1. PRAWO RZECZOWE

1. Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym

Prawo rzeczowe w literaturze występuje w znaczeniu:

- przedmiotowym (zespół przepisów regulujących prawne formy korzystania z rzeczy, przybierające postać podmiotowych praw rzeczowych - jeśli chodzi o źródła prawa rzeczowego, to zasadniczy trzon stanowią przepisy Księgi II KC - „własność i inne prawa rzeczowe”, związane z tym są także przepisy dotyczące przedmiotów stosunków cywilnoprawnych z KC księga I (art. 44-55), oprócz tego niektóre przepisy KPC i KRO. Jest jeszcze wiele innych aktów normatywnych, przykłady:

- u. o księgach wieczystych i hipotece

- u. o gospodarce nieruchomościami

- u. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

- prawo wodne

- prawo geologiczne i górnicze

- prawo geodezyjne i kartograficzne

- prawo spółdzielcze

- ustawy samorządowe itp.

- podmiotowym (prawo podmiotowe najogólniej mówiąc jest pewną złożoną sytuacją prawną wyznaczoną podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie interesy tych podmiotów) prawo rzeczowe w tym znaczeniu jest to majątkowe prawo podmiotowe o charakterze bezwzględnym, mającym za przedmiot rzecz - trzeba poczynić tutaj zastrzeżenie - ustawodawca zaliczył do kategorii praw rzeczowych prawa mające za przedmiot inne prawa majątkowe, a nie rzeczy jako przedmioty materialne - np. użytkowanie praw, hipoteka na użytkowaniu wieczystym itp. - także z przeciwnej strony, praw względnych spotykamy się czasem z rozszerzoną skutecznością tych praw wobec osób trzecich.

2. Pojęcie rzeczy

Art. 45 KC - rzeczami są wyłącznie przedmioty materialne;

Definicja Wasilkowskiego: rzeczami w rozumieniu polskiego prawa cywilnego są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne.

Podsumowując, rzeczy to:
- przedmioty materialne wyodrębnione z przyrody

- stanowiące samoistny przedmiot obrotu i stosunków prawno rzeczowych

Nie są więc rzeczami dobra niematerialne (wynalazki, utwory literackie, naukowe, artystyczne oraz tzw. res omnium communes (woda płynąca, powietrze atmosferyczne), złoża minerałów oraz zwierzęta dzikie żyjące na wolności.

Spory są co do rzeczowego charakteru pieniędzy - przeważający jest pogląd o tym, że pieniądze to szczególne rodzaje rzeczy, bowiem ich wartość nie jest wynikiem naturalnych właściwości fizycznych, lecz przyznanej przez państwo mocy umarzania zobowiązań pieniężnych, pieniądze są prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Są to szczególne rodzaje rzeczy, podobne rzeczom oznaczonym co do gatunku. Przedmiotem praw rzeczowych mogą być tylko istniejące rzeczy zindywidualizowane, w przeciwieństwie do stosunków obligacyjnych gdzie przedmiotem może być rzecz przyszła lub rzecz oznaczona co do gatunku występująca w większej masie. Ostatecznie jednak przedmiotem własności oraz dalszych praw rzeczowych może być jedynie wytworzona finalnie rzecz oznaczona co do tożsamości lub rzecz (rzeczy) wydzielone z masy rzeczy oznaczonych co do gatunku.

Majątek, gospodarstwo rolne i przedsiębiorstwo nie są rzeczami - są zespolonymi funkcjonalnie masami majątkowymi.

Nie stanowi jednego przedmiotu praw rzeczowych zbiór rzeczy (universitas rerum) - mowa tu o zespole rzeczy identycznego rodzaju (np. księgozbiór) - każda z książek jest osobnym przedmiotem własności. Częstokroć jednak następuje raczej łączne rozporządzenie zbiorem rzeczy. Należy mocno podkreślić, że przedmiotem stosunków prawnorzeczowych musi być w całości określona rzecz, w przeciwieństwie do stosunków obligacyjnych. Rzeczy dzielą się na ruchomości i nieruchomości (res mobilles, immobiles), inny podział to rzeczy oznaczone gatunkowo (genus) i indywidualnie (species), z prawa rzymskiego można przyjąć podział - res in commercium - res extra commercium.

3. Przynależność rzeczy

Przynależność - rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy (głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi (np. meble w mieszkaniu, ciągnik w gospodarstwie rolnym);

- nie może być przynależnością rzecz nienależąca do właściciela rzeczy głównej

- przynależność nie traci swego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną

Najistotniejszy jest związek funkcjonalny (gospodarczy) - można rozdzielić przynależność od rzeczy głównej bez uszczerbku fizycznego dla niej (np. radio w samochodzie). Nie wprowadzono szczególnych uregulowań dotyczących obrotu przynależnościami, może być ona odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych - przepis iuris dispositivi postanawia, że czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo przepisów szczególnych.

4. Części składowe rzeczy

Części składowe rzeczy - pojęcie wprowadzone na grunt prawa ze względu na złożoną strukturę fizyczną rzeczy - jest nią:
- wszystko co nie może być odłączone od rzeczy bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (np. drzewo w lesie, silnik w samochodzie) - przedmioty połączone z rzeczą tylko do przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych (np. kiosk, barak).

Połączenie ma tutaj charakter fizyczny, trwały. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności oraz innych praw rzeczowych - własność rzeczy rozciąga się na jej części składowe. Nie można rozporządzać częścią składową rzeczy, można tego jedynie dokonywać po rozłączeniu rzeczy i jej części składowej (np. rozbiórka budynku, samochodu).

Grunt jest rzeczą złożoną, obejmującą różne części składowe - superficies solo cedit - z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie do części składowych gruntu należą budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania. Rozszerzając pojęcie części składowej uznano, że częściami składowymi nieruchomości są także prawa związane z jej własnością (najczęściej służebności).

5. Nieruchomości i ich rodzaje

Doniosłe znaczenia prawne ma podział rzeczy na nieruchomości i rzeczy ruchome. Regulacje dotyczące nieruchomości stanowią szczególny reżim prawny, co jest miarą gospodarczej funkcji nieruchomości:
- pewna grupa praw podmiotowych zarezerwowana jest wyłącznie dla nieruchomości (hipoteka, użytkowanie wieczyste, własnościowe prawo do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej, czy też dożywocie w stosunkach zobowiązaniowych)
- instytucja ksiąg wieczystych

- w obrębie prawa własności specyfika nieruchomości objawia się w regulacji granic prawa własności oraz nabycia i utraty prawa własności nieruchomości.

Na drugim biegunie - rzeczy ruchomych - nie ma tak zasadniczego reżimu prawnego (z wyłączeniem rzeczy specjalnego przeznaczenia).

Pojęcie nieruchomości zdefiniowano w art. 46 § 1 KC - nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli z mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Nie określono pojęcia rzeczy ruchomych - jednak a contrario trzeba uznać, że należą do nich wszelkie przedmioty materialne niestanowiące nieruchomości ani ich części składowych.

Zasadą jest, że nieruchomością jest grunt. Gruntem jest wydzielona fizycznie (geodezyjnie) i wyodrębniona prawnie (poprzez osobę właściciela) część powierzchni ziemskiej. Budynki, inne urządzenia trwale z nim związane są zasadniczo częściami składowymi gruntu według zasady superficies solo cedit - dzielą one losy prawne gruntu. Możliwe są jednak wyjątki przewidziane w ustawie a dotyczące:
- nieruchomości budynkowej (na podstawie przepisów szczególnych, trzy takie przypadki:

a/ budynki wzniesione przez użytkownika wieczystego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste

b/ budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie państwowym oddanym w użytkowanie spódzielni

c/ budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie stanowiącym wkład gruntowy)

- nieruchomości lokalowej (na podstawie szczególnych przepisów - części budynków - w wyniku wykłądni systemowej należy jedynie stwierdzić, że może to być jedynie lokal - nie ustanawia się zaś odrębnej własności innych części budynków - z odrębną własnością lokalu mamy do czynienia gdy ma miejsce wymagane przez prawo konstytutywne zdarzenie cywilnoprawne - umowa, jednostronna czynność prawna właściciela, orzeczenie sądu znoszące współwłasność.)

6. Własność - treść, triada

Ekonomiczne pojęcie własności - własność jest przede wszystkim kategorią ekonomiczną, w tym sensie właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim interesie danym dobrem ekonomicznym. Nie ma znaczenia, w jaką postać prawną to władanie jest przyobleczone. Zatem w rozumieniu ekonomicznym własnością jest każda forma władania rzeczami oraz innymi składnikami majątkowymi. Własność w znaczeniu prawnym - własność jako instytucja prawna jest zewnętrzną, jurydyczną szatę własności ekonomicznej. Stanowi pierwotną, najprostszą i bezpośrednią formę prawną korzystania z rzeczy, jest zarazem najbardziej pełna. W rozwiniętych systemach prawnych wyodrębnia się pochodne prawa do rzeczy: względne lub bezwzględne, pozostawając prawami na rzeczy cudzej obejmują węższy zakres uprawnień. Z terminologicznego punktu widzenia można klasyfikować je w szerszej kategorii mienia. Instytucja własności wywodzi się z prawa cywilnego, obrosła jednak regulacjami innych gałęzi prawa: konstytucyjnego, administracyjnego, finansowego, karnego itp. Jest więc instytucją interdyscyplinarną.

Współczesna stratyfikacja własności:

- własność prywatna - przysługuje osobom fizycznym lub zakładanym przez nie spółkom

- własność państwowa - przysługująca Skarbowi Państwa i innym państwowym osobom prawnym

- własność samorządową - (komunalną, powiatową, wojewódzką)

- własność osobistą

Treść prawa własności: w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, a w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Własność jest prawem uniwersalnym, przysługuje każdej osobie (z drobnymi wyjątkami jak prawo posiadania broni itp.). Przedmiotem własności są jedynie rzeczy jako przedmioty materialne. Własność jest prawem bezterminowym, nie spotyka się własności podzielonej w czasie. Wyjątek innej natury dotyczy odrębnej własności budynków nabytych lub wzniesionych przez użytkownika wieczystego. Jest to bowiem własność związana z prawem użytkowania wieczystego. Według swojej natury własność istnieje tak długo jak przedmiot własności. Następują natomiast podmiotowe zmiany własności. Czasowe ograniczenie własności rzeczy ruchomych może wynikać z woli stron, mogą one zastrzec termin końcowy - własności nieruchomości nie można przenieść pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Prawo własności jest najszerszym i najpełniejszym prawem rzeczowym.

Pozytywna treść prawa własności wyrażona jest triadą:

1) ius possidendi (posiadanie)

2) ius utendi, fruendi, abutendi (używanie, pobieranie pożytków, zużycie rzeczy)

3) ius disponendi (rozporzadzanie rzeczą)

Ustawodawca akcentuje bardziej uprawnienie do korzystania i do rozporządzania rzeczą, jednakże regulacja kodeksowa ma charakter otwarty.

Należy przypomnieć, że wszelkie prawa rzeczowe, tak i własność ma charakter bezwzględny, są skuteczne erga omnes, korzystać z własności można z wyłączeniem innych osób. Poprzez zastrzeżenie wyłączności uprawnień właściciela ustawodawca określa negatywną stronę własności - każda osoba trzecia jest zobowiązana do biernego zachowania się, a mianowicie do poszanowania cudzego prawa własności, w razie naruszenia cudzego prawa właścicielowi przysługuje określone roszczenie (windykacyjne bądź negatoryjne).

ad 1) ius possidendi - uprawnienie do posiadania rzeczy - mimo, że nie uwypuklone w formule z art. 140 KC to nie ulega wątpliwości, że posiadanie jest naturalną cechą prawa własności. Mówimy tutaj o posiadaniu samoistnym (posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto nią włada jak właściciel). Przede wszystkim więc posiadaczem samoistnym jest właściciel władający rzeczą na podstawie przysługującego mu prawa własności. Często uprawnienie do posiadania traktuje się jako element szerszego uprawnienia do korzystania z rzeczy, ale tak nie powinno się robić bo umniejsza to funkcję posiadania (zwłaszcza prawo manifestującej). Posiadacz samoistny nie traci posiadania oddając komuś rzecz w posiadanie zależne - niewątpliwie brak tu związku posiadania z korzystaniem z rzeczy. Ponadto trzeba zaznaczyć, że windykacyjna ochrona własności służy ochronie posiadania!

ad 2) uprawnienie do korzystania z rzeczy jest wyraźnie podkreślone w ustawie, jednak nie zdefiniowane, enumeracja postaci korzystania z rzaeczy jest otwarta, na potrzeby dydaktyczne należy jednak wskazać szczegółowszą klasyfikację uprawnień wchodzacych w zakres korzystania z rzeczy, a mianowicie:

- ius utendi - uprawnienie do używania rzeczy nie polegające na czerpaniu pożytków z rzeczy (ani innych dochodów) - np. korzystanie z lokalu poprzez zamieszkanie, używanie pojazdu podczas jazdy, używanie naczyń celem jedzenia itp.

- ius fruendi - uprawnienie do pobierania pożytków z rzeczy - wskazane wyraźnie przez ustawodawcę, dotyczy ono zarówno pożytków naturalnych, jak i pobieranie pożytków cywilnych (prawa). Oczywiście uprawnienie do pobierania pożytków naturalnych występuje w miarę możliwości i dotyczy rzeczy przynoszących takie pożytki, w przeciwnym razie możliwe będzie tylko używanie. Pożytkami naturalnymi są płody oraz inne odłączone od niej części składowe, jeśli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny przychód rzeczy - pobieranie pożytków naturalnych odbywa się przez zawłaszczenie płodów oraz odłączenie innych części składowych (np. zbiór płodów rolnych, wydobywanie z gruntu żwiru, piasku); jeśli chodzi o pożytki cywilne to są to dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz z najmu lub dzierżawy).

- uprawnienie do pobierania innych dochodów z rzeczy - inne niż pożytki, przykładem moga być dochody pobrane w wyniku nastąpienia zdarzeń nadzwyczajnych, losowych - (np. zagospodarowanie drzew z wiatrołomów)

- ius abutendi - uprawnienie do zużycia rzeczy

- uprawnienie do przetworzenia rzeczy lub połączenia z innymi rzeczami

- swoboda zniszczenia rzeczy (choć semantycznie kłóci się to z pojęciem korzystania z rzeczy) - to uprawnienie jest dyskusyjną sprawą.

ad 3) ius disponendi - rozporządzanie rzeczą - wymienione w art. 140 KC - także w klasycznej triadzie - ściślej winno się mówić o rozporządzaniu prawem własności. Ale Gniewek to wali. Rozporządzającą czynnością prawną jest czynność, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego, czyli rozporządzenie własnością może przybrać postać:

- wyzbycia się własności - uprawnienie to obejmuje prawo przeniesienia własności i do rozporządzenia na wypadek śmierci, mamy tu do czynienia z pochodnym, translatywnym, nabyciem prawa własności przy utracie przez poprzedniego właściciela. W wyniku sukcesji syngularnej (przeniesienia) lub uniwersalnej (dziedziczenia) przechodzi na nabywcę prawo własności w kształcie przysługującym poprzednikowi. Odrębnie trzeba potraktować uprawnienie do zrzeczenia się własności nieruchomości (wyzbycie przez zrzeczenie się) - następuje to w formie aktu notarialnego, ponieważ nie ma czegoś takiego jak nieruchomość niczyja, to w razie zrzeczenia się staje się ona własnością gminy, na obszarze której nieruchomość jest położona, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Nie wymaga się jednak obecnie zgody właściwej gminy na zrzeczenie się własności nieruchomości. Zrzeczenie się jest jednostronną czynnością prawną rozporzadzającą.

- obciążenie własności - przede wszystkim formą obciążenia własności jest ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych, ustanowienie na cudzej rzeczy ograniczone prawa rzeczowe obciążają prawo własności, ograniczając właściciela w oznaczonym zakresie w jego naturalnych uprawnieniach, istotne, że ustanowione obciążenia „przylegają” do rzeczy - są bowiem skuteczne względem każdoczesnego właściciela rzeczy obciążonej i są skuteczne erga omnes - należy się także zastanowić, czy obciążeniem rzeczy jest też dokonanie czynności o charakterze rozporządzającym ustanawiających prawa o charakterze względnym - najem, dzierżawę, użyczenie. Wydaje się, że nie jest obciążeniem w ścisłym znaczeniu umowa obowiązująca tylko oznaczone strony.

- zniesienie prawa własności - przykład: porzucenie rzeczy ruchomej - właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze ją porzuci. Porzucona rzecz staje się rzeczą niczyją. Czynność porzucenia jest czynnością prawną o charakterze rozporządzającym, oświadczenie woli manifestuje się poprzez fakt porzucenia rzeczy w okolicznościach wskazujących na zamiar pozbycia się własności. W podobnym kontekście można oceniać dokonane przez właściciela zniszczenie rzeczy - wygasa tutaj prawo własności.

