Typ : Annelida
Polychaeta- wieloszczety |
Oligohaeta- skąposzczety |
Hirudyna- pijawki |
- pierścienice wyraźnie rozczłonowane, o uwydatnionym odcinku głowowym - część przedgębowa zaopatrzona w narządy zmysłów - pierścienie tułowia zaopatrzone w przynóżki z pączkami szczecinek - o odcinku głowowym i pozostałych segmentach mogą występować czułki, głaszczki i wąsy - układ krwionośny zamknięty - BUDOWA CIAŁA: - wydłużony robakowaty kształt, niekiedy krępy lub owalny - mleko spłaszczone grzbietowo- brzusznie - 1mm- kilka metrów - ciało podzielone na równe segmenty (z wyjątkiem odcinka głowowego i pierścienia odbytowego) - głowa, tułów, segment odbytowy - po bokach segmentów tułowia wyrostki ciała- przynóżki (na nich osadzone są pęczki szczeci) - ubarwienie jest niekiedy bardzo żywe - głowa: - część przedgębowej (płytka przedgębowa lub czołowy- prostomium) - część tylna za otworem gębowym (metastomium) - metastomium zrasta się z pierwszym, a często i następnym pierścieniem tułowia w jedną całość - peristomium, tworząc segment gębowy - prostomium- utworzone jest z różnej wielkości i kształtu płatowego wyrostka, mającego najważniejsze narządy zmysłów: głaszczki, czułki, oczy i często jamki rzęskowe - jamki rzęskowe w postaci pary urzęsionych zagłębień, są w ścisłym związku ze zwojami mózgowymi - czułki w porównaniu z głaszczkami są na ogół dłuższe, głaszczki są krótsze i na ogół bardziej krępe - wieloszczety osiadłe- uwstecznione głaszczki - nitkowate wyrostki - wąsy, które odchodzą od segmentu gębowego (unerwione odgałęzieniem odchodzącym od brzusznego zwoju nerwowego) - wzrok: u osiadłych- światłoczułe dołki wzrokowe, w miarę aktywności coraz bardziej przekształcają się w oczy (jednak nie tworzą obrazu) - najcharakterystycznejsze- parapodia u rodzaju Polygordius i niektórych innych rodzajów występują zredukowane lub brak - parapodia- stanowią krótkie, ruchliwe uwypuklenia bocznych ścianek (różne kształty) - pełne parapodium składa się z 2 gałązek: grzbietowej i brzusznej, odchodzących najczęściej od wspólnej nasady - od każdej gałęzi odchodzi płatowaty „języczek”, stożkowata część gałęzi obejmuje wiązkę szczeci - od każdej gałązki długi czułkowaty wyrostek- wąs- jeden grzbietowy i drugi brzuszny - na przyodnóżach przydatek skrzelowy - obydwie gałązki podparte zazwyczaj masywna szczecią - mięśnie przyczepione do kieszonek, pozwalają na wysuwanie lub wsuwanie szczeci, zresztą w stopniu ograniczonym - segment odbytowy zaopatrzony jest w jeden lub kilka wąsów - WÓR POWŁOKOWO MIĘŚNIOWY: - składa się z jednowarstwowego nabłonka, wydzielającego oskórek, oraz z warstwy mięśni - całe ciało pokryte cienką warstwą oskórka, napotkać można miejscami nabłonek rzęskowy - pomiędzy oporowymi komórkami nabłonka znajdują się liczne komórki gruczołowe, z których najważniejsze są wydzielające śluz- wydzielina u osiadłych krzepnie tworząc rurkę chroniąca od napaści - nasady komórek nabłonkowych zrastają się, tworząc dość grubą błonę podstawną - poniżej tej błony leży warstwa mięśni okrężnych - znacznie silniej rozwinięta jest warstwa mięśni podłużnych, leżąca bezpośrednio pod warstwą mięśni okrężnych mięśnie przygrzbietowe oddzielone od siebie krezką grzbietową, a brzuszne - nerwowym pniem brzusznym - mięśnie poprzeczne biegną skośnie przez jamę ciała - JAMA CIAŁA: - pierwotna jama ciała wypełniona jest perenchymą pomiędzy listkiem otrzewnej otrzewnej otaczającym jelito i listkiem wyścielającym ścianki ciała znajduje się wtórna jama ciała - w każdym segmencie tworzą się dwa worki celomatyczne, prawy i lewy, oddzielone od siebie jelitem zawieszonym na krezkach grzbietowej i brzusznej - od przodu i tyłu worki celomatyczne odgraniczone są przegrodami poprzecznymi - każdy z worków podzielony jest mięśniami na dwa nierównej długości odcinki: obszerniejszy grzbietowy i mniejszy brzuszny - przez przegrody przebijają się: jelito, główne naczynie krwionośne, przewody wydalnicze oraz brzuszny pień nerwowy - ostatni segment pozbawiony jamy ciała - worki celomatyczne każdego segmentu mogą częściowo przechodzić do następnego - jama ciała wypełniona jest bezbarwnym, limfatycznym płynem, zawierającym zmiennokształtne amebocyty, limfocyty, krwinki białe, komórki chloragogenowe - płyn nadaje turgoru, a równocześnie bierze udział w rozprowadzaniu tlenu - UKŁAD POKARMOWY: - jelito przednie- ektodermalne - jelito środkowe- entodermalne - jelito proste- ektodermalne - otwór gębowy, leżącym na brzusznej stronie pierścienia gębowego, jama gębowa, gardziel - za jamą gębową mięsisty brzuszny worek gardzielowy- wysuwanie gardzieli na podobieństwo języka - do gardzieli otwierają się często tzw. gruczoły ślinowe - przełyk: u osobników zaopatrzonych w ryjek tworzy dość długą cewkę stanowiącą przejście do właściwego jelita, stosunki bardziej złożone i przełyk prowadzi do mięsistego żołądka - jelito środkowe: na granicach segmentów przewęża się - krótkie jelito proste: otwiera się u większości końcowo i tylko u nielicznych gatunków po stronie grzbietowej - UKŁAD WYDALNICZY: - występuje parami we wszystkich pierścieniach - narządy