Pieniądz - jest to powszechnie akceptowany środek płatniczy, czyli środek wymiany. Pieniądz wywodzi się z towaru - więc jest to towar , za który kupujemy inny towar.
Funkcje pieniądza:
1. Miernik wartości - pozwala na wyrażenie wartości towarów w pieniądzu. Pieniądz staje się jednostką rozrachunkową, w której są określane ceny i prowadzone rozliczenia. W funkcji pieniądza jako miernika wartości istotne jest utrzymanie jego siły nabywczej, określanej przez ilość towarów, które można nabyć za jednostkę pieniądza. Na wartość pieniądza ma wpływ relacja między wielkością obiegu pieniężnego a wartością masy towarów znajdujących się na rynku.
2. Środek wymiany - jest on powszechnym ekwiwalentem w transakcjach kupna - sprzedaży towarów i usług. W ujęciu makroekonomicznym pieniądz cyrkuluje, łącząc się w strumienie pieniężne związane z różnymi operacjami rozliczeniowymi.
3. Środek płatniczy - występuje wtedy, kiedy reguluje się nim różne zobowiązania nie związane z zakupem towarów i usług. Są to przede wszystkim płatności dotyczące zaciąganych i spłacanych pożyczek, regulowania zobowiązań podatkowych, opłacania składek na ubezpieczenia gospodarcze i społeczne.
4. Środek tezauryzacji (przechowywania bogactwa) - prowadzi do zmniejszenia ilości pieniądza w obiegu. Tezauryzacja może być symptomem braku zaufania społeczeństwa do instytucji finansowych w okresach kryzysu gospodarczego. Funkcja tezauryzacji jest niekiedy określana jako funkcja środka przechowywania bogactwa. Funkcja ta umożliwia wykorzystanie pieniądza w przyszłości, jeśli podmiot decyduje się na oszczędności pieniężne na przyszłe potrzeby.
5. Międzynarodowy środek płatniczy - oznacza, że pieniądz jednego kraju jest honorowany jako środek płatniczy w innym kraju. Funkcję taką pełni od dawna np. dolar amerykański, a także inne, tzw. Twarde waluty. Podobnie jest z pieniądzem opartym na międzynarodowych umowach; takim pieniądzem są SDR( specjalne prawa ciągnienia), ECU, a obecnie euro.
Cechy pieniądza:
1. Trwałość - zdolność do utrzymania wartości niezmiennej w czasie.
2. Zastępowalność - pieniądz jest jednostką wartości wzajemnie wymienialną na wszystkie towary.
3. Podzielność - pozwala na podział jednostki pieniądza na jednostki mniejsze.
4. Powszechna akceptowalność/ Łatwa zbywalność - pieniądz musi budzić zaufanie wśród ludzi na danym terenie.
5. Uznana wartość
6. Trudność w podrobieniu
Formy pieniądza:
1. Pieniądz gotówkowy (banknoty i monety)
2. Pieniądz bezgotówkowy (bankowy, wkładowy, depozytowy, żyrowy)
3. Pieniądz elektroniczny (hardware'owy w formie elektronicznych portmonetek i software'owy w formie zapisu na dyskach komputerów).
Mechanizm kreacji pieniądza:
Pieniądz kreowany jest głównie przez banki komercyjne z wkładów klientów:
- wkłady pierwotne
- wkłady pochodne - powstają w momencie gdy bank udziela kredytów i jest to nowo kreowany pieniądz bezgotówkowy (istnieje w zapisie elektronicznym na rachunku danego klienta)
- wkłady zwrotne na żądanie (a vista)
- wkłady terminowe
BK dysponują również kapitałem własnym, który często stanowi zaledwie kilka procent wielkości kredytów oraz kredytami refinansowymi zaciągniętymi w BC.
Występują również wkłady międzybankowe (pewna część rezerw jednych banków lokowana jest w innych bankach) a także wkłady sektora budżetowego.
Bank - przedsiębiorstwo, które zaciąga i udziela kredyty, świadczy usługi w obrocie pieniężnym, kredytowym i kapitałowym oraz oferuje inne usługi. Jest osobą prawną, utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Banki są podmiotami dokonującymi akumulacji i dystrybucji kapitału pieniężnego, a także pośrednikami, którzy dzięki transformacji wielkości, terminu i ryzyka doprowadzają do wzajemnego uzgodnienia struktur podaży i popytu. Bank określony jest także jako instytucja uprawniona do wyznaczonych operacji bankowych.
