KSIĘGA III KODEKU CYWILNEGO - ZOBOWIĄZANIA

Zobowiązania uregulowane są w księdze III KC, która to księga dzieli się na 2 części:

- I część ogólna mówiąca o zobowiązaniach w ogóle,

- II część szczególna - są to unormowania dotyczące poszczególnych rodzajów umów.

Ustawodawca definiując zobowiązanie uznał, że polega ono na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia a dłużnik powinien zobowiązanie spełnić.

Podmiotami w zobowiązaniach są:

1. Wierzyciel, jako podmiot uprawniony, przysługuje mu wierzytelność, na którą składa się 1 lub więcej roszczeń.

Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym, co oznacza, że jest ona skuteczna tylko wobec określonej osoby.

2. Podmiotem zobowiązanym jest dłużnik - ciąży na nim obowiązek spełnienia świadczenia (dług).

Odpowiedzialność za dług może być:

1. osobista - wierzyciel może dochodzić spełnienia roszczeń z całego majątku dłużnika;

2. rzeczowa - w razie ustanowienia na rzeczy ruchomej lub nieruchomości zastawu bądź hipoteki, wierzyciel zastawny bądź hipoteczny uzyskuje prawo zaspokojenia się z tej rzeczy obciążonej hipoteką bądź zastawem.

Z długiem nieodłącznie powiązana jest odpowiedzialność, ale są sytuacje, gdy istnieje dług a nie ma odpowiedzialności. Oznacza to tyle, że na dłużniku ciąży powinność spełnienia świadczenia, ale nie można go wyegzekwować przymusowo. Wśród takich zobowiązań wyróżnić możemy:

1. zobowiązania niezupełne od początku - przykładem takiego zobowiązania są długi honorowe np.: przegrane w karty, z tytułu zakładów. W takim przypadku prawo zakłada, że zobowiązanie powstaje, ale wyłącza możliwość przymusowego wyegzekwowania.

2. zobowiązania przedawnione.

Źródła zobowiązań

1. Najczęściej źródłem zobowiązań jest umowa, z której wynikają prawa i obowiązki stron:

1. umowy mogą być dwustronne (np.: sprzedaż, najem, umowa o dzieło, leasing),

2. umowy jednostronne (np.: umowa darowizny).

2. Źródłem zobowiązań mogą być również czynności prawne jednostronne (np.: przyrzeczenie publiczne).

3. Innym źródłem zobowiązań są pewne stany faktyczne, z którymi ustawa wiąże powstanie określonych obowiązków (np.: wyrządzenie szkody).

Przedmiot zobowiązania - świadczenie

1. Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie. Jest to zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania.

2. Świadczenie może polegać na działaniu (wykonanie ziała, dokonanie zapłaty) bądź zaniechaniu (powstrzymaniu się od określonej działalności).

3. Warunkiem istnienia świadczenia jest to, aby świadczenie było możliwe do spełnienia. Jeżeli świadczenie jest niemożliwe do spełnienia od samego początku to zobowiązanie nie powstaje. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe po powstaniu zobowiązania to zobowiązanie wygasa.

Świadczenia pieniężne

Wśród wszystkich świadczeń świadczenia pieniężne mają szczególne znaczenie - polegają na zapłacie określonej sumy. Ich rola polega przede wszystkim na tym, że mogą zastąpić one każde inne świadczenie. Istotnym jest ustalenie czy w danym zobowiązaniu od samego początku przedmiotem był określona suma pieniężna, bo tylko takie zobowiązanie jst świadczeniem pieniężnym.

Jeżeli natomiast świadczeni pieniężne pojawiło się później to mamy do czynienia ze zobowiązaniami niepieniężnymi.