odcinkowe - u pierścienic typowymi narządami wydalniczymi są narządy otwarte od strony jamy ciała, zwane metanefrydiami - ponadto zmodyfikowane protonefrydia- solenocyty - tego rodzaju typ narządów składa się ze ślepo zakończonego przewodu wydalniczego oraz osadzonych na ślepym końcu buławkowatych komórek, czyli właściwych solenocytów, odpowiadających komórkom płomykowym płazińców - charakterystyczne dla wszystkich pierścienic metanefrydia - powstały przez odrzucenie solenocytów i otwarcie ślepego przewodu wydalniczego - mało prawdopod. - najprostsze metanefrydia - parzyste, esowate rurki parami we wszystkich segmentach, z wyjątkiem pierwszego i ostatniego - uchodzą na zewnątrz z boku ciał otworem wydalniczym ( u gatunku z rodzaju Protodrilus) - UKŁAD KRĄŻENIA: - nieliczne nie maja układu naczyniowego - schemat: - 2 główne naczynia- grzbietowe biegnące od tylnego końca ciała ku przodowi, brzuszne- od przedniego końca ciała ku tyłowi - obydwa naczynia połączone końcami rozwidlonymi w przedniej i tylnej okolicy ciała, widełki przednie obejmują gardziel - naczynie grzbietowe tłoczy krew od tyłu ku przodowi ciał, natomiast w odwrotnym kierunku naczynie brzuszne - krew niekiedy bezbarwna, zawiera często substancję pokrewną hemoglobinie- chlorokruozynę (zielonkawe zabarwienie) - u Nereid, Tunice krew zabarwiona na czerwono - UKŁAD ODDECHOWY: - brak narządów oddechowych - zaopatrzone w skrzela- wyrostki na przynóżkach - najczęściej skrzela powstają z przekształconych wąsów parapodiów - nabłonek skrzeli jest urzęsiony i unaczyniony - skrzela występują tylko na ograniczonych odcinkach - w skrzela mogą przekształcić się także głaszczki - UKŁAD NERWOWY: - ośrodkowy układ nerwowy- zwój mózgowy, łańcuch brzuszny - u form wyższych widać stopniowe odrywanie się tego układu od nabłonka - parzysty zwój nadgardzielowy- „mózg”, znajduje się w pierścieniu gębowym, na stronie grzbietowej - u licznych wieloszczetów różnicują się ciałka szypułkowe, stanowiące najważniejszy ośrodek skojarzeniowy - od zwoju mózgowego odchodzą po obu stronach gardzieli dwa podłużne spoidła, łączące mózg z parzystym zwojem podgardzielowym - brzuszny łańcuch nerwowy odchodzi od zwoju podgardzielowego - komórki nerwowe skupiają się w zwoje w każdym pierścieniu, co uwydatnia ich budowę metameryczną - obydwa pnie w brzusznym łańcuchu nerwowy biegną równolegle do siebie, zwoje obu pni połączone są poprzecznymi spoidłami- układ drabinkowy - obwodowy układ nerwowy nierozwinięty u Polygordiidae i Protodrilidae, zaznaczony jest najczęściej w wieloszczetów przez 3 pary nerwów odchodzących od każdego zwoju brzusznego łańcucha nerwowego - układ współczulny różnie rozwinięty, składa się z nerwów odchodzących od tylnej krawędzi „mózgu”, rozgałęziających się następnie na ściankach gardzieli lub całego przewodu pokarmowego - NARZĄDY ZMYSŁÓW: - silniej rozwinięte u wieloszczetów pełzających - narządy zmysłów umieszczone są na płacie podgębowym - u gatunków pierwotnych występują tylko czułki, brak głaszczek, wąsów - narządy dotyku rozproszone po całym ciele- wolne zakończenia nerwów czuciowych i szczecinek czuciowych (największe skupienie na głaszczkach, czułkach i wąsach) - narządy chemorecepcyjne skupiają się w postaci wolnych zakończeń nerwowych na brzegach otworu gębowego i na głaszczkach - jamki rzęskowate- na tylnej krawędzi prostomium, rola narządów chemorecepcyj-nych - narządy wzroku rozwinięte w różnym stopniu: zwykłe plamki oczne, oczy - oczy występują w postaci jednej lub dwóch par na grzbietowej powierzchni prostomium, mogą być jeszcze umieszczone w różnych okolicach ciała, nawet na pierścieniu odbytowym - u w. osiadłych spotykamy przyoczka na promieniach wieńca czułkowego i to niekiedy w liczbie dochodzącej do dwustu - narządy światłoczułe wieloszczetów, w najprostszej postaci, składają się z kielichowatego wpuklenia skóry, z komórek siatkówki i komórek pigmentowych - wyróżniamy tu oczy proste i odwrócone (zależnie od ułożenia k. siatkówki względem do źródła światła) - w oczach inwertowanych komórki siatkówki leżą w nabłonku lub pod nabłonkiem - taki układ właściwy jest przyoczkom - w oczach leżących ponad zwojem mózgowym siatkówka wyściela dno kielichowatego wgłębienia, promienie światła przechodząc przez otwór, załamują się w szklistej masie wypełniającej wgłębienie i odgrywające tu rolę soczewki - dalsza ewolucja oka polega na zupełnym zamknięciu wgłębienia oka, przezroczysty nabłonek odgrywa rolę rogówki, oprócz ciałka szklistego, różnicuje się dwuwypukła soczewka - UKŁAD ROZRODCZY: - prosta budowa anatomiczna narządów wydalniczych znacznie się komplikuje przez zespolenie nefrydiów z przewodami płciowymi- narządy zwane nefromiksjami - u większości wieloszczetów przewody płciowe tracą zdolność bezpośredniego wydalania produktów płciowych, gonady posługują się w tym celu przewodami wydalniczymi (dotyczy to proto- i metanefrydiów) - połączenie z metanefrydiami następuje zwykle w okolicy nefrostomu - u Hesione zachowany jest wyraźnie drobny lejek wydalniczy oraz leżący nad nim wielki dwuskrzydłowy lejek płciowy - jednak