Uświadomienie emocji i samokontrola emocjonalna
procesy emocjonalne są uzależnione od sytuacji, w jakiej człowiek się znajduje- czy jest sprzyjająca czy szkodliwa
procesy emocjonalne są niezależne od podmiotu
zachowania słowne i motoryczne znajdują się w sferze kontroli podmiotu procesy emocjonalne są poza tą kontrolą- jest to uwarunkowane organicznie
reakcje emocjonalne pojawiają się w związku z czynnościami autonomicznego układu nerwowego, regulującego czynności mięśni gładkich, na które nie mamy bezpośredniego wpływu
człowiek ma możność wpływania na swój stan emocjonalny
ta sama sytuacja może mieć różne znaczenie emocjonalne cechy tej samej sytuacji mogą mieć różne konsekwencje dla jednostki-bierze ona pod uwagę różne aspekty sytuacji i analizuje je w różny sposób
Uświadamianie emocji
emocje można rozpatrywać jako specyficzne procesy regulacji
emocje same też podlegają regulacji człowieka wykształcił się i rozbudował osobny system kontrolujący, który rejestruje i nadzoruje przebieg procesów regulacji
to wszystko dzięki działaniu świadomości
procesy emocjonalne mogą być rejestrowane w świadomości
nie zawsze i nie wszystkie procesy są w świadomości rejestrowane
u człowieka dojrzałego proces emocjonalny z reguły znajduje odbicie w świadomości
uświadomienie emocji- dwa zjawiska
pewnego rodzaju poczucie, że coś w nas zachodzi
uświadomienie właściwe- wiedza o własnym stanie ujęta w kategorie słowne (symboliczne)
cechą charakterystyczną uświadomienia jest włączenie otrzymywanych sygnałów w system informacji uporządkowanych i usystematyzowanych
uświadomienie właściwe daje człowiekowi środki kontroli nad emocjami- zdolność przewidywania ich przebiegu, czas trwania, siłę, następstwa…
Ograniczenia procesu uświadamiania emocji
Freud (1957)
procesy emocjonalne nie zawsze i nie w pełni są uświadamiane
Dollard i Miller (1950)
próbowali dokonać syntezy psychoanalizy i teorii uczenia się
nie są uświadamiane te procesy, które powstały i rozwinęły się we wczesnym dzieciństwie
aby emocja została odebrana i wyodrębniona (odróżnicowana) spośród innych procesów wewnętrznych musi osiągnąć odpowiedni stopień natężenie i organizacji
zdarza się, że słaba czy niewystarczająco zorganizowana emocja nie zostanie zarejestrowana w świadomości
czasem bywa tak z głodem ^^
Dollard i Miller
utrudniony dostęp do świadomości będą miały te wszystkie emocje, których przejawianie bywa karane- zależy to w znacznym stopniu od norm obowiązujących w danej kulturze
również indywidualne losy życiowe określają, jakie emocje są karane
źródłem kary może być nie tylko zachowanie innych ludzi, lecz także niezgodność tego, co się odczuwa (np. własnych emocji) z opinią na swój temat (np. co się powinno odczuwać w danej chwili)
usuwanie ze świadomości nie likwiduje emocji- powstaje konflikt wewnętrzny
przebieg konfliktu ma wpływ na proces uświadamiania emocji
Epstein (1962)
badał zależność miedzy liczbą elementów seksualnych w fantazjach studentów a stopniem seksualnej deprywacji
im silniejszy był wpływ rozwijającej się emocji seksualnej tym silniej działały negatywne emocje związane z poczuciem winy ze wzrastającą siłą tłumiąc przejawy emocji seksualnej w świadomości
Zniekształcenia orientacji w zjawiskach emocjonalnych mogą występować w następujących typowych formach:
niezdawanie sobie sprawy z występowania emocji
fałszywa kategoryzacja emocji
nieprawidłowe określenie źródeł emocji
nieprawidłowe określenie związku między emocją a postępowaniem
mechanizmy obronne- w większości wypadków stanowią zniekształconą orientację we własnych stanach emocjonalnych
Samokontrola emocjonalna
uświadamianie emocji a w szczególności ich przewidywane jest ważnym warunkiem samokontroli emocjonalnej, ale warunkiem niewystarczającym
konieczne jest uzyskanie dystansu wobec samego siebie, niezbędnego do oceny własnego postępowania i przeżyć
chodzi o zdolność ujmowania siebie samego jako przedmiotu poznania i oceny
ukształtowanie pojęcia „JA”- stanowi warunek podmiotowego odniesienia do otoczenia i do siebie samego
M. Kofta- trzy grupy strategii za pomocą, których człowiek może wpłynąć na przebieg własnych procesów emocjonalnych
Oddziaływanie na sytuacje, które są źródłem emocji
podejmowanie takich czynności, które osłabiają (lub wzmagają) kontakt z sytuacjami wzbudzającymi emocje
poszukiwanie sytuacji, które mogą wzbudzać emocje konkurencyjne wobec tych, jakie człowiek odczuwa
Oddziaływanie na procesy symboliczne (wewnętrzne) które mogą modyfikować emocje
emocje mogą być wzmagane lub osłabiane pod wpływem wyobrażeń i myśli, które człowiekowi przychodzą do głowy