Na gruncie zobowiązań wyróżnić możemy 2 rodzaje pieniądza:

1. Pieniądz gotówkowy - dotyczy przeniesienia i wydani na rzecz wierzyciela określonej sumy,

2. Pieniądz bankowy (bezgotówkowy) - wyraża się go w postaci zapisów na kontach bankowych.

Zobowiązania pieniężne oparte są na jednej z dwóch konkurujących ze sobą zasad:

1. Zasada nominalizmu - oznaczająca, że jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna to spełnienie świadczenia następuje poprzez zapłatę sumy nominalnej;

2. Zasada waloryzacji - waloryzacja polega na odpowiednim przeliczeniu sumy jednostek pieniężnych wg określonego kryterium. Ustawodawca dopuszcza 2 rodzaje waloryzacji:

1. waloryzacja umowna -strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia zostanie ustalona wg innego niż pieniądz mirnika wartości. Mówi się wówczas o odpowiedniej klauzuli waloryzacji:

• klauzula towarowa - zwrot świadczenia następuje pom przeliczeniu wg wartości towaru np.: zboża

• klauzula walutowa - odnosi się do wartości waluty obcej, uzależnia wartość świadczenia od aktualnego kursu złotego w stosunku do określonej obcej waluty (np.: kredyty bankowe w obcej walucie)

• klauzula złota - wartość złota jest miernikiem spełnienia wysokości naszego świadczenia

• klauzula indeksowa - uzależnia wysokość świadczenia odnosząc się do wskaźników kosztów (m² mieszkania): koszty utrzymania, wynagrodzenia itp.

2. waloryzacja sądowa - w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza na wniosek jednej ze stron sąd może, po rozważeniu interesu stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego zmienić wysokość świadczenia lub sposób jego spełnienia, chociażby warunki te zostały ustalone w umowie. Waloryzacja sądowa ma charakter jednorazowy. Ograniczenia zakresu waloryzacji sądowej:

• waloryzacja może dotyczyć tylko świadczeń wynikających ze stosunków o charakterze cywilno-prawnym

• waloryzacja sądowa nie może być stosowana w obrocie gospodarczym na rzecz przedsiębiorcy, jeżeli świadczenie powstaje w związku z prowadzoną działalnością

• waloryzacji sądowej nie podlegają kredyty bankowe, depozyty na rachunkach bankowych oraz kredyty i pożyczki o charakterze socjalnym

zasada walutowości - jest to zasada wyłączności pieniądza krajowego - zgodnie z KC zobowiązania pieniężne na obszarze RP mogą być wyrażane tylko w pieniądzu polskim. Wyjątki od tej zasady przewiduje ustawa (Prawo dewizowe).

Odsetki

Kolejnym rodzajem świadczeń pieniężnych są odsetki. Stanowią one wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału.

1. Obowiązek zapłaty odsetek musi mieć swoją formalną podstawę. Oznacza to, że odsetki należą się tylko wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej albo ustawy, orzeczenia sądu bądź decyzji innego organu państwowego.

2. Wysokość odsetek może być określona w umowie. W razie braku takiego oznaczenia należą się odsetki ustawowe.

3. Odsetki za opóźnienie - należą się w każdym przypadku opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego, nie istotne są przyczyny opóźnienia. Opóźnienie, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność określane jet jako zwłoka.

4. Góra granica dopuszczalnych odsetek - zjawisko nadmiernie wygórowanych odsetek nazywa się lichwą. Rada Ministrów w drodze rozporządzenia określa wysokość odsetek maksymalnych. Nie może być ona wyższa niż 4-krotność wysokości stopy kredytu lombardowego NBP (ok. 4%).

ODPOWIEDZIALNOŚC CYWILNA

Naruszone dobra i usługi mogą mieć charakter dóbr osobistych bądź majątkowych, wobec czego możemy wyróżnić szkodę majątkową i szkodę niemajątkową, czyli krzywdę.

Szkoda majątkowa to uszczerbek w dobrać i interesach, które mają wartość ekonomiczną i dają się wyrazić w pieniądzu. Zatem szkoda majątkowa polega na dającym się oszacować w pieniądzu uszczupleniu majątku poszkodowanego.

Szkoda niemajątkowa są to wszelkie konsekwencje, jakie mogą wynikać z naruszenia ciała, rozstroju zdrowia, wszelkie naruszenia dóbr osobistych poszkodowanego w sferze niemajątkowej. Wyrażają się w bólu, cierpieniu, krzywdzie.

Przy szkodzę na osobie z jednej strony możemy mieć konsekwencje majątkowe, zaś z drugiej strony konsekwencją naruszenia dóbr osobistych jest cierpienie bądź krzywda.