Granice prawa własności:

Nie ulega wątpliwości, że prawo własności stanowi najszerszą formę korzystania z rzeczy - formę korzystania pełnego, obejmuje klasyczną triadę: posiadanie-korzystanie-rozporządzanie. Jednakże dawno już zakwestionowano „absolutną władzę” właściciela nad rzeczą ustanawiając ograniczenia uprawnień właścicielskich. We współczesnym polskim prawie cywilnym takimi normatywnymi granicami własności są trzy sprzężone ze sobą „wyznaczniki”:
1) przepisy ustaw
2) zasady współżycia społecznego

3) społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa własności

Obowiązują one od powstania KC, jednak należy pamiętać o zmianie ustawodawstwa oraz o współczesnej refleksji na temat zmiany wewnętrznej treści zasad współżycia społecznego i społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa własności powstałej na gruncie nowego ustroju. Nastąpiło rozwarstwienie własności ze względów podmiotowych (własność publiczna, komunalna) i przedmiotowych (górnicza, rolnicza, nieruchomości zurbanizowanych itp.) Nie sposób uciec od funkcjonalnego zróżnicowania własności (no w tym nadal socjalistycznym prawie rzeczywiście nie sposób...), mimo iż ustawodawca kreuje jednolitą własność prywatną.

ad 1) ograniczenie własności przez przepisy ustaw - należy rozumieć całokształt obowiązującego ustawodawstwa różnych gałęzi prawa, liczne i rozproszone po wielu aktach ograniczenia prawa własności jakie występowały w PRL zostały wyeliminowane lub złagodzone, nadal jest jednak wiele przykładów. Najczęściej dotyczą one nieruchomości. Podyktowane są różnorodnymi względami natury społecznej bądź gospodarczej. Z ograniczeniami ustawowymi spotykamy się zarówno w zakresie korzystania jak i rozporządzaniarzeczą. W zakresie korzystania dość wspomnieć przepisy prawa sąsiedzkiego, z ustaw szczególnych można wymienić oganiczenia przeznaczenia gruntów rolnych lub leśnych na inne cele. Dalej następują spotykane ograniczenia swobody wyboru kontrahenta, płynące zwłaszcza z ustawowego zastrzeżenia prawa pierwokupu, należy też dostrzec narzucenie przez ustawodawcę przetargowego trybu rozporządzania nieruchomościami stanowiącymi własność SP i jednostek samorządu terytorialnego i nieruchomościami rolnymi SP. W obrocie nieruchomościami rolnymi występują ograniczenia dotyczące powierzchni nabywanej nieruchomości i kwalifikacji nabywcy.

ad 2) ograniczenie własności przez zasady współżycia społecznego - analogiczna do art.5 KC klauzula generalna zasad współżycia społecznego, trzeba zwrócić że powtórzenie to ma swój cel: w art 140 KC chodzi o wewnętrzne ograniczenie prawa własności, natomiast na gruncie art. 5 KC mają zapobiegać nadużyciu prawa na etapie jego wykonywania. Posługując się taką klauzulą ustawodawca kierował się przekonaniem, że samo odwołanie się do obowiązującego prawa nie wystarcza z uwagi na tempo przeobrażeń społecznych. Zasady współżycia społecznego jawią się jako wyjście bezpieczeństwa, stanowiąc równocześnie metodę nasycenia stosunków prawnych czynnikiem moralnym.

ad 3) ograniczenie własności przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa - o ile zasady współżycia społecznego dotyczą czynnika moralnego tak, klauzula społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa własności odwołuje się do jego funkcji ekonomicznej. Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa własności zależy od rodzaju przedmiotu własności i jego funkcji - można z tej perspektywy zauważyć rozwarstwienie prawa własności - można wyróżniać własność „rolną”, „przemysłową”, „pastwową”, „osobistą” itp.

7. Granice przestrzenne własności nieruchomości gruntowej

Rozważając zagadnienie granic przestrzennych nieruchomości, należy uwzględnić zarówno problematykę granic geodezyjnych wyznaczonych w dwóch wymiarach (długość i szerokość) na poziomej płaszczyźnie powierzchni ziemi, jak też problematykę pionowego zasięgu prawa własności. Równocześnie należy pamiętać o wyróżnieniu nieruchomości gruntowych, budynkowych i lokalowych. Najwięcej problemów jest z nieruchomościami gruntowymi. Jak powiedziano powyżej nieruchomość gruntowa jest zawsze rzeczą oznaczoną co do tożsamości. Jej oznaczenie przedmiotowe następuje przez wskazanie granic geodezyjnych. W tych zaś granicach przysługuje oznaczonemu, znanemu skądinąd, właścicielowi. Istotne jest więc geodezyjne wytyczenie i ujawnienie granic gruntu. Zasadniczo najpierw granice gruntu są oznaczone „intelektualnie” i ujawnione w ewidencji gruntów i budynków (na mapie i w rejestrze) prowadzonej na podstawie prawa geodezyjnego i kartograficznego.

[Ewidencja obejmuje info dot: położenia gruntów, granic, powierzchni, rodzaju użytków gruntowych oraz ich klas gleboznawczych, w zakresie budynków położenie, przeznaczenie, funkcję użytkową oraz ogólne dane techniczne budynku - równolegle dane z ewidencji gruntów i budynków stanowią podstawę oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej]

W ślad za ewidencją gruntów i budynków następuje też, w miarę potrzeby fizyczne oznaczenie w terenie granic poszczególnych nieruchomości za pomocą geodezyjnych znaków granicznych. W płaszczyźnie poziomej nieruchomość gruntowa to dwuwymiarowa figura geometryczna o znanej powierzchni i granicach. Jednak tak ograniczone wyobrażenie gruntu jako przedmiotu stosunków własnościowych jest niewłaściwe, gdyż pomija rzeczywistą treść prawa własności. Polega ono na korzystaniu z substancji a nie z powierzchnii gruntu (np. rolnik korzysta z gleby i podglebia, przy budowie budynków potrzebne są fundamenty itp). Konieczne jest zatem rozciągnięcie własności gruntu na przestrzeń nad i pod powierzchnią gruntu (jest ono ograniczone społeczno-gospodarczym przeznaczeniem gruntu). Odstąpiono od nierealnej zasady usque ad caelum et usque ad infernos (nieruchomość rozciąga się od niebios do samych piekieł), dla ustalenia miary przestrzennego zasięgu własności gruntu zastosowano funkcjonalne kryterium społeczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu. Ostatecznie nieruchomość jest trójwymiarową bryłą geometryczną o znanych granicach i powierzchni o zasięgu pionowym określonym społeczno gospodarczym-przeznaczeniem gruntu.

*szczególne postanowienia Prawa wodnego i Prawa geologicznego i górniczego:
- wody stanowią własność Skarbu Państwa (no ale woda to nie jest rzecz, więc to takie tricky jest), wody należące do SP i jednostek samorządu terytorialnego to wody publiczne. Co istotne, stanowią własność Skarbu Państwa wody podziemne a „prawa właścicielskie” wykonuje Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, przepisy prawa wodnego nie pozwalają rozciągnąć własności gruntu na zasoby wód podziemnych

- złoża kopalin niestanowiące części składowych nieruchomości gruntowej są własnością Skarb Państwa, w granicach ustalonych przez ustawy SP może, z wyłączeniem innych osób, korzystać ze złóż kopali oraz rozporządzać prawem do nich przez ustanowienie użytkowania górniczego. Ustawodawca dostrzega, że kopaliny moga być częściami składowymi gruntu i nie wyłącza ich spod prawa własności gruntu. Dopiero kopaliny zalegające we wnętrzu ziemi, nie stanowiąc części składowych gruntu, są przedmiotem „własności górniczej” przypadającej Skarbowi Państwa.

Problematyka granic gruntów w prawie sąsiedzkim:

Domniemywa się, że mury, płoty, miedze, rowy i inne urządzenia podobne, znajdujące się na granicy gruntów sąsiadujących, służą do wspólnego użytku sąsiadów. To samo dotyczy drzew i krzewów na granicy. Korzystający z wymienionych urządzeń obowiązani są ponosić wspólnie koszty ich utrzymania - na gruncie cytowanego przepisu art. 154 zrodziło się kilka koncepcji co do rozstrzygnięcia problemu własności ww. urządzeń: współwłasność, wyłączna własność jednego z właścicieli, rzecz niczyja. Przeważa zdanie o współwłasności - przy rozgraniczaniu gruntów koszty rozgranizenia i znaków granicznych właściciele gruntów sąsiadujących ponoszą po połowie.

Jeżeli granice gruntu stały się sporne, zachodzi potrzeba rozgraniczenia. Przede wszystkim prowadzi się je w trybie administracyjnym wg. ustawy prawo geodezyjne i kartograficzne z 1989 roku - ma ono na celu ustalenie przebiegu granic gruntów poprzez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów. Prowadzi je z urzędu lub na wniosek strony wójt (burmistrz, prezydent miasta), wydaje decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości na podstawie zgromadzonych dowodów lub zgodnego oświadczenia stron.

Jeśli nie zawarto ugody, a brak podstaw do wydania decyzji o rozgraniczeniu nieruchomości, właściwy organ umarza postępowanie administracyjne i sprawę przekazuje do rozpoznania sądowi. W postępowani sądowym ustala się granice nieruchomości według stanu prawnego, a w dalszej kolejności według ostatniego spokojnego stanu posiadania. Jeśli to się nie uda sąd bierze pod uwagę wszelakie okoliczności. Sąd może przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę pieniężną.

8. Współwłasność - rodzaje, podobieństwa, różnice

KC - Współwłasnością jest własność tej samej rzeczy przysługująca niepodzielnie kilku osobom;

- jedność przedmiotu

- wielość podmiotów

- niepodzielność wspólnego prawa (wyraża się tym, że nie ma rozłącznych uprawnień, nie chodzi natomiast o to, że nie można znieść współwłasności)

Przedmiot współwłasności: rzecz, przepisy dotyczące współwłasności stosujemy także do wspólności praw majątkowych i mienia.

Współwłasność może być:

łączna	w częściach ułamkowych
regulują ją przepisy dotyczące stosunków, z których wynika	regulowana w KC
wiąże się z innym, podstawowym stosunkiem prawnym (de lege lata - wspólność między małżonkami, wspólnikami spółki cywilnej	ma charakter samoistnego stosunku prawnorzeczowego, często przypadkowego i nietrwałego
brak określenia wielkości udziału, co nie oznacza jednak, że jest bezudziałowa, nie można jednak udziałem rozporządzać	współwłaścicielowi przyśługuje oznaczony ułamkiem udział we współwłasności (domniemywa się równość udziałów), którym można rozporządzać
nie może zasadniczo być zniesiona w czasie trwania stosunku podstawowego	roszczenie o zniesienie współwłasności

Dalsze rozważania będą dotyczyć tylko współwłasności w częściach ułamkowych.

Źródła współwłasności:
- dziedziczenie do którego powołano kilku spadkobierców

- jednostronna czynność prawna (przekształcenie własności we współwłasność mieści się w uprawnieniach właściciela)

- wielostronna czynność prawna (wspólne nabycie)

- ex lege (zasiedzenie przez współposiadaczy)

- orzeczenie sądowe (przybicie, przysądzenie własności)

9. Rozporządzenie udziałem we współwłasności

Udział - nie jest osobnym prawem rzeczowym o charakterze podmiotowym, współwłasność jest podmiotowym prawem własności składającym się ze zespolonych udziałów, współwłaścicielom przysługują idealne udziały we wspólnym prawie (nie mają one charakteru fizycznego). Przepisy związane z udziałami:

- każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych

- w obszarze zarządu wielkość udziału ma charakter decydujący, gdyż większość współwłaścicieli oblicza się według wielkości udziałów

- pożytki oraz inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów, to samo odnosi się do ciężarów

- na etapie zniesienia współwłasności rozliczenie stron następuje według wartości poszczególnych udziałów

10. Zarząd rzeczą wspólną - umowny, ustawowy, przymusowy

Zarząd są to wszelkie czynności o charakterze faktycznym lub prawnym dotyczące rzeczy, w zakresie jej utrzymania, gospodarowania, rozporządzania, każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną!

De lege lata wyróżniamy:

Zarząd ustawowy	Zarząd umowny	Zarząd sądowy
jego zastosowanie przeważa w praktyce, ma on także charakter kompementarny wobec pozostałych zakłada wspólne sprawowanie zarządu przez samych współwłaścicieli, KC zobowiązuje ich do współdziałania w zarządzie Ważną rolę odgrywają czynności zwykłego zarządu (załatwianie spraw bieżących związanych ze zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w niepogorszonym stanie w ramach aktualnego jej przeznaczenia) i czynności przekraczające zwykły zarząd: - do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli (w braku takiej zgody, współwłaściciele, którzy mają co najmniej połowę udziałów mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie, mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich) - do czynności zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli (w braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonywania czynności)	współwłaściciele mogą odmiennie uregulować zasady zarządu rzeczą wspólną, potrzebne jest do tego zgodne oświadczenie woli wszystkich współwłaścicieli wiele rozwiązań spotykanych w praktyce: - modyfikacja modelu ustawowego - całkowicie oryginalny sposób - powołanie zarządcy z grona współwłaścicieli lub osób trzecich (najczęściej); zarządca jest uprawniony i zobowiązany dokonywać czynności zwykłego zarządu, zachodzi potrzeba udzielenia zarządcy pisemnego pełnomocnictwa ogólnego dla czynności prawnych z zakresu tego zarządu, można uprawnić zarządcę do dokonywania czynności wykraczających poza zwykły zarząd	każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy, jeżeli: 1) nie można uzyskać zgody współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu 2) jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu 3) jeżeli większość współwłaścicieli krzywdzi mniejszość zarządca jest uprawniony i zobowiązany dokonywać czynności zwykłego zarządu, czynności przekraczające zwykły zarząd może dokonywać za zgodą współwłaścicieli albo w jej braku - za zezwoleniem sądu

Czynności zachowawcze współwłaścicieli - nie można ich utożsamiać z czynnościami zarządu rzeczą wspólną - każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. W ramach czynności zachowawczych można:

- występować z powództwem windykacyjnym i negatoryjnym

- wnioskiem o rozgraniczenie

- pozew o ustalenie prawa własności

- wniosek o założenie księgi wieczystej

- wniosek o dokonanie wpisu

- pozew o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, itp.

11. Zniesienie współwłasności

Własność w częściach ułamkowych może zostać zniesiona, bez względu na zastosowany sposób zniesienie współwłasności oznaza likwidację tego stosunku, chodzi więc o likwidację stanu, w którym własność jednej przeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Ustawa dopuszcza zniesienie współwłasności w każdym czasie - każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności - roszczenie to nie podlega przedawnieniu. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć, a przedłużenie można ponowić. Wykluczone jest dalsze ponawianie. Czynność prawna wyłączająca uprawnienia do zniesienia współwłasności odnosi skutek także względem nabywcy udziału we współwłasności.

Zniesienia współwłasności można dokonać bądź to w trybie:

- umownym - stosuje się tutaj ogólne przepisy o czynnościach prawnych oraz dalsze przepisy szczeglne o przeniesieniu własności

- sądowym - następuje w wyniku postanowienia sądu, zapadającego w postępowaniu nieprocesowym uregulowanym w KPC

Sposoby zniesienia współwłasności:

- podział rzeczy wspólnej - chodzi o fizyczny podział rzeczy wspólnej - każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy, chodzi oczywiście o rzeczy podzielne; ustawodawca wykluczył jednak stosowanie tego sposobu zniesienia współwłasności gdyby podział sprzeczny był z:
* przepisami ustawy

* społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy

* pociągał za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości

Ustawowe ograniczenia podziału spotykamy jedynie w przypadku nieruchomości

* szczególne unormowania dotyczące nieruchomości rolnych

* unormowania dotyczące nieruchomości skarbowych i samorządowych (podział dopuszczalny jeśli zgodny z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). W wyniku podziału powstają nowe przedmioty własności, samodzielne rzeczy. W przypadku umownego trybu zniesienia sami współwłaściciele decydują jak podzielić rzecz wspólną, jeśli chodzi o tryb sądowy to sąd dbając o zabezpieczenie interesów wszystkich współwłaścicieli powinien dążyć do tego, by wydzielone części swoją wartością odpowiadały wielkości udziałów - mogą być odstępstwa lecz wyrównane przez dopłaty pieniężne.

- przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli - w przypadku gdy nie można zastosować podziału fizycznego, pozostaje przyznać rzecz wspólną jednemu ze współwłaścicieli na wyłączną własność, można to też zrobić niezależnie od tego czy rzecz jest podzielna, w postepowaniu sądowym orzeka się równocześnie o obowiązku spłaty pozostałych właścicieli, sąd oznacza termin i sposób uiszczenia spłat, w razie rozłożenia spłat na raty, terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W przypadku umownego zniesienia współwłasności kwestię wpłat regulują sami współwłaściciele. W postępowaniu sądowym ważną jest kwestia komu przyznać wyłączną własność - sąd powinien nakłaniać współwłaścicieli do zgodnego wniosku - częściej orzeka jednak stosownie do okoliczności.

- sprzedaż rzeczy wspólnej i podział uzyskanej ceny stosownie do wielkości udziałów, mówi się wówczas o tzw. podziale cywilnym. W przypadku sadowego zniesienia współwłasności sprzedaż rzeczy następuje stosownie do przepisów KPC - w trybie licytacji prowadzonej tak jak w postępowaniu egzekucyjnym. W postępowaniu sądowym ten sposób zniesienia współwłasności ma charakter pomocniczy w przypadku kiedy nie można dokonać podziału w naturze lub ze względu na brak okoliczności uzasadniających przyznanie rzeczy na wyłączną własność któremukolwiek ze współwłaścicieli (judykatura - w szczególności gdy żaden ze współwłaścicieli nie wyraża zgody na przyznanie mu rzeczy).

Odrębna regulacja dotyczy sądowego zniesienia współwłasności gospodarstw rolnych (nie dotyczy umownego). Zaakcentować należy, że regulacje te dotyczą gospodarstw rolnych, a nie tylko nieruchomości, odnoszą się do wspólności całej masy majątkowej jaką jest gospodarstwo rolne. Ustawodawca wyklucza możliwość fizycznego podziału gospodarstwa rolnego, jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Jeżeli podział jest niedopuszczalny, sąd przyzna gospodarstwo temu, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele, a w braku zgody temu kto je prowadzi lub stale na nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. W przypadku gdy kilku ze współwłaścicieli spełnia lub nie spełnia tych warunków żaden z nich, sąd przyzna gospodarstwo temu, kto daje najlepszą gwarancję ego należytego prowadzenia.

Na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządza sprzedaż gospodarstwa stosownie do przepisów KPC, podobnie postępuje w braku zgody żadnego ze współwłaścicieli na objęcie gospodarstwa. Wysokość spłat z gospodarstwa rolnego ustala się stosownie do zgodnego porozumienia współwłaścicieli, gdy brak takiego porozumienia spłaty mogą być obniżone. Współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, lecz do chwili zniesienia współwłasności zamieszkiwali w gospodarstwie, zachowują uprawnienie do dalszego zamieszkiwania, nie dłużej niż przez pięć lat - bądź nie dłużej niż pięć lat od osiągnięcia pełnoletniości gdy są małoletni w chwili znoszenia współwłasności gospodarstwa.

