorazowej wpłaty w wysokości ¼ uzyskanej części spadku



Może powstać z chwilą otwarcia spadku lub później

Gospodarstwo rolne oraz wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej jako element spadku

Gospodarstwo rolne jest szczególnym składnikiem majątku spadkowego i podlega szczególnym zasadą.

Zasady:



Szczególne zasady odnoszą się obecnie jedynie do dziedziczenia ustawowego



W braku spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia takiego gospodarstwa, podlegano
dziedziczeniu na zasadach ogólnych

Gospodarstwem rolnym

jest takie gospodarstwo, które obejmuje grunty rolne o powierzchni

przekraczającej 1 ha. Gospodarstwa rolne, których powierzchnia nie przekracza 1 ha dziedziczenie
podlega ogólnym zasadom. Gospodarstwo takie nie stanowi więc odrębnego składnika majątku
spadkowego.

Pojęcie dziedziczenia

Pochodne nabycie praw i obowiązków może nastąpić w drodze:



Sukcesji generalnej -

nabycie pod tytułem ogólnym – występuje gdy nabywca wchodzi w ogół praw i

obowiązków innego podmiotu. Dla przejścia praw w ten sposób nie jest potrzebne szczegółowe
określenie. W chwili zajścia określonego ustawą zdarzenia podmiot wchodzi w ogół praw zbywcy



Sukcesji syngularnej -

nabycie pod tytułem szczególnym – ze zbywcy przechodzi na nabywcę jedno

ściśle określone prawo lub obowiązek, bądź też kilka praw lub obowiązków, ale także
indywidualizowanych

Dziedziczenie

– przejęcie ogółu praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób; krąg takich osób

wyznacza wola spadkodawcy, zdarzeniem z którym ustawa wiąże taki skutek jest śmierć osoby fizycznej.
Spadkobierca wchodzi w sytuacje prawną spadkodawcy.

Podmiotowe prawo dziedziczenia

Prawo do dziedziczenia:



Prawo podmiotowe do nabycia spadku -

czyli suma kwalifikacji niezbędnych do nabycia spadku



Prawo podmiotowe na spadku

– czyli moc spadkobiercy na spadku po jego otwarciu, którego

podmiotem jest spadek.

To prawo powstaje jednak dopiero po śmierci spadkodawcy ma szansę na dojścia ale nie jest ona w
żaden sposób chroniona prawnie. Może bć w każdej chwili unicestwiona

Powołanie do spadku

Powo

łanie do spadku – oznacza źródło, z którego wynika prawna możliwość wejścia w ogół praw i

obowiązków zmarłej osoby fizycznej.

Możliwości powołania do spadku:



Ustawa

– następuje wtedy kiedy nie dochodzi do dziedziczenia testamentowego



Powołanie testamentowe – ma pierwszeństwo



Częściowo na mocy ustawy a częściowo na mocy testamentu – odnosi się to tylko do
ułamkowych elementów spadku co do których spadkodawca nie powołał spadkobiercy lub też
spadkobiercy powołanie do nich nie chcą ich przyjąć

TWARCIE I NABYCIE SPADKU



Śmierć spadkodawcy - otwarcie spadku używa się dla określenia zdarzenia, z którym ustawa wiąże
skutek w postaci przejścia ogółu praw i obowiązków. Chwilą otwarcia spadku jest śmierć spadkodawcy
którą oznacza się datą dzienna oraz godziną



Uznanie za zmarłego – w przypadku uznania osoby fizycznej za zmarłą, jako chwilę domniemanej
śmierci uznaje się chwilę najbardziej prawdopodobną a w braku wszelkich danych – pierwszy dzień
terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe. W orzeczeniu sąd powinien oznaczyć
t

akże godzinę(w braku godziny- koniec dnia)



Akt zgonu sądowe stwierdzenie zgonu – wystawiony jest na podstawie karty zgonu, bądź też na
podstawie pisemnego zgłoszenia dokonanego przez organ prowadzący postępowanie co do okoliczności
zgonu. W braku takiego

dokumentu nie jest możliwe sporządzenie aktu zgonu



Sądowe stwierdzenie zgonu – w postanowieniu stwierdzającym zgon sąd ściśle określa chwilę śmierci,
przyjmuje się chwilę najbardziej prawdopodobną .

Nabycie spadku



Nabycie ex lege



Spadkobierca nabywa spa

dek z chwilą otwarcia spadku – nabycie to następuje z mocy prawa i nie

jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez spadkobiercy, ani nawet od jego wiedzy.



Spadkobierca może odrzucić spadek i jest wtedy traktowany jakby nie dożył otwarcia spadku ma na
o 6 miesięcy od kiedy dowiedział się o nabyciu przez niego spadku chyba, że jest
ubezwłasnowolniony, nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych lub jest osobą prawną.



Sukcesja generalna



Ogół praw i obowiązków przechodzi na spadkobiercę lub spadkobierców. Na spadkobiercę
przechodzi ogół praw i obowiązków do spadku

Skutki:

Spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe należące do spadku.

Jeżeli do dziedziczenia dochodzi kilku spadkobierców, nabywają oni wspólnie cały spadek. Udział
każdego z nich jest określony ułamkiem dotyczącym zarówno całości majątku jak i każdej z rzeczy
należącej do spadku.

Jest to nabycie pochodne

– nie przechodzi więcej praw niż posiadał spadkodawca

Na spadkobiercę przechodzą również rzeczy stanowiące przedmiot zapisu

DOLNOŚĆ DO DZIEDZICZENIA

Możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego określana jest jako zdolność
do dziedziczenia i jest ona fragmentem zdolności prawnej.



Zdolność prawną ma każda osoba fizyczna od chwili urodzenia.



Osoba prawna nabywa zdolność prawną z chwilą uzyskania osobowości prawnej ale jej zdolność jest
ograniczona.



Zdolność do dziedziczenia co do zasady nie podlega ograniczeniom zarówno w odniesieniu do osób
fizycznych jak i do osób prawnych.

Niezdolność do dziedziczenia:



Bezwzględna – niemożność dziedziczenia w ogóle



Względna – niemożność dziedziczenia po określonej osobie

Zdolność do dziedziczenia – kategorie podmiotów



Zdolność do dziedziczenia ma nasciturus – a więc dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku.
Zdolność ta jest jednak zdolnością warunkową zależna od tego czy dziecko się urodzi żywe.



Zdolność do dziedziczeni osób prawnych – istniejące w chwili otwarcia spadku, nie może nabyć
spadku na podstawie ustawy. W pewnych sytuacjach może zaistnieć zdolność do nabycia spadku przez
osobę prawną, która jeszcze nie istniała jeśli powstaje ona na mocy testamentu np. fundacja jeśli
zostan

ie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od otwarcia spadku

Zdolność do dziedziczenia musi istnieć w chwili otwarcia spadku. (bez znaczenia jest czy spadkobierca
zmarł zaraz po spadkodawcy)

IEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA

Niedopuszczenie do sytuacji, w której podmiot podejmujący działania przeciwko osobie
spadkodawcy naruszający jego swobodę w zakresie testamentu, lub występującej przeciwko już
istniejącemu testamentowi, dochodziłby do dziedziczenia po spadkodawcy.

Niezgodność do dziedziczenia może zostać ukształtowana w dwojaki sposób:



Spełnienie ustawowych przesłanek może powodować powstanie skutków ex lege



Ustawa może wymagać orzeczenia sądowego, które w tym przypadku miałoby charakter
konstytutywny

Za niegodnego może być uznany zarówno spadkobierca ustawowy, testamentowy, zapisobierca, osoba
uprawniona do zachowku.

Stwierdzenie niegodności



Następuje w trybie procesowym.



Legitymację czynna ma każdy kto ma w tym interes



Z żądaniem można wystąpić z upływem roku od powzięcia wiadomości o przyczynie niegodności
jednak nie później niż przed upływem trzech lat od dnia otwarcia spadku (jest to termin zawity)



Uznanie za niegodnego powoduje wyłączenie od dziedziczenia jakby nie dożył otwarcia spadku

Przyczyny niegodności

Zostały wyliczone wyczerpująco. I jest to katalog zamknięty



Umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy - musi to być przestępstwo ciężkie, oraz
skierowane przeciwko spadkodawcy

 Naruszenie swobody testowania

– gdy podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia

lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził w sporządzeniu jednej z tych czynności.



Działania przeciwko testamentowi – musi być dokonane w zamiarze dokonania zmian w porządku
dziedziczenia



Ukrycie lub zniszczenie testamentu



Podrobienie lub przerobienie testamentu



Świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inna osobę

Przebaczenie

Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego jeśli spadkodawca mu przebaczył.



Chodzi tu o akt uczuciowy a nie oświadczenie.



Przebaczający musi znać przyczynę niegodności, mieć świadomość, że został popełniony czyn naganny,
który odczuł jako wyrządzoną mu krzywdę.



Przebaczenie następuje w formie dowolnej nawet w formie dorozumianej

RZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA



Jest to umowa za

wierana między przyszłym spadkodawcą a potencjalnym spadkobiercą ustawowym.



Dla ważności tej umowy konieczna jest zachowanie formy aktu notarialnego(ad solemnitatem).



Jest to tylko zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego.



Nie można zrzec się też dziedziczenia na rzecz innej osoby.



Zrzeczenie się powoduje, że zrzekający się i jego wstępni jest traktowany jakby nie dożył otwarcia
spadku.

Co do wstępnych umowa może stanowić inaczej



Zrzeczenie się nie czyni nieważnym testamentu ani zapisu.



Skutki zrzecze

nia się mogą zostać zlikwidowane przez zawarcie kolejnej umowy w formie aktu

notarialnego między zrzekającym się i spadkodawcą.

OZDZIAŁ

IV:

ZIEDZICZENIE USTAWOWE

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce gdy spadkodawca nie sporządził ważnego testamentu,
wyłączającego lub modyfikującego reguły ustawowe. Albo gdy osoby powołane do spadkobrania nie chcą
lub nie mogą być spadkobiercami.
Może dotyczyć też części spadku, gdy spadkodawca nie określił dla niej spadkobiercy, lub osoba która
miała być spadkobiercą danej części odmówiła.

