WYKŁADY Z CHEMIZACJI PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ

Dziedziny chemizacji produkcji zwierzęcej:

Człowiek

Żywność

Zwierzęta

Środowisko:

Woda, gleba, powietrze

- Hodowla i genetyka

- Higiena i profilaktyka

- Żywienie i paszoznawstwo

- Technologie

ATMOSFERA

PASZE GLEBA

SKŁ. POKARMOWE WODA

SKŁ. BIOLOGICZNIE CZYNNE

GAZY ZWIERZĘTA WYDALINY

NH_3, CO_2, H₂S (mocz, kał)

CZŁOWIEK

Hodowla i genetyka

- hormony i synchronizacja rui

Hormony w żywieniu zwierząt są zabronione, ponieważ niesie to ze sobą szkody powodowane w organizmie człowieka. Natomiast w produkcji zwierzęcej jest możliwe stosowanie hormonów.

• genetycznie modyfikowane organizmy (GMO)

• klonowanie zwierząt

• transplantacja zarodków

Higiena i profilaktyka

• środki ochrony pomieszczeń inwentarskich: dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja

• środki wiążące lub niwelujące gazy kloacze: saponiny, dezodoranty

• leki i szczepionki

• środki zapachow: feromony

Żywienie zwierząt

• środki poprawiające wartość pokarmową pasz: aa, kt, ko, środki chroniące przed rozkładem w żwaczu: enzymy, probiotyki, kwasy organiczne, antybiotyki, zioła

• środki zwiększające odporność immunologiczną: probiotyki, antyoksydazy, zioła, nofraceutyki

• środki zabezpieczające higienę pasz: przeciwpleśniowe, konserwanty, zioła

• środki modyfikujące jakość produktów zwierzęcych: barwniki, probiotyki, antyoksydanty, zioła

Rodzaje obciążeń środowiska naturalnego przez produkcję zwierzęcą

Źródło emisji Rodzaj zanieczyszczeń

1. Wydaliny zwierząt

mocz N, P, makro i mikroelementy

kał N, P, makro i mikroelementy

gazy CO, CH_4, CH₃

2. Składowanie odchodów P₂O_5, H₂S, CO_2, NH_3, N₂O, NO₃, mekraptany

Średnie wykorzystanie azotu, fosforu i potasu u różnych gatunków zwierząt (%)

Azot Fosfor Potas

Bydło 16 21 4

Trzoda chlewna 35 28 6

Drób 33 21 7

Pod koniec tuczu świnia potrzebuje mniej białka. Należy tak żywić zwierzęta aby było minimum kału i moczu (czysta woda i powietrze).

Idealnie jest wykonać 3 rodzaje mieszanki o zawartości białka 20%, 17%, 15%. Straty wynoszą wówczas 4,2kg.

Wykaz Ustaw i Rozporządzeń

1. Dz.U.Nr 192, poz.1880 z dnia 22 X 2003r. o substancjach niepożądanych w paszach.

2. Dz.U.Nr 29, poz. 243 z dnia 8 I 2003r. o dodatkach paszowych dla zwierząt

3. Dz.U.Nr 123, poz. 1350 z dnia 23 VIII 2001r. o środkach żywienia zwierząt

4. Dz.U.Nr 122, poz. 1144 z dnia 13VI 2003r. nowelizacja ustawy o środkach żywienia zwierząt

W każdej produkcji zwierzęcej należy pamiętać o ochronie środowiska. Na jednym poziomie znajduje się produkcja- efekty produkcji- ochrona.

Krowa potrzebuje 16-19% białka.

Amoniak w pewnym stopniu wbudowany jest w ciało mikroorganizmów. Źródłem amoniaku może być mocznik.

W żywieniu przeżuwaczy szczególnie zimą brak jest azotu a to zmniejsza produkcję białka.

Mocznik może być stosowany w żywieniu przeżuwaczy, gdy jest niedobór azotu.

Monogastryczne

U świń można stosować różne pasze białkowe o różnej zawartości białka.

Zbilansowanie aminokwasu powoduje ograniczenie strat lizany wydalanych z kałem i moczem a zwiększa retencję odkładania białka w ciele.

Zmniejszając drastycznie zawartość białka (azotu) w stosunku do potrzeb zwierząt należy liczyć się z pogorszeniem efektów produkcyjnych.

Należy dostosować (zbilansować) potrzeby zwierzęcia z tym co dajemy w dawce aby uniknąć nadmiernego wydalania azotu i niekorzystnych odchodów wydalanych do środowiska.