12. Ochrona własności - roszczenie windykacyjne, negatoryjne, uzupełniające

Historia: zwykła i konstytucyjna ochrona własności

Ochrona wiąże się z bezwzględnym charakterem prawa własności. Ochronę zapewniają roszczenia:
- windykacyjne

- negatoryjne

Z roszczeniem windykacyjnym wiążą się czasem uzupełniające roszczenia właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków i naprawienie szkody z tytułu pogorszenia lub utraty rzeczy, posiadacz ma przeciwstawne roszczenia o zwrot nakładów na rzecz.

Są jeszcze pośrednie środki ochrony prawa własności:

- powództwo o ustalenie prawa (żądanie ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy powód ma w tym interes prawny)

- instytucja uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (osoba, której prawo jest wpisane błędnie lub nie jest wpisane pmoże żądać usunięcia niezgodności)

- postępowanie rozgraniczeniowe

Powództwa windykacyjne i negatoryjne są petytoryjnymi środkami ochrony prawa własności Są one obiektywne, uzasadnia je obiektywny fakt naruszenia prawa własności a nie czynniki subiektywne jak wina czy zła wiara. Wypływają z podmiotowego prawa własności.

Roszczenie windykacyjne (rei vindicatio, skarga wydobywcza)

Art 222 § 1 KC - Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą” - roszczenie windykacyjne przysługuje nieposiadającemu właścicielowi przeciwko posiadającemu niewłaścicielowi. Nie stanowi roszczenia windykacyjnego roszczenie analogiczne o wydanie rzeczy wypływające z innych stosunków prawnych. Obojętne jest źródło posiadania niewłaściciela, nie chodzi jedynie o zachowanie deliktowe posiadacza:
- kradzież, paserstwo, przywłaszczenie cdzej rzeczy znalezionej, czy zawładnięcie cudza nieruchomością; zasadniczo każdy przypadek posiadania bez skutecznego względem właściciela uprawnienia do władania rzeczą uzasadnia roszczenie windykacyjne.

Możliwy jest zbieg rei vindicatio z roszczeniami płynącymi ze stosunków obligacyjnych.

Istotą roszczenia jest żądanie wydania rzeczy, nie można zaś uważać, że wydanie rzeczy powinno nastąpić w każdym przypadku i ze wszystkimi przychodami - temu służą odrębne roszczenia.

W celu zaspokojenia roszczenia windykacyjnego powinno nastąpić wydanie rzeczy w naturze, a nie jej wartości. Zużycie rzeczy windykowanej powoduje zniesienie prawa własności i wygaśnięcie roszczenia windykacyjnego - odrębna jest kwestia odpowiedzialności posiadacza za zużycie rzeczy. Właściciel ma też obowiązek przyjęcia rzeczy w stanie pogorszonym.

Legitymacja czynna: właściciel, współwłaściciel - analogicznie użytkownik wieczysty, odpowiednio ochronie ograniczonych praw rzeczowych służy roszczenie quasi-windykacyjne

Roszczenie wymaga przeprowadzenia dowodu własności, jako że wypływa ono z prawa własności. Istnieje jednak domniemanie prawne dotyczące nieruchomości z urządzoną księgą wieczystą - domniemanie zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym. Właściciel winien udowodnić swą własność i obalić domniemanie własności przemawiające na korzyść osoby władającej rzeczą.

Legitymacja bierna: osoba władająca faktycznie cudzą rzeczą - zarówno posiadacz jak i dzierżyciel.

Pozwany może obronić się przed roszczeniem windykacyjnym, gdy przysługuje mu skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą, może kwestionować legitymację czynną powoda (zaprzeczenie własności), może kwestionować swoją legitymację bierną, może zasłaniać się zarzutem nadużycia prawa podmiotowego, zarzutu przedawnienia (wg powszechnych zasad, z tym że w przypadku nieruchomości roszczenie windykacyjnie nie ulega przedawnieniu)

Roszczenie windykacyjne chroni wyłącznie uprawnienie właściciela do posiadania rzeczy, nie naprawia ono uszczerbku spowodowanego przez to, że właściciel rzeczy był pozbawiony możności korzystania z niej. Temu służyć mają roszczenia uzupełniające:
- roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy

- roszczenie o zwrot pożytków (lub ich równowartości)

- roszczenie o odszkodowanie z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy

Charakteryzują się zupełną samodzielnością, mogą być dochodzone oddzielnie - mogą być przedmiotem samodzielnego. Mają charakter subiektywny, uzależnione są od dobrej lub złej wiary, inaczej też ustawa traktuje posiadaczy w dobrej i złej wierze - pośrednio traktuje się pozwanego posiadacza w dobrej wierze, od momentu w którym dowiedział się o wytoczeniu powództwa windykacyjnego.

samoistny posiadacz w dobrej wierze	od chwili gdy posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy	posiadacz samoistny w złej wierze
nie jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne	jest on zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył	jest on zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy jest odpowiedzialny za jej zużycie, chyba że nastąpiło bez jego winy jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego. obowiązany jest zwrócić pożytki lub wypłacić ich ekwiwalent, nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał

Roszczenia uzupełniające przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy, jeśli nie uległy wcześniej przedawnieniu według terminów ogólnych.

W granicach określonych prawem roszczeniu windykacyjnemu oraz roszczeniom uzupełniającym właściciela posiadacz może przeciwstawić własne roszczenie o zwrot nakładów na rzecz.

Jeśli służy mu to roszczenie, może skorzystać z prawa zatrzymania (ius retentionis) hamując w ten sposób roszczenie windykacyjne - może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz. Nie dotyczy to zobowiązania do wydania z rzeczy z deliktu, lub umowy najmu, dzierżawy lub użyczenia. Z drugiej strony właściciel może dokonać potrącenia z tytułu swej wzajemnej wierzytelności o wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy lub z tytułu dalszych roszczeń uzupełniających, jesli są pieniężne. Roszczenie posiadacza o zwrot nakładów zależy od subiektywnego czynnika dobrej lub złej wiary posiadacza, a także z sytuacją pośrednią a więc z chwilą kiedy posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu powództwa windykacyjnego. W regulacji prawnej na tę różnorodną mozaikę podmiotową nasuwa się jeszcze rzeczowy podział nakładów na konieczne i inne:

- samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy (nakłady konieczne to nakłady pieniężne i rzeczowe niezbędne dla utrzymania i zabezpieczenia rzeczy); zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi (nakłady użyteczne - ulepszające, nakłady zbytkowne - upiększające) --- > należy jednak pamiętać, że samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi

- gdyby nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych, właściciel może natomiast zatrzymać przyłączone przedmioty, zwracając posiadaczowi ich wartość i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy.

- samoistny posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem - właściciel może przyłączone przedmioty zatrzymać za odpowiednim ekwiwalentem.

Przedawnienie analogicznie jak u roszczeń uzupełniające właściciela.

Roszczenie negatoryjne (actio negatoria)

Art 222 § 2 KC - Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Formuła ta obejmuje mnogość stanów faktycznych. Przykłady: wypas bydła na cudzym grundzie, niedozwolone immisje w stosunkach sąsiedzkich, systematyczne przechodzenie lub przejazd przez cudzy grunt

Roszczenie negatoryjne uzasadniają jedynie zdarzenia stanowiące działanie człowieka, działanie takie musi być bezprawne, dokonywane wbrew woli właściciela, bez odrębnego wyraźnego upoważnienia ustawowego. Roszczenie może zmierzać do przywrócenia stanu zgodnego z prawem lub do zaniechania naruszeń lub obu łącznie. Nie należy natomiast do treści roszczenia negatoryjnego naprawienie szkody lub zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.

Legitymacja czynna: właściciel, powód musi wykazać że jest właścicielem - tym razem on korzysta z domniemania własności płynącego z faktu posiadania rzeczy

Legitymacja bierna: osoba która naruszyła cudze prawo własności w inny sposób niż pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą

Roszczenie to nie ulega przedawnieniu, jeśli dotyczy nieruchomości - w przypadku ruchomości przedawnienie następuje wedle ogólnych terminów.

Roszczenia związane ze wzniesieniem budowli na cudzym gruncie:

W przypadku gruntu, w skrajnych przypadkach nakłady mogą polegać na wzniesieniu na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budowli, budynku lub innego urządzenia. Niby jest, że superficies solo cedit i że to naruszenie cudzego prawa własności, ale można niejako „zalegalizować” budowę na cudzym gruncie.

Roszczenie posiadacza gruntu - samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urzadzenie o wartości znacznie przenoszącej wartość zajętej na ten cel działki, może żadać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Roszczenie właściciela - właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten kto wzniósł budynek lub inne urządzenia, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem - nie ma tu znaczenia dobra, czy zła wiara, czy posiadacz jest samoistny czy zależny. Wątpliwości co do dzierżyciela.

13. Immisje; bezpośrednie-pośrednie - materialne-niematerialne

Immisja to stan oddziaływania zakłócającego sąsiadom korzystanie z ich nieruchomości, nie będący fizycznym wtargnięciem na grunt sąsiada. Różnica polega na tym, że fizyczne wtargnięcie stanowi działanie na cudzym gruncie, immisja zaś jest działaniem na gruncie własnym, ze skutkami odczuwalnymi na gruntach sąsiednich.

Immisje dzielimy na:
- bezpośrednie (celowe, bezpośrednie kierowanie określonych substancji na inną nieruchomość za pomocą odpowiednich urządzeń) - np. kierowanie ścieków na grunt sąsiada

- pośrednie (uboczny skutek działania właściciela, nie są celowe); mają one różnorodny charakter. Spotykamy się z imisjami materialnymi polegającymi na przenikaniu na nieruchomości sąsiednie cząstek materii (pyły, gazy, dym) lub pewnych sił (wstrząsy, hałasy, fale elektromagnetyczne) oraz oddziałujące na sferę psychiki właściciela nieruchomości sąsiedniej (poczucie bezpieczeństwa, estetyki).

Dokonuje się też wyróżnienia immisji pozytywnych (przenikanie substancji) i negatywnych (przesłanianie widoku).

Immisje bezpośrednie są całkowicie zakazane, podobnie jak fizyczna ingerencja na czyimś gruncie! Bardziej złożona jest natomiast problematyka immisji pośrednich, tutaj właśnie ingeruje ustawodawca - kompromis wygląda tak:
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Zakazane są zatem immisje ponad przeciętną miarę zakłócające korzystanie z nieruchomości sąsiednich. Wyznacza się ją za pomocą obiektywnego kryterium społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości + stosunków miejscowych.

Dopuszczalne są natomiast immisje nie przekraczające przeciętnej miary. Środkiem ochrony w tym przypadku jest roszczenie negatoryjne.

Szczególny przypadek unormowany jest w art. 147 KC - „właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiedmin utratą oparcia”.

14. Własność lokali - definicja lokalu samodzielnego i nieruchomości wspólnej

Według ustawy o własności lokali odrębną nieruchomość może stanowić samodzielny lokal mieszkalny, a także lokal o innym przeznaczeniu (użytkowy). Lokal mieszkalny to lokal przeznaczony na stały pobyt ludzi w celu zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych. De lege lata można ustanawiać odrębną własność lokalu we wszelkich typach budynków. Wymagane przez ustawodawcę warunki co do charakteru lokalu sprowadzają się do wymogu jego samodzielności,tak:

a) samodzielnym lokalem mieszkalnym jest wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych

b) samodzielnym lokalem użytkowym jest także taki lokal, który musi spełniać cechy samodzielności, by możliwe było ustanowienie jego odrębnej własności. Samodzielnośc jest więc pewnym faktem architektonicznym.

Do lokalu mogą przynależeć jako jego części składowe pomieszczenia, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal, a w szczególności: piwnica, strych, komórka, garaż - zwane dalej pomieszczeniami przynależnymi. Spełnienie warunku samodzielności stwierdza starosta w formie zaświadczenia.

W razie wyodrębnienia lokalu jego właścicielowi przysługuje udział w nieruchomości wspólnej. De lege lata nieruchomość wspólną stanowi grunt oraz część budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali. Udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali. Udział właściciela lokalu we współwłasności nieruchomości wspólnej, jest prawem związanym z własnością lokalu. Podobnie udział we współwłasności nieruchomości przypada właścicielowi nieruchomości ze względu na należące do niego nie wyodrębnione lokale.

15. Sposoby ustanowienia odrębnej własności lokalu

Samodzielność lokalu jako fakt architektoniczny nie decyduje o odrębnej własności lokalu. Powstaje dopiero w wyniku określonego zdarzenia, z którym ustawodawca wiąże prawny skutek odrębności. Zdarzeniami takimi są:

a) umowa (najczęściej stosowane rozwiązanie, szczególnie w trybie umowy zawieranej przez właściciela nieruchomości i nabywcę lokalu - w trybie sprzedaży, darowizny itp. Ustanowienie odrębnej własności lokali skarbowych i komunalnych odbywa się wyłącznie w trybie sprzedaży i następuje z zastosowaniem przepisów o gospodarce nieruchomościami. Ustanowienie odrębnej własności lokalu nastąpić także causa solvendi - w wykonaniu umowy zobowiązującej właściciela gruntu do wybudowania na tym gruncie domu oraz do ustanowiienia - po zakończeniu budowy - odrębnej własności lokali i przeniesienia tego prawa na drugą stronę umowy lub na inną wskazaną w umowie osobę - umowa developerska. Umowne ustanowienie odrębnej własności lokali może wreszcie nastapić dla zniesienia współwłasności. Dokonuje się podziału nieruchomości poprzez ustanowienie odrębnych lokali, zachowana zostaje współwłasność nieruchomości wspólnej. Umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu powinna być dokonana w formie aktu notarialnego, a do powstania tej własności niezbędny jest wpis do księgi wieczystej - wymaganie wpisu konstytutywnego. Umowa taka winna zawierać w szczególności rodzaj i położenie oraz powierzchnię lokalu oraz pomieszczeń przynależnych, po drugie wielkośc udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej.

b) jednostronna czynność prawna (właściciel nieruchomości może ustanowić odrębną własność lokalu dla siebie na mocy jednostronnej czynności prawnej, w tym przypadku obowiązują odpowiednio przepisy o ustanowieniu odrębnej własności lokalu w drodze umowy -> etap przygotowawczy do poźniejszego rozporządzenia lokalnem)

c) orzeczenie sądu znoszące współwłasność (gdy współwłaściciele nie decydują się na umowne zniesienie współwłasności - ustanowienie odrębnej własności lokalu oznacza podział nieruchomości. Podziału dokonuje się stosownie di kuczby sanidzuekbych lokali - sąd może upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do wykonania robót adaptacyjnych tymczasowo na jego koszt. Istnieje wymóg wpisu do księgi wieczystej)

16. Wspólnota mieszkaniowa - mała, duża, problem osobowości prawnej

Obok stosunku prawnorzeczowego jakim jest współwłasność nieruchomości wspólnej ustawa o własności lokali tworzy organizacyjny stosunek podmiotowy zachodzący pomiędzy właścicielami lokali, nazwany wspólnota mieszkaniową. Dokonano tego przede wszystkim z myslą o uregulowaniu problematyki zarządu nieruchomością wspólną.

Rozróżnia się:

- małą wspólnotę mieszkaniową - liczba lokali wyodrębnionych i lokali niewyodrębnionych, należących nadal do dotychczasowego właściciela nie jest większa niż siedem

- dużą wspólnota mieszkaniowa - liczba lokali wyodrębnionych i lokali niewyodrębnionych jest większa niż siedem.

Wspólnotę mieszkaniową stanowi ogół właścicieli, których lokale wchdozą w skład określonej nieruchomości. Wspólnota mieszkaniowa może babywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Przysługuje jej więc zdolnośc prawna i zdolność sądowa, na wzór osobowych spółek handlowych. Klasyfikuje się takie podmioty często jako ułomne osoby prawne, mówi się o nich także jako o jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, lecz posiadających zdolność prawną. Za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej odpowiada wspólnota mieszkaniowa bez ograniczeń, a każdy właściciel lokalu - w części odpowiadającej jego udziałowi w tej nieruchomości.

17. Zarząd nieruchomością wspólną - umowny, ustawowy, przymusowy

Są trzy rodzaje zarządu nieruchomością wspólną:

- umowny - właściciele lokali mogą w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali albo w umowie zawartej później w formie aktu notarialnego określić sposób zarządu nieruchomością wspólną, a w szczególności mogą powierzyć zarząd osobie fizycznej lub prawnej

- ustawowy - tutaj reguły są różnorodne, zależne od charakteru wspólnoty mieszkaniowej: w przypadku wspólnot małych mają zastosowanie przepisy Kodeksu Cywilnego i KPC o współwłasności; jeśli natomiast chodzi o duże wspólnoty mieszkaniowe to własciciele lokali są zobowiązani podjąć uchwałę o wyborze jednoosobowego lub wieloosobowego zarządu (zarząd przymusowy). Członkiem zarządu może być zarówno właścicel lokalu, jak i osoba nie należąca do grona właścicieli. Powołany zarząd jest organem wspólnoty mieszkaniowej, obok niego funkcjonuje też naczelny organ wspólnoty - ogół właścicieli. Zarząd kieruje sprawami wspólnoty mieszkaniowej i reprezentuje ją na zewnątrz oraz w stosunkach między wspólnotą a poszczególnymi właścicielami lokali. Czynności zwykłego zarządu podejmuje zarząd samodzielnie, do podjęcia przez zarząd czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest uchwała właścicieli lokali wyrażająca zgodę na dokonanie tej czynności. Uchwały właścicieli podejmowane są na zebraniu albo w drodze indywidualnego zbierania głosów przez zarząd, uchwała może być wynikiem głosów oddanych częściowo na zebraniu i częściowo zebranych. Uchwały zapadają według większości łosów, liczonej według wielkości udziałów.