Krąg spadkobierców



Krąg spadkobierców ustawowych ustalany jest przez więzi krwi.

Do kręgu dziedziczących ustawowo należą:



Małżonek



Zstępni(dzieci, wnuki, prawnuki itd.)



Rodzice



Rodzeństwo



Zstępni rodzeństwa

Zstępni i osoby przysposobione
Dziecko

dziedziczy po swoich rodzicach niezależnie czy pochodzi z małżeństwa, czy ze związku

pozamałżeńskiego, a także niezależnie w jaki sposób zostało ustalone w tej sytuacji ojcostwo.

Przy osobach przysposobionych wszystko zależy czy mamy do czynienia z:



Przy

sposobieniem pełnym – przysposobiony i przysposabiający dziedziczą po sobie tak jakby

przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego. Przysposobiony nie dziedziczy też po swoich
naturalnych wstępnych i vice versa. (nieco inne uregulowanie dotyczy przysposobienia dziecka
współmałżonka)



Przysposobienie niepełne:

Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni
przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi
zstępni spadkodawcy

o Przysposobion

nie

dziedziczy

krewnych

przysposabiającego

krewni

przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych

Rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym a zamiast nich po
przysposobionym dziedziczy przysposabiający.

o Relac

je z rodzeństwem pozostają w relacjach naturalnych

Małżonek
Małżonek dziedziczy z ustawy, jeśli pozostawał w chwili otwarcia spadku w formalnym związku
małżeńskim ze spadkodawcą.



Jeżeli związek nie spełniał wszystkich przesłanek jego ważności śmierć uzdrawia ten stosunek i
współmałżonek dziedziczy, chyba że małżeństwo zostało zawarte miedzy krewnymi lub jeden z
małżonków w chwili zawarcia małżeństwa miał współmałżonka



Proces o rozwód z chwilą śmierci współmałżonka zostaje zakończony. Jednak, jeśli toczył się on z
żądaniem orzeczenia z winy drugiej strony może doprowadzić to od wyłączenia od dziedziczenia.
Dokonywane jest to na żądanie współspadkobierców o to, że żądanie było uzasadnione, co następnie
stwierdza sąd. Z takim żądaniem można wystąpić w okresie 6 miesięcy, od kiedy spadkobierca
dowiedział się o otwarciu spadku jest to termin zawity.

Dziedziczenie ustawowe



Polskie prawo przewiduje kilka grup dziedziczenia, jeśli nie ma nikogo z 1 dopiero dochodzi do głosu 2
grupa, wyjątkiem jest jednak współmałżonek, który dziedziczy w pierwszej i drugiej grupie.



Podział według głów - In capita



Podział według szczepów – In stirpes – najpierw według części należnej bliższemu krewnemu i później
podział między współ-dziedziczących.

Grupy dziedziczenia:



Małżonek i dzieci spadkodawcy a jeśli dziecko nie dożyło otwarcia spadku w jego miejsce wchodzą
jego zstępni



Małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa



Gmina ostatniego miejsca zamieszkania lub skarb państwa

ORZĄDEK DZIEDZICZENIA

1 stopień



Małżonek i dzieci dziedziczą w stopniu równym, jednak część małżonka nie może być mniejsza niż ¼
.



W sytuacj

i gdy małżonkowie pozostają we wspólnocie majątkowej te części odlicza się od części

należącej do 1 współmałżonka czyli od połowy ich wspólnego majątku.



Jeśli nie dochodzi do dziedziczenia współmałżonka dzieci spadkodawcy dziedziczą cały majątek w
częściach równych jeśli jedno z dzieci spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku jego dzieci
dziedziczą w częściach równych część należącą do ich rodzica.

2 stopień



Udział spadkowy małżonka, który dochodzi do spadku w zbiegu praw, z rodzicami rodzeństwem lub
zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy zawsze wynosi połowę spadku.



Każde z rodziców otrzymuję ¼ tego co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa



Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych. Jednak jeśli poza małżonkiem
dziedziczą tylko rodzeństwo lub tylko rodzice dziedziczą oni w częściach równych to co pozostało
łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Jeśli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku jego
zstępni dziedziczą w częściach równych.



Jeśli spadkodawca nie pozostawił poza małżonkiem innego spadkobiercy w tej grupie to całość
dziedziczy współmałżonek.



Małżonek dochodzi do dziedziczenia w zbiegu z innymi spadkobiercami niż zstępni, którzy razem z
nim mieszkali w chwili śmierci, ma ponadto prawo do zachowania przedmiotów urządzenia
do

mowego z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłączenie sam.

3 stopień



Ostatnim spadkobiercą ustawowym jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania i dopiero gdy
ostatniego miejsca zamieszkania w Rzeczypospolitej nie da się ustalić dziedziczy skarb państwa.
Gmina i skarb państwa nie może odrzucić spadku, który przypadł im z mocy ustawy.



Podmioty nie składają żadnego oświadczenia co do spadku; uważa się, że zawsze przejmują spadek
z dobrodziejstwem inwentarza.

Ustawowe dziedziczenie gospodarstwa rolnego i wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni
produkcyjnej

Występują dwa porządki dziedziczenia gospodarstw rolnych :



Dotyczy tylko spadkobierców wykazujących szczególne cechy



Zgodnie z którym gospodarstwo rolne stało się jednym z wielu składników majątku spadkowego
(obowiązujący do spadków otwartych po 13.02. 2001)

OZDZIAŁ

TESTAMENT JAKO PODSTAWA DZIEDZICZENIA

Testament jako czynność prawna

Oznacza czynność prawną przez, którą osoba fizyczna określa losy swojego majątku na wypadek
śmierci. Po drugie jest to oświadczenie woli testatora.

Cechy testamentu



Testament jest czynno

ścią prawną – pozwalającą uregulować sytuacje prawną majątku na wypadek

śmierci.

Cechy testamentu w prawie Polskim:



Mortis causa

– skutki:

testament nie wywołuje żadnych skutków prawnych w chwili jego sporządzenia

testator może w dowolnej chwili swój testament lub jego część odwołać



Odwołalność



Jednostronność



Ściśle osobisty charakter



Poddana daleko idącym wymogom formalnym niemożność sporządzania go w inny sposób niż
przewidziany ustawą



Rozporządzająca

Wyłączność testamentu

Na wypadek śmierci majątkiem można rozporządzać tylko w drodze testamentem.
Polskie prawo przewiduje też zakaz zawierania umów o przyszły spadek.

Sporządzenie testamentu



Zdolność testowania



Zdolność do testowania to możliwość sporządzenia przez osobę fizyczną ważnego testamentu, zależy
ona od posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych.



Zdolność do czynności prawnych – to możliwość nabywania praw i obowiązków za pomocą czynności
prawnych dokonywanych przez samego zainteresowanego.

 Wola testowania

Sporządzenie testamentu jako dokonanie czynności prawnej mortis causa musi podlegać rygorom dalej
idącym niż czynności inter vivos, co przejawia się w obowiązku działania spadkodawcy z wolą testowania.



Wola testowania

– wola i świadomość dokonania czynności prawnej na wypadek śmierci.



Wola testowania musi zostać powzięta i wyrażona niewadliwie.

Testament jest nieważny, gdy został sporządzony:



W stanie wyłączającym świadomość albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli



Pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod
wpływem błędu nie sporządził by testamentu tej treści



Pod wpływem groźby(jednak według kryteriów subiektywnych)

Sporządzenie testamentu pod wpływem wady oświadczenia woli powoduje bezwzględną nieważność

Zakaz testamentów wspólnych

Testament może zawierać rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy (zakaz ten nie donosi się do
testamentu ustnego oraz do pisma stwierdz

ającego treść tego testamentu) dot. Tylko testamentu w formie

dokumentu

DWOŁANIE TESTAMENTU

Spadkodawca posiadający zdolność testowania może odwołać swój testament w każdej chwili.

Sposoby odwołania



Sporządzenie nowego testamentu – musi zostać dokonane w jednej z form przewidzianych prawnie,
niekoniecznie w tej w której został sporządzony testament odwołany. Może być też odwołany w sposób
dorozumiany jeśli w nowym testamencie nie jest zaznaczone że odwołuje poprzedni; postanowienia
niezgodne z nowym t

estamentem są nieważne.



Zniszczyć dokument zawierający jego oświadczenie lub pozbawienie go cech od których zależy
jego ważność – czynności te muszą zostać dokonane osobiście przez spadkodawcę



Dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola jego postanowień - może polegać na
przekreśleniu testamentu, nie musi być adnotacja, że testament jest odwołany.

Skutki prawne odwołania testamentu i odwołania testamentu odwołującego testament następują z chwilą
otwarcia spadku, z tym że odwołanie testamentu odwołującego nie przywraca skuteczności testamentu
pierwotnie odwołanego

Wykładnia testamentu

Wykładnia testamentu powinna być dokonana w taki sposób aby najpełniej odzwierciedlała wolę
testatora. Wykładni może podlegać jedynie treść ważnie złożonego testamentu. W razie trudności należy
dokonać(jeśli przepisy szczególne nie stanowią inaczej) tzw. Życzliwej interpretacji z kilku możliwych
tłumaczeń należy wybrać te które pozwalają utrzymywać rozporządzenia w mocy, a jeśli w każdej
wykładni testament pozostaje ważny należy wybrać najrozsądniejszą i najodpowiedniejszą.

IEWAŻNOŚĆ BEZSKUTECZNOŚĆ TESTAMENTU

Nieważność testamentu

Testament jest n

ieważny jeśli:



Jest sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście ustawy



Testament wspólny



Naruszona została forma testamentu



Został sporządzony przez osobę mniemającą zdolności do czynności prawnych



Obarczony wadą oświadczenia woli

Nieważność bezwzględna – można się na nią powołać w każdym czasie i może to uczynić każde osoba
+ wyjątki

Bezskuteczność testament

Testament bezskuteczny nie wywiera skutków prawnych (nawet gdy sam testament jest ważny)

Konwersja testamentu

Chodzi tu o możliwość potraktowania testamentu nie odpowiadającego wymogom określonej formy jako
testamentu sporządzonego w innej przewidzianej prawie formie. Jest to możliwe, jeśli dokonana czynność
odpowiada wszystkim cechom tej in

nej przewidzianej prawnie czynności.