u większości lejek wydalniczy zastąpiony jest przez obszerny lejek płciowy - nowsza teoria: metanefrydia powstały na drodze zrośnięcia się przewodu protonegrydialnego z lejkiem płciowym , w przypadkach gdzie obydwa narządy występują równocześnie, lejek płciowy byłby tworem wtórnym - ROZMNAŻANIE: - rozdzielnopłciowe - rzadko obojnacze (gonady męskie i żeńskie rozwijają się w różnych segmentach) - dymorfizm niezmiernie rzadki - gonady tworzą się dopiero w okresie dojrzałości płciowej we wszystkich segmentach, z wyjątkiem gębowego i odbytowego lub też ograniczone są do pewnych tylko odcinków - gonady zakładane są w śródbłonku wyścielającym jamę ciała - w miarę dojrzewania otrzewna otaczająca gonadę pęka, po czym produkty płciowe wysypują się do jamy ciała - rozpowszechniony mechanizm usuwania produkty płciowe do otaczającego środowiska jest wydalanie ich przez przewody wydalnicze - ROZRÓD BEZPŁCIOWY: - polega na poprezcnym podziale osobnika, połączony jest epitokią - epitokia- zjawisko, w którym część segmentów wieloszczeta (część tylna) zawierająca dojrzewające produkty płciowe, ulega dużym zmianom zewnętrznym - segmenty epitokalne zawiraja produkty płciowe, odrywają się i wypływają na powierzchnię wody, przez pękające ściany segmentów wydostają się plemniki i w ten sam sposób jaja - najbardziej znany przykład epitokii- jest tzw. robak palolo z Oceanu Spokojnego - eplitokalna część po uwolnieniu produktów płciowych ginie, część przednia- regeneruje utracone segmenty tylne - ROZWÓJ: - każdy elastomer potencjalnie zdolny jest do wytwarzania wytworzenia określonej z góry grupy komórek, a 2 płaszczyzna podziału wyznacza przyszłe elementy robaka - jaja większości zawierają dużo żółtka- w wyniku podziału odkładają się nierówne pod względem wielkości elastomery - bruzdkowanie zupełne i przebiega według typu spiralno- promienistego - przy każdym bruzdkowaniu oś podziału jest nieco odchylona od osi pionowej, przy czym przy każdy podziale oś odchylona jest raz w prawo, raz w lewo - to bruzdkowanie trwa do stadium 64- komórkowego - w dalszych okresach typ podziału spiralnego zaczyna się zacierać - larwa- zaopatrzona w rzęski, opuszcza w tym stadium otoczkę jajową, ulegając dalszym przemianom już jako wolno pływająca larwa - pragęba blastuli, pierwotnie kształtu pierścienia, przesuwa się na stronę brzuszną, przybierając kształt wydłużonej w kierunku głównej osi ciała szczeliny - w późniejszym okresie brzegi szczeliny częściowo zrastają się, pozostawiając na przednim końcu larwalny otwór gębowy, na tylnym zaś otwór odbytowy - wolnopływająca gastrula, w wyniku zachodzących przeobrażeń, przeobraża się wreszcie w larwę- trochoforę - najbardziej typowa trochofora u Polygordius: - kształt nieco spłaszczony, jak gdyby złożony z dwóch złączonych postawkami niskich stożków - górny stożek: episfera- ograniczony u podstawy wieńcem rzęskowym, przedgębowym, złożonych z długich rzęsek, na wierzchołku płytka ciemieniowa ze sterczącym pęczkiem rzęsek - dolny stożek: hyposfera- otoczony w pobliżu podstawy, słabiej jednak rozwiniętym wieńcem rzęskowym podgębowym - pomiędzy obu wieńcami leży po stronie brzusznej otwór gębowy - na końcu dolnego stożka otoczony pączkiem rzęsek otwór odbytowy - rureczki protonefrydialne przechodzą w późniejszym etapie w solenocyty - brak typowego wora powłokowo- mięśniowego - przeobrażenie larwy zaczyna się gdy hyposfera zaczyna rosnąć i wydłużać się - kiedy wykształcają się przynóżki, w tym czasie zanikają również wieńce rzęskowe, larwa opuszcza się na dno przechodząc z trybu życia pelagicznego do dennego - larwa ulega modyfikacjom
- RUCH: - ODŻYWIANIE: - formy pełzające jedzą częściej- pokarm zwierzęcy - formy osiadłe roślinny - limivora- pożerają muł wraz z okrzemkami i pierwotniakami
- TRAWIENIE: - WYDALANIE: - przez narządy zaopatrzone w przewody wyprowadzające - solenocyty i matanefrydia - ODDYCHANIE: - drobne oddychają całą powierzchnią ciała - większość obficie unaczynione skrzela - jako pomocniczy narząd służyć może jelito - FOSFORESCENCJA: - niektóre mają organy fosforyzujące w postaci gruczołów rozproszonych po całej powierzchni ciała - REGENERACJA: - łatwość regeneracji - EKOLOGIA: - fauna morska, niewiele do wód słonawych - ogromna większość należy do fauny dennej - często żyją jako komensale na gąbkach lub w ich jamie chłonnej, na polipach, skorupkach mięczaków - Conger conger przyczepia się do skóry ryb lub płetw |