18. Nabycie i utrata własności

Uwagi wstępne: Jako, że prawo własności jest instytucją interdyscyplinarną to zdarzeń cywilnoprawnych powodujących nabycie lub utratę prawa własności należy poszukiwać w obszarze pełnego ustawodawstwa. Należy wskazać przykłady: nacjonalizacja, wywłaszczenie (pr. administracyjne), przepadek rzeczy (pr. karne). Również w obszarze prawa cywilnego należy dostrzegać mnogość instrumentów nabycia własności - przeniesienie, dziedziczenie, zasiedzenie itp. Patrząc od strony mechanizmu, można mówić o:

- umowie przeniesienia własności (sprzedaż, zamiana, darowizna)
- nabyciu z mocy prawa (zasiedzenie i przypadki szczególne)

- nabyciu z mocy orzeczenia sądowego (chociażby orzeczenie o zniesieniu współwłasności)

- inne przypadki nabycia bądź utraty własności.

Tradycyjnie wraz z nabyciem własności rozważa się równolegle problematykę jej utraty. Utrata własności często wiąże się z nabyciem własnośći przez inną osobę. Nie w każdym przypadku mamy jednak do czynienia z przejściem własności z jednej osoby na drugą. Wyróżniamy bowiem:

- pierwotne nabycie własności (nabywca nie wywodzi swego prawa od innej osoby, lecz nabywa je niezależnie od czyichkolwiek uprawnień) - np. zawłaszczenie, zasiedzenie, wywłaszczenie

- pochodne nabycie własności (węzeł następstwa prawnego zachodzi wyłącznie przy nabyciu pochodnym) - może przybrać formy sukcesji singularnej (przeniesienie własności) lub uniwersalnej (dziedziczenie i inne przypadki) - obowiązuje do tego zasada nemo plus iuris in alienum transfere potest quam ipse habet - nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada.

19. Nabycie pierwotne i pochodne

pierwotne nabycie własności (nabywca nie wywodzi swego prawa od innej osoby, lecz nabywa je niezależnie od czyichkolwiek uprawnień) - np. zawłaszczenie, zasiedzenie, wywłaszczenie

pochodne nabycie własności (węzeł następstwa prawnego zachodzi wyłącznie przy nabyciu pochodnym) - może przybrać formy sukcesji singularnej (przeniesienie własności) lub uniwersalnej (dziedziczenie i inne przypadki) - obowiązuje do tego zasada nemo plus iuris in alienum transfere potest quam ipse habet - nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada. Konsekwencją nabycia pochodnego jest fakt, że prawo własności przysługuje nabywcy w takich granicach, w jakich przysługiwało jego poprzednikowi. Odmiennie przy nabyciu pierwotnym, dopiero przepis szczególny może utrzymać w mocy niektóre obciążenia

20. Przeniesienie własności rzeczy ruchomych i nieruchomości (forma, charakter czynności prawnej)

Przeniesienie własności zajmuje naczelne miejsce - termin ten oznacza przejście własności na podstawie umowy, nabyciem o charakterze pochodnym w wyniku zgodnych oświadczeń woli zbywcy i nabywcy. Generalnie biorąc przeniesienie własności następuje z różnej przyczyny prawnej:
- causa obligandi vel aquirendi (podstawą jest nabycie prawa lub innej korzyści przez dokonującego czynności)

- causa donandi (podstawą jest nieodpłatne przysporzenie)

- causa solvendi (zwolnienie się ze zobowiązania osoby dokonującej przysporzenie)

Służą temu różne typy umów: sprzedaży, zamiany, darowizny itp. - mają one charakter zobowiązujący. I tak:
Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu ją, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę;

Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy;

Przez umowę darowizny darczyńńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem jego majątku;

Mimo wszystko w polskim systemie prawnym - w ślad za systemem francuskim - przyjęto model umowy o podwójnym skutku: zobowiązująco-rozporządzającym - umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przenosi własność na nabywcę, chyba że:
- przepis szczczególny stanowi inaczej

- strony inaczej postanowiły

Odrzucono model niemiecki zakładający konieczność dokonania dwóch kolejnych czynności prawnych, a mianowicie zawierania najpierw umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, a następnie jej wykonaniu umowy rzeczowej - przenoszącej własność. Wydaje się, że ustawodawca dostosował się do wymagań praktyki obrotu. Szczególnie należy zaakcentować, że przeniesienie własności rzeczy oznaczonych co do tożsamości następuje solo consensu z chwilą zawarcia umowy, odmiennnie niż w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku nie jest konieczna konstytutywna czynność realna przeniesienia posiadania. Przypadek przepisu szczególnego wymagającego istnienia dwóch umów dostarcza art. 157 § 1 i 2 KC - formułuje on zakaz przeniesienia własności nieruchomości pod warunkiem, bądź z zastrzeżeniem terminu - stanowiąc jednocześnie - jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności. Następują więc dwie umowy - najpierw zobowiązująca a potem rozporządzająca. Drugi przykład dotyczy nieruchomości zabudowanej nabytej uprzednio od Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego - właściciel takiej nieruchomości może ją sprzedać osobie trzecie, tylko pod warunkiem, że monokratyczny organ gminy nie wykona prawa pierwokupu.

Odrębnie przedstawia się problematyka przeniesienia własności rzeczy oznaczonych co do gatunku i rzeczy przyszłych:
Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności sa rzeczy przyszłe.

Przez tą regulację czynność przeniesienia własności nabrała charakter czynności prawnej realnej. Nie ma tutaj jednak odstępstwa od zobowiązująco-rozporządzającego skutku umowy, nie wolno utożsamiać wymogu przeniesienia posiadania utożsamiać z wymaganiem zawarcia drugiej, wykonawczej umowy przenoszacej własność - następuje tu tylko przekształcenie umowy konsensualnej w realną. Przeniesienie rzeczy przyszłych i gatunkowych następuje z chwilą przeniesienia posiadania. Dlaczego tak zrobiono? Ponieważ przedmiotem własności może być tylko istniejąca rzecz zindywidualizowana, można zaciągnąć zobowiązanie co do rzeczy oznaczonych gatunkowo lub rzeczy przyszłych, lecz do ostatecznego przeniesienia własności potrzebne jest zindywidualizowanie istniejącej rzeczy.

Aby zamknąć problematykę kauzalności należy jeszcze odwołać się do konstrukcji rzeczowych umów przeniesienia własności zawieranych causa solvendi - dla wykonania zobowiązania do przeniesienia własności - jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu, z bezpodstawnego wzbogacenia lub innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.

Jest to zasada materialnej kauzalności. Gdyby zobowiązanie do przeniesienia własności nie istniało lub było nieważne, stwierdza się również nieważność umowy przenoszącej własność. Istnienie ważnego zobowiązania nakłada zaś na strony obowiązek zawarcia umowy przenoszącej własność - płynącego stąd roszczenia o ukształtowanie stosunku prawnego można dochodzić w trybie art. 64 KC [Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie]. Źródłami zobowiązania do przeniesienia własności mogą być:
- umowa zobowiązująca

- zapis

- bezpodstawne wzbogacenie

- inne zdarzenia

Nieruchomości

Zasady ogólne: Przeniesienie własności nieruchomości następuje wskutek umowy o podwójnym skutku. Teoretycznie może powstać problem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności „oznaczonych co do gatunku” nieruchomości budynkowych lub lokalowych, gdy zbywca posiada więcej takich nieruchomości. Trzeba jednak zauważyć, że niezbędne jest tu jednak zindywidualizowane oznaczenie konkretnej nieruchomości. Trzeba pamiętać, że nieruchomość może być przedmiotem umowy o wyłącznie obligacyjnym charakterze - potrzebna jest jednak potem druga umowa o charakterze rozporządzającym.

Zasady szczególne:

a) zakaz zastrzegania warunku i terminu - własnośc nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu - jeśli zaś umowa taka została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności. Zakaz ten wprowadzono ze względu na postulat jasności porządku prawnego w zakresie władztwa nad nieruchomościami.

Umowa z warunkiem lub terminem rodzi jedynie skutki obligacyjne, nie przenosząc prawa własności. Następuje tutaj wyłączenie ogólnej zasady zobowiązująco-rozporządzającego charakteru czynności prawnej przeniesienia własności. Zawara umowa obligacyjna zobowiązuje strony do zawarcia umowy przenoszącej własność - zobowiązanie podlega wykonaniu po ziszczeniu się warunku lub nadejściu terminu.

b) wymóg formy aktu notarialnego - umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, to samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości, zobowiązanie winno być w tym akcie wymienione - forma jest zastrzeżona pod rygorem nieważności. Przyczyny: kontrola państwowa obrotu nieruchomościami, słuzy interesom stron (dojrzały namysł), osoby trzecie mogą stwierdzić kto jest właścicielem nieruchomości. Trzeba zasygnalizować, że orzeczenie sądu na podstawie art. 64 KC w trybie przepisanym KPC zastępuje oświadczenia woli, a więc wymaganą formę aktu notarialnego, jako równorzędne formy traktuje się także czynności stron dokonywane w postępowaniu sądowym, a zawierające w swej treści oświadczenie woli przeniesienia własności nieruchomości (ugoda sądowa, ugoda przed sądem polubownym).

c) materialna i formalna kauzalność przeniesienia własności nieruchomości - przeniesienie własności causa solvendi - w znaczeniu materialnym kauzalność zawieranej umowy oznacza jej związanie z rzeczywiście istniejącym, ważnym zobowiązaniem do przeniesienia własności. Formalnym charakterem kauzy jest obowiązek odwołania się do wcześniej zawartej umowy zobowiązującej w treści aktu notarialnego.

d) wpis do księgi wieczystej - celem ustalenia stanu prawnego nieruchomości prowadzi się służące temu księgi wieczyste, niestety nie zrealizowano postulatu powszechności ksiąg wieczystych. Wiadomo też, że w księgach ujawnia się, po oznaczeniu nieruchomości, przede wszystkim prawo własności, a obok tego prawa związane z nieruchomością oraz prawa ją obciążające.

Wpis prawa własności do księgi jest obowiązkowy, właściciel jest zobowiązany do niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie swego prawa w księdze wieczystej, jeżeli osoba trzecia doznała szkody na skutek nieujawnienia prawa własności w księdze wieczystej, właściciel ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą na skutek niewykonania obowiązku bądź na skutek opieszałości w jego wykonaniu. (Jeśli akt notarialny obejmuje czynność przenoszacą własnośc nieruchomości, notariusz jest obowiązany zamieścić w tym akcie wniosek o dokonanie wpisu w księdze i przesłać z urzędu sądowi właściwemu w ciągu trzech dni wypis aktu)

Wpis prawa własności do księgi ma charakter deklaratoryjny, wyjątkiem jest wpis konstytutywny: jest tylko jeden taki przykład - odrębna własność budynków przysługująca wieczystemu użytkownikowi - chodzi o to, że jest związana z użytkowaniem wieczystym - a przeniesienie użytkowania wieczystego wymaga wpisu do księgi wieczystej. W innym kontekście pojawia się nam konstytutywny wymóg wpisu do księgi wieczystej, przy ustanawianiu odrębnej własności lokalu.

21. Kauzalność umowy przenoszącej własność; materialna - formalna

Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu, z bezpodstawnego wzbogacenia lub innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.

Materialna i formalna kauzalność przeniesienia własności nieruchomości - przeniesienie własności causa solvendi - w znaczeniu materialnym kauzalność zawieranej umowy oznacza jej związanie z rzeczywiście istniejącym, ważnym zobowiązaniem do przeniesienia własności. Formalnym charakterem kauzy jest obowiązek odwołania się do wcześniej zawartej umowy zobowiązującej w treści aktu notarialnego.

Źródłami zobowiązania do przeniesienia własności mogą być:
- umowa zobowiązująca

- zapis

- bezpodstawne wzbogacenie

- inne zdarzenia

22. Zasiedzenie rzeczy ruchomych i nieruchomości; przesłanki

Zasiedzenie

Jest jedna z instytucji „dawności”, instrument korekty stanu prawnorzeczowego w związku z długotrwałą niezgodnością pomiędzy rzeczywistem stanem posiadania a formalnym stanem własności. Przez zasiedzenie nabywa się:
- prawo własności (co nie ulega wątpliwości)

- prawo użytkowania wieczystego (tak doktryna i orzecznictwo - nabywa posiadacz w granicach użytkowania wieczystego gdy prawo to ustanowiono w sposób właściwy względem innej osoby)

- służebności gruntowe gdy polegają na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia

Jeśli chodzi o prawo własności to możliwe jest także:

- nabycie udziału we współwłasności

- nieruchomość gruntową nawet w częściach

- nieruchomość budynkową można nabyć tylko razem z prawem użytkowania wieczystego gruntu (gdyż jest to prawo związane); nie można nabyć przez zasiedzenie własności nieruchomości budynkowych, gdy odrębna własność budynku przysługuje rolniczej spółdzielni produkcyjnej

- nieruchomość lokalowa tylko w całości - nabycie przez zasiedzenie własności wiąże się z równoczesnym nabyciem udziału we współwłasności lub współużytkowaniu wieczystym gruntu.

Przesłanki zasiedzenia są oddzielne dla rzeczy ruchomych i nieruchomości:

a) rzeczy ruchome

- posiadanie samoistne

- ciągłość posiadania

- upływ terminu zasiedzenia - 3 lata

- ciągłe pozostawanie w dobrej wierze

b) nieruchomości:

- posiadanie samoistne [posiadacz samoistny - ten kto włada rzeczą jak właściciel, takie posiadanie które odpowiada treści prawa własności, nie może to byc posiadanie zależne!]

- ciągłość posiadania [posiadanie musi być nieprzerwane - KC formułuje domniemanie ciągłości posiadania, ponadto: niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania, a posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane - chodzi tu o przywrócenie posiadania w wyniku roszczenia posesoryjnego lub dozwolonej samopomocy]

- upływ terminu zasiedzenia - 20 lat gdy istniała dobra wiara w chwili nabycia posiadania ,termin 30 lat gdy posiadanie było w złej wierze - do biegu terminu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń. Terminem początkowym jest data nabycia posiadania. Chroni się małoletniego przeciwko któremu biegnie zasiedzenie - jego termin nie może się skończyć wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności przez małoletniego właściciela. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może zaliczyć do czasu swojego posiadania, czas posiadania swego poprzednika, chyba że działał w złej wierze (wtedy może doliczyć sobie ten czas tylko wtedy gdy łącznie obydwaj posiadali przynajmniej 30 lat)

- dobra wiara posiadacza - w dobrej wierze pozostaje posiadacz, który pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami, przeświadczeniu, że przysługuje mu prawo własności - mówimy o posiadaczu samoistnym. Dobrą wiarę wyłącza przeciwna wiedza, jak też niedołożenie należytej staranności - w złej wierze jest ten kto wie lub przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że nie przysługuje mu prawo własności - należy pamiętać o ustawowym domniemaniu dobrej wiary!

Skutki zasiedzenia:
- nabycie prawa własności ex lege z upływem terminu zasiedzenia, ze względów dowodowych potrzebne jest jednak formalne stwierdzenie nabycia własności - postępowanie nieprocesowe o stwierdzenie zasiedzenia - sąd bada przesłanki i wydaje deklaratoryjne postaowienie, stwierdzające nabycie własności przez zasiedzenie.

- jest to pierwotne nabycie prawa własności, niezależne od prawa poprzednika - jednak nie prowadzi do wygaśnięcia obciążeń własności

23. Połączenie, pomieszanie, przetworzenie

W przypadku, gdy łączy się ruchomość z nieruchomością tak, że rzecz ruchoma staje się jej częścią składową to obowiązuje zasada- superficies solo cedit (sadzenie drzew, budowa domu)

Przetworzenie rzeczy ruchomych - zależnie od nakładu pracy i dobrej wiary - ten kto stworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jjeżeli wartość naładu pracy jest większa od wartości materiałów. Jeżeli natomiast przetworzenie nastąpiło w złej wierze, lub wartość nakładu pracy jest mniejsza od wartości materiałów, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów.

Połączenie lub pomieszanie - gdy przywrócenie stanu poprzedniego związane byłoby z nadmiernymi trudnościami udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych - gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi.

24. Zawłaszeczenie

Zawłaszczenie niczyjej rzeczy ruchomej = objęcie w posiadanie samoistne rzeczy niczyjej, jest ono prawnie dopuszczalne. Ma dwa elementy: fizyczne zawładnięcie + intencja uzyskania własności.

Odrębnie prezentuje się problematyka zawłaszczenia roju pszczół :)))

Rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem trzech dni od dnia wyrojenia. Właścicielowi wolno w pościgu za rojem wejść na cudzy grunt, powinien jednak naprawić wynikłą stąd szkodę.
Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu niezajętym, właściciel może domagać się wydania roju za zwrotem kosztów. Natomiast jeżeli rój osiadł w cudzym ulu zajętym saje się on własnością tego, czyją własnością był rój, który w ulu się znajdował.

25. Przemilczenie

Z przemilczeniem łączy się problematyka znalezienia rzeczy. Zgubienie rzeczy przez właściciela nie uprawnia osób trzecich do jej zawłaszczenia (dlatego trzeba odróżnić zgubienie od porzucenia z zamiarem wyzbycia), nakazuje natomiast dochować obowiązków „uczciwego znalazcy” :

- niezwłoczne zawiadomienie o fakcie znalezienia osoby uprawnionej do odbioru rzeczy

- jeśli nie wie kto jest uprawniony do odbioru rzeczy albo nie zna miejsca jego zamieszkania, winien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy - jest nim STAROSTA

- pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi panstwowemu (gdy nie zostaną odebrane w ciągu roku od dnia wezwania przez właściwy organ albo gdy nie da się wezwać - 2 lat - to stają sie własnością Skarbu Państwa, inne zaś rzeczy znalezione (własność znalazcy po 1 lub 2 latach - PRZEMLICZENIE - tylko na żądanie tego organu

Znalazca może domagać się znaleźnego w wysokości 1/10 wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swoje roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej.

Nie stosuje się ww. zasad do rzeczy znalezionych w budynku publicznym i w środkach transportu publicznego - należy wtedy oddać rzecz zarządcy.

Skarb:

Jeżeli rzecz mająca znaczniejszą wartość naukową lub artystyczną została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca obowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu. Rzecz staje się własnością Skarbu Państwa, a znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie.