Podstawowe funkcje banków:
- emisja pieniądza (bank centralny),
- przyjmowanie depozytów,
- udzielanie kredytów,
- pośredniczenie w przekazywaniu środków finansowych między różnymi podmiotami życia gospodarczego.
Podstawowe zasady działania banków:
1. Zasada uniwersalizmu polega na ciągłym poszerzaniu zakresu czynności banków, między innymi o emisję papierów wartościowych, stawanie się udziałowcami przedsiębiorstw, udzielanie poręczeń.
2. Samodzielność banku to możliwość autonomicznego podejmowania decyzji oraz ponoszenie za nie wszelkich konsekwencji.
3. Zasada konkurencyjności polega na przyciąganiu jak największej liczby klientów atrakcyjnością udzielanych kredytów, solidnością i różnorodnością usług oraz sprawnością i szybkością obsługi klientów.
4. Zasada samofinansowania oznacza konieczność pokrywania kosztów działalności i zobowiązań z kapitału własnego.
5. Zasada komercjalizmu polega na dążeniu do maksymalizacji zysku przy minimalizowaniu kosztów działalności.
6. Zasada zapewnienia płynności płatniczej i bezpieczeństwa środków. Oznacza to, że bank zobowiązany jest do utrzymania płynności płatniczej do rozmiarów i rodzaju prowadzonej działalności. Płynność polega na prowadzeniu bezpiecznej, z uwagi na powierzone środki, działalności w sposób zapewniający wykonanie wszystkich zobowiązań zgodnie z terminami ich płatności.
7. Zasada kontroli wewnętrznej - ma ona obowiązek sprawdzać legalność i prawidłowość działalności prowadzonej przez bank.
Rodzaje banków:
Bank centralny - nie jest typowym podmiotem gospodarczym (nie ma charakteru komercyjnego), ani urzędem administracji państwowej, choć skupia w sobie niektóre ich cechy. Banki centralne ze względu na spełniane funkcje i realizowane zadania są uważane za instytucje sektora publicznego. Są one jednostkami państwowymi lub podporządkowanymi państwu, o różnym stopniu niezależności, np.: w USA i Niemczech bank centralny ma znaczą autonomię, zaś w Japonii, Wielkiej Brytanii i Norwegii w dużym stopniu podlega państwu.
Banki komercyjne (handlowe) - nazywane również bankami kredytowymi, zajmują się przede wszystkim obsługą finansową podmiotów rynkowych. W tym celu prowadzą działalność depozytową, kredytową oraz świadczą usługi operacyjne. Współczesne banki komercyjne pełnią obok tych tradycyjnych funkcji wiele nowych związanych z rynkiem finansowym. Chodzi tu o pośredniczenie na życzenie emitentów papierów wartościowych oraz inwestorów.
Banki specjalne - są to banki, których sfera działalności w porównaniu z bankami handlowymi ma specjalny charakter, albo pod względem zakresu i formy działania albo rodzaju klientów.
Banki oszczędnościowe (kasy oszczędnościowe) - cechą kas oszczędnościowych jest ścisłe powiązanie ich działalności z potrzebami drobnych wytwórców, gospodarstw domowych i samorządów. Gromadzą one rozproszone oszczędności drobnych klientów i udzielają na ich podstawie kredytów (np. na budownictwo mieszkaniowe - kasy budowlano-oszczędnościowe, banki komunalne przy samorządach).
Banki inwestycyjne - zajmują się wszelkimi usługami finansowymi, które wykraczają poza tradycyjną działalność depozytowo-kredytową, głównie jednak są to usługi związane z operacjami, papierami wartościowymi. Działalność ta jest określana mianem investment banking.
Banki inwestycyjne nie zajmują się działalności depozytową i kredytową. W Polsce nie ma banku tego typu.