Aby to zrobić należy:

- zbilansować poziom białka

- zbilansować poziom aminokwasów

białko idealne- takie, które w pożywieniu lub paszy jest najbardziej zbliżone do białka konsumenta

• różne dodatki, które dobrze zbilansowaną dawkę pozwolą wykorzystać

Składniki mineralne a ochrona środowiska

Mineralne składniki dla zwierząt:

1. Makroelementy

• wapń

• chlor

• magnez

• fosfor

• potas

• sód

• siarka

2. Mikroelementy

• chrom

• kobalt

• miedź

• jod

• żelazo

• mangan

• molibden

• selen

• cynk

3. Śladowe

• arsen

• bor

• fluor

• lit

• ołów

• nikiel

• krzem

• tytan

• wanad

Największa resorpcja H₂O, Na⁺, Cl^-, HCO₃^-, K⁺ zachodzi w jelicie czczym i krętym, Na⁺- dodatkowo w jelicie grubym.

Najwięcej Ca znajduje się w owsie najmniej w kukurydzy.

Synergizm pierwiastków:

• P i Ca

• Fe i Mg

• Cu i Ca

Antagonizm pierwiastków:

• Na i K

• Li i Na

• Ca i Mg

Istnieją opracowane normy stanowiące o dopuszczalnej ilości metali ciężkich dla zwierząt w paszach. Do metali ciężkich należy np. ołów (Pb).

Elementy mineralne w połączeniach organicznych.

Zróżnicowanie organicznych źródeł mikroelementów.

Porównanie:

• kompleks metalu ze specyficznym AA

• kompleks metalu z aminokwasem

• chelat

• proteinian

• kompleks polisacharydu

• propionian

Sole nieorganiczne i chelaty organiczne.

Kompleksy nieorganiczne:

• chlorki

• siarczany

• fosforany

• azotany

Chelaty mineralne:

• aminokwasy białkowe

• polisacharydowe

Żołądek- Jelita

Niska resorpcja Wysoka resorpcja

(powolne wchłanianie) (aktywny transport i wchłanianie)

• zwiększone wydalanie w kale, - mniejsze obciążenie w odchodach

niedobór składników mineralnych

Wykorzystanie fosforu w żywieniu zwierząt i ochronie środowiska.

Fosfor występuje w :

• fitynianach, które są bardzo trudno rozkładane

• enzym fitaza pozwala na lepsze wykorzystanie fosforu fitynowego

Fosfor jest jednym z podstawowych biogenów. Należy odpowiednio żywić zwierzęta pokarmem zawierającym fosfor i należy dodawać enzym fitazę. Fityniany są bardzo trudno rozkładane. Gdy fosfor występuje w nadmiarze zostaje wydalony i przedostaje się do wody co powoduje zarastanie zbiorników wodnych. Fitaza pozwala na lepsze wykorzystanie paszy.

Jak postępować, aby jak najmniej składników fosforowych znajdowało się w odchodach?

• dobrze bilansować dawkę pokarmową

• dodawać składniki zwiększające wykorzystanie fosforu, np. fitaza

Witaminy w żywieniu i ochronie środowiska

1. Rola składników biologicznie czynnych w procesach metabolicznych ustroju.

2. Podział i funkcje witamin.

3. Witaminy hydro i lipofilne.

4. Czynniki środowiskowe oddziaływujące na witaminy

5. Biotechnologia w proukcji witamin.

6. Premiksy przemysłowe i farmerskie.

Definicja według Ustawy o Środkach Żywienia Zwierząt:

Premiksy- to mieszanina dodatków paszowych lub minerałów paszowych nie przeznaczone do bezpośredniego skarmiania. Zawierają witaminy, składniki mineralne i niektóre dodatki.

Grupa	Nazwa	Formy aktywne
Witamina A	retinol	Retinol, kwas retinowy, 3-dehydroretinol
Prowitamina A	β- karoten	α, β, γ- karoten i inne
Witamina D	cholekalcyferol	ergokalcyferol
Witamina E	α- tokoferol- działa przeciw starzeniu się skóry
Witamina K	fitochina
Witamina B1	tianina
Witamina C	kwas L- askorbinowy
Witamina B2	ryboflawina

Taksonomia witamin:

B₁- tiamina

B₂- ryboflawina

B₃- niacyna, kwas nikotynowy

B₅- pantotenian wapnia

B₆- pirydoksyna i pirydoksal

B₈- biotyna lub witamina H

B₉- kwas foliowy

B₁₂- cjanokobalamina

B₁₃- kwas orotowy- występuje w korzeniach warzyw

B₁₅- kwas pangamowy

B₁₇- letril- chroni przed nowotworami

C- kwas askorbinowy

P- grupa bioflawonoidów- uleastyczniają naczynia krwionośne

Różnica w składzie witamin podawanych w premiksie dla kurcząt i krowy?