26. Zrzeczenie się prawa własności; ruchomości, nieruchomości

Zrzeczenie się jest jednostronną czynnością prawną rozporzadzającą. Zrzeczenie się własności nieruchomości następuje w formie aktu notarialnego. Nieruchomość, której właściciel się zrzekł, staje się własnością gminy, na obszarze której jest ona położona, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Nie ma w Polsce „nieruchomości niczyich”!

W odrębnym trybie moga zrzec się własności nieruchomości państwowe i samorzadowe osoby prawne - na rzecz bądź to Skarbu Państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego. W przypadku jst konieczna jest zgoda organu wykonawczego właściwej jednostki.

Porzucenie rzeczy ruchomej - właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze ją porzuci. Porzucona rzecz staje się rzeczą niczyją. Czynność porzucenia jest czynnością prawną o charakterze rozporządzającym, oświadczenie woli manifestuje się poprzez fakt porzucenia rzeczy w okolicznościach wskazujących na zamiar pozbycia się własności. W podobnym kontekście można oceniać dokonane przez właściciela zniszczenie rzeczy - wygasa tutaj prawo własności.

27. Nabycie własności rzeczy ruchomych od osoby nieuprawnionej

Wyróżniamy system rzymski: nemo plus iuris in alienum transfere potest, quam ipse habet - i jest on ogólną zasadą rządzącą przeniesieniem własności. Doznaje jednak ograniczeń dyktowanych potrzebą ochrony osób trzecich.

W świetle art 169 § 1 KC można skutecznie nabyć własność rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej, gdy nabywca działa w dobrej wierze, a zbywca włada rzeczą i wydaje ją nabywcy. Nabywca uzyskuje własność z chwilą wydania mu rzeczy; z chwilą objęcia jej w posiadanie.

Jeśli chodzi o rzeczy skradzione, zgubione lub w inny sposób utracone przez właściciela to w prawie niemieckim skuteczne nabycie takiej rzeczy jest niemożliwe, w Polsce mamy system windykacji ograniczonej, warunkami nabycia przez nabywcę rzeczy są:
- dobra wiara

- wydanie mu rzeczy przez zbywcę

- upływ 3 lat od daty kradzieży, zgubienia lub utraty rzeczy

(Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego)

Szczególnie ważny jest tutaj wymóg dobrej wiary, należy ją pojmować bardzo rygrystycznie - szczególnie, że samochodów nie kradną Ruscy, lecz czynią to właśnie Polacy ;)

28. Użytkowanie wieczyste, przedmiot, treść, powstanie, ustanie, związana z nim odrębna własność budynków (regulacja KC i ustawy o gospodarce nieruchomościami)

Przedmiot: grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego stanowią generalnie przedmiot użytkowania wieczystego, aby doprecyzować - chodzi o grunty skarbowe położone w granicach administracyjnych miast lub włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki. Tyle mówi KC, natomiast w ustawie o gospodarce nieruchomościami reguluje uniwersalnie obrót nieruchomościami stanowiącymi własność SP lub jednostek samorządu terytorialnego, z wyłączeniem nieruchomości rolnych SP. Na tle tej regulacji należy ocenić stosując regułę lex posterior derogat legi priori, że przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być wszelkie nieruchomości bez względu na geograficzne położenie, czy też przeznaczenie byleby tylko były gruntami skarbowymi bądź samorządowymi.

Ustanowienie: Procedura ustanowienia użytkowania wieczystego jest trójstopniowa.
I - wyłonienie nabywcy użytkowania wieczystego, w trybie przetargowym a wyjątkowo bez przetargu - wcześniej wyłaniano kontrahenta decyzją administracyjną. Obecnie podstawą zawarcia umowy jest protokół z przeprowadzonego przetargu. Ustalonemu w protokole nabywcy przysługuje roszczenie o zobowiązanie właściciela nieruchomości do jej oddania w użytkowanie wieczyste. Przetarg miał być sprawiedliwą formą doboru kontrahenta; przetarg ustny służy wyłonieniu nabywcy oferującego najwyższą cenę, pisemny - najkorzystniejszą ofertę.

II - zawarcie umowy, do umowy stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. Zawarcie umowy wymaga zatem zachowania pod rygorem nieważności formy aktu materialnego, do istotnych jej postanowień należy oznaczenie nieruchomości, sposobu korzystania z nieruchomości, gdy chodzi o grunt przeznaczony na zabudowę niezbędne jest oznaczenie terminów i rodzaju inwestycji. Do istotnych postanowień umowy należy także określenie terminu użytkowania wieczystego - zasadniczo jest to 99 lat - w przypadkach wyjątkowych ze względu na cel gospodarczy możliwe jest oddanie gruntu na czas krótszy - co najmniej lat 40. W ciagu ostatnich pięciu lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu wieczysty użytkownik może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od 40 do 99 lat. W końcu istotnym postanowieniem umowy jest określenie opłat z tytułu użytkowania wieczystego.

III - Trzecim etapem jest konstytutywny wpis do księgi wieczystej.

Treść użytkowania wieczystego: jest to prawo rzeczowe pośrednie między własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi, jest to prawo na rzeczy cudzej, zawiera jednak wiele walorów zbliżających je do prawa własności - w granicach określonych przez:
- ustawy

- zasady współżycia społecznego

- umowę o oddanie gruntu

użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób, w tych samych granicach może swoim prawem rozporządzać. Granice analogicznie jak w prawie własności, zastąpiono tylko społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa przez umowę, która konkretyzuje przeznaczenie gruntu Użytkowanie wieczyste jest prawem przechodnim i dziedzicznym, stosuje się odpowiednio przepisy KC dot. własności.

Odrębna własność budynków związana z użytkowaniem wieczystym: budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste stanowią własność użytkownika - to samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które użytkownik wieczysty nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. Własność użytkownika jest prawem związanym, gaśnie ona wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego.

Ustanie prawa użytkowania wieczystego:

- zasadniczo prawo wygasa z upływem zastrzeżonego terminu końcowego

- przed upływem terminu użytkowanie wieczyste może ulec rozwiązaniu, jeżeli wieczysty użytkownik korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie, szczególnie jeśli wbrew jej postanowieniom nie wzniósł określonych w niej budynków lub urzadzeń - realizacji tego służy roszczenie właściciela gruntu o rozwiązanie umowy - podlega ono zaspokojeniu w trybie oświadczenia woli użytkownika wieczystego, a w razie jego odmowy - w trybie orzeczenia sądowego

- umowne rozwiazanie przez strony umowy

- zrzeczenie się prawa użytkowania wieczystego

- konfuzja

- wywłaszczenie

W razie wygaśnięcia użytkowania wieczystego wskutek upływu okresu ustalonego w umowie albo na skutek rozwiązania umowy przed upływem tego okresu użytkownikowi wieczystemu przysługuje wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki i inne urzadzenia. Wynagrodzenie powinno być równe wartości tych budynków i urzadzeń określonej na dzień wygaśnięcia użytkowania wieczystego. Za budynki i urzadzenia wzniesione wbrew postanowieniom umowy wynagrodzenie nie przysługuje

29. Przepisy ogólne dotyczące ograniczonych praw rzeczowych - ustanawianie, wpisywanie do ksiąg wieczystych, pierwszeństwo

Ograniczone prawa rzeczowe są prawami na rzeczy cudzej, sfera władzy uprawnionego jest tym razem ograniczona do uprawnień, jakie są przyznane przez ustawodawcę w sposób pozytywny i wyczerpujący. (Nie to co otwarte prawo własności). Ograniczone prawa rzeczowe polegają na wykonywaniu niektórych uprawnień na cudzej rzeczy, przysługujących w zwykłych warunkach właścicielowi. Stanowią obciążenia prawa własności.

Przedmiot praw rzeczowych: zasadniczo rzeczy, lecz obok tego mogą występować inne prawa majątkowe (np. zastaw na prawach, hipoteka na użytkowaniu wieczystym)

Prawa ograniczone mogą mieć charaker samoistny (użytkowanie, służebności, spółdzielcze prawa do lokalu) bądź akcesoryjny (zastaw, hipoteka) - służą zabezpieczeniu wierzytelności

Powstanie ograniczonych praw rzeczowych:

- umowne powstanie prawa - przeważa, pozostałe formy dopuszcza się wyjątkowo - umowę taką zawierają właściciel obciążonej rzeczy i nabywca prawa - właściciel oświadcza swoją wolę obciążenia rzeczy poprzez ustanowienia oznaczonego prawa rzeczowego, a jego kontrahent oświadcza wolę nabycia ustanawianego prawa, w przypadku nieruchomości forma aktu notarialnego jest wymagana dla oświadczenia właściciela. Umowa określa rodzaj i treść ustanawianego prawa - nie można jedynie naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa rzeczowego - stronom nie wolno zmieniać ustawowej treści i charakteru właściwego prawa. Stronom pozostaje doprecyzowanie szczegółów. Do ustanawiania ograniczonych praw rzeczowych stosuje się przepisy o przenoszeniu własności, nie obowiązuje jednak zakaz zastrzegania warunku lub terminu co do nieruchomości. Nabycie ograniczonego prawa rzeczowego następuje solo consensu z mocy umowy zobowiązująco-rozporządzającej. Przepisy szczególne: ustanowienie zastawu - niezbędne jest realne wydanie rzeczy wierzycielowi, a do ustanowienia hipoteki wpis do księgi wieczystej. Tutaj także występuje zasada kauzalności (przyczynowości) - zmiana treści ograniczonych praw rzeczowych następuje także w drodze umowy, za zgodą osoby trzeciej, której może dotyczyć - zmiana taka nie może naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa.

- z mocy prawa - wyjątkowo, przykładem może być ograniczona możliwość zasiedzenia służebności - służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia - innym wyjątkiem jest zastaw ustawowy

- na mocy orzeczenia sądowego - konstytutywne orzeczenie mające charakter zdarzenia cywilnoprawnego - ustanawianie drogi koniecznej, czy służebności gruntowej niezbędnej z powodu przekroczenia granic gruntu sąsiedniego przy wznoszeniu budynku

- na mocy decyzji administracyjnej - odchodzi się od tego, jest jednak nadal możliwośc ograniczenia cudzego prawa własności w trybie wywłaszczenia - wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu lub ograniczeniu w dordze decyzji prawa własności, użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości.

Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych: gdy jedna rzecz obciążona jest kilkoma ograniczonymi prawami rzeczowymi tego samego lub odmiennego rodzaju powstaje czasem kolizja polegająca na tym, że wykonywanie jednego prawa odbywałoby się z uszczerbkiem dla innego. Uszczerbek może mieć charakter całkowity lub częściowy. W razie kolizji następuje potrzeba rozstrzygnięcia tej kontrowersji. Ustawa określa zaady pierwszeństwa wśród kolidujących ze soba ograniczonych praw rzeczowych - ustanawia hierarchię praw - a razem z tym swoistego rodzaju „kolejkę”. Szczegółowo wygląda to tak:

1) ujawnione w księdze wieczystej ograniczone prawo rzeczowe ma pierwszeństwo przed takim prawem nie ujawnionym w księdze - nie ma znaczenia czas ustanawiania praw;

2 o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczą się skutki dokonania wpisu - wpis ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu - o pierwszeństwie decyduje więc chwila złożenia wniosku o wpis

3) prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo

4) szczególną instytucją wieczystoksięgową jest zastrzeżenie pierwszeństwa dla innego prawa - ustanawiając ograniczone prawo rzeczowe, które ma być wpisane w księdze wieczystej, właściciel może zastrzec pierwszeństwo przed tym prawem lub równe z nim dla innego prawa, wpisanego do księgi wieczystej.

5) zasadą wynikającą z Kodeksu Cywilnego jest prior tempore potior iure - lepsze prawo jest prawo wcześniej ustanowione

Możliwa jest zmiana pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych, do zmiany pierwszeństwa potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwa, a tym czyje prawo ma je uzyskać. Jeśli choć jedno z praw jest ujawnione w księdze wieczystej to potrzebny jest też wpis do księgi wieczystej. Zmiana pierwszeństwa nie narusza praw mających pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe aniżeli prawo, które uzyskuje pierwszeństwo.

Wygaśnięcie następuje przez:

- zrzeczenie się

- konfuzję

- z upływem terminu

- przez śmierć uprawnionego

- niekiedy ex lege na skutek niewykonywania przez lat 10 (użytkowanie, służebności gruntowe)

- wywłaszczenie

30. Użytkowanie - przedmiot, treść, powstanie, ustanie

Powstanie: Następuje w trybie umownego ustanowienia prawa - umowa między właścicielem i przyszłym użytkownikiem, nie może być tutaj konstytutywnego orzeczenia sądu - inna sprawa to orzeczenie zastępujące oświadczenie woli z art. 64 KC. Treść takiej umowy: zgodne oświadczenie woli co do ustanowienia użytkowania, zgodna z bezwzględnymi przepisami prawa rzeczowego, obszar swobody dotyczy terminu końcowego, możność ustalenia odpłatności, zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy a wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części.

Przedmiot użytkowania: rzeczy, przede wszystkim nieruchomości - użytkowanie obciąża oznaczoną rzecz w całości rozciąga się na jej części składowe i w braku odmiennego postanowienia umownego na przynależności - wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części (w wypadku użytkowania w ramach dożywocia jest to zasada) - nawet jednak w tym wypadku PRAWO użytkowania obciąża całą nieruchomość. Zasadniczo przedmiotem są rzeczy niezużywalne i oznaczone co do tożsamości, są jednak odstępstwa - regulacja KC: jeżeli użytkowanie obejmuje pieniądze lub inne rzeczy oznaczone co do gatunku, użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem, po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki - jest to użytkowanie nieprawidłowe. Innym specyficznym przedmiotem użytkowania może być „zespół środków produkcji”. - jeżeli użytkowanie obejmuje określony zespół środków produkcji, użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi. Włączone w ten sposób składniki stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji - jeżeli użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony według oszacowania, użytkownik nabywa własność jego poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane, po ustaniu użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego rodzaju i tej samej wartości, chyba że inaczej zastrzeżono. Jest to dalsza odmiana użytkowania nieprawidłowego.

Szczególniejszą postacią użytkowania może być użytkowanie praw. Stosuje się tu odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy.

Treść prawa użytkowania: rzecz można obciążyć prawem do jej użytkowania i do pobierania pożytków - najbardziej obciąża prawo własności spośród praw rzeczowych. Użytkownik winien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki. Uprawnienie obejmuje:

- używanie rzeczy

- pobieranie pożytków cywilnych i naturalnych

- nie obejmuje innych dochodów z rzeczy

Po wygaśnięciu użytkowania użytkownik obowiązany jest zwrócić rzecz właścicielowi w takim stanie, w jakim powinna się znajdować stosownie do przepisów o użytkowaniu. Można wyłączyć pobieranie niektórych pożytków. Użytkowanie ma charakter osobisty - jest prawem niezbywalnym, użytkownik nie musi jednak swojego prawa wykonywać osobiście - może oddać rzecz osobie trzeciej do eksploatacji na podstawie obligacyjnego stosunku najmu, dzierżawy lub użyczenia.W stosunkach wzajemnych między użytkownikiem a właścicielem użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy - właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem (jeśli je poczynił może żądać ich zwrotu na podstawie prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia - tak samo jest gdy użytkownik dokonane nakładów co do których nie był zobowiązany) - użytkownik winien dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy, o potrzebie innych napraw i nakładów winien niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót.

Wygaśnięcie: zrzeczenie się, konfuzja, wskutek niewykonyania przez lat 10, użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią

31. Użytkowanie zorganizowanego zespołu środków produkcji, użytkowanie nieprawidłowe

omówione wyżej...

32. Służebność - treść, powstanie, ustanie

Służebności należą do najdawniej znanych ograniczeń własności. Obciążają nieruchomości - najczęściej występują w stosunkach sąsiedzkich. Służebność jest obciążeniem cudzej nieruchomości mającym na celu zwiększenie użyteczności innej nieruchomości albo też zaspokojenie określonych potrzeb oznaczonej osoby fizycznej. Na tym gruncie wyróżnia się:
- służebności gruntowe (przysługujące każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości)

- służebności osobiste (przysługujące osobie fizycznej)

Ustawa definiuje pojęcie służebności gruntowej: nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (władnącej) prawem, którego treść polega na tym, że:

- właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej (służebność czynna)

- właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań

- właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebności bierne). Służebność gruntowa jest prawem związanym z własnością nieruchomości władnącej, traktowana jest jako jej część składowa.

Podobnie: nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej.

Treść służebności:

a) działanie

b) powstrzymywanie się

c) znoszenie

Zakres służebności gruntowej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według zasad współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych - służebność winna być wykonywana w taki sposób, aby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej.

Powstanie służebności gruntowych: umowa - forma aktu notarialnego pod rygorem nieważności przy oświadczeniu woli właściciela, umowa zobowiązująco-rozporządzająca, lub gdy causa solvendi to uzależnione to od istnienia poprzedniego zobowiązania;

zasiedzenie - służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia - przepisy o nabyciu własności stosuje się odpowiednio; na tle tego należy podkreślić, że posiadaczem służebności jest ten kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności;

szczególny sposób ustanowienia służebności drogi koniecznej - umowa bądź orzeczenie sądowego;

orzeczenie sądowe - w przypadku służebności budynkowej, zniesienia współwłasności, służebności drogowe;

decyzja administracyjna (np. decyzja wywłaszczeniowa)

Wygaśnięcie służebności gruntowej: zrzeczenie się, konfuzja, niewykonywanie przez lat 10, orzeczenie sądowe (gdy służebność wskutek zmiany stosunków stała się dla niego szczeólnie uciążliwa, a nie jest konieczna dla prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem / jeżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomosci władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności bez wynagrodzenia), decyzja administracyjna (wywłaszczeniowa).