Banki hipoteczne - to typowe banki wyspecjalizowane. Akcje tych banków znajdują się na ogół w posiadaniu banków uniwersalnych, a tym samym - choć są prawnie wyodrębnione - instytucje te wchodzą do koncernów bankowych. Banki hipoteczne zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości. Środki na udzielanie kredytów pod zastaw ziemi i nieruchomości banki te mobilizują w drodze sprzedaży listów zastawnych, których zabezpieczeniem jest zastawiona w bankach ziemia lub nieruchomości.
Banki spółdzielcze - w odróżnieniu od np. banków komercyjnych nie maksymalizują zysku, lecz raczej finansowo wspierają własnych członków poprzez świadczenie im wielostronnej pomocy i wysokich jakości usług po korzystnych cenach. jest jednocześnie bankiem i spółdzielnią, co wywiera decydujący wpływ na jego cech oraz zasady i cel działania.
Banki uniwersalne - pojęcie bank uniwersalny oznacza, że nie ma żadnych ograniczeń w jego działalności o charakterze bankowym, a więc w zakresie ilościowym, regionalnym a także klientowskim i branżowym.
Bank w formie spółki akcyjnej - Bank w tej formie organizacyjnej tworzone są na ogólnych zasadach przewidzianych w kodeksie handlowym, z zastrzeżeniem odmienności, wynikających z ustawy prawo bankowe., a w tych ramach przede wszystkim konieczność uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, wydanego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów. Założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, (także osoby zagraniczne albo z udziałem osób zagranicznych), z tym, że założycieli nie może być mniej nić trzech. Wymogu tego nie stosuje się wobec banku, którego założycielem jest bank krajowy lub zagraniczny.
Funkcję organu nadzoru pełni rada nadzorcza, składająca się, z co najmniej 5 osób wybieranych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy. Bank obowiązany jest informować Komisję Nadzoru Bankowego o składzie rady nadzorczej. Zaś zarząd banku składa się, z co najmniej 3 osób.
Role banku:
- Płatnika - płatności w imieniu klientów,
- Agenta - emisja papierów wartościowych i zarządzanie własnością klientów,
- Gwaranta - zabezpieczenie spłaty zobowiązań klientów,
- Pośrednika - zamiana depozytów w kredyty,
- Instrumentu - realizacji polityki gospodarczej kraju /wpływ na podaż pieniądza poprzez działanie banku centralnego.
System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych oraz normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego i banków komercyjnych uznaje się za podstawę istnienia systemu bankowego.
System bankowy:
- bank centralny
- banki komercyjne
- banki specjalne (depozytowo - kredytowe, przemysłowe, rolne)
- spółdzielnie kredytowe
- kasy oszczędnościowe
Podstawowe zadania banku:
- gromadzenie środków pieniężnych
- udzielenie kredytów i pożyczek pieniężnych
- dokonywanie rozliczeń pieniężnych w obrocie krajowym i zagranicznym.
Operacje bankowe - to wszystkie rodzaje czynności bankowych , które dzielą się na:
Operacje bierne / pasywne/ - polegające na gromadzeniu lokat , emitowaniu własnych papierów wartościowych oraz czynności zmierzające do powiększenia sumy środków banku.
Operacje czynne / aktywne / - to wykorzystywanie zgromadzonych środków poprzez udzielanie różnego rodzaju kredytów i lokowania kapitałów klientów i własnych banku.
Operacje pośredniczące / usługowe / - to czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klienta oraz czynności ewidencyjno - rozliczeniowe
Czynności bankowe:
Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie i terminowych,
Prowadzenie rachunków bankowych,
Udzielanie kredytów i gwarancji bankowych,
Emitowanie bankowych papierów wartościowych,
Prowadzenie bankowych rozliczeń pieniężnych,
Udzielanie pożyczek pieniężnych,
Operacje czekowe i wekslowe,
Wydawanie kart płatniczych i dokonywanie operacji przy ich użyciu,
Terminowe operacje finansowe,
Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych - usługi sejfowe,
Wykonywanie czynności obrotu dewizowego,
Udzielanie poręczeń,
Zarządzanie funduszami emerytalnymi,
Usługi konsultacyjno - doradcze,
Dokonywanie obrotu papierami wartościowymi,
Dokonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banków w odrębnych przepisach.
NBP - polski bank centralny z siedzibą w Warszawie. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.
NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Do zadań NBP należy także: organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności dewizowej, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego, opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.