Fizjologicznie nie ma różnicy. W przypadku kurcząt potrzeby żywieniowe i fizjologiczne pokrywają się.

Krowa ma zdolność produkcji niektórych witamin, dlatego muszą być podawane witaminy lipofilne.

Dodatki paszowe

Poprawiające wartość paszy	Enzymy paszowe	Stymulatory wzrostu	Inne
Kwasy organiczne	Peptydazy	Antybiotyki	Detoksykanty
Aminokwasy Mocznik	Lipazy	Probiotyki	Inokulanty
Kwasy tłuszczowe	Celulaza β- glukanaza	Hormony	Konserwanty
		Fitaza	Prebiotyki	Kokcydiostatyki

Proekologiczne dodatki paszowe dla zwierząt:

1. Probiotyki i prebiotyki.

2. Enzymy paszowe.

3. Kwasy organiczne.

4. Zioła i aromaty.

5. Biopleksy i minerały.

6. Białka plazmy krwi.

7. Proszek immunizowanych jaj.

8. Detoksykanty.

Antybiotyki paszowe- substancje produkowane przez grzyby i niektóre rośliny lub syntetyczne, działające na mikroflorę w obrębie przewodu pokarmowego zwierząt.

Dyrektywą UE z 1998 r. ograniczono do trzech:

• Flavofosfolipol ( drób, świnie, bydło, króliki) 2-20mg /kg s.m. paszy

• Avilamycyna (drób, świnie)

• Salinomycyna sodu (świnie, bydło)

Najtańsze i najbardziej efektywnie działające, zwłaszcza w miernych warunkach zoologicznych. Dodatek zwiększa przyrosty masy ciała, a zmniejsza zużycie paszy, ogranicza biegunki.

Istnieją przeciwwskazania:

• przechodzenie do produktów

• odporność krzyżowa patogenów

• otłuszczenie tusz, itp.

Z dniem 1 stycznia 2006 r. antybiotyki paszowe zostały oficjalnie wycofane z żywienia zwierząt (wyjątek mogą być zlecone przez lekarza).

Pod wpływem antybiotyku jonoforowego zaburza się metabolizm komórki, więcej do niej wchodzi niż wychodzi i następuje pęknięcie komórki.

Zamiast antybiotyków można stosować między innymi probiotyki i prebiotyki.

Probiotyki- są to produkty, zawierające żywe lub martwe mikroorganizmy, jak też dostarczane przez nie substancje, które przyczyniają się do stabilizacji równowagi enzymatycznej i populacji mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym.

Probiotyki

Dostępność form:

1. Kultury żywe

• płynne

• mrożone

• liofilizowane

• suszone

• zawiesina

• otoczkowane

• spory (przetrwalniki)

2. Kultury inaktywowane

• płynne

• suszone

Sposoby stosowania

1. Rozprowadzenie

• z wodą pitną

• do paszy: premiksy i pełnoporcjowe

• rozpryskiwanie i zemgławianie

• indokulowane

2. Okres

• podawanie ciągłe

• okazjonalne

Probiotyki- przeżuwacze

1. Probiotyki stosuje się przede wszystkim u zwierząt młodych aby zaszczepić tę mikroflorę.

2. Odsadzanie.

3. Stres.

Cielęta i jagnięta:

• zapobiegają infekcji jelit

• polepszają przyrosty masy ciała

• przyspieszają rozwój przedżołądków

Konie:

• lepsze wskaźniki krwi

• zwiększa się wydajność mleka

• poprawa strawności (2-7%)

Tuczniki:

• lepsze wykorzystanie paszy

• większe przyrosty masy ciała

Świnie (prosięta):

• zapobiegają biegunkom

• lepsze przyrosty

• zmniejszają upadki

• lepsze wykorzystanie paszy

• jakość tuszy

• immunomodulacja przemian

Króliki:

• poprawa strawności (białka, cukry)

Prebiotyki- są to substancje na których namnażają się substancje korzystne.

Ta pożywką (substancją) mogą być:

1. oligosacharydy:

• FOS ( fruktooligosacharydy)- pochodne np. inulina, kestoza

• MOS (mannonoligosacharydy)- pochodne mannozy

• GOS (galaktooligosacharydy)- pochodne α- galaktozydy, rafinaza

2. laktoza (tylko dla drobiu), pochodne laktulina

Jest typowym składnikiem mleka u drobiu, ssaki ją trawią, są dobrze wykształcone, jest dla nich dostępna. Laktoza jest pożywką dla bakterii kwasu mlekowego.