- pierścienice o równomiernej segmentacji - brak przynóżek - szczecie umieszczone bezpośrednio na fałdach ciała, z krótkim peristomium i słabo rozwiniętym prostomium, pozbawionym czułków i wąsów - BUDOWA CIAŁA: - kształt wydłużony walcowaty - 0,5 cm- 2m - podczas dojrzewania płciowego pewna liczba pierścieni, w pobliżu otworów płciowych, ulega pogrubieniu, tworząc tzw. siodełko (clitellum) obficie zaopatrzone w gruczoły skórne - segmenty na zewnątrz oddzielone są przewężeniami - na 1 segment przypadać może kilka zewnętrznych pierścieni - cefalizacja objawia się zrastaniem się workóa celomatycznych w kilku pierwszych segmentach - głowa słabo wyodrębniona od reszty ciała - płat przedgębowy pozbawiony jest czułków i wąsów - brak oczu - krótki segment gębowy jest zawsze pozbawiony szczeci - wąsy lub przyssawki występują na ostatnim członie tylko wyjątkowo - krótki segment gębowy jest zawsze pozbawiony szczeci - szczeci osadzone bezpośredni ona skórze- są pomocnicze w poruszaniu się, w rytych korytarzach, w unoszeniu się w wodzie lub pływaniu najbardziej pierwotnie jest ustawienie szczeci w 4 pęczkach: 2 grzbietowych i 2 brzusznych - WÓR POWŁOKOWO MIĘŚNIOWY: - różni się bardzo niewiele od wieloszczetów - w nabłonku liczniejsze gruczoły komórkowe wydzielające śluz - pomiędzy nasada nabłonka znajdują się liczne drobne komórki klinowatego kształtu- zastępują zużyte komórki nabłonka - u niektórych słabo rozwinięta warstwa mięśni skośnych - JAMA CIAŁA: - obszerna, podzielona poprzecznymi przegrodami, jest wysłana otrzewną - w odróżnieniu od wieloszczetów, krezka grzbietowa ulega zmarnieniu, krezka brzuszna jest słabo rozwinięta - część otrzewnej zbudowana z dużych, kulistych komórek, wypełnionych brunatnym lub żółtozielonymi konkrementami- komórki chloragogenne - jama ciała wypełniona bezbarwną cieczą, komunikuje się ze środowiskiem otaczającym skąposzczta za pomocą otworów grzbietowych [przez nie przesącza się na zewnątrz pewna ilość płynu z jamy ciła, zwilżając w ten sposób, w razie potrzeby, wyschniętą skórę] - UKŁAD POKARMOWY: - otwór gębowy po stronie brzusznej, poprzedzony krótkim płatem przedgebowym, prowadzi do jamy gębowej - gardziel- krótka cewka, rozszerzająca się w tylnej części i zaopatrzona w silniejszą muskulaturę - do gardzieli otwierają się jednokomórko-we gruczoły ślinowe- chromofilne - przełyk - żołądek mięsisty- niekiedy składa się z 3 komór, bardzo silnie umięśniony - za żołądkiem tworzyć się mogą kieszonki o charakterze gruczołowym Morena lub wapiennymi (ułatwiają przekazywaniu mleczka pokarmowego do krwi, przeważa pogląd, że regulują równowagę pomiędzy jonami w środowisku wewnętrznym) - jelito środkowe u niektórych gatunków jelito tworzy w przedniej części rozszerzenie- wole - jelito proste- ujście w otworze odbytowym - UKŁAD WYDALNICZY: - narządy wydalnicze- metanefrydia - budowa złożonego metanefrydium dżdżownicy: - część leżąca przed przegroda segmentalną- otwarty urzęsiony lejek z krótką szyjką, przebijają się przez przegrodę i przechodz-ącą do tylnego segmentu, gdzie przetwarza się w skomplikowany przewód wydalniczy - przewód składa się: 1. długa, wąska, bezrzęskowa rurka rozgałęzionym światłem 2.część szerzej urzęsiona 3. bardzo długa bezrzęskowa rurka natury gruczołowej z przednią strona rozszerzoną na bańkę 4. rozszerzonej części przewodu wyprowadzającego - tego rodzaju „nerki” otoczone są nabłonkiem otrzewnej oraz siecią naczyń krwionośnych - meronefrydia- powstają poprzez rozpadnięcia się typowych metanefrydiów na mniejsze, ich liczba może dochodzić do kilkuset u jednego robaka (występuje głownie u Megascolecina) - mają kształt kosmyków, wewnątrz których przebiega śródkomórkowo, zwinięty często w kłębek, przewód wydalniczy - meronefrydia mogą otwierać się od strony jamy ciała, lub też pozostawać zamknięte - meronefrydia mogą także otwierać się do gębowej lub gardzieli- peptonephyrydia - UKŁAD KRĄŻENIA: - układ zbudowany u pierwotniejszych skąposzczetów według planu opisanego u wieloszczetów - wzdłuż strony grzbietowej jelita biegnie częściowo pulsujące naczynie krwionośne, które rozwidlając się na przednim końcu, przechodzi w naczynie podjelitowe brzuszne - krew- zatoka okołojelitowa- naczynie grzbietowe (pulsacyjne)- naczynie brzuszne- zatoka okołojelitowa - u wielu skąposzczetów grzbietowe naczynie przebiega nad przednia częścią przewodu pokarmowego, w tylnej części przechodzi w rynienkę grzbietową - u wszystkich skąposzczetów połączenie miedzy naczyniem grzbietowym i brzusznym utworzone jest przez naczynia pierścieniowe [niektóre z nich są pulsujące- zwane bocznymi sercami]-5 u dżdżownicy - pojawienie się nowych naczyń podłużnych- nadjelitowego, odchodzącego najczęściej w połowie długości ciała od zatoki okołojelitowej i biegnącego bezpośrednio nad jelitem, oraz naczynia ciągnącego się wzdłuż ciała pod pniem nerwowym - krew bezbarwna, żółtawa lub czerwonawa - UKŁAD ODDECHOWY: - niezmiernie rzadko narządy oddechowe - wypukliny wszystkich warstw ścianki ciała, odpowiednio unaczynione - UKŁAD NERWOWY: - zasadniczo według planu budowy wieloszczetów - składa się z parzystego zwoju mózgowego i przesuniętego u wyższych form ku tyłowi, oraz brzusznego pnia nerwowego, połączonego ze zwojem mózgowym dwoma spoidłami - pień nerwowy zaopatrzony jest w zwoje nerwowe metameryczne rozmieszczone w poszczególnych pierścieniach - nerwy boczne odchodzą od zwoju mózgowego i unerwiają linie boczne - NARZĄDY ZMYSŁÓW: - narządy czuciowe na całej powierzchni ciała, skupione najczęściej w płacie przedgębowym - włoski dotykowe, połączone delikatna gładką nerwową z obwodowym układem nerwowym - jako narządy chemopercepcyjne- rynienki rzęskowe niektórych wodnych s. - narządy równowagi - kopułkowate komórki hypodermy, w których zawarty jest kulisty otolit otoczony wodniczką - oczy opisano u niektórych Naididae i Acanthobdella, budowa bardzo prosta, kielichowate wgłębienia wysłane barwnikiem - UKŁAD ROZRODCZY: - obojnaki, w odróżnieniu od pijawek jądra umieszczone są zawsze przed jajnikami - umiejscowienie gonad zawsze stałe dla danego gatunku - np. u dżdżownicy: - jądra w liczbie dwóch par w X i XI segm.