Jest wyposażony w osobowość prawną, ma prawo używania pieczęci z godłem państwa. Organami są: prezes, Rada Polityki Pieniężnej i Zarząd.
Funkcje NBP
Funkcja emisyjna - Wyłączna odpowiedzialność za emisję środków płatniczych w Polsce. ( nie powinno być więcej niż 5 nominałów papierowych i 7 nominałów bilonu. Pełną swobodę w zakresie kształtowania swoich pieniędzy mają tylko te kraje, które nie są w zakresie euro
Bank banków - bezpośredni i pośredni wpływ na politykę finansową tych że banków. Odchodzi się od instrumentów bezpośrednich bo uderzają tak samo we wszystkie banki zarówno dobre jak i gorsze. Natomiast instrumenty pośrednie wpływ wychodzi od banków komercyjnych, które mają taka potrzebę np. wzięcia kredytu, założenia lokaty itp. , jest to wpływ selektywny bo nie dotyczy wszystkich banków w równym stopniu.
Funkcja banku państwa - obsługa bankowa budżetu państwa, samorządów skarbu państwa. Centralny rachunek budżetowy znajduje się w NBP , państwowe jednostki budżetowe, część zakładów budżetowych też ma rachunki w NBP. Obsługuje dług państwa np. emisja bonów skarbowych, obligacji skarbu państwa. Państwo w BC zapożycza się . Zwrot środków budżetowych nie wykorzystanych następuje na centralny rachunek budżetu państwa.
Funkcja edukacyjna - informowanie społeczeństwa o działalności BC, przekazywanie wiedzy o gospodarce, ekonomii, bankowości np. przez Internet, organizuje kursy wiedzy ekonomicznej.
Funkcja informacyjna - działalność NBP jest jawna, jawność podejmowanych decyzji.
Główne zadania NBP:
- czuwanie nad realizacją uchwalonej przez sejm polityki pieniężnej,
- emitowanie pieniądza,
- ustalanie, w porozumieniu z Ministrem Finansów, wzorów nominałów banknotów i monet oraz zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych,
- wykonywanie obsługi bankowej budżetu państwa,
- ustalanie form, trybu i zasad udzielania kredytu refinansowego bankom oraz udzielanie tego kredytu,
- określanie wysokości oraz gromadzenie rezerw obowiązkowych innych banków,
- sporządzanie planu kredytowego i opracowanie założeń polityki pieniężno-kredytowej państwa, a po uzyskaniu opinii Rady Ministrów, przedstawienie go Sejmowi,
- współdziałanie z Ministrem Finansów w opracowywaniu planu bilansu płatniczego.
INSTRUMENTY NBP:
- Kontrola stóp procentowych polegająca na ograniczaniu ich ruchu od dołu za pomocą krótkookresowych operacji otwartego rynku i emisji bonów pieniężnych NBP
- Podstawowe stopy procentowe banku centralnego i rynkowe stopy procentowe powinny utrzymać poziom, przy którym stopy procentowe od kredytów i depozytów banków będą hamować popyt wewnętrzny. NBP działa na obniżenie skali nadpłynności, to znaczy ogranicza wzrost aktywów banku centralnego , stanowiących źródła płynności sektora banków. Podstawową stopą NBP była stopa lombardowa.
- Utrzymanie względnie wysokich rezerw obowiązkowych banków.
- Obniżenie tempa kroczącej dewaluacji złotego z ok.. 1% do 0,8% w skali miesięcznej
- Poszerzenie pasma wahań wokół kursu centralnego z 7% do 10%.
Prezes NBP jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Prezes NBP jest Przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz Zarządu NBP, jest przełożonym wszystkich pracowników NBP oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych.
Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu i Rady Ministrów. W imieniu Rady przedstawia tym organom kwartalne informacje o bilansie płatniczym oraz roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa. Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
Ta sama osoba może być prezesem NBP nie więcej niż dwukrotnie. Prezes NBP w swej działalności jest apolityczny, czyli nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności politycznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
Rada Polityki Pieniężnej (RPP) - organ Narodowego Banku Polskiego. Zadaniem RPP jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi Prezes Narodowego Banku Polskiego jako Przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat na okres 6 lat.