Szkoda majątkowa może mieć 2 aspekty:

1. strata poniesiona

2. utracona korzyści.

Źródła obowiązku naprawienia szkody:

1. czyn niedozwolony - chodzi tu nie tylko o czyny prawem zabronione, al. wszelkie czyny (przypadki), gdy ustawa łączy wyrządzeniem krzywdy stosunek zobowiązaniowy. Zatem sam fakt wyrządzenia szkody jest samodzielnym źródłem obowiązku odszkodowawczego. Obowiązek ten powstaje niezależnie od tego czy między stronami istniał wcześniej stosunek praw. Ustawa ponadto przewiduje, że w razie wyrządzenia szkody w pewnych okolicznościach, z którymi ustawa wiąże obowiązek jej naprawienia mówimy o odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego.

2. istniejące uprzednio zobowiązanie między stronami - a więc poszkodowanym a sprawcą szkody, pomiędzy którymi istniał uprzednio stosunek zobowiązaniowy, a wyrządzona szkoda pojawia się w związku z tym, że dłużnik nie wykonuje obowiązana bądź wykonuje je nienależycie.

3. stosunek ubezpieczeniowy - strony związane szczególnym rodzajem stosunku, gdzie z jednej strony - strona umowy, jaką jest ubezpieczyciel, zobowiązuje się do naprawienia danego rodzaju szkody, jeżeli taka wystąpi po drugiej stronie.

Przesłanki odpowiedzialności cywilnej

1. musi powstać szkoda,

2. szkoda musi nastąpić w okolicznościach, z którymi prawo łączy odpowiedzialność,

3. mus zachodzić związek przyczynowo skutkowy między wystąpieniem szkody a zdarzeniem, z którym ustawa łączy odpowiedzialność,

Szkoda musi być następstwem w/w okoliczności, bo tylko taka podlega naprawieniu.

Podstawy odpowiedzialności cywilnej (deliktowej)

Odpowiedzialność deliktowa opiera się na trzech zasadach:

1. ZASADA WINY - jest ona zasadą podstawową, dlatego ktoś odpowiada za szkodę, bo szkodę tą przez swoje naganne zachowanie spowodował;

2. ZASADA RYZYKA - rozwój techniki, przemysłu, a w szczególności komunikacji spowodował, że często szkoda powstała w sposób niezawiniony bądź trudno było ustalić winę dochodziło, bowiem do wypadków, a nikt konkretny nie ponosił winy. W związku z tym ustawodawca doszedł do wniosku, że zasada winy jest niewystarczająca i trzeba przyjąć odpowiedzialność niezależną od winy. Ryzyko wypadku trzeba przenieść na inną określoną osobę używającą pojazdu, eksploatującą dane urządzenie. Wprowadzono zatem odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - oznacza to, że określone osoby ponoszą odpowiedzialność za ryzyko podejmowania pewnych aktywności, które stanowią zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia szkody;

3. ZASADA SŁUSZNOŚCI - zgodnie z tą zasadą sąd może zasądzić odszkodowanie, jeżeli uzna, że jest to zgodne z zasadami współżycia społecznego.

Sposoby naprawienia szkody

1. przywrócenie stanu poprzedniego - jest to sposób naprawienia szkody wysunięty na pierwszy plan, ale nie zawsze możliwy do spełnienia,

2. zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej.

Szczególne zasady dotyczą naprawiania szkód na osobie: chodzi tu o szkody o charakterze majątkowym jak i niemajątkowym. W przypadku szkody majątkowej na osobie w grę wchodzą roszczenia jednorazowo odszkodowawcze i roszczenie o rentę.

Szkoda niemajątkowa na osobie - poszkodowany może żądać zadośćuczynienia. Zadośćuczynienie należne jest tylko w przypadkach określonych w ustawie. Są nimi:
- uszkodzenia ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia;

- pozbawienie wolności;

- skłonienie za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nieżądnemu.

Ponadto zadośćuczynienie może być przyznawane także w razie naruszenia dóbr osobistych.

W przypadku szkód na osobie występuje również takie pojęcie jak osoby pośrednio poszkodowane w przypadku śmierci bezpośrednio poszkodowanego.