Prebiotyki- funkcja:

• wiążą i wydalają patogeny z kałem

• nie stanowią pokarmu dla patogenów

• wzmagają system immunologiczny

Symbiotyki- mieszanina pro i prebiotyków

Jaką przewagę mają pro i prebiotyki nad symbiotykami?

Dajemy pożywkę i szczepionkę.

Enzymy paszowe

1. Enzymy wspomagające własne przewodu pokarmowego

• lipazy

• proteazy

• amylaza i inne

• Decyduje głównie wiek i gatunek zwierząt.

Zwierzęta je produkują, rozwijają z wiekiem, u zwierząt młodych są słabo aktywne.

2. Enzymy egzogenne

• β- glukanaza

• celulaza

• pentozanaza

• fitaza >20-38% P

• Decyduje głównie skład paszy i gatunek zwierząt.

Enzymy paszowe- są biokatalizatorami wytwarzanymi przez żyjące komórki lecz zdolnymi do działania także poza komórką. Są one białkami, które przeprowadzają lub przyspieszają specyficzne reakcje chemiczne. Enzymy paszowe są wytwarzane przez różne szczepy bakterii lub grzybów. Nie zawierają one żywych komórek.

Hydrolazy:

• proteolityczne- proteazy- rozszczepiają wiązania peptydowe pomiędzy aminokwasami

• amylolityczne

• lipolityczne- rozkładają trójglicerydy do monoglicerydów i wolnych kwasów tłuszczowych

Zasadniczym celem stosowania enzymów paszowych jest:

• uzupełnienie enzymów endogennych wytwarzanych przez zwierzęta (zwłaszcza młode)

• poprawa strawności składników pokarmowych paszy

• zwiększenie energii metabolicznej w dawce pokarmowej

• zwiększenie przyrostów masy ciała zwierząt

• umożliwienie zastosowania tańszych pasz w miejsce pasz drogich

• redukcja substancji antyodżywczych znajdujących się w niektórych paszach

Zwierzę im starsze tym ma intensywniejszy własny garnitur enzymów.

Podawanie enzymów ma sens jeśli podajemy je zwierzętom młodym, ponieważ polepsza się trawienie.

W paszach roślinnych fosfor związany jest a postacią fitynianu. Związany jest siłami Van-der-Vallsa.

Wyróżniamy trzy rodzaje fitaz:

• fitaza natywna (trochę występuje w roślinach, w produktach zbożowych, roślinnych)

• fitaza endogenna (u niektórych zwierząt wytwarza się w przewodzie pokarmowym, tam gdzie występują bakterie, np. koń przeżuwacze)

• fitaza mikrobiologiczna (produkowana przez grzyby z rodzaju Aspergillus, jest ona najbardziej użyteczna)

Aktywność występuje przy niskim pH i takim w którym jest aktywna fitaza roślinna.

Im więcej fosforu z paszy zwierzę otrzyma tym więcej dostanie się go do środowiska.

Barwniki- naturalne bądź sztuczne karotenoidy

Barwniki naturalne- karotenowce, występują w owocach, kwiatach, liściach

Barwniki:

• β- karoten- prekursor witaminy A

• ksantofile

• luteina i zeaksantyna

• kapsaksantyna

• kryptaksantyna

• wiolaksantyna

• likopen- występuje w dużych ilościach w pomidorze

Kwiaty aksamitki i nagietka zawierają barwniki wykorzystywane w rolnictwie ekologicznym.

Koncentraty barwników naturalnych dodaje się do mieszanek paszowych w ilości 0,1-0,5kg mieszanki.

Postęp w syntezie chemicznej pozwala obecnie na produkcję przemysłową barwników syntetycznych. Wytwarzane są w ten sposób: kanataksantyna (czerwona) i ester kwasu apokarotenowego (żółty).

Konserwanty i zakwaszacze

Kwasy organiczne:

• mlekowy

• octowy

• propionowy

• cytrynowy

• fumarowy

• mrówkowy

Konserwanty- po dodaniu do paszy mają działanie konserwujące, aby ich składniki się nie psuły.

Zakwaszacze- rola dotyczy przewodu stosujemy je w paszach aby zmienić pH przewodu pokarmowego.

Działanie:

• w paszy- stabilizująco i konserwująco

• w przewodzie pokarmowym- regulacja pH, wchłanianie, ograniczanie patogenów

Preparaty dostępne na rynku to mieszaniny kwasów lub ich soli.