Szczególne unormowania dot. służebności osobistych:

- niezbywalne

- niedziedziczne

- wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego

- stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych

33. Służebność drogi koniecznej

Służebność drogi koniecznej - jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej - przysługuje mu więc roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej. Dostęp nieodpowiedni to np. droga zbyt długa, stwarzające niebezpieczeństwo w ruchu drogowym wyjście z drogi itp. Przeprowadzenie drogi następuje z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Podobne roszczenie przysługuje posiadaczowi samoistnemu, lecz w tym przypadku nie będzie to służebność gruntowa lecz osobista. Sposób ustanowienia służebności drogi koniecznej - umowa bądź orzeczenie sądowego

34. Służebność budynkowa

Możliwość ustanowienia służebności w stosunkach sąsiedzkich pojawia się jeszcze w razie przekroczenia granicy gruntu sąsiedniego przy wznoszeniu budynku pod warunkiem, że nastąpiło to bez winy umyślnej - wtedy właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. Może on żądać albo stosownego wynagrodzenia za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej, albo wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej części która na skutek budowy straciła dla niedo znaczenie gospodarcze. Specyficzną rzeczą jest to, że roszczenie o ustanowienie służebności służy w tym przypadku właścicielowi

34b. Służebność przesyłu

Zgodnie z nowym przepisem art. 305[1] Kodeksu cywilnego: nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania bądź odprowadzania płynów, pary gazy, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Przepis ten konstruuje więc definicję służebności przesyłu.

Służebność ta będzie mogła być ustanowiona umownie. Będzie też mogła być ustanowiona za odpowiednim wynagrodzeniem.

Ustawa wprowadza także zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego (w zakresie postępowania co do ustanowienia służebności przesyłu), w ustawie o księgach wieczystych i hipotece (co do ujawnienia w księgach wieczystych służebności przesyłu) oraz w ustawie prawo upadłościowe i naprawcze.

35. Zastaw zwykły - przedmiot, treść, powstanie, ustanie, akcesoryjny charakter względem wierzytelności

Istotą stosunku zobowiązaniowego jest to, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien je spełnić. W ślad za tym dłużnik ponosi odpowiedzialność osobistą za obciążający go dług. Celem zagwarantowania wypłacalności dłużnika wprowadzono na gruncie prawa cywilnego szereg zabezpieczeń. Pośród nich rozróżniamy zabezpieczenia osobiste i zabezpieczenia rzeczowe. Osobiste charakteryzują się tym, że obok dłużnika głównego odpowiedzialności osobistą całym swym majątkiem ponosi dłużnik dodatkowy. W przypadku zabezpieczeń rzeczowych chodzi o odpowiedzialność określoną rzeczą właściciela tej rzeczy. Wśród prawnorzeczowych środków zabezpieczenia wierzytelności prym wiodą zastaw i hipoteka (inne to np. kaucja, blokada środków pieniężnych, prawo zatrzymania, przewłaszczenie na zabezpieczenie, zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej). Funkcja prawa zastawu - celem zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności mozna rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Ustanowienie zastawu: na drodze realnej umowy między właścicielem a wierzycielem, jednak gdy rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa. Rzecz można wydać wierzycielowi bądź osobie trzeciej na którą strony się zgodziły. Strony tej umowy to zastawca (właściciel obciążonej rzeczy) oraz zastawnik (wierzyciel). Zastaw może być w zbiegu z odpowiedzialnością osobistą dłużnika dodatkowego lub może być ustanowiony przez osobe trzecią. W zawieranej umowie określa się przedmiot zastawu oraz zabezpieczaną wierzytelność. Odmiennie kształtuje się sprawa zastawu rejestrowego - tam wymagana jest umowa i wpis do rejestru zastawów (bez czynności wydania rzeczy). Mamy też czasem zastaw ustawowy - powstający ex lege na podstawie szczególnego przepisu ustawy. Inną szczególną formą zastawu jest zastaw skarbowy powstający z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych prowadzonych przez urzędy skarbowe.

Przedmiot zastawu: Przedmiotem zastawu są zasadniczo rzeczy ruchome - pojedyncze rzeczy oznaczone co do tożsamości. Obok rzeczy ruchomych przedmiotem mogą być także prawa, jeżeli są zbywalne (akcje, obligacje).

Akcesoryjny charakter zastawu: prawo zastawu ma charakter akcesoryjny w stosunku do zabezpieczonej wierzytelności, służy bowiem do zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności - nie może zatem istnieć bez takiej wierzytelności - wyjątek dotyczy zawarcia umowy zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. Jednakże również w tym przypadku zaspokojenie z rzeczy oddanej w zastaw może nastapić dopiero wraz z późniejsza konkretyzacją powstałej, oznaczonej wierzytelności. Konsekwencją akcesoryjnego charakteru zastawu jest fakt, że przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. W razie przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem zastawu zastaw wygasa. Natomiast sam zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza. Podobnie jest w przypadku zastawu rejestrowego.

Treść prawa zastawu: ograniczone prawo rzeczowe, cel to zabezpieczenie wierzytelności - celem zabezpieczenia wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeńtwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych którym przysługuje z mocy ustawy pierwszeństwo szczególne. Możliwe jest więc zaspokojenie się zastawnika z określonej rzeczy ruchomej z dwoma przywilejami:

- nie szkodzi wierzycielowi zmiana osoby właściciela

- wierzyciel może się zaspokoić z obciążonej rzeczy z pierwszeństwem przed wierzycielami osobisymi właściciela rzeczy. Może zatem właściciel rzeczy bez uszczerbku dla wierzyciela rozporządzać swoim prawem.

Wygaśnięcie:

- zrzeczenie się

- konfuzja

- wygaśnięcie wierzytelności (związane z akcesoryjnością)

- przeniesienie wierzytelności z wyłączeniem zastawu

- gdy zastawnik zwróci rzecz zastawcy zastaw wygasa

36. Zaspokojenie zastawnika, pobieranie pożytków, sądowe postępowanie egzekucyjne

Tryb zaspokajania wierzyciela reguluje ustawodawca przepisami rangi iuris cogentis w zakresie zastawu zwykłego, a przepisami względnie obowiązującymi w zakresie zastawu rejestrowego. Według właściwego przepisu dot. zastawu umownego zwykłego zaspokoenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, jest to odesłanie do reguł KPC odnośnych postępowania egzekucyjnego. Zasadniczo więc zaspokojenie wierzyciela odbywa się w trybie postępowania egzekucjnego. Jedynie jeżeli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien w braku odmiennej umowy pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Istnieje zatem ta pośrednia droga do zaspokojenia wierzyciela. Po wygaśnięciu zasawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek. Wracajac do postępowania egzekucyjnego:

- egzekucję prowadzi komornik sądowy - po zajęciu rzeczy, dokonuje on sprzedaży przeważnie w drodze licytacyjnej, sporządza plan podziału uzyskanej sumy i stosownie do niego zaspokaja wierzycieli (należy pamiętać że zastawnikowi przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej)

- podstawę egzekucji stanowi tytuł wykonawczy - jest nim tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności - przeważnie bedzie to wyrok sądowy, niezbędne więc będzie dochodzenie raszczenia przed właściwym sądem powszechnym - od zastawcy niebędącego dłużnikiem osobistym, z ograniczeniem odpowiedzialności do egzekucji z oznaczonej rzeczy będącej przedmiotem zastawu. Sąd winien wydać wyrok zasądzający, ze wskazaniem istniejącego ograniczenia rzeczowego odpowiedzialności zastawcy. Zastawca jest bowiem dłużnikiem rzeczowym.

- zastawnik może dochodzićzaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z przepisów prawa spadkowego

- przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej

37. Zastaw rejestrowy - przedmiot, powstanie, ustanie

Szczególną odmianą zastawu umownego stanowi zastaw rejestrowy. Do 1996 roku funkcjonował wyłącznie rejestrowy zastaw bankowy - mianowicie celem zabezpieczenia udzielonych przez bank kredytów można było ustanowić na rzecz banku zastaw na rzeczach ruchomych zastawcy z pozostawieniem ich w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej. Umowę taką zawierano pod rygorem nieważności na piśmie i wpisywano ją do rejestru zastawów prowadzonego przez bank. Zastaw powstawał z chwilą wpisu umowy do rejestru.

Sytuacja uległa zmianie z momentem wejścia w życiue ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Obecnie zastaw rejestrowy może być ustanowiony dla zabezpieczenia wierzytelności:
- Skarbu Państwa i innej państwowej osoby prawnej

- jednostki samorządu terytorialnego, związku jednostek samorządu terytorialnego i innej gminnej, powiatowej i wojewódzkiej osoby prawnej

- banku krajowego

- banku zagranicznego

- osoby prawnej, której celem określonym w ustawie jest udzielanie pożyczek i kredytów

- międzynarodowej organizacji finansowej, której członkiem jest RP

- innego podmiotu gospodarczego prowadzącego działalność gospodarczą na terytorium RP

- posiadaczy obligacji oraz innych papierów dłużnych wyemitowanych na podstawie odpowiednich aktów prawnych obowiązujących w krajach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

Powstanie: Do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest umowa między zastawcą a zastawnikiem oraz wpis do rejestru zastawów. Umowa taka pod rygorem nieważności winna być zawarta na piśmie, a rzeczy obciążone zastawem rejestrowym mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej wskazanej w umowie.. Rejestr zastawów prowadzą sądy gospodarcze (sądy rejonowe, które mają siedzibę w miastach będących siedzibą wojewodów i obejmują swoją właściwością obszar województwa). Ustanowienie zastawu rejestrowego nie wymaga czynności realnej.

Przedmiot: przedmiotem zastawu mogą być rzeczy ruchome, z wyjątkiem statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego, a także prawa majątkowe, jeżeli są zbywalne. W szczególności zastawem takim można w szczególności obciążyć:

- rzeczy oznaczone co do tożsamości

- rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określona zosanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku

- zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą

- wierzytelności

- prawa na dobrach niematerialnych

- prawa z papierów wartościowych.

Ustanie:

- przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym na podmiot nieuprawniony do zabezpieczenia wierzytelności tego rodzaju zastawem

- wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym pociąga za sobą wygaśnięcie tego zastawu, chyba że umowa zastawnicza stanowi inaczej

- wykreślenie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów

38. Postanowienia umowy ustanawiającej zastaw rejestrowy

Umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego (umowa zastawnicza) powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie. Umowa zastawnicza powinna określać co najmniej:

1) datę zawarcia umowy,

2) imię i nazwisko (nazwę) oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, jeżeli nie jest on zastawcą,

3) przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właściwościom,

4) wierzytelność zabezpieczoną zastawem - przez oznaczenie jej wysokości oraz stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika, lub najwyższą sumę zabezpieczenia, jeżeli zabezpieczana jest wierzytelność przyszła lub warunkowa o wysokości nie ustalonej w chwili zawarcia umowy zastawniczej.

Oprócz tego ustawa pozostawia stronom znaczną wolność w kształtowaniu stosunku zastawu rejestrowego - daje możliwość formułowania różnorakiego charakteru zastrzeżeń, m.in. dotyczących:

- zakazu zbycia rzeczy obciążonej zastawem lub jej obciążenia

- szereg zastrzeżeń dotyczących zaspokojenia się zastawnika (m.in przejęcie na własność przedmiotu zastawu, sprzedaż przedmiotu zastawu w trybie przetargu publicznego, wydzierżawienie przedsiębiorstwa, zaspokojenie poprzez pobieranie dochodów z przedsiębiorstwa w którego skład wchodzi rzecz obciążona)

- możliwość umownego wyłączenia akcesoryjności zastawu rejestrowego

39. Podmioty mogące zabezpieczać swoje wierzytelności zastawem rejestrowym

Obecnie zastaw rejestrowy może być ustanowiony dla zabezpieczenia wierzytelności:
- Skarbu Państwa i innej państwowej osoby prawnej

- jednostki samorządu terytorialnego, związku jednostek samorządu terytorialnego i innej gminnej, powiatowej i wojewódzkiej osoby prawnej

- banku krajowego

- banku zagranicznego

- osoby prawnej, której celem określonym w ustawie jest udzielanie pożyczek i kredytów

- międzynarodowej organizacji finansowej, której członkiem jest RP

- innego podmiotu gospodarczego prowadzącego działalność gospodarczą na terytorium RP

- posiadaczy obligacji oraz innych papierów dłużnych wyemitowanych na podstawie odpowiednich aktów prawnych obowiązujących w krajach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

40. Skutki nabycia przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym

Zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego powoduje wygaśnięcie tego zastawu, jeżeli:

1) nabywca nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o istnieniu zastawu rejestrowego w chwili wydania mu rzeczy lub przejścia na niego prawa obciążonego zastawem rejestrowym albo

2) rzecz obciążoną zastawem rejestrowym zalicza się do rzeczy zbywanych zwykle w zakresie działalności gospodarczej zastawcy i rzecz ta została wydana nabywcy, chyba że nabywca nabył rzecz w celu pokrzywdzenia zastawnika.

W każdym innym przypadku zastaw ten nadal obciąża rzecz.

41. Możliwość zastrzeżenia niedopuszczalności zbycia przez zastawcę przedmiotu obciążonego zastawem

Taka możliwość nie istnieje w stosunku do zastawu zwykłego. Nieważne jest zastrzeżenie umowne przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu. Trzeba jednak pamiętać, że w związku z akcesoryjnością zastawu rzecz mimo, że zmieni właściciela nadal będzie obciążona. Odmiennie uregulowano to zagadnienie w przypadku zastawu rejestrowego. W umowie zastawniczej dopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że przed wygaśnięciem zastawu rejestrowego nie dokona zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu. Zbycie lub obciążenie przedmiotu zastawu rejestrowego, dokonane wbrew zastrzeżeniu, o którym mowa, jest ważne, jeżeli osoba, na której rzecz zastawca dokonał zbycia lub obciążenia, nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć o tym zastrzeżeniu w chwili zawarcia umowy z zastawcą.

W razie zbycia lub obciążenia przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym wbrew zastrzeżeniu, o, zastawnik może żądać natychmiastowego zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej tym zastawem.

42. Połączenie obciążonych przedmiotów ze sobą lub z nieruchomością

Obciążenie rzeczy zastawem rejestrowym pozostaje w mocy bez względu na zmiany, którym może ona ulegać w toku przetwarzania, a w razie połączenia lub pomieszania rzeczy obciążonej z innymi rzeczami ruchomymi w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, zastaw rejestrowy obciąża całość rzeczy połączonych lub pomieszanych.

Jeżeli rzeczy połączone lub pomieszane były obciążone zastawami rejestrowymi, zastawy te pozostają w mocy i obciążają całość rzeczy połączonych lub pomieszanych, a o pierwszeństwie tych zastawów rozstrzyga się zgodnie z art. 16 uoZastRej ( Jeżeli ten sam przedmiot jest obciążony więcej niż jednym zastawem rejestrowym, o pierwszeństwie tych zastawów rozstrzyga dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów)

Jeżeli rzecz ruchoma obciążona zastawem rejestrowym stała się częścią składową nieruchomości, zastaw rejestrowy wygasa. W takim przypadku , zastawnik może żądać od właściciela nieruchomości ustanowienia hipoteki na tej nieruchomości do wysokości wartości rzeczy przyłączonej.Na wniosek zastawnika sąd prowadzący księgę wieczystą wpisuje ostrzeżenie o wytoczonym powództwie o ustanowienie hipoteki.

43. Umowne wyłączenie akcesoryjności zastawu rejestrowego

Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym pociąga za sobą wygaśnięcie tego zastawu, chyba że umowa zastawnicza stanowi inaczej.

44. Sposoby zaspokojenia się zastawnika z przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym

Zaspokojenie zastawnika z przedmiotów obciążonych zastawem rejestrowym następuje w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego, o ile przepisy ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów nie stanowią inaczej. Mamy tutaj do czynienia z przepisami iuris dispositivi.

Umowa zastawnicza może przewidywać zaspokojenie zastawnika przez przejęcie przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, jeżeli:

1) zastaw rejestrowy ustanowiony został na papierach wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, a Komisja Papierów Wartościowych wyraziła zgodę na takie przejęcie i określiła warunki przejęcia,

2) przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym,

3) przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy, których wartość została ściśle oznaczona w umowie zastawniczej.

Umowa zastawnicza może przewidywać również, że zaspokojenie zastawnika nastąpi przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego, który przeprowadzi notariusz lub komornik w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku o dokonanie sprzedaż

Można także w umowie zastawniczej postanowić, że wierzytelność zastawnika będzie zaspokajana z dochodu, jaki przynosi przedsiębiorstwo zastawcy, w skład którego wchodzi przedmiot zastawu rejestrowego.

Można wreszcie postanowić w umowie zastawniczej, że przedsiębiorstwo zastawcy zostanie wydzierżawione w celu zaspokojenia wierzytelności zastawnika z należnego czynszu dzierżawnego.

45. Rejestr zastawów

Rejestr zastawów prowadzą sądy rejonowe (sądy gospodarcze), które mają siedzibę w miastach będących siedzibą województw i obejmują swoją właściwością obszar województwa. Sądem miejscowo właściwym dla dokonania wpisu jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania (siedziba) zastawcy.Sąd, który dokonał wpisu zastawu rejestrowego do rejestru zastawów, pozostaje właściwy dla dokonania dalszych wpisów dotyczących tego zastawu.

Do postępowania rejestrowego stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów.

Rejestr zastawów, wraz z dokumentami złożonymi do rejestru, jest jawny.

Odpisy z rejestru zastawów, stanowiące dowód wpisu, a także zaświadczenia o braku wpisu zastawcy lub przedmiotu zastawu wydawane są na wniosek każdego, kto tego zażąda.

Od dnia dokonania wpisu w rejestrze zastawów nikt nie może zasłaniać się nieznajomością danych ujawnionych w rejestrze, chyba że mimo zachowania należytej staranności nie mógł o nich wiedzieć.

Wobec osób trzecich działających w dobrej wierze zastawca oraz zastawnik nie mogą się zasłaniać zarzutem nieprawdziwości danych w rejestrze, chyba że wpis nastąpił niezgodnie z wnioskiem, a zastawca lub zastawnik wystąpił niezwłocznie z wnioskiem o sprostowanie, uzupełnienie lub wykreślenie wpisu.