- tworzące się w nich plemniki zbierają się w obszernym sześciopłatowym worku, pęcherzu nasiennym zawartym pomiędzy IX a XIII segmentem - pod każdym jądrem, leży urzęsiony lejek, od którego odchodzący przewód łączy się po każdej stronie ciała z przewodem leżącym poniżej w jeden nasieniowód - nasieniowód otwiera się na XV segm. - jedna para jajników umieszczona jest w XIII segmencie - dojrzewające jaja wpadają do lejkowatego rozszerzenia jajowodów, otwierających się na zewnątrz na brzusznej powierzchni XIV segmentu - do żeńskiego układu rozrodczego należy zaliczyć 2 pary zbiorników nasiennych - ROZMNAŻANIE: - obojnaki - kopulacja znacznie poprzedza właściwe zapłodnienie i składanie jaja - kopulacja zawsze krzyżowa - 2 osobniki przylegają do siebie stronami brzusznymi, głowami w przeciwnych kierunkach w ten sposób, że siodełko każdego osobnika znajduje się pod otworami zbiorników nasiennych drugiego - sluz wydzielany przez gruczołowe komórki siodełka, tworzy wokół obu osobników dwa pierścienie - rękawek śluzowy (wytwarzany wokół żeńskich otworów płciowych) zbiera wiele jaj, przesuwając się z nimi ku przedniemu końcowi ciała - ze zbiorników wypływa sperma - zapładnia jaja - ROZWÓJ: - bruzdkowanie spiralne podobne do bruzdkowania innych pierścienic - odżywianie „zarodka”, rozwijającego się z drobnych jaj odbywa się kosztem nagromadzonej substancji białkowej - brak wolnej postaci larwalnej - u Naididae znany jest również rozród bezpłciowy- prze podziałem poprzecznym tworzy się u tych pierścienic tzw. strefa pączkowania, w której różnicują się przyszłe okolica ciała i narządy, tu ta forma rozmnażania jest częstsza - RUCH: - umożliwia go wór powłokowo-mięśniowy i szczeci - szczeci osadzone są wprost na skórze, mniej ruchliwe i służą bardziej jako punkty oporu przy pełzaniu w podziemnych korytach - ODŻYWIANIE: - wodne skąposzczety- martw szczątki roślinne, niekiedy i zwierzęce - nieliczne formy żywią się glinami i okrzemkami - niektóre żywią się trupami drobnych ryb lub większością skorupiaków - lądowe skąposzczety przepuszczają przez jelito bogata w próchnice glebę - TRAWIENIE: - podobnie jak u wieloszczetów - WYDALANIE: - takie samo jak u wieloszczetów - większą rolę niż u w. odgrywają ekskretofory- tkanki magazynujące wydaliny - do takich tkanek należy silnie rozwinięta tkanka chloragogenna - amoniak wydalany jest w postaci wolnej lub związanej z co2 jako mocznik
- ODDYCHANIE: - wymiana gazów całą powierzchnia ciała - ciągły ruch i zmiana miejsca ułatwiają wodnym skąposzczetom dopływ świeżego tlenu - niektóre gatunki (rurecznik mułowy) potrafią żyć bez tlenu przez wiele dni - TKANKA CHLORAGOGENNA: - tkanka otaczająca przewód pokarmowy, a w szczególności jelito środkowe oraz naczynia krwionośne, jest wyleniony ziarnistościami, nadającymi jej zabarwienie żółtozielone - komórki omawianej tkanki zawierają żółtozielone ziarnistości- chloragosomy - REGENERACJA: - duża regeneracja skaleczonych i brakujących miejsc - niekiedy udaje się otrzymac całą pierścienicę z środkowego odcinka, zawierające nieliczne pierścienie środkowe - EKOLOGIA: - robaki słodkowodne i lądowe - w morzach nieliczne - w wodzie żyją na podłożu mulistym, piaszczystym, pomiędzy gąbkami - żyją od stref podzwrotnikowych do polarnych na różnych wysokościach
|
- ponad 450 gatunków - w Polsce 23 - stała liczba segmentów 33, oprócz protostomium oraz wtórne pierścieniowanie powłok ciała - na 1 segment wew. przypada 2-14 segmentów zew. - brak parapodiów i szczeci, wyjątek Acanthobdella peledina - tylko u niektórych dodatkowe przydatki spełniające rolę skrzeli - posiadają przyssawki przednią i tylną oraz siodełko (zawsze występuje w przedniej połowie ciała) - silnie rozwinięta muskulatura oraz tkanka perenchymatyczna powoduje, że jama ciała ulega u pijawek redukcji do kanałów i zatok - BUDOWA CIAŁA: - ciało mniej lub bardziej wydłużone, grzbietowo brzusznie spłaszczone - 1 cm- 50 cm - kształt ciała zmienia się w zależności od ilości krwi w przewodzie pokarmowym - silny rozwój wora powłokowo- mięśniowego oraz tkanki łącznej (wypełnia wolne przestrzenie jamy ciała i czyni je twardymi) - na jeden typowy środkowy segment przypada 3-5 pierścieni - środkowy pierścień typowych somitów ma brodawki zmysłowe- pierścień zmysłowy - w 3-pierścieniowym somicie występują na 2, zaś w 5-pierścieniowym na 3 pierścieniu- umożliwia to określenie liczby somitów -brodawki odcinkowe (odstające, jaśniejsze plamki) układają się regularnie w 8 grzbietowych i 6 brzusznych pasm wzdłuż ciała - przednia część jest zwężona, odcinek głowowy słabo zaznaczony - odcinek głowowy składa się z 5 segm. i zaopatrzony jest w przyssawkę przednią - dalej 28 segmentów ciała - somity