Kwasy organiczne:

• zakwaszacze

• konserwanty

• należą tutaj: kwas mlekowy, propionowy, mrówkowy, cytrynowy, fumarowy, winowy, jabłkowy

Przeciwutleniacze- antyoksydanty:

1. naturalne

• tokoferole

• witamina E

• witamina C

• bioflawonoidy

• selen- działa na zmniejszenie aktywności przez enzym peroksydazę glutationową

2. syntetyczne

• BHT- butynohydroksytoluen

• EKU

Są to substancje dodawane do pasz przemysłowych w celu ochrony wrażliwych na utlenianie składników jak np. kwasy tłuszczowe, witamina A, karoteny.

Zapobiegają one również powstaniu niekorzystnych dla organizmu zwierzęcego substancji, głównie nadtlenków i wolnych rodników, które według najnowszych wyników badań nie są resorbowane, mogą prowadzić do niedoboru witaminy E i Se np.encephalomacji.

Przeciwutleniacze syntetyczne działają tylko w paszy, chronią jej składniki, natomiast przeciwutleniacze naturalne działają w organizmie człowieka i zwierząt.

Antyutleniacze:

1. BHA- butylohydroksyanizol 150mg/kg paszy

2. EDOX- BHA, EQ, kwas cytrynowy, ortofosforowy CaCO₃ 125mg/kg paszy

Mikotoksyny:

• zearalenon- produkowany przez grzyby Fusarium- szczególnie groźny w rozrodzie

• ochratoksyna A- szczególnie groźna dla drobiu- niszczy nerki i wątrobę

• aflatoksyna- produkowana przez grzyby Aspergillus

Aby przeciwdziałać mikotoksynom należy podjąć działanie już na uprawianym polu. Stosuje się różnego rodzaju preparaty pleśniowe, zbiory należy suszyć. Produkty mające dużą ilość mikotoksyn należy spalić. Jeśli ilość jest w granicach krytycznych dodaje się detoksykanty- glinokrzemiany (zeolity). Cząsteczki zeoliny wychwytują mikotoksyny.

Psucie się tłuszczu

1. Hydroliza- rozpad na glicerol i kwasy tłuszczowe

2. Utlenianie tłuszczów

• teoria wolnych rodników

• hydrotlenki, nadtlenki

3. Rewersja zapachu- olej sojowy (18:3)

Wpływ psucia się tłuszczów na wartość i przydatność dietetyczną:

1. Cechy organoleptyczne (smak, zapach, struktura, barwa)

2. Wartość odżywcza

3. Wartość dietetyczna

Tłuszcz jest dobry im ma więcej kwasów nienasyconych.

Przechowywanie tłuszczów:

1. Unikanie kontaktu z Fe, Cu

2. Unikanie kontaktu z tlenem i światłem

3. Obniżona temperatura

4. Okresy przechowywania:

• masło 10 dni

• margaryna 1 miesiąc

• smalec 1 rok

5. Opakowanie- beczki, pergamin, ciemne szkło

Kokcydiostatyki

Kokcydioza- jest jedną z najgroźniejszych parazytaz, wywołaną przez Eimeria sp. Najczęściej występuje u kur i królików rzadziej u indyków i drobiu wodnego. Szczególnie często występuje w warunkach intensywnej produkcji drobiarskiej, zwłaszcza na ściołach. Ważna jest higiena pomieszczeń.

Kokcydiostatyki są to substancje antybiotykopochodne.

Od kokcydiostatyków bezwzględnie wymaga się:

• szybkiej eliminacji z organizmu (krótki okres karencji)

• braku toksycznego wpływu na zwierzęta

• braku negatywnego wpływu na jadalne części tuszek

• braku działania imunosupresyjnego

• braku działania antagonistycznego względem innych składników mieszanek paszowych

• stabilności podczas produkcji mieszanek (granulowanie, ekstruzja i magazynowanie)

• wolnego narastania lekoporności u terenowych szczepów Eimeria.

Cycostan- okres karencji 5-7 dni, substancja czynna- robenidyna

Elancoban- okres karencji 3 dni, substancja czynna- moenzyna sodu

Aviax- okres karencji 6 godzin, substancja czynna- semiduramicyna

Kokcydiostatyków nie stosuje się u kur niosek na jaja wylęgowe!

Endokrynologia

Mediatory chemiczne- związki, które modyfikują organizm w różny sposób.

Zaliczamy do nich:

• neurohormony

• fitohormony- występują w roślinach

• hormony przysadki i paraprzysadkowe

• feromony- substancje chemiczne, które pozwalają na porozumiewanie wewnątrz gatunkowe

• allomony- substancje, które pozwalają na porozumiewanie między gatunkowe

Hormony- substancje pełniące funkcje integracyjne wewnątrz organizmu. Są produkowane przez gruczoły dokrewne.