Sprawy o wpis do rejestru zastawów rozpoznaje się na posiedzeniu niejawnym; sąd może zarządzić wyznaczenie rozprawy.

Sąd wydaje orzeczenia w formie postanowienia.

Od postanowienia w przedmiocie wpisu zastawu rejestrowego do rejestru zastawów oraz jego wykreślenia przysługuje apelacja.

46. Hipoteka -- przedmiot, treść, powstanie, ustanie

Powstanie: Hipoteka umowna - zasadniczo źródłem hipoteki jest umowa, zawierają ją wierzyciel i właściciel obciążonej nieruchomości (w przypadkach określonych ustawą o księgach wieczystych i hipotece w roli dłużnika hipotecznego może być osoba, której przysługuje inne prawo niż własność nieruchomości), którzy stają się wierzycielem hipotecznym i dłużnikiem hipotecznym. Podobnie jak w zastawie, hipotekę można ustanowić na zabezpieczenie cudzego długu - dłużnik hipoteczny odpowiada rzeczowo. Może też nastąpić zbieg różnorodzajowej odpowiedzialności. Według ogólnych zasad, oświadczenie właściciela obciążonej nieruchomości wymagane jest w formie aktu notarialnego, oświadczenie wierzyciela może być złożone w dowolny sposób (np. wniosek o dokonanie wpisu hipoteki do księgi wieczystej można traktować jako takie dorozumiane oświadczenie woli). W praktyce oświadczenia są składane w jednym akcie. W umowie należy określić zabezpieczoną wierzytelność, ze wskazaniem jej wysokości, a w przypadku hipoteki kaucyjnej przynajmniej dokonać oznaczenia najwyższej sumy zabezpieczenia.

Dodatkowo do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. Ma on charakter konstytutywny.

Hipoteka przymusowa - w określonych ustawą przypadkach hipoteka może powstać i zostać wpisana do księgi wieczystej na wniosek wierzyciela nawet bez wyrażonej w umowie zgody właściciela nieruchomości na obciążenie jego prawa. Wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Ponadto można uzyskać hipotekę przymusową kaucyjną na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, postanowienia prokuratora, na mocy przepisów szczególnych, na podstawie decyzji nawet nieostatecznej, albo zarządzenia zabezpieczenia dokonanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Odrębnie wyróżnia się skarbową hipotekę przymusową - mianowicie Skarbowi Państwa i jednostce samorządu teryotrialnego przysługuje hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań podatkowych, a także z tytułu zaległości podatkowych i odsetek - jest hipoteką przymusową powstającą przez wpis do księgi wieczystej (ordynacja podatkowa). Hipoteka przymusowa służy zabezpieczeniu egzekucji wierzytelności, ustanawia się ją na podstawie tytułu wykonawczego (najczęściej wykonalne orzeczenie sądu, wyroki sądu polubownego i inne podlegające z mocy ustawy wykonaniu akty). Hipoteka przymusowa może być również ustanowiona tymczasowo w ramach postępowania zabezpieczającego, celem zabezpieczenia roszczeń pieniężnych - jest to hipoteka o charakterze kaucyjnej.

Przedmiot: Zasadniczo przedmiotem hipoteki są nieruchomości, ściśle mówiąc prawo własności nieruchomości. Równocześnie sygnalizuje się, że hipoteką mogą być również obciążone prawa podmiotowe określone w ustawie o księgach wieczystych i hipotece. Szczegóły:

- hipoteka na nieruchomości - przede wszystkim hipoteka stanowi obciążenie prawa własności nieruchomości - każdy rodzaj nieruchomości dla którego założono księgi wieczyste (oprócz nieruchomości budynkowej rolniczych spółdzielni produkcyjnych związanych z użytkowaniem gruntu)

- hipoteka łączna - zasadniczo przedmiotem jest jedna, oznaczona nieruchomość, jednak w pewnych wypadkach dopuszcza się hipotekę łączną - powstaje ex lege w razie podziału nieruchomości obciążonej, istnieje też możliwość ustanowienia umownej hipoteki łącznej, nie można natomiast obciążyć kilku nieruchomości hipoteką przymusową, o ile ustawa nie stanowi inaczej - chyba że nieruchomości te są już obciążone inną hipoteką łączną albo stanowią własność dłużników solidarnych

- hipoteka na udziale we współwłasności - część ułamkowa (idealna) nieruchomości może być obciążona hipoteką, jeżeli stanowi udział współwłaściciela - nie można obciążyć hipoteką udziału we współwłasności łącznej, nie można też obciążyć hipoteką ułamkowej części nieruchomości gdy nie ma stosunku współwłasności

- hipoteka na użytkowaniu wieczystym - przedmiotem hipoteki może być także użytkowanie wieczyste, hipoteka rozciąga się na budynki i inne urządzenia stanowiące własność użytkownika wieczystego

- hipoteka na spółdzielczych prawach do lokalu - przedmiotem hipoteki może być także własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

- subintabulat - hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką

Problematyka zakresu hipoteki: rozciąga się na części składowe, nawet te odłączone od nieruchomości, lecz na niej pozostające, chyba że są zbyte w granicach prawidłowej gospoadrki a umowa zbycia jest stwierdzona pismem z datą urzędowo poświadczoną. Jeśli chodzi o przynależności to bezwzględnie należą one do hipoteki

Charakter wierzytelności zabezpieczonych hipoteką - wyłącznie wierzytelności pieniężne, wyrażone tylko w oznaczonej sumie pieniężnej w pieniądzu polskim (poza wyjątkami z prawa dewizowego). Hipotekę realuzuje się wg. wartości nominalnej zabezpieczonej wierzytelności. Troche wyjątkowo od tego rodzi się hipoteka kaucyjna - polega ona na tym, że wierzytelności o nieustalonej wysokości mogą być zabezpieczone hipoteką do oznaczonej sumy najwyższej. (stosuje się ją do zabezpieczenia wierzytelności nie objętych hipoteką zwykłą, wierzytelności z dokumentów zbywanych przez indos, także jako hipoteka przymusowa tymczasowa.

Treść: Hipoteka jest ograniczonym - akcesoryjnym prawem rzeczowym - celem zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości, bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Nie uprawnia się wierzyciela do posiadania i korzystania z nieruchomości. Właściciel zachowuje do czasu egzekucji, wszelkie upawnienia składające się na treść prawa własności. Szczególnie należy podkreślić, że może rozporządzać swoim prawem - niedopuszczalne jest zastrzeżenie umowne, które nie dopuszczało by rozporządzania nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki.

Ustanie: Zrzeczenie się (wymaga wykreślenia hipoteki), konfuzja, wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczanej(zgodnie z zasadą akcesoryjności),

w razie wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej bez ważnej podstawy prawnej hipoteka wygasa po upływie 10 lat,

gdy wierzytelność jest wymagalna, w razie zwłoki wierzyciela lub też trudności w jego zaspokojeniu hipoteka wygasa, jeżeli właściciel nieruchomości złoży zabezpieczoną kwotę do depozytu sądowego, zrzekając się uprawnienia do odebrania jej z powrotem

47. Rodzaje hipoteki

jw.

48. Ochrona hipoteki

Do hipoteki trudno zastosować ogólny przepis KC ustanawiający zasadę, że do ochrony ograniczonych praw rzeczowych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności. Hipoteka nie wiąże się bowiem z posiadaniem i korzystaniem z nieruchomości. Nie zagrażają więc jej działania osób trzecich wymagające uruchomienia roszczeń windykacyjnego albo negatoryjnego. Zachodzi więc potrzeba ochrony stanu zabezpieczenia hipotecznego. Na podstawie ustawy o księgach wieczystych i hipotece:
Jeżeli właściciel lub osoba trzecia oddziałuje na nieruchomość w taki sposób, że może to pociągać za sobą zminiejszenie jej wartości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki, wierzyciel może żądać zaniechania takich działań.

Oraz: Jeżeli wskutek okoliczności, za które odpowiada właściciel, wartość nieruchomości uległa zmniejszeniu w stopniu naruszającym bezpieczeństwo hipoteki, wierzyciel może wyznaczyć właścicielowi odpowiedni termin do przywrócenie nieruchomości do stanu poprzedniego albo do ustanowienia dostatecznego zabezpieczenia dodatkowego. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu wierzciel może żądać niezwłocznego zaspokojenia z nieruchomości obciążonej.

Jeżeli zmniejszenie wartości nieruchomości naruszające bezpieczeństwo hipoteki nastąpiło na skutek okoliczności, za które właściciel nie odpowiada, hipoteka obejmuje przysługujące właścicielowi roszczenie o naprawienie szkody.

49. Zaspokojenie się z obciążonego przedmiotu/prawa

Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego następuje generalnie według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, chyba że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny. Podstawą egzekucji będzie tytuł wykonawczy - tytuł egzekucyjny którym jest najczęściej wykonalny wyrok sądowy lub akt notaralny, w którym dłużnik poddał się egzekucji, bądź bankowy tytuł egzekucyjny. W większości przypadków konieczne będzie dochodzenie przed sądem zabezpieczonego roszczenia. Jeżeli właściciel obciążonej nieruchomości nie ponosi odpowiedzialności osobistej, sąd zastrzega w wyroku ograniczenie jego odpowiedzialności do oznaczonej nieruchomości. Wydaje wyrok zasądzający roszczenie. Właściciel obciążonej nieruchomości jest dłużnikiem rzeczowym.

W toku procesu wierzyciel hipoteczny korzysta z kapitalnych uprawnień dowodowych:
- domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej z istniejącym stanem prawnym obejmuje także wierzytelność zabezpieczoną hipoteką (co nie dotyczy wierzytelności kaucyjnej)

- można dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego

- przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej.

Należy jeszcze powiedzieć, że zaspokojenie wierzyciela hipotecznego może również nastąpić w toku egzekucji wszczętej z wniosku innego wierzyciela; osobistego lub hipotecznego.

50. Księgi wieczyste - zasada jawności formalnej, materialnej, domniemanie prawdziwości wpisu

Bezwzględny charakter praw rzeczowych wymaga ich jawności. Skuteczność praw rzeczowych zależy od wiedzy osób trzecich o istnieniu prawa. Oprócz funkcji prawomanifestującej posiadania dla nieruchomości zastrzeżono metodę wpisu do księgi wieczystej. Księgi wieczyste są szczególnego rodzaju urzędowymi rejestrami publicznymi. Według UOKW księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Mają one charakter przedmiotowy, a nie podmiotowy. Dla każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Wyjątek od tego dotyczy odrębnej własności budynków funkcjonującej jako prawo związane z użytkowaniem wieczystym. Szczególny przepis pozwala także prowadzić księgi celem ustalenia stanu prawnego spółdzielczych ograniczonych praw rzeczowych.

Jawność ksiąg wieczystych w połączeniu z domniemaniem zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym ma kapitalne znaczenie. W przepisach stoi:
- księgi wieczyste są jawne

- nikt nie może zasłaniaćsię nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę.

Mamy więc tutaj do czynienia z dwoma aspektami zasady jawności:

- aspekt formalny - księgi wieczyste są jawne poprzez ogólny dostęp osób trzecich w celu zbadania stanu prawnego nieruchomości - „Każdy może przeglądać księgi wieczyste w obecności pracownika sądu”, „odpisy ksiąg wieczystych według ostatniego stanu wpisów wydaje się na żądanie osób zainteresowanych lub na żądanie sądu, prokuratora, notariusza, organu administracji rządowej oraz jednostki samorządu terytorialnego”

- aspekt materialny - nikt nie może się zasłaniać nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono wzmiankę - ignorantia iuris nocet.

Związaną z jawnością jest prawnomaterialna zasada domniemania zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym. Ściśle mówiąc ustawa zawiera dwa domniemania:
- domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym

- domniemywa się, że prawo wykreślone nie istnieje.

Domniemanie zgodności prawa jawnego rozciąga się na wszelkie prawa - bezwzględe, „osobiste” oraz roszczenia. Nie dotyczy informacji natury faktycznej zawartych w dziale I księgi wieczystej.

Przeciwko domniemaniu prawa wynikającemu z wpisu do księgi wieczystej nie można powoływać się na domniemanie prawa wynikające z posiadania. Powołane domniemania są nie znoszącymi przeciwdowodu (preasumptiones iuris tantum) - można je obalić dowodem przeciwnym w każdym postępowaniu, w którym od stwierdzenia rzeczywistego stanu prawnego zależy treść rozstrzygnięcia. Dotyczy to procesu windykacyjnego, negatoryjnego, postępowania o rozgraniczenie nieruchomości, o stwierdzenie zasiedzenia, o dział spadku itp. Obalenie to rozciąga się tylko jednak na daną sprawę, w aspekcie zewnętrznym nadal funkcjonuje.

Generalnie zatem, w razie niezgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym potrzebna jest korekta treści wpisów w księdze wieczystej. Można tego dokonać dwojako:

- przez uzgodnienie treści ksiegi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w trybie właściwym dla wpisu przed sądem wieczystoksięgowym - wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami - chodzi tu o dokumentację przejścia na inny podmiot lub wygaśnięcia prawa - stosuje się to postępowanie do wypadków, gdy nie odnotowano w księdze zmiany właściciela lub wygaśnięcia prawa

- przez uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w postępowaniu procesowym - gdy wpis do księgi wieczystej jest od początku niezgodny ze stanem prawnym - osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

51. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, przesłanki, przeciwko jakim prawom nie działa, kiedy jest wyłączona

Istota rękojmi: Sprowadza się do odstępstwa w obrocie prawami ujawnionymi w księdze wieczystej od zasady nemo plus iuris in alienum transfere potest quam ipse habet. „W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe” - tzn nabyte prawo jest szersze od rzeczywistego, nie jest obciążone

Zakres zdarzeń objętych rękojmią: chodzi o nabycie prawa w drodze czynności prawnej (nie dot. dziedziczenia, zbycia spadku itp) - chodzi tylko o czynności succesio singularis.

Przesłanki rękojmi: ujęte są od strony negatywnej - rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze.

Od strony pozytywnej, pierwszym warunkiej rękojmi jest odpłatny charakter czynności prawnej. Ustawodawca stwierdził, że darmy charakter przysporzenia jest niejako okolicznością obciążającą i nie należy chronić takiego nabywcy prawa. Wyłączona jest rękojmia gdy rozporządzenie następuje w trybie: darowizny, wykonania zapisu testamentowego, nieodpłatnego przekazania gospodarstwa rolnego następcy itp.

Rękojmię wyłącza także zła wiara nabywcy. Legalna definicja - w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. Tak więc brak należytej staranności też wyłącza dobrą wiarę. Rozstrzygające znaczenia ma dobra lub zła wiara w chwili zawarcia umowy rozporządzającej lub dokonywania konstytutywnego wpisu do księgi wieczystej.

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko:

- prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy niezależnie od wpisu

- prawu dożywocia

- służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji administracyjnej

- służebnościom drogi koniecznej i budynkowym

Skutkiem udzielonej ochrony wskazane prawa nie wygasają, mimo że nie były wpisane do księgi wieczystej, normalnie wygasałyby ponieważ ustawodawca preferuje nabycie według treści księgi wieczystej.

Wzmianki wyłączające rękojmię:

- o wniosku,

- o skardze na orzeczenie referendarza sądowego,

- o apelacji lub kasacji

- ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości

Rękojmia jest wyłączona ponieważ w takich przypadkach po przeczytaniu wzmianek należy dokonywać transakcji z ostrożnością.

52. Prawa ujawnione w księdze wieczystej

Księgi wieczyste prowadzi się celem ujawnienia stanu prawnego nieruchomości, nie ulega wątpliwości że ujawnienia wymagają prawa rzeczowe, spory dotyczą praw względnych.

Ujawnieniu podlegają zatem:

- prawo własności

- prawo użytkowania wieczystego

- ograniczone prawwa rzeczowe: użytkowanie, służebności, hipoteka, spółdzielcze prawa do lokalu

Wiadomo jednak, że właściciela może obciążać wiele zobowiązań, różnej natury, mających za przedmiot wpisaną nieruchomość. Rodzi się pytanie czy określają one sytuację nieruchomości, czy jej właściciela? Zasadniczo chodzi o drugą sytuację.

Istnieje postulat nie rozciągania zakresu praw podmotowych wpisywanych do ksiąg wieczystej, dlatego w UOKWiH postanowiono: że w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste oraz roszczenia.

Chodzi zatem o prawa względne, które wyraźnie w tym unormowaniu przeciwstawiono prawom rzeczowym. Sama przedmiotowa ustawa dopuszcza ujawnianie następujących praw:
- najmu, dzierżawy, odkupu, pierwokupu, dożywocia

- roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego

- roszczenia wnikającego z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub użytkowników wieczystych

- roszczenia współwłaścicieli wyłączającego uprawnienie do zniesienia współwłasności

Trzeba zwrócić uwagę, że przez ujawnienie w księdze wieczystej prawo osobiste lub roszczenie uzyskuje skuteczność względem praw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu, z wyjątkiem służebności drogi koniecznej i służebności budynkowej.

53. Budowa księgi wieczystej

Księga wieczysta zawiera cztery działy.

1) oznaczenie nieruchomości oraz wpisy praw związanych z jej własnością

2) wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego

3) wpisy dotyczące ograniczonych praw rzeczowych, z wyjątkiem hipotek, wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym oraz wpisy innych praw i roszczeń, za wyjątkiem roszczeń dotyczących hipoteki

4) wpisy dotyczące hipotek

Księga wieczysta dla ograniczonego prawa rzeczowego zawiera cztery działy, z których:
1) pierwszy obejmuje oznaczenie lokalu lub domu jednorodzinnego oraz oznaczenie nieruchomości, z którą jest związany,
2) drugi obejmuje wpisy dotyczące osoby, której przysługuje własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego lub prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
3) trzeci jest przeznaczony na wpisy ograniczeń w rozporządzaniu prawem oraz wpisy innych praw i roszczeń, z wyjątkiem roszczeń dotyczących hipotek,
4) czwarty jest przeznaczony na wpisy dotyczące hipotek.