Dokonuje się jej na podstawie szczególnego przepisu ustawy



Odnoszącego się do konkretnego stanu faktycznego



Następuje z mocy prawa



Rezultat jest ściśle określony przez normę prawną



W odniesieniu do testamentu jest r

ównież ujmowana jako wynik wykładni

Pojęcie nie do końca adekwatne gdyż mamy tu do czynienia z tą samą formą tzn. z testamentem
aczkolwiek dokonaną w innej postaci.

Stwierdzenie nieważności testamentu



Nieważność testamentu stwierdza sąd



Powództwo o ustalenie nieważności testamentu jest ważne o ile interes prawny powoda nie może być
zaspokojony w inny sposób, w szczególności w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, lub w
postępowaniu o uchylenie lub zmianę postępowania o nabycie spadku

Otwarcie i o

głoszenie spadku



Osoba u której znajduje się testament ma obowiązek złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o
śmierci spadkodawcy (w razie niedotrzymania obowiązku odszkodowanie i grzywna)



Sąd może też dokonać poszukiwania spadku po czym nakazać złożenie jego treści w odpowiednim
terminie.



Sąd dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu, kiedy ma dowód śmierci spadkodawcy, jeżeli sąd ma
kilka testamentów otwiera wszystkie na każdym dodając adnotacje o pozostałych.



Z otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządza się protokół



Sąd w miarę możliwości zawiadamia osoby, co do których tyczą się przepisy testamentu

OZDZIAŁ

VI:

ORMA TESTAMENTU

Testament musi zostać sporządzony w formie przewidzianej w ustawie i z zachowaniem wszelkich
ustawowych przesłanek. Niezachowanie odpowiedniej formy powoduje nieważność czynności.

Testamenty zwykłe i szczególne

Testamenty zwykłe – mogą być sporządzone przez każdą osobę, w każdej chwili, posiadającą zdolność
t

estowania i jeśli nie zostaną odwołane ustalają porządek dziedziczenia niezależnie od tego ile czasu

minęło od ich sporządzenia



Holograficzny



Notarialny



Allograficzny

Testamenty szczególne – mogą być sporządzone tylko wtedy, kiedy zostaną spełnione dodatkowe
warunki



Sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym



Ustny



Wojskowy

ESTAMENTY ZWYKŁE

Testament holograficzny



Przesłanki ważności



Własnoręczne pismo



Data



Podpis

 Pismo

Testament musi być cały odręcznie i własnoręcznie napisany przez testatora. Wyłączone jest
posługiwanie się jakimkolwiek urządzeniem do pisania (jak np. maszyna do pisania), gdyż pismo powinno
odzwierciedlać indywidualne cechy testatora

 Podpis

Pozwala stw

ierdzić, że sporządzone pismo jest testamentem a nie tylko jego projektem. Powinien składać

się w zasadzie z imienia i nazwiska ostatecznie nazwiska. Osoba posiadająca nazwisko dwuczłonowe
może skorzystać z jednego. Może także posłużyć się skrótem jeśli stale się nim posługiwał. Podpis
powinien znajdować się pod rozporządzeniem majątku

 Data

Umieszczenie daty ma na celu:



Ustalenie czy testator w chwili sporządzania testamentu miał zdolność testowania



Ustalenie kolejności kilku sporządzonych testamentów



Mus

i być wyrażona w formie wyraźnej



Brak daty lub Data nieprawdziwa w zasadzie powoduje nieważność testamentu. Wyjątek stanowi sytuacja
kiedy brak daty nie wywołuje żadnych wątpliwości co do zdolności do zdolności do sporządzenia,
kolejności kilku testamentów.

Testament notarialny

Kodeks cywilny nie przewiduje żadnych szczególnych wymagań co do testamentu, znajduje się tu
odwołanie do prawa notarialnego

Testament allograficzny



Przesłanki ważności



Do sporządzenia spadku w tej formie niezbędna jest obecność osoby pełniącej funkcję publiczne



Ustne oświadczenie woli przez spadkodawcę urzędnikowi i dwóm świadkom



Spisanie woli testatora w protokole urzędowym z datą



Odczytanie testamentu spadkodawcy w obecności świadków



Podpisanie sporządzonego testamentu przez spadkodawcę, osobę pełniącą funkcje publiczne i
świadków



Ustne oświadczenie woli



Testament allograficzny musi być sporządzony ustnie, przez spadkodawcę co wyklucza możliwość
sporządzenia go przez osoby głuche lub nieme.



Osoba przyjmująca oświadczenie



Powinien oświadczyć swoją wolę wobec wójta, burmistrza lub prezydenta miasta., starosty marszałka
województwa, sekretarza powiatu lub gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.



Protokół



Może zostać on sporządzony przez osobę urzędową lub inną osobę, ręcznie lub na maszynie W
protokole należy podać datę jego sporządzenia.



Brak daty lub data nieprawdziwa powoduje nieważność testamentu.



Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków, jeśli spadkodawca nie może się
podpisać należy to zaznaczyć w protokole.



Świadkowie



Świadków musi być co najmniej dwóch.

ESTAMENTY SZCZEGÓLNE

Testament ustny



Przesłanki

Do jego sporządzenia jest konieczne zaistnienie przynajmniej jednej z wymienionych sytuacji. :



Obawa rychłej śmierci – ocenia się to na podstawie wiedzy lekarskiej czy doświadczenia życiowego lub
pod kątem jedynie subiektywnych odczuć spadkodawcy (jednak musi być to przeczucie obiektywnie
uzasadniane)

– musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu



Zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe



Zachowanie zwykłej formy testamentu jest znacznie utrudnione



Oświadczenie spadkodawcy



Spadkodawca sporządza testament ustnie przy obecności przynajmniej trzech świadków.



Spadkodawca może się posłużyć wszelkim zrozumiałym językiem jak np. język migowy, musi on
jednak być znany też świadkom testamentu.



Świadkowie



Świadkami testamentu ustnego nie mogą być osoby wyłączone.



Świadków musi być, co najmniej trzech w przeciwnym razie testament jest nieważny.

 Stwierdzenie

treści testamentu

Dla skuteczności testamentu ustnego niezbędne jest jego potwierdzenie w przewidziany prawem sposób:



Spisanie treści testamentu przed upływem roku od jego sporządzenia



Zgodne oświadczenie świadków przed sądem w okresie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku

 Pismo



Powinno być sporządzone poprzez jednego z świadków lub osobę trzecią.



Pismo może zostać sporządzone pismem ręcznym lub maszynowym i powinno być podpisane przez
spadkodawcę i dwóch świadków lub wszystkich świadków



Zeznania świadków



Wymagana jest przynajmniej zgodność dwóch zeznań świadków składanych przed sądem jeśli
przesłuchanie jednego ze świadków jest niemożliwe lub znacznie utrudnione.



Relacja pomiędzy sposobami stwierdzenia testamentu



Są to sposoby wyłączne, jednak jeśli terminy ich dokonania miną testament jest ważny aczkolwiek
bezskuteczny.

Testament na polskim statku morskim lub powietrznym



Spadkodawca oświadcza swoją wolę w obecności dowódcy statku lub jego zastępcy i dwóch świadków.



Dowódca lub jego zastępca sporządza treść spadku i odczytuje ją spadkodawcy w obecności świadków.



Na spadku popisuje się dowódca lub jego zastępca, świadkowie i spadkodawca; jeśli spadkodawca nie
może się podpisać trzeba zamieścić na spadku przyczyny tej sytuacji.

Testament wojskowy



Testament wojskowy może być sporządzony tylko w czasie mobilizacji, wojny lub w czasie niewoli.
Ponadto testament ten mogą sporządzić tylko niektóre osoby.

Przewidziane zostały trzy formy podstawowe jego sporządzenia i jedna forma szczególna.



Allograficzny z pewnymi modyfikacjami -

wymagania formy zostały ograniczone do ustnego

oświadczenia woli w obecności dwóch świadków niekoniecznie jednocześnie obecnych (obawa
rychłej śmierci lub szczególne okoliczności uniemożliwiające lub utrudniające sporządzenie
testamentu w zwykłej formie)



3 formy zwykłe

WIADKOWIE TESTAMENTU

Rola świadków



Świadkowie są „gwarantami” tego, że testament zostanie sporządzony prawidłowo, jest zgodny z
rzeczywistą wolą spadkodawcy, zeznania świadków mogą także doprowadzić do ustalenia treści
testamentu



Świadek powinien mieć pełną zdolność do czynności prawnych.



Sytuacja, kiedy świadek nie ma zdolności do bycia świadkiem powoduje albo nieważność testamentu
albo nieważność niektórych jego postanowień

Zdolność pełnienia roli świadka



KC przedstawia tylko przesłanki, które uniemożliwiają bycie świadkiem.

Wyróżniamy dwie sytuacje:



Niezdolność bezwzględna – niemożliwość pełnienia roli świadka przy każdym testamencie



Niezdolność względna – niemożność pełnienia roli świadka przy sporządzaniu testamentu przez
określone osoby

Niezdolność bezwzględna

Nie mogą być świadkami testamentu:



Osoby mniemające pełnej zdolności do czynności prawnych



Osoby niewidome, głuche bądź nieme



Nie mogące czytać bądź pisać



Nie władające językiem



Skazane prawomocnym wyrokiem sądowym za fałszowanie zeznania

Nieważność względna



Nie może być świadkiem testamentu osoba, dla której przewidziana została w nim jakaś korzyść



Małżonek, krewni, powinowaci 1 i 2 stopnia



Osoby pozostające w stosunku przysposobienia



Konkubent (z orzecznictwa)

Nieważności w takich przypadkach podlegają tylko te postanowienia, które dają powyższym osobom
ich małżonkom lub krewnym, lub powinowatym 1 i 2 stopnia albo osobie pozostającej w stosunku
przysposobienia jakąś korzyść.