Przysadka:

• STH- somatotropina

• ACTH- adrenokortykotropina

• TSH- tyreotropina

Gonadotropiny:

• LH- luteinizujący- rozwój ciałek żółtych

• FSH- folikulina- wzrost pęcherzyków i owulacja

• LTH- prolaktyna- wydzielanie mleka

• MSH- melanotropina

• ADH- wazopresyna

• Oksytocyna

Hormony w produkcji zwierzęcej

W żywieniu zwierząt dodatek hormonów w UE jest prawnie zabroniony!

Niepewność zmian w organizmie konsumentów produktów zwierzęcych, młodych i w ciąży.

W USA (oznakowane)

• implanty z somatropiny

• β- blokery (agoniści) adrenaliny

Hormony płciowe (gestageny) są wykorzystywane do koordynacji (synchronizacji) cyklu płciowego u loch.

Układ hormonalny jest bardzo finezyjnym i skomplikowanym mechanizmem oddziaływań w ustroju- łatwo naruszyć tą równowagę, ale trudno naprawić!

Zioła- rośliny lub ich części pochodzące z upraw polowych i ze zbieractwa, zawierające metabolity aktywnie oddziaływujące na organizm.

Oddziaływanie:

1. Stymulacja apetytu (smak, zapach)- apetyzery

2. Funkcje trawienne (motoryka, sekrecja, ochrona)- metabolizm zwierzęcia i człowieka

3. Metabolizm (ukierunkowane przemiany)

4. Jakość produktu (barwa jaj, tuszki)

Zakres dawkowania 0,2-4%

Użyteczność ziół:

1. Warunki zbioru i przechowywania

2. Miejsce i faza wegetacji (miejsca czyste bez zapylenia)

3. Świeżość i jakość surowca

Surowce ziołowe:

• owoce i nasiona

• ziele np. pokrzywa

• kwiaty np. lipy, nagietka

• korzeń np. żeń-szeń, kozłek, żywokost

• liście np. podbiał

• kora np. dębu

• kłącza np. perzu

• cebula np. czosnek

Substancje wtórne:

• glikozydy

• pektyny

• alkaloidy

• śluzy

• flawonoidy

• gorycze

• olejki eteryczne

• garbniki

Składniki specyficzne

Alkaloidy- leki i trucizny: atropina, ergotamina, morfina

Flawonoidy- przeciwutleniacze, przeciwzapalne, rozkurczowe, występują w owocach

Garbniki- przeciwbiegunkowo, antyseptycznie, przeciwzapalnie

Glikozydy antycjanowe- wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, zapobiegają miażdżycy, sklerozie

Olejki eteryczne- terpeny, fenole, etery, estry

Saponiny- obniżają napięcie powierzchniowe, wykrztuśne

Śluzy, pektyny- przeciwzapalnie

Zioła dla zdrowia:

• aloes- świeży sok

• arcydzięgiel

• bazylia

• czosnek- zmniejsza zły cholesterol

• dziurawiec

• jeżówka

• melisa- uspokaja

• mięta

• mniszek lekarski

• pokrzywa

• ogórecznik i wiesiołek

• ostropest plamisty- dla alkoholików

• rozmaryn- pobudza pamięć

• żeń- szeń

Ekologiczna produkcja żywności

Fizjologia żywienia

• rola składników antyodżywczych, ich przemiany, normy żywienia

↑ → Ekonomika i planowanie wyżywienia

Nauka o żywieniu człowieka

• dietetyka

• technologia

• organizacja żywienia zbrojowego

Bromatologia (nauka o żywności)- badanie składu wartości odżywczych itp.

Dietetyka- nauka o zasadach żywienia człowieka chorego

W ciągu 70 lat życia człowiek spożywa:

• 1,9t białka

• 2,3t tłuszczu

• 9,5t węglowodanów

• 0,6t składników mineralnych

• 63,8t wody

Składniki kultury kulinarnej:

• etnodietetyka

• sztuka kulinarna

• doktryna grzeczności

• sztuka podawania (obsługa klienta)

Dane o spożyciu żywności:

1. Obliczeniowe

• bilans zywności

• rachunkowość

• inwentonowa

2. Rejestracyjne

• wagowo- rejestracyjna

• wagowa

• w miarach domowych

3. Wywiadowcze

• ankieta

• wywiad 24h i 48h

• historia żywienia

• częstotliwości spożycia żywności

Wygląd, smak i zapach pokarmu

↓

reakcje warunkowe- awersja → przyjemność ← aliestezja (sytość specyficzna)

↓

apetyt

Czynniki społeczne

• kultura

• religia

• oświata

Czynniki psychologiczne

• przyzwyczajenia

• nałogi

• naśladownictwo

Czynniki fizjologiczne

• hormony

• mechanizm głód- sytość

• neutrotransmitery

Żywność Konsument

Informacja (ocena, trwałość, → Wiedza, tradycje, motywacje

wartość odżywcza, wartość psychologiczne, status ekonomiczny

dietetyczna itp.)