54. Prowadzenie ksiąg wieczystych (także w systemie elektronicznym)

Prowadzenie ksiąg wieczystych należy do sądów rejonowych, jest to działalność jurysdykcyjna. Sąd dokonuje wpisu do księgi wieczystej rozpozając sprawy o wpis w postępowaniu nieprocesowym według KPC.

Wpis dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba że przpeis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. Wniosek taki może złożyć: właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na której rzecz wpis ma nastąpić albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej.

Wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy nie przewidują innej formy dokumentu (do wpisu ograniczonych praw rzeczowych wystarcza dokument obejmujący oświadczenie właściciela o ustanowieniu tego prawa).

Rozpoznając sprawę sąd rejonowy bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Bada więc przede wszystkim formalną zastadność wniosku. Następnie bada treść wniosku i ewentualnie poddaje ją wykładni. Dalej sąd bada treść i formę załączonych do wniosku dokumentów. Ostatecznie ze względu na istnienie możliwych przeszkód sąd bada wreszcie treść księgi wieczystej. Wpisu dokonuje sąd w graniach wniosku, w formie orzeczenia nie wymagającego uzasadnienia (za wpis rozumie się także wykreślenie). W postępowaniu wieczystoksięgowym mogą być także orzeczenia negatywne - sąd oddala wniosek o wpis, jeżeli jest brak podstaw lub istnieją przeszkody do jego dokonania. Odmowa ma formę postanowienia i podlega uzasadnieniu. Orzeczenia te podlegają zaskarżeniu w trybie apelacji.

Prowadzenie ksiąg w systemie informatycznym: Księgi wieczyste mogą być zakładane i prowadzone także w systemie informatycznym. Minister Sprawiedliwości może wprowadzić, w drodze rozporządzenia, system informatyczny zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych, określając szczegółowy sposób zakładania oraz prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym, tak aby zachowane zostały wszystkie cechy budowy ksiąg wieczystych, sposób przeglądania ksiąg wieczystych prowadzonych w tym systemie, oraz wyznaczyć sądy, które zakładają i prowadzą księgi wieczyste w systemie informatycznym.

55. Spółdzielcze ograniczone prawa rzeczowe - powstanie, przenoszenie na inne podmioty, ekspektatywa prawa, możliwość przekształcenia w odrębną własność, dziedziczność, wymóg członkostwa, zniesienie zasady jednopodmiotowości, - ustawa p. spółdzielcze

Rodzaje: wśród spółdzielczych ograniczonych praw rzeczowych rozróżniamy:
- własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

- spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

- prawo do domu rjednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

Wszystkie te prawa są całościowo uregulowane w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych, podkreślono tam, że są to ograniczone prawa rzeczowe.

Powstanie: spółdzielnia mieszkaniowa może podejmować się zadania budowy lub nabywania budynków celem ustanowienia na rzecz członków spółdzielczych własnościowych praw do znajdujących się w tych budynkach mieszkalnych lub lokali o innym przeznaczeniu. Warunkiem ustanowienia spółdzielczego ograniczonego prawa rzeczowego jest własność lub udział we współwłasności budynku przysługujący spółdzielni. Może to być budynek wybudowany lub nabyty przez spółdzielnię, także może ona rozporządzać wolnymi lokalami z dawnych swoich zasobów. Najwięcej uwagi ustawa poświęca ustanowieniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w budynku wznoszonym przez spółdzielnię, wygląda to tak:
- z członkiem ubiegającym się o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu spółdzielnia zawiera umowę o budowę lokalu, umowę zawiera się w formie pisemnej pod rygorem nieważności

- z chwilą zawarcia umowy o budowę lokalu powstaje roszczenie o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu - ustawa zwie to ekspektatywą własnościowego prawa do lokalu. Ekspektatywa taka jest zbywalna, wraz z wkładem budowlanym albo z jego wzniesioną częścią przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji.

- celem realizacji uprzedniego zobowiązania płynącego z umowy o budowę lokalu spółdzielnia zawiera z członkiem-inwestorem umowę o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu - odpowiednio stosuje się tutaj zasady kauzalności z KC. Podobnie causa solvendi ustanawia się inne postaci spółdzielczych ograniczonych praw rzeczowych. Kauzą jest stosunek spółdzelczy łączący strony.

Nie można wykluczyć jednak ustanowienia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w trybie umowy zobowiązująco-rozporządzającej, gdy brak wcześniejszego stosunku spółdzielczego. Przesłanki ustanowienia spółdzielczego prawa do lokalu kształtują się następująco:
- jedynie na rzecz członka spółdzielni (ponieważ prawo to związane jest ze stosunkiem członkostwa)
- wniesienie odpowiedniego wkładu budowlanego

- w formie umowy zawieranej pod rygorem nieważności w formie pisemnej

Treść: ograniczone prawo rzeczowe obciążające nieruchomość spółdzielczą, prawo skuteczne erga omnes. Członkowi spółdzielni przysługuje uprawnienie do używania przydzielonego lokalu, możność zbycia, jest to prawo dziedziczne i podlegające egzekucji.

Członek spółdzielni może korzystać z przydzielonego lokalu, używając go zgodnie z przeznaczeniem. Lokal mieszkalny służy zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych uprawnionego i jego rodziny. Również lokale użytkowe winny być wykorzystane zgodnie z ustalonym dla nich przeznaczeniem

Jest to prawo zbywalne - można przenieść inter vivos przysługujące członkowi spółdzielni prawo na inną osobę. Umowa przenosząca prawo winna być dokonana w formie aktu notarialnego, skuteczność zbycia własnościowego prawa do lokalu zależy od przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni.

Można ustanowić hipotekę na prawie, można także prawem tym rozporządzać mortis causa. Z braku testamentu następuje dziedzieczenie ustawowe. Prawo to podlega także egzekucji. Trzeba podkreślić, że prawo to zawsze związane jest ze stosunkeim członkowskim w spółdzielni. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego w poprzednim stanie prawnym zasadniczo należy tylko do członków spółdzielni i tylko do jednej osoby / zasada jednopodmiotowości pr. spółdz / - wyrażał to nie obowiązujący już art. 215 prawa spółdzielczego (część TK uznał za niekonstytucyjny gdyż zasada ta była niezgodna z zasadami równości i niedyskryminacji w związku z zasadą demokratycznego państwa prawnego oraz stanowiła naruszenie przepisu art. 64 proklamującego równe prawa do innych praw majątkowych; część w wyniku dalszych kontrowersji została wykreślona). Obecnie:

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu może należeć do kilku osób, z tym że członkiem spółdzielni może być tylko jedna z nich, chyba że przysługuje ono wspólnie małżonkom. W wypadku zgłoszenia się kilku uprawnionych rozstrzyga sąd w postępowaniu nieprocesowym. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego przez spółdzielnię terminu wystąpienia do sądu wyboru dokonuje spółdzielnia..

Jeżeli spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przeszło na kilku spadkobierców, powinni oni, w terminie jednego roku od dnia otwarcia spadku, wyznaczyć spośród siebie pełnomocnika w celu dokonywania czynności prawnych związanych z wykonywaniem tego prawa, włącznie z zawarciem w ich imieniu umowy o przeniesienie własności lokalu. W razie bezskutecznego upływu tego terminu, na wniosek spadkobierców lub spółdzielni, sąd w postępowaniu nieprocesowym wyznaczy przedstawiciela.

Możliwość przekształcenia w odrębną własność: roszczenie o przekształcenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w odrębną własność lokalu - na pisemne ządanie członka spółdzielni, któremu przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, spółdzielnia mieszkaniowa jest obowiązana zawrzeć z tym członkiem umowę przeniesienia własności lokalu po dokonaniu wymaganych spłat. - dopuszcza się tutaj zatem przekształcenie ograniczonego prawa rzeczowego w prawo własności. Jeśli chodzi o prawo do domu jednorodzinnego, będącego ograniczonym prawem rzeczowym, w prawo własności to ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych nie porusza tego tematu. Jednakże już w poprzednim stanie prawnym akcentowano przejściowość prawa do domu jednorodzinnego - spółdzielnia mieszkaniowa była zobowiązana - po dokonanym rozliczneiu kosztów budowy - przenieść na rzecz członka własność budynku.

Wygaśnięcie prawa:

- zrzeczenie się

- konfuzja

- wygasa z upływem 6 miesięcy od dnia ustania członkostwa z innych przyczyn niż śmierć członka, chyba że członek przed upływem tego terminu dokona zbycia prawa, a jeden z nabywców złoży deklarację członkowską. W tym wypadku prawo wygasa, gdy odmowa przyjęcia tej osoby na członka spółdzielni stanie się ostateczna, a od dnia ustania członkostwa upłynęło 6 miesięcy. Nabywca może, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia mu zawiadomienia o ostatecznej odmowie spółdzielni, wystąpić do sądu o nakazanie przyjęcia go w poczet członków spółdzielni (utrata członkostwa = wystąpienie ze spółdzielni, wykluczenie bądź wykreślenie na podstawie prawa spółdzielczego)

- w przypadku śmierci członka spółdzielni jego prawo podlega dziedziczeniu, a spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet członków spadkobiercy

- w wypadku wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawwa do lokalu spółdzielnia zobowiązana jest uiścić uprawnionemu wartość rynkową tego prawa.

56. Posiadanie, dzierżenie

W najogólniejszym ujęciu posiadanie rzeczy kojarzy się z wykonywaniem władztwa nad rzeczą. W prawnym znaczeniu - posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktyznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jako użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

Według powszechnego poglądu doktryny i praktyki orzeczniczej posiadanie występuje przy równoczesntym istnieniu:
- corpus possesionis - fizycznego, faktycznego elementu władania rzeczą - objawia się ono przez widoczne zachowanie posiadacza, nie ma znaczenia dla klasyfikacji władztwa nad rzeczą jako posiadania istnienie tytułu prawnego posiadania, ustawodawca wymaga tylko władania rzeczą jak właściciel lubo osoba mająca inne prawo. Posiadanie od strony zewnętrznej jawi się jako stan władania rzeczą w zakresie właściwym określonym prawem podmiotowym, posiadanie jest jakby sobowtórem prawa - to co wolno uprawnionemu, to posiadacz faktycznie może. Posiadanie jest stanem trwałym, przejściowe zawładnięcie rzeczą nie tworzy stanu posiadania. Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje rzecz drugiemu w posiadanie zależne, także inne domniemania - przemijająca niemożność posiadania nie przerywa posiadania, a posiadanie przywrócone poczytuje się za nie przerwane

- animus rem sibi habendi - zamiaru władania rzeczą dla siebie - w kontekście posiadania niepopartego tytułem prawnym jest to czynnik decydujący - osoba która faktycznie włada rzeczą za kogo innego nie jest posiadaczem, a jedynie dzierżycielem. Teoretycznie o zamiarze władania rzeczą dla siebie decyduje wewnętrzna, subiektywna wola posiadania, w praktyce należy też dążyć w najwyższej mierze do jej uszanowania. W polskim systemie prawnym można od posiadania rzeczy przejść do dzierżenia lub odwrontnie, można także posiadanie samoistne zmieniać w zależne i odwrotnie.

Współposiadanie rzeczy - taki stan zachodzi wówczas, gdy jednolite - w zakresie charakteru - posiadanie rzeczy wykonuje kilka osób. Nie można zaś uznać za współposiadanie przypadku, w którym względem jednej rzeczy odrębnie przysługuje jednej osobie posiadanie samoistne, a innej posiadanie zależne. KC nawiązuje do współposiadania przy uprawnieniach współwaścicieli, drugi raz odnosi się do ochrony posesoryjnej w stosunku między współposiadaczami. Współposiadanie nie stanowi jednak odrębnej jurydycznie kategorii posiadania.

Dzierżenie - należy odróżnić dzierżenie od posiadania. Ten kto faktycznie włada rzeczą za kogo innego, jest dzierżycielem. Dzierżenie posiada swój element faktyczny władztwa nad rzeczą, dalej jednak - w warstwie psychicznego czynnika woli, występują zasadnicze różnice. Dzierżyciel włada rzeczą (faktycznie) corpus cum animi possidendi pro alieno, z wolą władania za kogo innego.

Posiadanie służebności - kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności.

Istotą posiadania jest to, że jest to pewien stan faktyczny który ma jednak swoje implikacje prawne. Odmienny pogląd mówi, że posiadanie to pewien rodzaj prawa podmiotowego, którego treścią jest faktyczne władztwo nad rzeczą. Jest jeszcze stanowisko pośrednie - jest zalążkiem prawa podmiotowego, prawa własności pozostającym in statu usucapiendi. Należy raczej przychylać się do pierwszej i ostatniej koncepcji.

Posiadanie możemy dzielić na:
samoistne - zależne

w dobrej wierze - w złej wierze (i pamiętać należy o domniemaniu dobrej wiary)

z tytułem prawnym - bez tytułu prawnego

wadliwe - niewadliwe (wadliwe to takie, które zostało nabyte z użyciem środków niedozwolonych)

57. Domniemania związane z posiadaniem i ochrona posiadania

Domniemania:

- posiadania samoistnego (ten kto rzeczą faktycznie włada jest posiadaczem samoistnym)

- ciągłości posiadania (wystarczy, że udowodni się datę nabycia posiadania - przemijająca niemożność posiadania nie przerywa posiadania, posiadanie przywrócone poczytuje się za nie przerwane

- domniemanie dobrej wiary

- domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym

- domniemanie własności (domniemanie posiadania samoistnego + domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym)

Ochrona posiadania:

W polskim systemie prawnym posiadanie podlega odrębnej ochronie. Akcentuje to ustawodawca w następujących postanowieniach:
- nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze;

- roszczenie posesoryjnie nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani zgodności posiadania ze stanem prawnym

Ustanawiając ochronę posiadania ustawodawca sięga do różnych środków prawnych, najpierw wskazuje środki ochrony własnej (obrona konieczna i dozwolona samopomoc), w drugiej kolejności wskazuje drogę sadową ochrony posiadania, przyznając posiadaczowi posesoryjne. Zwykłą ochronę stanowi korzystanie z roszczenia posesoryjnego, ochrona własna ma zakres ograniczony.

Obrona konieczna - posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania - stosuje się ją w momencie zamachu na posiadanie w celu odparcia tego zamachu, musi być ona konieczna - co rozumie się jako niezbędność jej zastosowania, a równocześnie zastosowanie środków wystarczających dla odparcia zagrożenia. Niezbędne jest zachowanie zasady proporcjonalności.

Dozwolona samopomoc - z sytuacjami takimi mamy do czynienia po dokonanym naruszeniu posiadania. Nie wolno tutaj stosować obrony koniecznej gdyż byłaby spóźniona, natomiast w jej miejsce ustawodawca wprowadził dozwoloną samopomoc. Odmiennie traktuje ustawodawca ochronę posiadania rzeczy ruchomych i nieruchomości w ramach samopomocy:
posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni, nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób

posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

Roszczenie posesoryjne - jeżeli po dokonanym naruszeniu posiadania brakuje przesłanek dla zastosowania dopuszczalnej samopomocy lub posiadacz nie skorzystał z niej we właściwym terminie, pozostaje skorzystanie z drogi postępowania sądowego dla dochodzenia roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego oraz zaniechanie naruszeń. --> Przeciwko temu kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i zaniechanie naruszeń.

Roszczenie nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza, ani zgodności ze stanem prawnym posiadania -- korespondujące z tym przepisy procesowe stanowią iż, sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego.

Prostota działania i szybkość. Roszczenie to ma charakter obiektywny, ochrona posesoryjna przysługuje bowiem posiadaczowi, chociażby do naruszenia posiadania doszło bez winy osoby, która się tego dopuściła.

Treść roszczenia posesoryjnego: naruszenie posiadania może przybrać postać pozbawienia posiadania albo zakłócenia, w pierwszym przypadku następuje utrata faktycznego władztwa nad rzeczą, w drugim natomiast następuje ograniczenie posiadania bez wyzucia z posiadania. Stosownie do tego roszczenie posesoryjne ma dwojaką postać, można żądać przywrócenia stanu poprzedniego i zaniechania naruszeń.

Termin zawity roszczenia posesoryjnego: roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia

Czynna legitymacja procesowa: posiadacz, dzierżyciel może jedynie zastosować obronę konieczną i dozwoloną samopomoc

Bierna legitymacja procesowa: przeciwko temu kto samowolnie naruszył posiadanie, oraz temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło.

Ochrona posiadania w stosunkach pomiędzy współposiadaczami - roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania. Orzecznictwo twierdzi, że gdy współposiadanie wymaga zgodnego współdziałania współposiadaczy to roszczenie to nie przysługuje.

Roszczenie o wstrzymanie budowy: prewencyjny charakter, posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody.

58. Przeniesienie posiadania

Pierwotne nabycie posiadania: occupatio - jednostronny akt posiadacza polegający na objęciu rzeczy z wolą wykonywania określonego prawa względem rzeczy. Dochodzi do niego w różnorodnych stanach faktycznych: objęcie rzeczy niczyjej, przywłaszczenie cudzej rzeczy zgubionej, kradzież cudzej rzeczy itp.

Przeniesienie posiadania sensu stricto: Mamy tutaj do czynienia z faktem przekazania przez posiadacza posiadania innej osobie. Posiadacz dokonuje czynności prawnej przeniesienia posiadania. Można wszakże odstąpić od ścisłego przestrzegania - po stronie nabywcy - zakresu zdolności do czynności prawnych. Formy przeniesienia posiadania:
- traditio - przeniesienie posiadania następuje zasadniczo przez wydanie rzeczy, równocześnie nabycie posiadania następuje z chwilą wydania dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają nad nią faktyczną władzę - jest to tzw. traditio longa manu (wydanie długą ręką)

Szczególnymi formami przeniesnienia posiadania są:

- constitutum possesorium - przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić także w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniau jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą

- traditio brevi manu - przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami (np. sprzedaż nieruchomości dotychczasowemu dzierżawcy)

- jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo dzierżeniu osoby trzeciej, przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela
Istnieje też możliwość nabycia posiadania przez dziedziczenie.

---