Obecność takiego świadka może też powodować nieważność całego testamentu, jeśli występują
uzasadn

ione podejrzenia, że testament bez tego świadka miałby inną treść.

Świadkowie kwalifikowani



Są nimi osoby uprawnione do przyjęcia testamentu allograficznego – czyli np. notariusz, kapitan
statku morskiego lub powietrznego (+ powyższe wyłączenia)

OZDZIAŁ

VII:

TREŚĆ TESTAMENTU



Treść testamentu nie może być niezgodna z ustawami ani zasadami współżycia społecznego



Nie może mieć na celu ominięcie ustawy

Swoboda testowania



Jest to zakres uprawnień spadkodawcy do dysponowania swoim majątkiem na wypadek śmierci.



Zasada ta pozwala swobodnie dysponować całym swym majątkiem na rzecz dowolnej osoby.

Ustanowienie spadkobiercy

Powołanie do dziedziczenia



Spadkodawca może powołać do całości spadku jedną lub kilka osób.



Powołanie do części spadku oznacza powołanie do jego ułamkowej części.



Osoba spadkodawcy musi być określona w taki sposób było dało się ją zindywidualizować (nie musi to
być imię i nazwisko).



Niedopuszczalne jest ustanowienie w testamencie osoby trzeciej

, która ustali spadkobiercę.



Powołanie spadkobiercy nie może być dokonane pod zastrzeżeniem warunku lub terminu. Dokonanie
powołania z zastrzeżeniem warunku lub terminu może powodować (pominięcie warunku lub terminu).
Jeżeli jednak z treści testamentu wynika, że bez takiego warunku nie doszłoby do powołania takiej osoby
to nie jest ona spadkobiercą. Powyższe zastrzeżenia nie dotyczą sytuacji, kiedy warunek i termin zostały
spełnione przed otwarciem spadku



Jeżeli zapisy na rzecz osoby wyczerpuje niemal cały majątek (ustalany na chwilę otwarcia spadku) uważa
się taką osobę jako powołaną do całości spadku.



Jeżeli spadkodawca powołuje kilku spadkobierców powinien w zasadzie oznaczyć ułamkiem w jakim
stopniu po nim dziedziczą w przypadku braku określenia dziedziczą oni w stopniu równym.



Jeżeli spadkodawca w drodze zapisów rozporządza przedmiotami wyczerpującymi niemal cały spadek
takie osoby uważa się za spadkobierców, chyba że inna była intencja spadkodawcy.

Testament negatywny. Wypowiedzenie {wydziedziczenie}

Przez wypowiedzenie rozumiemy pozbawienie spadkobiercy ustawowego prawa do zachowku .

Przyczyny wypowiedzenia:



Uporczywe działanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy



Dopuszczenie się przeciwko spadkodawcy lub osoby mu bliskiej umyślnego przestępstwa



Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych



Wydziedziczenie jest bezskuteczne jeśli spadkodawca przebaczył wypowiedzonemu.



Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał pełnej zdolności do czynności prawnych
przebaczenie uznaje się za skuteczne jeśli zostało dokonane z odpowiednim rozeznaniem.



Przebaczenie po sporządzeniu testamentu może być dokonane tylko poprzez sporządzenie nowego
testamentu.

Testament negatywny - czyli taki w kt

órym określony jest tylko brak dziedziczenia jednej z osób

dziedziczących ustawowo (reszta jak w ustawowym )

Podstawienie przyrost

Podstawienie

– to zastąpienie jednej osoby inną osobą, w razie gdyby osoba wskazana do dziedziczenia

w testamencie nie chcia

ła lub nie mogła przyjąć spadku. {jest to podstawienie zwykłe}

Niedopuszczalne jest tzw. Podstawienie powiernicze

– zobowiązanie spadkobiercy do zachowania

spadku i przekazaniu go innej osobie

– w razie zastosowania powierniczego jest ono traktowane jako

podstawienie zwykłe

Przyrost

– kiedy spadkodawca powołał kilku spadkobierców a jeden z nich nie chce lub nie może przyjąć

spadku, wtedy jego udział w braku innej woli spadkodawcy przypada pozostałym spadkobiercom w
częściach odpowiadającym ich udziałom (wyłączenie przyrostu może polegać na podstawieniu, lub
zawarciu odpowiedniej klauzuli w testamencie)

NNE ROZPORZĄDZENIA TESTAMENTOWE

Zapis

Zapisem określa się dyspozycję spadkodawcy, którą nakłada na spadkobiercę lub zapisobiorcę
obowiązek dokonania pewnego przysposobienia majątkowego na rzecz innej osoby. Osoba ta nie
staje się spadkobiercą a jedynie z chwilą otwarcia spadku uzyskuje roszczenie o wykonanie
zapisu.



Może zostać ustanowiony tylko w spadku



Musi zostać dokonany na rzecz oznaczonej osoby



Obowiązek spełnienia określonego świadczenia majątkowego



W kwestii oceny zdolności do bycia zapisobiorcą mają zastosowanie odpowiednie przepisy dotyczące
spadkobierców.



Jeżeli spadkobierca nie przyjmie lub nie może przyjąć spadku zapis obciąża kolejną osobę w
ostateczności spadkobiercę ustawowego. Jeżeli spadkodawca ustanowił kilku spadkobierców i nie
określił w jakim stopniu zapis obciąża ich udziały, zapis obciąża ich udziały w stopniu proporcjonalnym
do ich udziałów w spadku.



Jeżeli osoba na rzecz, której zapis został zapisany nie chce lub nie może być zapisobiorcą, spadkobierca
jest zwolniony od obowiązku.



W braku odmiennych postanowień jest zobowiązany do dokonania dalszych zapisów. Zapisobiorca
obciążony dalszym zapisem może zwolnić się od obowiązku także w sposób, że dokona na rzecz
dalszego zapisobiercy bezpłatnego przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu
roszczenia o jego wykonanie. Ustawa przyznaje więc zapisobiercy upoważnienie przemienne



Zapis może zostać ustanowiony pod warunkiem lub terminem.



Treść zapisu może obejmować zobowiązanie obciążonego do przeniesienia własności i wydania rzeczy.



Spadkodawca może nałożyć na obciążonego obowiązek ustanowienia ograniczonego prawa
rzeczowego. Może także przybrać formę renty pieniężnej, morze uczynić zapisem przelew
wierzytelności. Przedmiotem zapisu może być też spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego.



Zapis przedmiotu nienależącego do spadku lub należącego do spadku ale zapisanego innej osobie jest
bezskuteczny chyba że jest odmienna wola spadkodawcy (wtedy istnieje obowiązek starania, żeby zapis
doszedł do skutku w razie niemożności – obowiązek wypłacenia sumy stanowiącej równowartość rzeczy)



Zapisobiercy służą też roszczenia o zwrot pożytków, oraz za używanie rzeczy, przy czym zapisobiorca
jest traktowany jakby był właścicielem rzeczy od chwili otwarcia spadku



Spadkobierca odpowiada za wady rzeczy tak jak darczyńca.



Jeżeli przedmiotem zapisu są tyko rzeczy oznaczone co do gatunku ich przynależność do spadku nie
przesądza o skuteczności zapisu. W braku innych postanowień powinien świadczyć rzeczy średniej
jakości uwzględniając jednak potrzeby zapisobiorcy. Do wad rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku
mają zastosowanie przepisy dotyczące rękojmi przy sprzedaży rzeczy oznaczonych co do gatunku.



W braku innej woli spadkodawcy roszczenie o wykonanie zapisu staje się wymagalne zaraz po otwarciu
spadku.



Roszczenie o wykonanie zapisu przedawnia się z upływem lat 5 od dnia wymagalności zapisu



Jeżeli przedmiotem zapisu jest nieruchomość rolna wchodząca w skład gospodarstwa rolnego albo jej
część, albo wkład w rolniczej spółdzielni produkcyjnej niedopuszczalne jest dokonanie takiego zapisu
jeśli prowadziłoby to do niezgodnego z zasadami prawidłowej gospodarki. Spadkobierca obciążony takim
zapisem może domagać się zamiany tego zapisu na świadczenie pieniężne. Przy czym możliwe jest
odroczenie lub rozłożenie na raty takiej sumy pieniędzy.

Polecenie

Rozporządzenie testamentowe, które nakłada na spadkobiercę lub zapisobiorcę obowiązek
oznaczonego działania lub zaniechania bez czynienia kogokolwiek wierzycielem, jest określone
jako polecenie.

Cechy:



Jest rozporządzeniem dokonywanym przez spadkodawcę w testamencie



Obciążonym może być zapisobierca lub spadkobierca, który zostaje zobowiązany do pewnego działania
lub zaniechania



Brak jest wierzyciela w rozumieniu prawa zobowiązań



Uprawnienia i obowiązki wynikające z polecenia nie są między sobą korelatywne. Z otwarciem spadku
powstaje pewien obowiązek, ale z tym obowiązkiem nie wiąże się korzyść dla drugiej strony. Nawet jeśli
poleceni ma na celu uzyskanie korzyści przez jakąś osobę, to jest ona destynariuszem a nie wierzycielem



Tylko określony podmiot może żądać spełnienia świadczenia



Celem polecenie jest dokonanie przez spadkobiercę lub zapisobiorcę określonej czynności



Niewykonanie polecenia nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji



Polecenie może mieć zarówno charakter majątkowy jak i niemajątkowy

Osoba obciążona



Osobą obciążoną może być spadkobierca lub zapisobiorca.



Jeśli poleceniem zostanie obciążony zapisobiorca może się wstrzymać z wykonaniem świadczenia, aż do
chwili spełnienia zapisu przez spadkobiercę.



Jeżeli osoba na rzecz której został dokonany zapis z poleceniem nie może być zapisobiorcą lub nie chce
nim być, spadkobierca zostaje zwolniony z wykonania zapisu ale w braku odmiennej woli spadkodawcy
powinien wykonać polecenie

Treść



Treść polecenia może być różna, najczęściej jest to nałożenie na obdarowanego obowiązku użycia
uzyskanej rzeczy w określony sposób



Celem polecenia może być zapewnienie korzyści określonej osobie bądź grupie osób.