Cechy sensoryczne (smak, → Percepcja bodźców sensorycznych

Zapach, wygląd, barwa) (wrażliwość, pożądliwość)

Skład chemiczny → Stan metaboliczny

Kategorie żywności:

1. Żywność konwencjonalna- naturalna i przetwarzana

2. Żywność nowej generacji:

• funkcjonalna- żywność do której dodano składnik prozdrowotny

• nutraceutyczna

• wygodna- zupki w kubkach, gotowe

• dietetyczna- stosuje się dla osób chorych

• transgeniczna (GMO)- roślinna i zwierzęca, różne modyfikacje, genetycznie zmodyfikowana

• specjalna- np. dla dzieci

Nutraceutyk- składnik prozdrowotny

Żywność prozdrowotna zawiera naturalne składniki prozdrowotne.

Substancje antyodżywcze (antyżywieniowe)- są to związki występujące w produktach żywieniowych (pasza, produkty żywnościowe), które występują immmentnie w danych roślinach.

Zaliczamy do nich:

• taniny- pochodne fenoli, nadają paszy gorzki smak, zwierzęta niechętnie je pobierają, w przewodzie pokarmowym z białkiem tworzą kompleksy i nie może być wykorzystywane przez organizm. Najwięcej występuje w: bobiku, grochu (rośliny kwitnące na kolorowo mają ich więcej). Likwidacja poprzez selekcję, łuszczenie (gromadzą się w łuskach)

• inhibitory proteaz (enzymów białkowych trypsyny i hymotrypsyny), blokują mechanizm hamujący wydzielanie soku trzustkowego i występuje nadmierna produkcja soku trawiennego, które zawierają dużo aminokwasów siarkowych

• glukozynolany- występują w roślinach krzyżowych, działają negatywnie na tarczycę, blokują mechanizm wychwytywania jodu przez tarczycę. Pod wpływem rozkładu przez merozynę powstają ITC- izotiocyjaniany i FTO- winylotiooksazoliolany

• lektyny (chemoglutyniany)- powodują zlepianie się czerwonych ciałek krwi. Najwięcej występuje w fasoli. Lektyny są bardzo wrażliwe na temperaturę i są przez nią niszczone

• alkaloidy- występują głównie w łubinach, działają na centralny układ nerwowy, powodują duszenie się

• gossypol- występuje w bawełnie, zaburza płodność, działa negatywnie na plemniki- tracą żywotność

Saponiny- wyciąg z Juki Schidigera, ograniczają wydzielanie, zmniejszenie emisji amoniaku około 80%

Dezynfekcja- odkażanie

Deratyzacja- odszczurzanie

Dezynsekcja- niszczenie owadów

Deodoryzacja- ograniczenie amoniaku

Przykładowe pytania:

1. Za i przeciw żywności genetycznie modyfikowanej.

2. Pojęcia: mikotoksyny, detoksykanty, dodatki paszowe.

3. Przykłady współdziałania w procesie oksydacji

4. Tokoferole

5. Selen (peroksydaza glutationu)

6. Współdziałanie w procesie kostnienia- wapń, fosfor, witamina D₃

Metody ograniczania wydalania azotu do środowiska

1. Prawidłowe bilansowanie białka w dawce pokarmowej (dostarczanie poziomu białka do zapotrzebowania zwierzęcia)

Na wykorzystanie białka paszowego duży wpływ ma również zawartość aminokwasów oraz ich wzajemny stosunek. Im bardziej skład aminokwasowy białka jest zbliżony do zapotrzebowania zwierząt tym większe jest jego wykorzystanie i przez to są mniejsze straty azotu.

Reakcja wydzielonego azotu przy jednoczesnym zmniejszeniu spożycia białka przez zwierzęta jest możliwa poprzez zastosowanie aminokwasów syntetycznych, które uzupełniają białko naturalne w dawce. Ważny jest również odpowiedni stosunek energii do lizyny. Pozwala to bowiem na lepsze wykorzystanie tego aminokwasu, a przez to zmniejsza wydzielanie azotu.

2. Stosowanie różnych dodatków paszowych t.j. probiotyków albo wyciągów roślinnych.

Jednym z takich preparatów jest

DE-ODORASE i MICRO-AID.