Zadania Rady:
- Coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,
- Składanie Sejmowi sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
- Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,
- Ustalanie zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,
- Określanie górnej granicy zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
- Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP,
- Przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP,
- Ustalanie zasad operacji otwartego rynku.
Zarząd NBP kieruje działalnością NBP. W jego skład wchodzi prezes oraz 6-8 członków, w tym 2 wiceprezesów. Członków powołuje i odwołuje prezydent na wniosek prezesa NBP. Do kompetencji zarządu należą:
- okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego
- nadzorowanie operacji otwartego rynku
- ocena funkcjonowania systemu bankowego
- przygotowanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady
Kredyt bankowy polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, który zobowiązuje się zwrócić je wraz z odsetkami w umownym terminie.
Cechy kredytu:
- charakter pieniężny( przedmiotem kredytowania są zawsze pieniądze)
- zwrotność ( kredyt musi być zwrócony w ściśle określonym terminie zgodnie z umową)
- celowość (bank udziela kredytu zawsze z określonym przeznaczeniem, zmiana celu wykorzystania kredytu wiąże się z wypowiedzeniem umowy kredytowej przez bank)
- odpłatność ( kredyt jest odpłatny w dwóch aspektach:
1. prowizja od kredytu przyznanego
2. odsetki od kredytu wykorzystanego)
- zabezpieczenie ( kredyt musi być zabezpieczony od jego utraty z punktu widzenia banku jest to nie osiągnięcie zysku na operacji, z punktu widzenia klientów to jest utrata części wkładów, które zostały zainwestowane w operacje kredytowe).
Kredyt spełnia funkcję:
1. Emisyjną- czyli kreacja pieniądza realizowana jest przez NBP w ramach polityki pieniężnej państwa a także poprzez kredyty udzielane przez banki komercyjne.
2. stymulacyjną - na wykorzystaniu instrumentów polityki kredytowej na kierunki rozwoju gospodarczego oraz wykorzystaniu czynników produkcji (ziemi, pracy i kapitału).
3. dochodową - realizowana jest bezpośrednio - jeśli stopa procentowa kredytu jest niższa od stopy inflacji oraz pośrednio - gdy kredyt zastosowany w produkcji uruchamia mechanizm przyrostu dochodów dzięki rozwinięciu działalności wytwórczej.
4. restrukturyzacyjną - polega głównie na oddziaływaniu na przemiany strukturalne i własnościowe w gospodarce.
Cechy umowy kredytowej:
- konsensualna - oznacza, że dochodzi do skutku już w chwili podpisania przez strony, a nie dopiero w momencie wydania środków pieniężnych,
- dwustronnie zobowiązująca - gdyż bank zobowiązuje się oddać określoną kwotę środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy, kredytobiorca zaś - zwróci tę kwotę,
- odpłatna - ponieważ bank pobiera od kredytu prowizję, a od kredytu wykorzystanego - również odsetki.
Elementy umowy kredytowej:
Umowa kredytu zawsze jest zawierana na piśmie i określa w szczególności:
- strony umowy: kredytodawca, kredytobiorca,
- kwota i waluta kredytu,
- cel kredytu,
- zasady i termin spłaty kredytu,
- oprocentowanie kredytu i warunki jego zmiany,
- sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,
- zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,
- terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,
- wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,
- warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.
Dodatkowo, strony w umowie mogą określić:
- sposób wykorzystania kredytu przez kredytobiorcę np. realizowanie zleceń płatniczych,
- zobowiązanie kredytobiorcy do przedstawienia w banku informacji i dokumentów niezbędnych do
oceny jego sytuacji gospodarczej i finansowej w okresie korzystania z kredytu,
- upoważnienia banku do dokonywania wizyt oraz inspekcji u kredytobiorcy,
- sytuacje, w których bank może wypowiedzieć umowę kredytu,
- uprawnienie kredytobiorcy do wcześniejszej spłaty kredytu.
Podziału kredytów można dokonać przy zastosowaniu różnych kryteriów - najważniejsze to:
1. okres kredytowania,
2. formy kredytu (metody udzielania),
3. przedmiot kredytu (cel),
4. sposoby zabezpieczenia spłaty kredytu,
5. waluta kredytu.