Obowiązek może zostać nałożony w interesie samego spadkodawcy.



Polecenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu



Niedopuszczalne jest upoważnienie innej osoby do określenia polecenia.



Nie jest konieczne wyraźne określenie polecenia

Osoby uprawnione do żądania wykonania polecenia
Wykonania polecenia może żądać wykonawca spadku oraz każdy z spadkobierców, chyba że polecenie
ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem. Jeżeli polecenie ma na celu interes społeczny
uprawnionym do jego żądania jest także odpowiedni organ państwowy

YKONAWCA TESTAMENTU

Powołanie wykonawcy testamentu



Powołać do wykonania testamentu można każą osobę posiadającą pełną zdolność do czynności
prawnych.



Spadkodawca powinien wyraźnie określić komu powierza wykonanie spadku



Nie jest możliwe wskazanie wykonawcy przez inna osobę.



Osobie powołanej do wykonania spadku sąd wystawia określone zaświadczenie.



Osoba powołana może tego obowiązku nie przyjąć o czym musi zawiadomić sąd, powinno ono być
złożone przed podjęciem przez tę osobę obowiązków

Prawa i obowiązki wykonawcy



Zakres obowiązków określa przede wszystkim sam spadkodawca.



Jeśli spadkodawca nie określi inaczej wykonawca testamentu powinien zarządzać majątkiem
spadkowym, spłacić długi spadkowe w szczególności wykonać zapisy i polecenia a następnie wydać
spadkobiercom spadek zgodnie z wolą spadkodawcy i ustawą.



Wykonawca spadku może być pozywany i pozywać w sprawach związanych z spadkiem.



W czasie sprawowania zarządu majątkiem między wykonawcą a spadkobiercami mogą powstać
określone roszczenia.



Wykonawca bowiem wykonuje pewne czynności we własnym imieniu ale podmiotami praw i
obowiązków pozostają spadkobiercy.



Wykonawcy majątku należy się wynagrodzenie a także zwrot kosztów

Wygaśnięcie praw i obowiązków
Uprawnienia i obowiązki wygasają z chwila spełnienia zadań określonych przez spadkodawcę, gasną
t

akże z chwilą śmierci wykonawcy lub w przypadku zwolnienia go z obowiązków przez sąd.

Inne dyspozycje testamentowe



Pod tym pojęciem należy rozumieć pozostałe dyspozycje spadkodawcy przede wszystkim o
charakterze niemajątkowym. Nie nakładają one na spadkodawcę obowiązku prawnego chyba, że
przybierają formę polecenia.



Nieco odmiennie ukształtowana jest instytucja działu tzn, sytuacji kiedy spadkodawca nie tylko dzieli
spadek ale także przypisuje określone przedmioty określonym osobom, w obecnym stanie prawnym
ta sytuacja nie jest jednoznacznie określona.

OZDZIAŁ

VIII:

TANOWISKO PRAWNE SPADKOBIERCY

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku



Spadkobierca nabywa spadek w chwili śmierci z mocy prawa.



Nabycie praw nie jest uzależnione od wcześniejszego złożenia oświadczenia woli. Jednak nabycie to nie
ma charakteru definitywnego, w określonym terminie można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku,
jeśli nie złoży się żadnego oświadczenia spadek nabywa się z mocy prawa.



Można tez przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (ograniczenie odpowiedzialności z długów
spadkowych do wysokości spadku)



Gmina i skarb państwa w przypadku dziedziczenia ustawowego nie mogą odmówić przyjęcia spadku.
Przyjęcia spadku nie może też odmówić powoływana w nim fundacja



Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez osobę niemającej pełnej zdolności do czynności
prawnych,

składa jej przedstawiciel za zgodą sądu opiekuńczego.



Osoba mająca pełnię zdolności do czynności prawnych może złożyć oświadczenie osobiście lub poprzez
pełnomocnika (którego pełnomocnictwo było urzędowo poświadczone i złożone na piśmie)



Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w okresie 6 miesięcy od chwili
dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swego powołania



Oświadczenie o nabyciu spadku składa się przed sądem lub notariuszem



Do chwili złożenie stosownego oświadczenia spadkobierca:

Ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku

Nie może zbyć udziału w spadku ani rzeczy do spadku należącej

Nie może uzyskać postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku

Transmisja

To sytuacja, w której spadkobierca A (tzw. Pierwotnie powołany) umiera przed definitywnym nabyciem
spadku

. Wówczas w układzie spadkowym funkcjonują trzy osoby: spadkodawca , spadkobierca A

zwany

transmitentem (czyli ten, który nie dożył nabycia spadku) i spadkobierca spadkobiercy A zwany

transmitariuszem, który nabywa uprawnienia do spadku po głównym spadkodawcy i spadkobiercy A.



Transmitariusz może wówczas złożyć oświadczenie o przyjęciu dwóch spadków ( tj. po spadkodawcy
głównym i spadkobiercy A), ale też może przyjąć jeden spadek ( po spadkobiercy A, który dla niego
funkcjonuje jako spadkodawca) i odrzucić spadek po spadkodawcy głównym. Ale nigdy odwrotnie!



Termin do złożenia oświadczenia przez transmitariusza zależy od tego, czy transmitent powziął
wiadomość o powołaniu go do spadku po głównym spadkodawcy. Jeżeli transmitentnie wiedział przed
śmiercią, że został powołany do spadku, wówczas dla transmitariusza termin do złożenia oświadczenia
rozpoczyna się w dniu, w którym dowiedział się o powołaniu transmitenta (spadkobiercy A) z
zastrzeżeniem, że wie również o tytule swego własnego powołania do spadku po transmitencie.



Jeżeli jednak transmitent przed swoją śmiercią powziął wiadomość o swoim powołaniu do spadku po
głównym spadkodawcy, to wtedy termin dla transmitariusza ulega odpowiedniemu wydłużeniu.

UWAGA: zasada jest jedna, termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez
transmitariusza po osobie transmitenta( spadkobiercy A) nie może upłynąć wcześniej niż termin do
złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po spadkodawcy głównym.

Odrzucenie spadku

Skutki
Oświadczenie o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w
skład spadku ze skutkiem ex tunc. I jest traktowany tak jak by nie dożył spadkobrania (w jego miejsce
wchodzą jego dzieci )

Odrzucenie spadku morze prowadzić do:



Zmiany tytułu powołania do spadku



Zmiany wielko

ści udziałów poszczególnych spadkobierców



Zmiany kręgu osób dochodzących do dziedziczenia

Bezskuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku

Ochrona interesów wierzycieli
Odrzucenie spadku przez spadkobiercę może prowadzić do pokrzywdzenia jego wierzycieli. W związku z
tym jego wierzyciele mogą wystąpić o uznanie odrzucenia za bezskutecznego w stosunku do nich, w
razie niewypłacalności dłużnika

Przesłanki



Z żądaniem może wystąpić wierzyciel tego spadkobiercy, który odrzucił spadek, dowodząc, że w ten
sposób spadkobierca - dłużnik stał się niewypłacalny



Żądanie jest kierowane do spadkobiercy, który odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli



Treścią żądania jest uznanie za bezskuteczne wobec wierzyciela oświadczenia spadkobiercy o
odrzuceniu spadku



Z żądaniem nie może wystąpić osoba, która w chwili odrzucenia spadku nie była wierzycielem
spadkobiercy

Skutki
Uznanie odrzucenia spadku za bezskuteczne powoduje, że wierzyciel spadkobiercy-dłużnika może
kierować egzekucje do przedmiotów spadkowych tak jakby spadek został przyjęty przez dłużnika.
Wierzyciel może wystąpić z żądaniem w ciągu 6 miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu
spadku

Termin

Skutki upływu terminu
Oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku może zostać złożone w terminie 6 miesięcy od dnia, w
którym spadkobierca dowiedział się o swoim tytule. W braku takiego oświadczenia następuje fikcja
prawna zgodnie, z którą przyjmuje spadek.



Osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych – spadkobierca nabywa spadek
wprost



Pozostałe osoby przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza

Jednak jeśli jeden spadkobierca w terminie przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza pozostali którzy
nie złożyli oświadczenia w terminie przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza

Termin do złożenia oświadczenia przez transmitariusza
W przepisach jest określone tylko, że ten termin nie może się skończyć wcześniej niż termin do nabycia
spadku przez transmitenta, termin ten nie biegnie od nowa lecz ulega przedłużeniu. Warunkiem
rozpoczęcia biegu terminu jest wcześniejsze dowiedzenie się przez transmitariusza o tytule powołania go
do spadku po transmitencie.

Zakaz warunku i terminu

Oświadczenie o przyjęciu spadku nie może być złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem termin.
Dołączenie do oświadczenia warunku lub terminu powoduje nieważność oświadczenia.

Wady oświadczeń woli

Do oświadczenia o przyjęcie lub odrzucenie spadku mają zastosowanie ogólne przepisy dotyczące wad
oświadczeń woli.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być obarczone sankcją pozorności

Błąd i groźba



Błąd lub groźba nie pociąga za sobą nieważności bezwzględnej a jedynie możliwość uchylenia się od
skutków prawnych złożonego oświadczenia (zgodnie z zasadą ogólną), jednak stosowne
oświadczenie w tej sprawie może zostać złożone przed sądem, jednocześnie oświadczając czy i jak
spadek przyjmuj

e bądź odrzuca.



Może się też uchylić od skutków prawnych niezachowania terminu.



Uchylenie się od skutków prawnych wymaga zatwierdzenia przez sąd .



Błąd musi dotyczyć treści oświadczenia

Termin do uchylenia się od skutków prawnych
Roczny termin od

kiedy spadkobierca wykrył błąd lub minął stan zagrożenia

Treść oświadczenia



Oświadczenie o przyjęciu spadku powinno zawierać odpowiednie dane



Ponadto przy przyjęciu spadku powinno być zaznaczone czy przyjmowany jest wprost czy z
dobrodziejstwem inwentarza.