od IX do XII tworzą siodełko - wyróżnia się okolice siodełkowa oraz za- i przedsiodełokowa - przyssawka tylna - otwory płciowe męski przed żeńskim, uchodzą w bruzdach międzypierścieniowych, na pierścieniach - w bruzdach międzypierścieniowych, wzdłuż linii bocznych brzusznej linii ciała uchodzi 17 par otworów wydalniczych (nefropory) - tylna część zaopatrzona przyssawką tylną (powstała przez zrośnięcie7 segmentów tułowia) - WÓR POWŁOKOWO- MIĘŚNIOWY: - naskórek - warstwa mezenchymy włóknistej przylegającej do niego - kilka warstw mięśni o różnym przebiegu - jednowarstwowy nabłonek pokryty jest oskórkiem -oskórek, co kilka dni jest zrzucany i odnawiany - dolne części komórek nabłonka są luźno ułożone- mogą między nie wnikać kapilary naczyniowe, delikatne kanały jamy ciała - powiązanie tego typu komórek nabłonka z układem krążenia, układem nerwowym oraz komórkami barwnikowymi usprawniają wymianę gazową - komórki gruczołowe skupiają się w okolicy obu przyssawek, uchodzą na zewnątrz na ich brzusznej powierzchni - gruczoły ślinowe mają ujścia na powierzchni szczęk lub ryjka-przekształcone komórki epidermy dobrze rozwinięte u pijawek krwiopijnych, u których wydzielają hirudynę (krzepnięcie) - pod epidermą tkanka mezenchymatyczna zbudowana z substancji podstawowej oraz elementów włóknistych o charakterze włókien kolagenowych - w warstwie tej komórki barwnikowe -chromatofory - komórki barwnikowe występują w głębszych partiach ciała - w skład wora powłokowo mięśniowego wchodzą: mięśnie okrężne, dwie warstwy mięśni skośnych i mięśnie podłużne - mięśnie grzbietowo brzuszne układają się w pączki - mięśnie w przyssawkach są przedłużeniem mięśni ciała - tkanka łączna zbudowana jest z dwu-i wielobiegunowych komórek - Gnathobdellida w tej części ciała posiadają tkankę naczyniowo włóknistą - botrioidalną (sieć delikatnych, kapilarnych, celomatycz-nych zatok układu krwionośnego wysłanego komórkami z brązowym pigmentem) - u pijawek, u których brak naczyń krwionośnych komórki chloragogenowe wyścielają kanały celomatyczne lub w postaci gęstej sieci - JAMA CIAŁA: - nie jest segmentowana, pomiędzy worem powłokowo mięśniowym a jelitem!! - w rozwoju embrionalnym pojawiają się worki celomatyczne poprzedzielana przegrodami, jednak później zanikają - Światło celomy jest zwężone tak, że przyjmuje ona złożony system rozgałęzionych kanałów i zatok - narządy wewnętrzne leżą w parenchymatycznym miąższu - Zatoki jamy ciała wypełnione płynem celomatycznym z k. fagocytarnymi oraz z botrioidalnymi - UKŁAD POKARMOWY: - budowa zależna od sposobu żywienia - przednia część może być przekształcona w ryjek lub szczęki-przecinają skórne, oraz mięsiste fałdy(połykanie) - znaczne różnice w budowie wola - otwór gębowy na dnie przyssawki przedniej, niekiedy układa się bliżej wargi górnej (GLOSSIPHONIA) - ektodermalna gardziel o trójkątnym świetle, wysłana oskórkiem - pijawki szczękowe (Gnathobdellida) posiadają w przedniej części gardzieli trzy szczęki w kształcie półksiężyca, wnętrze szczęk zbudowane z silnych mięśni wywodzących się z mięśniówki gardzieli - ujście przełyku do wola, wola do żołądka i do jego bocznych ślepych uwypukleń zamykają zwieracze - jelito środkowe przechodzi w odbytowe, które uchodzi na zewnątrz po stronie grzbietowej powyżej przyssawki tylnej - drapieżniki nie gromadzące pożywienia mają wole bez ślepych wyrostków-w rozwoju embrionalnym występują - UKŁAD WYDALNICZY: - wtórnie zmodyfikowane metamerycznie rozmieszczone metanefrydia (od 10-17 par) - cecha metanefrydiów - kanał wydalniczy nie ma bezpośredniego połączenia z wnętrzem torebki nefrydialnej - zbudowana jest z 1 urzęsionego lejka, który rozszerzoną częścią otwiera się do brzusznego lub bocznych kanałów celomatycznych - z przeciwnej strony wąskim przewodem lejek uchodzi do zamkniętego pęcherzyka- torebka nefrydialna - torebki nefrydialne funkcje: odbierają ciałka celomatyczne wypełnione wydalinami, biorą udział w namnażaniu ciałek celomatycznych i wysyłają je do płynu celomatycznego - odcinek końcowy zbudowany z mniejszych komórek otaczających kanał, i poprzez zgrubienie zwane „pęcherzem moczowym” otworkiem wydalniczym na brzusznej stronie ciała uchodzi na zewnątrz - UKŁAD KRĄŻENIA: - u większości pierścienic dobrze rozwinięty - u pijawek zredukowany w związku z redukcją jamy ciała - zamknięty układ zachowany jedynie u Acanthobdellida i Rhynchobdellida - u szczeciopijawek składa się z: podłużnych naczyń, leżących w dość obszernej jamie ciała - u pijawek ryjkowych (tu jama ciała ulega dalszej redukcji) delikatne naczynia krwionośne pozostają w zatokach celomatycznych - pulsujące naczynia na końcach ciała rozgałęziają się w naczynia włosowate - od naczynia grzbietowego odchodzą, w przedniej części ciała, naczynia włosowate m.in. ryjka z tylnej części ciała naczynie grzbietowe tworzy kilka parzystych ślepych worków, które przylegają do jelita a następnie przechodzi ono w grube, nieparzyste naczynie odbytu - krew bezbarwna, pozbawiona barwników oddechowych - zatoki brzuszna, grzbietowa oraz boczne łączą się ze sobą przy obu końcach ciała - w