Ad. 1
Charakterystyczną cechą kredytu jest jego zwrotność w określonym terminie, a terminy udzielania i spłaty kredytu stanowią przedmiot negocjacji i są określone umową kredytową. Polskie banki przyjmując to kryterium, rozróżniają w swych regulaminach:
- kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,
- kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1 roku do 3 lat,
- kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.
Element czasu, obok wysokości kredytu i oprocentowania, decyduje o ekonomicznej treści operacji kredytowania.
Ad.2
Z punktu widzenia techniki operacyjnej ważna jest forma kredytowania.
Kredyty mogą być udzielane:
- w rachunku bieżącym, zadłużenie występuje w postaci salda debetowego na rachunku bieżącym kredytobiorcy. Powstaje ono w wyniku jego dyspozycji płatniczych, realizowanych w ciężar tego rachunku. Natomiast wpływy na rachunek bieżący zmniejszają zadłużenie. W tej grupie kredytów może wystąpić kredyt otwarty (in blanco) lub kredyt kasowy (udzielony w związku z czasowym brakiem gotówki w kasie).
- Na rachunku kredytowym otwartym specjalnie w celu ewidencjonowania wykorzystania i spłaty kredytu. Może to być kredyt docelowy, na wymagalne zobowiązania, kasowy, sezonowy lub linia kredytowa. Linia kredytowa umożliwia finansowanie wielu transakcji w ramach określonego w umowie limitu kredytowego.
- Kredyt dyskontowy, polegający na potrąceniu odsetek dyskontowych w związku z regulowaniem należności przed terminem spłaty.
- Akceptacyjny, oddawany jest do dyspozycji kredytobiorcy w postaci zaakceptowanych weksli.
- Związany ze skupem faktur (skup wierzytelności, factoring).
Ad. 3
W zależności od przedmiotu (celu) kredytu można wyróżnić:
- Obrotowe, najczęściej krótkoterminowe, przeznaczone na bieżące potrzeby związane z działalności gospodarczą kredytobiorcy. Mogą być udzielane zarówno w rachunku bieżącym jak i kredytowym. Kredyty obrotowe w rachunku bieżącym są udzielane na różne cele i w związku z przeznaczeniem mogą być tradycyjnie nazywane np. kredytami sezonowymi (np. na zapasy cukru w cukrowniach), kredytami na skup (produktów rolnych), kredytami na należności odbiorców itp.
- Inwestycyjne, udzielane na dłuższy okres w związku z finansowaniem nakładów gospodarczych, których celem jest stworzenie lub powiększenie zasobów środków trwałych. Kredyty inwestycyjne z reguły są udzielane w rachunku kredytowym.
- Kredyt konsumpcyjny - kredyt bankowy udzielany na określone potrzeby osób, a jego spłata jest indywidualnie ustalana z bankiem. Zabezpieczenia kredytu stanowią najczęściej dochody kredytobiorcy lub poręczenia innych osób, a wysokość kredytu zależy od możliwości spłaty przez osobę zaciągającą kredyt.
Ad. 4
Z punktu widzenia form zabezpieczenia kredytu wyróżnia się:
- Lombardowe, zabezpieczone zastawem przedmiotów i papierów wartościowych, towarów itp.,
- Hipoteczne, zabezpieczone hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność kredytobiorcy lub innej osoby np. poręczyciela.
Ad. 5
Ze względu na rodzaj waluty mogą występować kredyty:
· Złotówkowe, udzielane w złotych polskich,
· Dewizowe, udzielane w walucie obcej.
Zabezpieczenie kredytu
Metodą zmniejszenia indywidualnego ryzyka kredytowego są uzyskane przez bank zabezpieczenia, które powinny zapewnić odzyskanie zaangażowanej sumy kredytowej wraz z odsetkami, prowizjami. Podstawową gwarancją spłaty kredytu dla banku powinna być sytuacja ekonomiczno-finansowa kredytobiorcy. W wielu przypadkach nie można jednak dokładnie ocenić ryzyka z daną transakcją. Posiadanie zabezpieczenia pozwala wówczas na odzyskanie całości lub przynajmniej części zaangażowanych środków.
Formy zabezpieczeń kredytowych bywają bardzo zróżnicowane. Zabezpieczenia te klasyfikowane są z punktu widzenia różnych kryteriów.