Oświadczeni e o przyjęciu lub odrzuceni spadku ma charakter niepodzielny

Wyjątki:



Przyjęcie spadku z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjmowania spadku z innego
tytułu



Spadkobierca może odrzucić przydział przypadający mu z przyrostu, i przyjąć tylko tę część z
powołania



Może przyjąć spadek testamentowy a odrzucić ustawowy

TWIERDZENIE NABYCIA SPADKU

Sąd stwierdza nabycie spadku na wniosek osoby mającej w tym interes(np. spadkodawcy, wierzyciele itd..)

Postępowanie

Zakres kognicji

sądu



W postępowaniu prowadzonym w trybie nieprocesowym.



W postępowaniu powinny brać udział wszystkie osoby mogące wchodzić w rachubę jako
spadkobiercy ustawowi i testamentowi .



W toku postępowania sąd bada kto jest spadkobiercą, a szczególności bada czy spadkodawca
pozostawił testament oraz wzywa do złożenia testamentu osobę co do której są podejrzenia, że
testament się znajduje,



Jeśli powstanie spór co do ważności testamentu sąd go rozstrzyga.



Nie może natomiast orzec o niegodności ani o wyłączeniu małżonka z dziedziczenia



W zasadzie nie bada czy dany przedmiot wchodzi w skład spadku (wyjątek dziedziczenie ustawowe i
gospodarstwo rolne



Stwierdzenie nabycia spadku powinno stwierdzać sytuacje prawną danego majątku w sposób
całościowy.



W postanowieniu

stwierdzającym nabycie spadku Sąd określa wszystkich spadkobierców oraz

określa ich udział w spadku.

Termin
Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku
chyba że wszyscy znani spadkodawcy złożyli już oświadczenia o nabyciu bądź odrzuceniu spadku

Deklaratywny charakter orzeczenia
Postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku ma charakter deklaratywny

Domniemania



Domniemywa się, że osoba która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku jest spadkobiercą i ma taki
udział w spadku jak w postanowieniu.



Wystąpienie z wnioskiem o uchylenie postanowienia stwierdzającego nabycie spadku możliwe jest, gdy
osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku nie jest spadkobierca lub przypada jej inny udział niż
w postanowieniu.



Złożenie wniosku nie jest ograniczone w terminie i może je złożyć każda zainteresowana osoba.

Skutki stwierdzenia nabycia spadku

Dowód uprawnień spadkobiercy



Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku w pewnych okolicznościach jest jedynym dowodem, że
określona osoba jest spadkobiercą.



Poza tym stanowi jeden z elementów ochrony osób trzecich



Jeżeli osoba trzecia rości sobie prawo do spadku jest to jedynie w postępowaniu o nabycie spadku

Ochrona osób trzecich



Osoba nabywająca jakieś prawo od osoby posiadającej postanowienie o nabyciu spadku działając w
dobrej wierze jest chroniona prawne (wyjątek od zasady nemo plus iuris quam perfrcta).



Rzeczywisty spadkobierca może jedynie rościć odszkodowanie od osoby która nabyła spadek.

CHRONA DZIEDZICZENIA

Roszczenie skierowane przeciwko osobie władającej spadkiem jako spadkobierca (kiedy nim nie jest),
przez rzeczywistego spadkobiercę o wydanie rzeczy lub całego spadku.

Dwa przypadki:



Osoba władająca spadkiem uzyskała sądowe stwierdzenie nabycia spadku, które później zostało
uchylone



Osoba nie uzyskała stwierdzenia nabycia spadku

Roszczenie spadkobiercy

Treść
Treścią jest żądanie wydania spadku lub rzeczy należących do spadku rzeczywistego spadkobiercy.

Przesłanki:



Tytuł spadkobiercy



Pozbawienie władania całości lub części spadku



Pozostawanie tych rzeczy w rękach rzekomego spadkobiercy

Charakter prawny
Nie jest to roszczenie stricte petytoryjne. Spadkobierca może żądać wydania rzeczy jaką spadkodawca
władał w chwili śmierci na mocy ważnego tytułu prawnego jak np.. używanie.

Konkurencja z roszczeniem windykacyjnym
Ma to miejsce gdy chodzi o wydanie

poszczególnych rzeczy należących do spadku, jeśli są do rzeczy

należące do spadkobiercy. W takiej sytuacji spadkobierca może sobie wybrać roszczenie, którym będzie
dochodził swoich praw

Adresat
Żądanie jest kierowane do osoby władającej przedmiotami należącymi do spadku jako spadkobierca,
osoba taka więc musi się uważać za spadkobiercę i z tego tytułu dochodzić sowich praw

Przedawnienie
Roszczenie przedawnia się z upływem lat 10 od momentu pozbawienia spadkobiercy władania spadkiem.
Upływ terminu nie pozbawia dochodzenia swoich praw przez spadkobiercę z innych tytułów prawnych.

Rozliczenia między spadkobiercą a władającym spadkiem

Korzystanie z przedmiotów należących do spadku przez osobę nieuprawnioną pociąga za sobą
konieczność uregulowania kwestii rozliczeń z tego tytułu pomiędzy spadkobiercą a władającym spadkiem.
Rozliczenia te są traktowane analogicznie jak rozliczenia między właścicielem a samoistnym
posiadaczem.

Dobra wiara władającego spadkiem
Zakres odpowiedzialności samoistnego posiadacza zależy od tego czy był on w dobrej wierze czy nie.

Nie gdy spadkobierca posiadał spadek a następnie go odrzucił. Rozliczenia między takimi osobami mają
charakter prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia

DPOWIEDZIALNOŚĆ SPADKOBIERCÓW ZA DŁUGI SPADKOWE

Wejście w ogół praw i obowiązków spadkodawcy powoduje m.in. że spadkobierca ponosi
odpowiedzialność za zobowiązania których podmiotem był zmarły. Odpowiedzialność ta zależy, od treści
oświadczenia o przyjęciu spadku, czy po jego przyjęciu, a gdy do dziedziczenia dochodzi więcej niż jedna
osoba, czy nastąpił już dział spadku

Odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe będzie rozumiana jako normatywna możliwość
zaspokojenia się wierzyciela z majtku dłużnika w drodze postępowania egzekucyjnego.

Odpowiedzialn

ość osobista

Odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe ma charakter odpowiedzialności majątkowo-osobistej.

Konsekwencje:



Gwarancją spełnienia świadczenia jest cały majątek dłużnika



Wierzycielom przysługuje wybór zarówno pomiędzy przedmiotami dłużnika, jak i sposobu
przymusowego zaspokojenia roszczeń. W razie gdy wierzycieli jest kilku każdy dochodzi swych praw
samodzielnie, jeśli majątku dłużnika nie starcza zaspokajani są oni w sposób równomierny



Wejście jakiegoś przedmiotu do majątku dłużnika powoduje to że zostaje on objęty
odpowiedzialnością



Z tytułu odpowiedzialności osobistej nie wynika dla wierzyciela żadne prawo bezpośrednie i
bezwzględne



Odpowiedzialność osobista może podlegać pewnym ograniczeniom

Ograniczenia



Odpowiedzialność może zostać ograniczona do pewnej masy majątkowej



Odpowiedzialność może zostać ograniczona do odpowiedniej kwoty

Odpowiedzialność przed przyjęciem spadku

Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku.
Z reguły do dochodzenia odpowiedzialności dochodzi po przyjęciu spadku (jeśli wcześniej spadkobierca
może zażądać zawieszenia postępowania do czasu złożenia oświadczenia co do spadku).

Odpowiedzial

ność po przyjęciu spadku

Przyjęcie spadku w drodze złożenia oświadczenia albo w wyniku fikcji prawnej, powoduje że nabycie
spadku traci swój tymczasowy charakter. Zmienia się także odpowiedzialność spadkobiercy, który ponosi
odpowiedzialność za długi całym swoim majątkiem

Odpowiedzialność nieograniczona
Przyjęcie spadku wprost powoduje, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym
swoim majątkiem bez ograniczeń.

Występuje gdy:



Złożył oświadczenie o przyjęciu spadku wprost



Nie złożył w terminie 6 miesięcy żadnego oświadczenia i została zastosowana fikcja prawna

Rola zasad współżycia społecznego
Sąd Najwyższy wskazał, że odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe (nawet jeśli przyjął
spadek wprost) może ulec ograniczeniu lub nawet wyłączeniu jeżeli przemawiają za tym zasady
współżycia społecznego.

Odpowiedzialność ograniczona
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza może nastąpić w wyniku wyraźnego oświadczenia lub
zadziałania fikcji prawnej. W takiej sytuacji odpowiedzialność za długi spadkowe zostaje ograniczona
kwotowo, do wartości czystego spadku

Spis inwentarza

Je

st sporządzany przez sąd na wniosek lub z urzędu



Na wniosek tego kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą , zapisobiorcą, czy uprawnionym do
zachowku



Z Urzędu – gdy spadek jest przyjmowany z dobrodziejstwem inwentarza a inwentarz nie był uprzednio
sporządzony lub gdy do spadku powołano kuratora spadku

Powołanie się na ograniczenie odpowiedzialności
Spadkobierca ponoszący odpowiedzialność za długi spadkowe może powołać się na ograniczenie swojej
odpowiedzialności zarówno w toku postępowania rozpoznawczego jak i egzekucyjnego.
W pierwszym przypadku sąd może nie określając do jakiej wysokości spadkobierca odpowiada,
uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego
na ograniczenie jego odpowiedzialności.

Granic

e odpowiedzialności



Wartość stanu czystego spadku wyznacza granicę odpowiedzialności spadkobiercy.