Wysokość szkody majątkowej

Wyróżnić możemy dwie metody szacowania szkody majątkowej:

1. metoda poszczególnego dobra - polega na identyfikacji dóbr naruszonych i odpowiednim ustaleniu każdej ze szkód z osobna;

2. metoda różnicy - polega na ustaleniu różnicy między stanem majątku w momencie dokonywania oceny a stanem, który istniałby, gdyby zdarzenie powodujące szkodę nie wystąpiło.

Ustalając wartość szkody możemy przyjąć trzy kryteria:

1. według cen powszechnie przyjmowanych,

2. według jakości, jaką przedstawia dane dobro w majątku poszkodowanego,

3. według wartości uczuciowej (tego kryterium właściwie nie stosujemy).

System odpowiedzialności za czyny niedozwolone

System odpowiedzialności za czyny niedozwolone obejmuje:

1. odpowiedzialność za czyny własne

2. odpowiedzialność za czyny cudze

3. odpowiedzialność Skarbu Państwa (jednostki samorządu terytorialnego bądź innej osoby prawnej) za szkody wyrządzone przez wykonywanie władzy publicznej - szczególny rodzaj odpowiedzialności.

1. odpowiedzialność za czyny własne

, „Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia”(KC) Osoba prawna zobowiązana jest do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.

Do przesłanek odpowiedzialności cywilnej zaliczamy:

1. musi powstać szkoda,

2. musi zaistnieć wina,

3. pomiędzy zawinionym zachowaniem a wystąpieniem szkody musi zachodzić związek przyczynowo skutkowy.

Wina nie jest pojęciem ustawowo zdefiniowanym.

Możemy mówić o dwóch koncepcjach winy:

- koncepcja psychologiczna - wina obejmuje nastawienie psychiczne sprawcy, przy założeniu świadomości i woli,

- koncepcja normatywna - według której wina to osobisty zarzut kierowany do sprawcy, czyli ujemna ocena jego postępowania niezgodnego z normami.

Przesłanki przypisania winy:

1) bezprawność zachowania sprawcy - to takie działanie bądź zaniechanie człowieka kierowane wolą.

Obok czynu ocenie podlegają również następstwa, skutki czynu bezprawnego. Oceny dokonujemy z punktu widzenia porządku prawnego, ogólnych norm zakazujących bądź nakazujących określone zachowanie.

Przypadki wyłączenia odpowiedzialności cywilnej - okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy):

a) obrona konieczna,

b) stan wyższej konieczności,

c) dozwolona samopomoc,

d) działanie w ramach szczególnego upoważnienia.

Ponadto możemy wskazać inne okoliczności wyłączające bezprawność:

a) będzie to zgoda poszkodowanego - polegająca na przejawie woli zbliżonym do oświadczenia woli wyrażającym przyzwolenie na pewne uszczerbki (szkody medyczne),

b) dobrowolne prowadzenie cudzej sprawy - oznacza działanie zgodne z prawdopodobną wolą zainteresowanego,

c) wykonywanie własnych praw podmiotowych.

2) umyślność lub wina nieumyślna

Umyślność sprawcy oznacza, że sprawca chce postąpić w sposób niezgodny z prawem - będziemy wówczas mówić o zamiarze bezpośrednim. W sytuacji, gdy sprawca przewiduje możliwość naruszenia prawa swym zachowaniem i godzi się na to - wówczas mówimy o zamiarze ewentualnym.

W przypadku winy nieumyślnej tzw. niedbalstwa możemy mówić o:

- niedbalstwie świadomym - to taka sytuacja, w której sprawca przewidywał możliwość naruszenia swoich obowiązków, ale bezpodstawnie przypuszczał, że ich uniknie,

- oraz o niedbalstwie nieświadomym - to taka sytuacja, w której sprawca nie przewidział możliwości bezprawnego zachowania, choć gdyby dołożył szczególnej staranności to mógłby to przewidzieć.

Szczególną kategorią niedbalstwa jest niedbalstwo szczególne, - na czym ono polega służą wyjaśnieniu dwie teorie:

- teoria psychologiczna, w której głównym elementem są subiektywne odczucia sprawcy

- teoria wskazująca/decydująca o sposoie naruszenia daego dobra oraz o rodzaju naruszaych reguł. Bowiem są reguły podstawowe/zasadnicze i jeżeli sprawca narusza właśnie te reguły, które są powszechnie akceptowane i przestrzegane to można mu przypisać rażące niedbalstwo.