środkowej części główne zatoki połączone są ze sobą za pomocą licznych międzykanałów, z których łukowate przylegają ściśle do skóry jako zatoki hypodermalne i służą pobieraniu tlenu z wody - pijawki bezryjkowe (Gnathobdellida, Pharyngobdellida) nie posiadają naczyń krwionośnych i brak ich nawet w okresie embrionalnym- ich układ to celomatyczne zatoki - wzdłuż ciała ciągną się zatoka główna grzbietowa i brzuszna - od bocznych zatok, w każdym odchodzą 3 pary odgałęzień - zatoka grzbietowa oddaje do powłok ciała boczne odgałęzienia, ich najcieńsze zakończenia wnikają pomiędzy podstawy komórek nabłonka - UKŁAD ODDECHOWY: - całą powierzchnią ciała - brak narządów oddechowych - u niektórych gatunków Piscicilidae występują dodatkowe przydatki skrzelowe - lub występują półkoliste pulsujące pęcherzyki (Piscicola) - UKŁAD NERWOWY: - ośrodkowy układ nerwowy: 34 pary nerwów, połączonych spoidłami oraz z nerwów obwodowych, 6 par tych zwojów występuje w okolicy głównej, 21 w tułowiowej i 7 zrośniętych ze sobą przypada na przyssawkę tylną - parzysty zwój nadgrdzielowy „mózg” wtórnie przesunięty do tyłu (6 segment) - od obu połówek mózgu odchodzą spoidła tworzące okołogardzielowy pierścień nerwowy, który łączy się ze zwojem podgardzielowym - układ jest podobnie zbudowany jak u innych pierścienic - u Hirudo medicinalis: - I para zwojów głowowych złożona z 6 pęcherzykowatych skupisk komórek nerwowych, położonych grzbietowo nad przewodem pokarmowym - II para zwojów składa się z trzech skupisk komórek nerwowych, a następne z cztery pary tworzą brzuszną masę nerwową - pojedynczy zwój brzuszny składa się z następujących 6 pęcherzyków zawierających komórki nerwowe: 2 pęcherzyki przednio-boczne, dwa tylno-boczne i 2 środkowobrzuszne - pęcherzyki zwojowe oddzielone są od masy włókien tworzących zwoje nerwowe i zawierają komórki motoryczne oraz neurosekrecyjne (te ostatnie: zabarwienie ciała, spermatogeneza, regulacja gospodarki wodnej) - obwodowy układ nerwowy: 2 pary nerwów wychodzących z każdego zwoju segmentalnego - ich dalsze odgałęzienia kierują się do pierścieni międzymięśniowego, od którego odchodzą włókna do układu nerwowego leżącego bezpośrednia pod epidermą - wegetatywny układ nerwowy dobrze rozwinięty, składa się z pierścieni nerwowego oraz gęstej siateczki komórek nerwowych i włókien, oplatających ściany przewodu pokarmowego - NARZĄDY ZMYSŁÓW: - zmysły czucia - wolne zakończenia włókien nerwowych, które należą do układu obwodowego (zmiany temperatury, bodźce mechaniczne) - wystające komórki, występują pojedynczo, a w grupach występują w brodawkach segmentowych każdego somitu jako receptory segmentowe (różne funkcje) - chemoreceptory tylko w okolicy głowowej - fotoreceptory- komórki wrażliwe na światło, wew. cytoplazmy duże wodniczki wypełnione płynem białkowym- rola soczewki - jeśli występują razem w zagłębieniach, których ściany są wysłane dodatkowo komórkami pigmentowymi tworzą narządy kubkowe (1-5 par) - UKŁAD ROZRODCZY: - obojnaki - o krzyżowym zapłodnieniu - rozmnażają się tylko płciowo - jajniki leżą prze jądrami, otwory płciowe ułożone są odwrotnie - narządy męskie u Hirudo zbudowane z 10 par pęcherzyków jądrowych zawartych w woreczkach celomatycznych, położonych po brzusznej stronie ciała w segmentach od XII do XXI - liczba jąder nie jest stałą - pęcherzyki jądrowe-> przewody wyprowadzające (łączą woreczki jądrowe z nasieniowodami) - 2 nasieniowody biegną ku przodowi ciała do segmentu XI - tam grubieją, zwijają się i tworzą pęcherzyki nasienne (najądrza) - najądrza -> przewód wytryskowy, który za pośrednictwem rogów łączy się z zatoką nasienną - w okresie rozrodu plemniki przedostają się przez przewody wytryskowe do zatoki nasiennej, z niej do współpartnera - narządy płciowe żeńskie zbudowane z jednej pary jajników, które w postaci wydłużonych sznurów leżą swobodnie w woreczkach celomatycznych w XI segm. ciała - krótkie jajowody łączą się w jeden nieparzysty przewód jajowodowy - przewód jajowodowy-> pochwa (w kształcie U)-> otwór płciowy na zewnątrz - zapłodnienie w pęcherzykach jajowych jaja, w trakcie przedostawania się przez wspólny przewód jajowody, zostają otoczone wydzieliną gruczołów białkowych i składane do kokonów - jądra pijawek rynkowych, w postaci 10 par pęcherzyków połączonych w każdej strony krótkimi przewodami , ułożone są pomierzy uwypukleniami wola - ROZMNAŻANIE: - u pijawek klimatu umiarkowanego okres rozrodu rozpoczyna się wiosną i wczesnym latem - zwierzęta skupiają się razem, wykonują ruchy „zalecania się”, wyodrębnia się wówczas wyraźnie siodełko, trwa proces gromadzenia się jaj i spermy - KOPULACJA I ZAPŁODNIENIE: - ruchy „zalecenia się” doprowadzają ciała pijawek do takiej pozycji, która staje się dogodna przy kopulacji - splatają się i okręcają przednimi cześćmi ciała - sczepiają przyssawkami przednimi - względnie dotykają otworami płciowymi - sperma wprowadzana do dróg rodnych przez narząd kopulacyjny - u Glossiphoniisae i Erpobdellidae sperma przenika przez powłoki ciała do tkanki mezenchymatycznej i dalej dostaje się do płynu celomatycznego - z prądem