Sąd na wniosek uprawnionej osoby może nakazać spadkobiercy złożenie:



Oświadczenia, że żadnego przedmiotu spadkowego nie zataił ani nie usuną, ani że nie podał do spisu
nieistniejących długów



Wykazu przedmiotów spadkowych nieujawnionych w spisie inwentarza



Zapewnienie że złożone oświadczenie jest prawidłowe i zupełne

Powrót do odpowiedzialności nieograniczonej
Ograniczenie odpowiedzialności przestaje istnieć gdy podstępnie



Nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku



Podał nieistniejące długi

Spłata długów
Sytuacja gdy Pasywa spadkowe przewyższają aktywa (dobrodziejstwo inwentarza)



Gdy spadkobierca spłaca niektóre świadczenia w całości (niewiedzą o istnieniu innych długów) – ponosi
odpowiedzialność tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czystego spadku a wartością
świadczeń już spełnionych



Jeżeli wiedział o tych długach – ponosi odpowiedzialność ponad wartość czystego spadku jednak tylko
do wysokości w jakiej był zobowiązany je spłacić

Ustawowe określenie granic odpowiedzialności
Jest to sytuacja kiedy spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe niezależnie od
złożonego przez siebie oświadczenia



Zabezpieczenie długu zastawem lub hipoteką



Odpowiedzialność za zapisy i polecenia



Odpowiedzialność za zachowek

Solidarna od

powiedzialność współspadkobierców

Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność solidarną za długi spadkowe

Ograniczona odpowiedzialność



Wartość długów spadkowych jest równa lub niższa od wartości udziału w spadku osoby do której jest
kierowane roszczenie

– odpowiada a później przysługują mu roszczenia regresowe



Wartość długów spadkowych jest wyższa od wartości udziału spadkowego przypadającemu
adresatowi żądania – solidarna odpowiedzialność ograniczona jest do wysokości udziału

Odpowiedzi

alność po podziale spadku

Po podziale spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność w stosunku do wielkości przypadających im
udziałów. Zobowiązania podzielne dzielą się między spadkobierców w stosunku do ich udziałów, a w
przypadku zobowiązań niepodzielnych pozostają oni dłużnikami solidarnymi.

OZDZIAŁ

IX.

ACHOWEK

Ochrona interesów najbliższych krewnych zmarłego

Rezerwa i zachowek



Rezerwa

Przy systemie rezerwy spadek dzielony jest na dwie części, jedną spadkodawca może dysponować
swobodnie, druga jest nierozporządzalna i do jej dziedziczenia dochodzą najbliżsi spadkodawcy



Zachowek

System zachowku pozwala swobodnie rozporządzanie całością majątku, osoby najbliższe uzyskują
natomiast roszczenie do spadkobiercy, rozmiar tego roszczenia zależy od udziału spadkobiercy.

Podmioty uprawnione do zachowku

Podmioty uprawnione



Zstępni



Małżonek



Rodzice spadkodawcy o ile byliby powołani do dziedziczenia z ustawy

Wyłączenia



Osoba uznana za niegodną, zrzekła się dziedziczenia, odrzuciła spadek przypadający z ustawy



Małżonek wyłączony z dziedziczenia



Osoby wydziedziczone przez spadkodawcę

Spadkobiercy uprawnieni do zachowku

Czyli tacy spadkobiercy, których udział w spadu nie pokrywa ich prawa do zachowku.

Powstanie roszczenia

Roszczenie powstaje gdy uprawniony do jego otrzymania

nie dostaje go także w innej postaci niż

powołanie do dziedziczenia. Także gdy nie otrzymał darowizny, powołania do spadku czy zapisu.
Jeśli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny zalicza się darowiznę uczynioną wstępnemu.

Zobowiązania z tytułu zachowku

Spadkobiercy

Zobowiązanymi do zapłaty zachowku są w pierwszej kolejności spadkobiercy powołani do dziedziczenia,
w praktyce będą to z reguły spadkobiercy testamentowi, jeżeli jednak spadkobiercy są też uprawnieni do
otrzymania zachowku ich odpowiedzi

alność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej

ich własny zachowek.

Obdarowani

Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy przysługującego mu zachowku, może żądać od
osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. Jednak tylko w ramach sumy
darowizny.



Ponoszą odpowiedzialność według wartości ich wzbogacenia jeśli darowizna została dokonana w
okresie krótszym niż 10 lat



Okres dłuższy niż 10 lat są zwolnieni gdyż \darowizna na ich rzecz nie może zostać dopisana do
spadku

Zaliczenie darowizny na poczet zachowku
Obdarowani będący jednocześnie uprawnionymi do zachowku odpowiadają za darowiznę niezależnie od
tego kiedy zost

ała ona dokonana

Odpowiedzialność kilku obdarowanych
Jeżeli spadkodawca dokonał kilku darowizn za zachowek odpowiadają wszyscy obdarowani ich
odpowiedzialność nie jest jednak solidarna lecz uzależniona w jakim czasie darowizna została uczyniona
w pierws

zej kolejności obdarowany najpóźniej.

Upoważnienie przemienne
Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zachowku wydając uprawnionemu przedmiot darowizny

Udział stanowiący podstawę obliczenia zachowku

Roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniędzy, wysokością
odpowiadającej połowy lub dwóch trzecich udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu przy
dziedziczeniu ustawowym.



Inaczej traktowani niepełnoletni(1/2 razy ustawowy udział) i niezdolni do pracy (2/3 razy ustawowy
udział)

Substrat zachowku

NA substrat zachowku składa się czysta wartość spadku powiększona o wartość podlegających
doliczeniu darowizn.

Doliczenie zachowku

Doliczeniu podlegają wszystkie darowizny niezależnie czy przedmiot darowizny jeszcze istnieje, a także
czy nadal znajduje się w majątku spadkobiercy. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny, zalicza się
mu na zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i
zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę w danym środowisku.

Wyłączenia



Drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte



Darowizny dokonane na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku
przed więcej niż 10 laty, licząc od dnia otwarcia spadku



Jeżeli zachowek obliczany jest dla zstępnego, darowizny dokonane dla zstępnych, chyba że
uczyniono to na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego



Darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa jeżeli zachowek obliczany dla małżonka

ZCZEGÓLNE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE SPADKU

Odpowiedzialność uprawnionego do zachowku



Za zachowek

Odpowiedzialność ta zawsze ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny majątek



Za zapisy i polecenia

Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy i
polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego stanowiącego
podstawę do obliczenia należytego uprawnionego zachowku.

Zmniejszenie zapisów i poleceń



Uprzywilejowanie zachowku

Spadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądać stosunkowego
zmniejszenia zapisów i poleceń. Zmniejszenie to następuje w stosunku do wartości poszczególnych
zapisów i poleceń, chyba że co innego wynika z treści testamentu.



Sposób zmniejszenia

Najprostszym sposobem obliczenia, w jakim sposobie należy zmniejszyć zapis lub polecenie, jest
ustalenie proporcji między wartością majątku spadkowego z wyłączeniem zapisu, a zapisem.



Dalszy zapis i polecenie

Dalszy zapis lub polecenie także podlega stosunkowemu zmniejszeniu.



Uprawniony do zachowku

Spadkobierca może żądać zmniejszenia zapisów i poleceń w takim stopniu aby pozostał mu jego własny
zachowek.
Chroniony jest także zapisobiorca uprawniony do zachowku gdyż jego zapis podlega zmniejszeniu tylko
do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.



Rzecz niepodzielna jako przedmiot zapisu

Zapisobiorca może żądać wykonania zapisu w całości ale ma obowiązek uiszczenia odpowiedniej sumy
pieniędzy.

Przedawnienie roszczenia o zachowek

Przy dziedziczeniu testamentowym
Roszczenie o zachowek, roszczenie o zmniejszenie zapisów i poleceń – roszczenia te przedawniają się z
upływem trzech lat od ogłoszenia testamentu. Termin przedawnienia rozpoczyna bieg z chwilą ogłoszenia
testamentu a nie z chwilą wymagalności roszczenia o zachowek

Dziedziczenie roszczenia o zachowek

Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy
gdy spadkobierca ten należy do kręgu uprawnionych do zachowka po pierwszym spadkodawcy.

OZDZIAŁ

SPÓLNOŚĆ MAJĄTKU SPADKOWEGO I DZIAŁ SPADKU

Wspólność majątku spadkowego

Do momentu działu spadku między współspadkobiercami istnieje wspólność majątku spadkowego, do
której stosuje się odpowiednie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

Każdy ze spadkobierców jest uprawniony do współposiadania przedmiotów należących do spadku oraz
do współkorzystania z nich w takim zakresie jakim da się to pogodzić z uprawnieniami pozostałych
współposiadaczy. Uprawnienie to zostaje ograniczone jeśli w testamencie został powołany wykonawca
testamentu, lub powołany zostanie kurator spadku nieobjętego, w tych bowiem przypadkach
uprawnionymi do korzystania są kurator i wykonawca.

Do reszty stosunków mają zastosowanie przepisy dotyczące współwłasności w częściach ułamkowych z
wyjątkami:



Nie ma domniemania wielkości udziałów



Spadkobierca może rozporządzać przedmiotem należącym do spadku tylko za zgodą pozostałych
spadkobierców jeśli nie to rozporządzenie jest bezskuteczne w taki stopniu w jakim narusza prawa
współspadkobiercy



Wyjście ze wspólności nie podlega przepisom o zniesienie współwłasności

W razie naruszenia praw współspadkobierców do korzystania lub posiadania rzeczy mają zastosowanie
przepisy dotyczące współwłasności w częściach ułamkowych

Wspólność wierzycieli
Spory w doktrynie czy istnieje wspólność wierzycieli od chwili otwarcia spadku
Pogląd:



Wspólność tylko kiedy świadczenie niepodzielne lub w przypadku solidarności czynnej w pozostałych
przypadkach wierzytelność jest dzielona w stopniu przypadających udziałów w spadku.

Zbycie udziału w przedmiocie należącym do spadku

Wymóg zgody współspadkobierców
Od chwili nabycia spadku, każdy ze współspadkobierców może swobodnie rozporządzać swoim udziałem
w spadku, nie może natomiast swobodne rozporządzać w udziale konkretnej rzeczy należącej do spadku
(tu potrzebna jest zgoda współspadkobierców, wyrażona przed lub po dokonaniu czynności); zgodę
współspadkobierców może zastąpić zgoda sądu.