3) poczytalność

O ile bezprawność zachowania sprawcy i umyślność bądź nieumyślność winy składają się na treść zarzutu stawianego sprawcy, to poczytalność jest warunkiem umożliwiającym postawienie tego zarzutu konkretnej osobie. Sprawca jest poczytalny, jeżeli w chwili czynu ma dostateczny stopień rozeznania oraz dostateczną swobodę kierowania swoim postępowaniem. Jeżeli z przyczyn dotyczących samego sprawcy wynika, że nie miał on dostatecznego rozeznania bądź możliwości kierowania swoim zachowaniem to nie można mu postawić zarzutu winy.

Podstawą uznania niepoczytalności jest ponadto wiek sprawcy (poniżej 13 lat - niepoczytalny, 13-18 lat osoby poczytalne, ale trzeba im tę poczytalność udowodnić, powyżej 18 lat - osoby poczytalne).

2. Odpowiedzialność za czyny cudze

1. odpowiedzialność za osoby, którym winy przypisać nie można

Jest to tzw. odpowiedzialność w nadzorze. W takiej sytuacji chodzi o odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez osobę niepoczytalną jednakże pod warunkiem, że szkoda będzie wyrządzona osobie trzeciej. Przepisy ni dotyczą szkody wyrządzonej przez osobę niepoczytalną samej sobie ani osobie zobowiązanej do nadzoru.

Wśród przyczyn niepoczytalności wyróżnić możemy:

- wiek do 13 roku życie,

- stan psychiczny,

- stan cielesny/fizyczny.

Wówczas odpowiedzialność ponosi ten, kto był zobowiązany do nadzoru.

Zobowiązany do nadzoru odpowiedzialny jest za szkodę chyba, że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru. Dla przypisania odpowiedzialności wystarczy sam fakt wyrządzenia szkody przez osoby niepoczytalne. Zatem ustawodawca zakłada zaniedbanie nadzoru.

2. odpowiedzialność a podwładnego

Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tych czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu tych czynności.

Wyżej wskazana odpowiedzialność obejmuje naprawienie szkody wyrządzonej przez podwładnego. Ustawodawca szeroko ujmuje pojęcie podwładnego, twierdząc, że nieistotna jest podstawa prawna podwładności. Przełożony odpowiada na zasadzie ryzyka.

3. Odpowiedzialność za osoby, którym powierzono określone czynności, a nie są podwładnymi

jest to odpowiedzialność stosowana rzadko. Chodzi tu o osoby, które pozostają samodzielne, nie podlegają kierownictwu, wykonują czynności wynikające np.: z umowy o dzieło, zlecenie. Szkoda ta musi być wyrządzona podczas wykonywania powierzonych czynności. Gdy zostaną spełnione obydwa te warunki - odpowiedzialność za szkodę ponosi ten, kto powierzył wykonanie czynności drugiej osobie. Zachodzi bowiem domniemanie, że powierzył wykonywanie czynności osobie, która nie ma odpowiednich kwalifikacji. Powierzający może zwolnić się z odpowiedzialności jeżeli:

• udowodni, że dołożył należytej staranności i wybrał osoby o odpowiednich kwalifikacjach

• udowodni, że wykonywanie powierzył odpowiedzialnej osobie, profesjonaliście.

3. odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez wykonywanie władzy publicznej (przez funkcjonariuszy)

Za funkcjonariuszy publicznych uważa się:

• pracowników organów władzy administracyjnej lub gosp państwowej,

• ponadto funkcjonariuszami są zarówno działające na zlecenie tych organów,

• osoby powołane z wyboru sędziów,

• prokuratorzy,

• żołnierze sił zbrojnych,

Aby można było mówić o odpowiedzialności muszą być spełnione trzy przesłanki:

1. szkoda musi być wyrządzona przez funkcjonariusza publicznego,

2. w związku z wykonywanymi czynnościami,

3. przez niezgodne z prawem działania.

26.10.2014

10

---