Prawne zabezpieczenia kredytów można podzielić m.in. na:
- płynne: gwarancje, awale i poręczenia bankowe
- rzeczowe, czyli niepłynne: hipoteka, zastaw bankowy, które aby zaspokoić wierzytelność banku, muszą zostać najpierw sprzedane.
Prawne zabezpieczenia dzielą się także na:
- osobiste (charakteryzuje je odpowiedzialność osobista osoby dającej zabezpieczenie)
- rzeczowe (występuje ograniczenie odpowiedzialności do poszczególnych składników majątkowych)
Na ogół w praktyce wyróżnia się następujące zabezpieczenia:
Hipoteka - Zabezpieczenie hipoteczne obciąża nieruchomość dłużnika prawem do dochodzenia roszczenia przez wpis do ksiąg wieczystych. Daje ono wierzycielowi pierwszeństwo dochodzenia swych praw nawet po zmianie właściciela nieruchomości.
Zastaw:
- Zastaw na zasadach ogólnych - dotyczy on przedmiotów ruchomych (np.: park maszyn, surowce, półfabrykaty, pojazdy mechaniczne, przedmioty wartościowe).
- Bankowy zastaw rejestrowy - może być ustanowiony na rzeczach ruchomych kredytobiorcy. Od umowy zastawu ogólnego bankowy zastaw rejestrowy różni sie tym , że przedmiot zastawu może pozostać w posiadaniu kredytobiorcy, co w przypadku zastawu ogólnego jest niedopuszczalne.
- Zastaw na prawach - dotyczy praw zbywalnych, tj. papierów wartościowych, udziałów w spółkach, praw w zakresie wynalazczości.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie - upoważnia kredytodawcę do przewłaszczenia ruchomych przedmiotów (np. pojazdów, zapasów, biżuterii) na pokrycie roszczeń z tytułu niespłaconego kredytu.
Blokada rachunków bankowych - polega na wyodrębnieniu środków na rachunku bankowym lub powierzonych bankowi depozytów należących do kredytobiorcy lub poręczyciela i udostępnieniu kredytodawcy w momencie powstania zaległych roszczeń.
Kaucja - polega na tym, że kredytobiorca składa kredytodawcy zabezpieczenie w postaci środków pieniężnych, książeczek i bonów oszczędnościowych lub innych przedmiotów wartościowych.
Poręczenie wekslowe (awal) - zobowiązujące poręczyciela na równi z wystawcą weksla do spłaty kredytu ustalonych w terminach płatności.
Poręczenie według prawa cywilnego - w przypadku takiego poręczenia, poręczyciel zobowiązuje się do spłaty kredytu w razie uchylenia się kredytobiorcy od wywiązania się ze zobowiązań.
Gwarancje bankowe - polegają na zobowiązaniu banku do zapłaty sumy pieniężnej kredytodawcy odpowiadającej kwocie niespłaconych rat kredytu, należnych odsetek i kosztów postępowania, jeśli kredytobiorca nie wywiąże się ze swoich zobowiązań wobec banku - wierzyciela.
Przelew wierzytelności - jako zabezpieczenie kredytu jest umową między kredytobiorcą a bankiem udzielającym kredytu, na mocy której kredytobiorca przenosi na bank swoje prawo do otrzymania konkretnej sumy za sprzedane towary lub usługi.
do długu kredytowego - polega ono na tym, że do dotychczasowego kredytobiorcy - dłużnika przystępuje osoba trzecia w charakterze dłużnika solidarnego.
Pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym - udziela go kredytobiorca lub osoba trzecia.
Weksel IN BLANCO - jest dokumentem zawierającym podpis wystawcy weksla, nie zawiera jednak określenia sumy wekslowej i terminu płatności. Jako samoistne zabezpieczenie kredytu przyjmowany jest od kredytobiorców dobrze znanych bankowi o dobrej sytuacji ekonomiczno-finansowej.
W stosunku do dobrych kredytobiorców zaciągających krótkookresowe kredyty na działalność bieżącą banki mogą nie żądać dodatkowego zabezpieczenia. Regułą jest natomiast wymaganie zabezpieczenia dla kredytów długoterminowych.