Oparte są one na wyciągu z palmy amerykańskiej Yucca schidioera. Preparaty te zmieniają jakościowo i ilościowo mikroflorę przewodu pokarmowego, zwiększając ilości mikroorganizmów zarówno w jelicie cienkim jak i odchodach. Mikroorganizmy te mają zdolność wiązania amoniaku i syntezy białka bakteryjnego.

Substancje czynne zawarte w tych wyciągach ograniczają również rozwój bakterii urolanych(?), które maja zdolność rozkładania mocznika do amoniaku. Na bakterie niszcząco działają również saponiny oraz glikoproteidy.

3.W produkcji zwierzęcej stosuje się preparaty oraz substancje ograniczające wydalanie amoniaku lub go wiążące. Dodajemy je do ściółki albo bezpośrednio do odchodów. Zaliczamy do nich:

• wapno palone

• kwasy organiczne

• preparaty torfowe zeolity

• kompleksy bakteryjne

4. Zastosowanie enzymów paszowych, które poprawiają strawność składników pokarmowych.

Zboża stosowane w żywieniu zwierząt charakteryzują się udziałem tzw. polisacharydów nieskrobiowych (β-glukanów, arabinoksylanów, hemicelulaz i celulaz). Ich wysoki poziom powoduje obniżenie strawności składników pokarmowych poprzez wiązanie enzymów trawiennych i ich dezaktywację. Dodanie do mieszanek paszowych β-glukanazy, ksylanazy, celulazy czy hemicelulazy zwiększa strawność tych polisacharydów a przez to pozostałych składników pokarmowych paszy (zmniejszając ilość wydalanego azotu w kale).

5. Innym sposobem polepszania strawności paszy jest stosowanie zabiegów barotermicznych (ekstruzja, mikronizacja, granulowanie) Procesy te polegają na działaniu wysoką temp. oraz ciśnieniem na paszę.

Powodują:

• inhibicję substancji antyżywieniowych t.j.: inhibitory proteaz, lektyny, tianiny oraz inaktywują ureazę

• zniszczenie 3-rzędowej struktury białka, przez co staje się ono podatniejsze na działanie enzymów proteolitycznych

• rozkład polisacharydów nie skrobiowych i zwiększają strawność paszy

6.Stosuje się również konserwanty oraz deoksykanty, które mają zdolność wiązania amoniaku w jelicie cienkim.

Aminokwasy egzogenne

• walina

• leucyna

• izoleucyna

• treonina

• tryptofan

• lizyna

• metionina

• fenyloalanina

• histydyna

• arginina

Aminokwasy endogenne

• glicyna

• alanina

• seryna

• kwas asparaginowy

• kwas glutaminowy

• prolina

• hydroksyprolina

Aminokwasy względnie egzogenne (semiegzogenne)

• cystyna

• cysteina

• tyrozyna

Aminokwasy ograniczające (limitujące) - aminokwasy których niedobór w org. powoduje zahamowanie syntezy białka.

np. u świni to: lizyna, metionina, treonina i tryptofan.

Ograniczanie wydalania fosforu do środowiska:

1. Fosfor fitynowy czyli nieprzyswajalny jest rozkładany w przewodzie pokarmowym przez enzym fitazę. (zw. monogastryczne nie mają tego enzymu) Aby udostępnić im ten fosfor należy go wprowadzić z zewnątrz.

Wyróżniamy 3 rodzaje fitazy:

• fitaza natywna(endogenna) zawarta w niektórych zbożach tj. pszenica, pszenżyto, otręby pszenne

• fitaza endogenna jelitowa - enzym wytwarzany przez mikroorganizmy jelita grubego u świń, ma znikome znaczenie w podwyższaniu strawności i dostępności fosforu dla zwierząt dlatego że absorpcja fosforu w tym fragmencie jelita jest znikoma

• fitaza egzogenna (mikrobiologiczna) pochodzi z fermentacji szczepu Aspergillus, najbardziej aktywna dlatego produkowana jest przemysłowo i stosowana jako dodatek paszowy

Fitaza może zwiększyć strawność fosforu od 40do70%.

II. poddawanie odpowiednim zabiegom pasz np. moczenie, ekstruzja. powodują one aktywację fitazy natywnej, zwiększają strawność fosforu ok5%

III. zastosowanie odpowiedniego doboru komponentów roślinnych w mieszankach

IV. zastosowanie fazowości żywienia i dokładnego pokrywania zapotrzebowania na ten składnik uwzględniając zawartość fosforu strawnego.

V. zachowanie odpowiednich proporcji fosforu do innych składników mieszanki tj. Ca i witamina D które pozostają w ścisłej zależności od siebie

20

---