Nie uzyskanie zgody nie powoduje nieważności czynności lecz skutkuje możliwością wystąpienia o jej
bezskuteczność, jednak tylko w przypadku jeśli takie rozporządzenie narusza prawa przynajmniej
jednego z współspadkobierców na podstawie przepisów o dziale spadku



Zbycie udziału w przedmiocie należącym do spadku nie wpływa na sytuację majątku spadkowego
jako całości. Istnieje nadal wspólność między spadkobiercami i nie wprowadza to żadnych zmian w
relacjach między spadkobiercami.

Dział spadku



Wspólność między spadkobiercami ma charakter przejściowy a ustaje z chwilą, podziału między
spadkobiercami majątku spadkowego.



Ustawa nie nakłada jednak obowiązku działu ani nie wprowadza terminu na jego dokonanie.



Jednak gdy jeden ze współspadkobierców wyrazi wolę działu, dział musi zostać dokonany.



Dział spadku polega na tym, że po ustanowieniu wartości całego majątku ustala się wartość sched
poszczególnych spadkobierców,

Skutki działu spadku



Poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi podmiotami przyznanych im praw majątkowych



Prawa te wchodzą do majątków osobistych współspadkobierców



Spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swym majątkiem, samodzielnie i w stosunku do
swoich udziałów



Dział spadku może zostać dokonany w drodze umowy (tylko kiedy wszyscy współspadkobiercy zgodni są
do do

konania go) lub w drodze postępowania przed sądem.



Przedmiotem działu są jedynie aktywa spadkowe, podział pasywów stanowi jedynie konsekwencję
podziału aktywów. Jeśli spadkobiercy określą kto odpowiada za jaki dług ma to skutek tylko między nimi

Umowny d

ział spadku



Umowne dokonanie działu spadku jest możliwe jedynie przy zgodnej woli wszystkich
współspadkobierców, konsens musi istnieć zarówno co do konieczności działu, jak i formy i oraz sposobu
dokonania.



Stronami umowy o dział spadku muszą być wszyscy współspadkobiercy, jeżeli spadkobierca zbył udział
spadku lub jego część także nabywca.



Może być zawarta w formie dowolnej także ustnej, chyba że ustawa wymaga zachowania formy
szczególnej. Wymagania formalne mogą więc zaistnieć przy dziale poszczególnych przedmiotów.



Sposób i warunki dokonania działu spadku określają same strony umowy działowej. Treść podlega
ogólnym regułom dotyczących umów.



Spadkobiercy nie mogą ustalić w umowie swoich wysokości udziałów w sposób odmienny niż w
testamencie



Strony powinny dokonać w umowie również zaliczenia darowizn oraz wkładu w gospodarstwie rolnym na
poczet całych udziałów.



W umowie powinny znaleźć się też roszczenia przysługujące stronom z tytułu posiadania przedmiotów
spadkowych, pobranych i nierozliczo

nych pożytków, oraz poczynionych nakładów.



Nieuregulowanie powoduje domniemanie, że strony zrzekły się tych roszczeń.



Dział spadku może zostać dokonany tylko na części majątku spadkowego, co do pozostałej części
majątku działu można dokonać później.

Sądowy dział spadku



Legitymowanym do wszczęcia procesu jest każdy spadkobierca oraz nabywca udziału w spadku.
Wierzyciel spadkobiercy może wystąpić z wnioskiem jeśli dokonał zajęcia praw spadkowych dłużnika w
drodze egzekucji.



Prawo do sądowego działu spadku nie jest ograniczona czasowo



W toku postępowania sąd przede wszystkim ustala skład majątku spadkowego oraz jego wartość. Jeżeli
spis inwentarza nie obejmuje wszystkich rzeczy można go uzupełnić.



Dla ustalenia wartości stanu czystego spadku ma znaczenie chwila otwarci spadku, natomiast chwila
ustalenie wartości poszczególnych przedmiotów jest moment dokonania działu



Podstawowym celem postępowania sądowego jest zlikwidowanie stosunku współwłasności co do
spadku, więc koniecznym sposobem tego dokonania jest ustalenie dla poszczególnych spadkobierców
ich sched



Po ustaleniu składu i wartości przedmiotów należących do spadku sąd wybiera sposób podziału tego
majątku. (poszczególne przedmioty fizyczne mogą zostać podzielone i rozdane między spadkobierców;
możliwe jest też przyznanie jednej rzeczy jednemu lub kilku spadkobiercom jednocześnie obciążając ich
kosztami spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców

Podział cywilny
Przedmioty wchodzące do spadku zostają sprzedane a suma tak uzyskana jest dzielona między
sp

adkobierców w stosunku odpowiadającym ich udziałom spadkowym



W toku postępowania sąd uznaje który ze sposobów jest w danych okolicznościach najodpowiedniejszy.
Jeśli jednak spadkobiercy wskażą sądowi sposób sąd jest zobowiązany je zastosować, chyba że taki
sposób jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.



W razie ustalenia spłat i dopłat sąd ustala też sposób i termin zapłaty, a także wysokość i termin odsetek,
możliwe jest też rozłożenie spłat a raty.



W drodze postępowania działem powinien zostać objęty cały majątek spadkowy i tylko w drodze wyjątku
z uwagi na ważne powody może działem spadku zostać objęta część spadku.



Jeśli dział nie objął całego spadku niezbędne jest przeprowadzenie działu uzupełniającego.

Zliczenie darowizn

Instytucja zaliczania darowizn w prawie spadkowym istnieje w dwóch sytuacjach:



przy ustalaniu substratu zachowku



przy dokonywaniu działu spadku



Istnienie obowiązku zaliczania darowizn uzależnione jest od woli spadkodawcy, który określoną/-e
darowiznę/y, może zwolnić z zaliczenia. Zwolnienie to może zostać dokonane wyraźnie w umowie
darowizny jak i w testamencie



Zaliczenie darowizny jedynie wpływa na ustalenie, jakie przedmioty wejdą w skład schedy



Zobowiązanymi do zaliczenia są nie tylko dzieci spadkobiercy ale i dalsi zstępni



Zaliczeniu podlegają wszystkie darowizny(poza drobnymi darowiznami życia codziennego i zwyczajowo
w danym środowisku przyjętymi) o ile nie zostały zwolnione z tego obowiązku przez spadkodawcę

Zaliczenie darowizny stanowi jedynie czynność rachunkową (obdarowany nie ma obowiązku jej zwrotu).

Sposób obliczenia:



Wartość darowizn doliczana jest do spadku lub udziału w spadku, który podlega podziałowi



Po ustaleniu w ten sposób majątku spadkowego oblicza się schedę spadkową dla każdego ze
spadkobierców obowiązanego do zaliczenia



Na poczet schedy każdego ze spadkobierców zalicza się poczynione na jego rzecz darowizny



Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania a według cen z chwili
działu spadku.



Wartość darowizny wyższa od schedy spadkowej w takim przypadku spadkobierca nie jest zobowiązany
do zwrotu nadwyżki, a przy dziale spadku nie uwzględnia się ani darowizny ani spadkobiercy
zobowiązanego do zaliczenia.



Przepisy o zaliczaniu darowizn stosuje się odpowiednio do przekraczających zwyczajowe w danym
środowisku wydatki na naukę zstępnego.

OZDZIAŁ

XI:

MOWY DOTYCZĄCE SPADKU



Umowy o spadek po osobie żyjącej



Umowy, których przedmiotem jest spadek już otwarty

Zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej

Polskie prawo wprowadza definitywny zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej

Umowa o zbycie spadku lub udziału w spadku



Polskie prawo dopuszcza zawieranie umów o zbycie spadku, udziału w spadku lub części udziału w
spadku (musi jednak być to wyrażone ułamkiem, niedopuszczalne jest zbycie konkretnej rzeczy
należącej do spadku).



owa o zbycie udziału w spadku jest umową o podwójnym skutku (zobowiązująco-

rozporządzającym).



W braku odmiennej woli stron zobowiązanie do przeniesienia spadku lub udziału w spadku przenosi
spadek lub udział w nim.



Dla ważności wymagana jest forma aktu notarialnego, niezachowanie tej formy powoduje nieważność
czynności



Może zostać zawarta zarówno między spadkobiercami jak i spadkobiercą i osobą trzecia. Musi być
jednak poprzedzone nabyciem sadku w drodze oświadczenia lub upływu terminu

Przedmiot



Cały majątek



Ułamkowa część



Dział



Część działu



Podstawowym skutkiem zawarcia umowy o zbycie spadku jest wstąpienie nabywcy w prawa i
obowiązki spadkobiercy.



Zbywca spadku zobowiązany jest do zwrotu tego co wskutek zbycia, utraty, lub uszkodzenia
przedmiotów należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych przedmiotów, albo jako
naprawienie szkody. Jeśli umowa była odpłatna także do wyrównania wartości spowodowanej
zużyciem rzeczy



Zbywca ma prawo żądać zwrotu nakładów poczynionych na spadek



W razie zbycia sp

adku zbywca nie ponosi odpowiedzialności za wady fizyczne i prawne rzeczy

należących do spadku, ponosi jednak rękojmie za wady prawne spadku.



Korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo
ich przypadkowej utraty lub uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie
spadku, chyba, że umowa stanowi inaczej.



Zbycie spadku lub udziału w spadku nie zwalnia spadkobiercy z odpowiedzialności za długi
spadkowe, nabywca staje się tylko obok zbywcy dłużnikiem solidarnym.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
prawo rzeczowe - skrypt, Rzeczowe, Rodzinne i Spadkowe
prawo cywilne pytania, Technik administacji, Prawo cywilne, karne , rodzinne , gospodarcze
prawo cywilne rzeczowe
prawo cywilne, Technik administacji, Prawo cywilne, karne , rodzinne , gospodarcze
RZECZÓWKA - skrypt kolorowy, Prawo cywilne, Rzeczówka
Prawo cywilne- rzeczowe (notatki), WSPiA bezpieczeństwo wewnętrzne, III Rok, semestr VI, rzczowe
RZECZOWE, Rzeczowe, Rodzinne i Spadkowe
Prawo cywilne rzeczowe, prawo cywilne
prawo cywilne rzeczowe, prawo cywilne(12)
Prawo cywilne rzeczowe 10 2014

więcej podobnych podstron