Rozrachunek międzybankowy to przeniesienie środków pieniężnych w złotych pomiędzy rachunkami banków lub pomiędzy rachunkami banków a kontami NBP, bądź innego banku prowadzącego rachunki banków, w celu wykonania zobowiązania powstałego z tytułu dokonania rozliczeń pieniężnych.
Rozrachunki pomiędzy oddziałami banków mogą być przeprowadzane:
- Za pośrednictwem izby rozliczeniowej,
- Za pośrednictwem banków prowadzących rachunki dla innych banków krajowych,
- W drodze bezpośredniej wymiany zleceń między bankami oraz rejestracji wynikających z ich wzajemnych wierzytelności
KIR ( Krajowy Izba Rozliczeniowa) została założona 22 listopada 1991 roku przez przedstawicieli 16 banków założycieli i Związku Banków Polskich. Działalność operacyjna KIR SA formalnie rozpoczęła się 5 kwietnia 1993 roku
Zadania KIR:
- Zapewnienie warunków7 prawnych, technicznych oraz organizacyjnych,
- Współpraca z centralami uczestników,
- Składanie w NBP zleceń będących rezultatem kompensaty należności i zobowiązań uczestników, wynikających z rozliczeń międzybankowych prowadzonych w ramach SYBIR i ELIKSIR oraz danych przekazywanych przez uczestników zewnętrznych,
- Informowanie Central Uczestników o stanie ich zobowiązań i należności wynikających z wymiany zleceń,
- Nadzór nad działalnością Bankowych Regionalnych Izb Rozliczeniowych ( BRIR) oraz nad realizacją czynności w zakresie rozliczeń,
- Rejestracja należności i zobowiązań uczestników.
SYBIR to system wymiany zleceń rozrachunku między uczestnikami. Polegający na rejestracji wzajemnych zobowiązań i należności, sporządzanych w formie papierowej lub drogą teletransmisji czy na nośnikach elektronicznych.
ELIKSIR jest systemem rozrachunku netto, w którym zlecenia wystawiane do zaksięgowania na rachunkach banków są rezultatem kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań banków, wynikających z indywidualnych zleceń klientów.
SORBNET jest systemem obsługi rachunków bankowych, prowadzonych w centrali NBP, w którym dokonywane są rozrachunki międzybankowe w złotych. Jest to system będący własnością Narodowego Banku Polskiego, system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym czego wymaga Europejski Bank Centralny.
SYSTEM SORBNET EURO to system obsługi rachunków bankowych, prowadzonych w Centrali NBP, w którym dokonywane będą rozrachunki międzynarodowe w euro.
TARGET to system wysokokwotowy, realizujący zlecenia płatnicze wyłącznie w euro i łączące narodowe systemy (rozrachunku brutto, w czasie rzeczywistym). System obejmuje transakcje tj. operacje otwartego rynku oraz inne transakcje między- Europejskim Bankiem Centralnym a narodowymi bankami centralnymi, transakcje finansowe między bankami komercyjnymi oraz płatności o dużych wartościach dokonywane przez klientów banków komercyjnych.
AKREDYTYWA zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, oraz pozwala uzależnić zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków. Akredytywa polega na zarezerwowaniu przez bank określonej kwoty środków dłużnika (odbiorcy) na rzecz dostawcy.
Istotą rozliczeń za pomocą akredytywy jest pokrywanie przez oddział właściwy dla wierzyciela, w formie bezgotówkowej, określonych wierzytelności z wyodrębnionych na ten cel środków dłużnika z zachowaniem warunków ustalonych przez dłużnika.
Bank dłużnika otwiera akredytywę na wniosek wskazując wierzyciela (dostawcę) i oddział banku wierzyciela, w którym będą dokonywane wypłaty. W treści podaje się kwotę, termin ważności do którego mają być dokonywane wypłaty.
Zamknięcie akredytywy następuje po upływie terminu ważności, po wyczerpaniu środków pieniężnych łub na polecenie dłużnika, jeśli zastrzegł to sobie w akredytywie. -
Rozliczenie za pomocą akredytywy stosowane jest zarówno w obrocie krajowym jak i zagranicznym.
Akredytywa jest pracochłonna, ogranicza swobodę ruchu towarów.
Zmusza do przestrzegania terminów dostaw jak również ważności akredytywy.