płynu plemniki są przenoszone do pęcherzyków jajnikowych , gdzie zapładniają znajdujące się z nich komórki jajowe - SKŁADANIE KOKONÓW, JAJ I OPIEKA NAD POTOMSTWEM - okres składania jaj po zakończeniu kopulacji wynosi od kilku do kilkunastu dni - może być przedłużony d kilu miesięcy (pijawka lekarska) - jaja składane w kokon - gruczoły siodełkowe, wytwarzające torebki kokonowe, występują w całym regionie siodełka lub ograniczone są do małego pola otaczającego otwory płciowe - Theromyzon tessulatun- gromadzi pewna liczbę jaj w okolicy otworu płciowego, zwalnia przyssawkę przednią, skręca się, okres rozkręcenia i przejścia pijawki w stan pierwotny jest przedostanie następnej porcji jaj do zgrubienia; jaja wypychane sa do torebki kokonowej, zapłodnione jajeczka przedostają się do przestrzenie między ciałem pijawki a powłoczka kokonową i układają się wokół malejącego zgrubienia, po złożeniu jaj pijawka wyciąga przednia część ciała z mufki kokonowej, zasklepia jego otwory i umieszcza go z tylnej części ciała, przytwierdzając do podłoża - pijawka prostuje i rozluźnia ciało podejmując opiekę nad złożonymi kokonami - ROZWÓJ I OPIEKA NAD POTOMSTWEM: - jaja Glossiphoniidae bruzdkują spiralnie, z wyjątkiem drobnych różnic wygląda podobnie jak u Polychaeta - pozostałe składają jaja ubogie w żółtko, spiralne bruzdkowanie bardziej zróżnicowane - w kokonach jaja rozwijają się kilka dni - w tym czasie młode pijawki wykształcają embrionalne czepne przydatki (przytwierdzają się do brzucha matki) - w ciągu kilku dni wykształcają przyssawki oraz układ nerwowy, tracą przyczepne narządy larwalne uwalniają się z otoczki i za pomocą tylnej przyssawki przyczepiają się do brzucha matki - piastunka chroni młode wietrzy je (ruchy oddechowe) tropi ofiary - Gnathobdellida i Pharyngobdellida wcześniej opuszczają otoczki jajowe wew. kokonu - jako larwy korzystają z odżywczego płynu białkowego, w którym pływają, po opuszczeniu kokonów żyją samodzielnie - okres przebywania młodych z piastunką zależy od ilości żółtka jak i od czasu, w którym można znaleźć żywiciela - RUCH: - bardzo duża kurczliwość - ruchy postępowe (kroczenie, pływanie) - ruchy oddechowe, poszukujące - ruchy kroczne- wydłużenie ciała, przytwierdzenie przyssawki przedniej do podłoża, przyciągnięcie do niej przyssawki tylnej - ODŻYWIANIE: - krew kręgowców - płyny zwierząt bezkręgowych - drapieżniki, krwiopijcy, niektóre pasożyty - SPOSOBY POBIERANIA POKARMU: - Hirudinae pobierają pokarm przez ssanie oraz połykanie - pijawki ryjkowe po znalezieniu miejsca na żywicielu i zassaniu przysadki gębowej, nakłuwają za pomocą umięśnionego ryjka i zaczynają ssać krew - pijawki szczękowe po przyssaniu się do żywiciela, wprowadzają szczęki do jamy przyssawki, przyciskają je do skóry ofiary i rozpoczynają piłowanie powłok ciała aż do momentu osiągnięcia naczyń kapilarnych, po dotarci zaczynają ssać dzięki skurczom gardzieli - hirudyna zapobiega krzepnięciu krwi - pijawki krwiopijne wytwarzają dodatkowo czynnik znieczulający - pobraną krew pijawki zagęszczają pozbywając się wody przez nefrydia lub całą powierzchnią ciała - pijawki krwiopijne mogą bardzo długi głodować - TRAWIENIE: - u Hirudo stwierdzono występowanie bakterii Pseudomonas hirudinis- konserwowanie krwi, funkcja trawienna - materiały zapasowe w postaci glikogenu odkładane są w komórkach żołądkowych - WYDALANIE, REGULACJA CIŚNIENIA OSMOTYCZNEGO - wydaliny płynne, przedostają się na zasadzie osmozy do części gruczołowej kanału wydalniczego, z którego jako mocz przechodzą do „pęcherza moczowego” i są wydalane - stałe cząsteczki przemiany materii, znajdujące się w płynie celomatycznym, wychwytują i gromadzą komórki botrioidalne - następnie odpączkowują części cytoplazmy tych komórek wraz z nagromadzonymi cząsteczkami - w ten sposób znowu trafiają do płynu celomatycznego, w którym wychwytywane są przez amebocyty i przenoszone są do torebek nefrydialnych, światła jelita lub też są usuwane przez skórę na zewnątrz - pijawki przebywające w wodzie mają niższe stężeni soli niż płyny ustrojowe- nefrydia usuwają nadmiar wody na zewnątrz, regulują ciśnienie osmotyczne - ODDYCHANIE: - budowa nabłonka, gęsta sieć kapilar celomatycznych oraz hypodermalne kanały celomatyczne ułatwiają wymianę gazową - wszystkie krwiopijne pijawki lądowe mogą oddychać powietrzem atmosferycznym, a w środowisku anaerobowym beztlenowo - wietrzą ciało będąc przytwierdzonymi 1 (ruchy oddechowe) lub 2 przyssawkami (ruchy płynące) do podłoża - REAKCJE NA BODŹCE: - najbardziej wrażliwe na dotyk są okolice przyssawek - odczuwają falowanie wody - odczuwają drgania powietrza - reagują na zmiany temperatury - głodne pijawki krwiopijne wychodzą do światła w celu znalezienia żywiciela - EKOLOGIA: - zamieszkują wszystkie typy wód - większość słodkowodna - nieliczne lądowe zamieszkują wilgotne biotopy tropikalne podzwrotnikowych dżungli - pijawki odżywające się ślimakami, pierścienicami, larwami owadów żyją pod kamieniami - FILOGENEZA: - prymitywne cechy: przyssawki, zredukowana jama ciała, tkanka perenchymatyczna - rozczłonowana budowa ciała - |