czasem można stłumić istniejącą emocję aktywizując wyobrażenie, które wzbudzają emocję konkurencyjną
gdy bodziec emocjonalny jest silny próby kierowania tokiem swych skojarzeń mogą okazać się nieskuteczne
intelektualizacja- ujmowanie tego, co się przezywa w bardziej abstrakcyjne kategorie; może zmniejszać emocjogenny charakter uprzytamnianych treści
podobny wpływ może wywrzeć spojrzenie na własne doświadczenie w szerszym kontekście, odniesienie go do innych doświadczeń, do doświadczeń innych osób…
Podejmowanie czynności mających na celu zredukowanie (lub wzmożenie) pobudzenia (napięcia) emocjonalnego
podejmowanie działań mających na celu zredukowanie emocji za pomocą czynności, które je wyrażają i wywołują
tłumienie emocji (blokowanie ich zewnętrznego wyrazu) prowadzi do wzrostu napięcia emocjonalnego, wyrażanego w formie objawów fizjologicznych
wyrażanie emocji prowadzi do jej utrwalania
L. Berkowitz
wyrażanie emocji agresywnych utrwala agresję, ponieważ sprzyja zahamowaniu tendencji do agresywnego zachowania
przypuszczenie- wykonywanie czynności emocjonalnych najpierw wzmaga emocje a dopiero po jakimś czasie osłabia je
emocje mogą być wyrażane w formach słownych
nie zawsze słowne wyrażanie emocji przynosi efekt wyładowujący- może prowadzić do koncentracji uwagi na czynnikach, które emocje wywołały a przez to wzmagać ich intensywność
słowa nie zawsze stanowią adekwatny wyraz treści przeżyć
skuteczność samokontroli emocjonalnej jest większa wtedy, gdy człowiek podejmuje próbę zapanowania nad emocjami zanim wystąpiło silne pobudzenie emocjonalne
jeśli emocja już powstała jej opanowanie polega na ograniczeniu zewnętrznego wyrazu emocji na jej tłumieniu, co niekiedy wywołuje negatywne zmiany w czynnościach narządów wewnętrznych
wyparcie- usuniecie informacji o przezywanych emocjach ze świadomości, co nie jest równoznaczne z usunięciem samych emocji
pozostają one w formie przewlekłego napięcia- w różny sposób może zakłócać czynności człowieka
Wprowadzenie do problematyki motywacji
motywacja- mechanizm regulacyjny kontrolujący gospodarowanie energią
dążenia- tendencje do podejmowania ukierunkowanych na cel czynności
cel- stan rzeczy, którego projekt tworzy się w umyśle człowieka i uzyskuje zdolność do sterowania jego czynnościami (jako intencja)
realizacja intencji wymaga odpowiedniego zorganizowania czynności i skupienia energii- to właśnie jest główną funkcją procesu motywacyjnego
Czynność i jej parametry
Efekty czynności
czynności różnią się przede wszystkim pod względem efektu do osiągnięcia, którego „zmierzają”- ze względu, na który są zorganizowane
czynności mogą mieć różny kierunek
osiągane efekty można charakteryzować pod względem:
jakościowym- co zostaje osiągnięte
ilościowym:
rozmiary- dużo mało
poziom trudności- łatwy trudny
rzadkość- typowy wyjątkowy
odpowiedniości
wobec wymogów zadania
wobec celów (intencji) osoby działającej
wymogi zadania- materialne i społeczne okoliczności, w których czynność jest realizowana określają, co człowiek musi uwzględniać
czynność człowieka jest kierowana pewną intuicją znajdującą subiektywny wyraz w formie pewnego projektu, który jednostka zamierza realizować
projekt, cel- wyznacza kierunek dążeń
intencja zależy zarówno ilościowych jak i jakościowych cech wyniku
ilościowych- poziom aspiracji- dotyczy rozmiarów stopnia trudności rzadkości czy społecznej odpowiedniości wyniku
poziom aspiracji można porównać z osiągniętymi właściwościami, czyli poziomem wykonania
poziom wykonania- charakteryzuje efekt czynności pod względem ilościowym
Wyznaczniki poziomu wykonania
poziom wykonania uzależniony jest od:
organizacji czynności
ilości czasu poświeconego na wykonanie danej czynności
od jej intensywności
organizacja czynności- proces składania różnych operacji praktycznych w pewne całości, które umożliwiają uzyskanie określonych wyników etapowych i końcowych
ilość czasu ma wpływ przede wszystkim na ilościowe cechy wyniku, w wielu wypadkach także na cechy jakościowe
ilość czasu jest zależna od odporności na zmęczenie i działanie czynników zakłócających- przeszkód i konkurencyjnych intencji
wytrwałość- zdolność do długotrwałego wykonywania czynności mimo przeszkód i zakłóceń
energia czynności wyraża się w szybkości a także sile i stanowczości podejmowanych działań
zarówno efekty czynności ja k i takie jej cechy jak organizacja, wytrwałość, intensywność zależą od pewnych mechanizm ów swoistych a także od jednego mechanizmu wspólnego- motywacji
kierunek czynności- uzależniony jest od procesów poznawczych oraz od motywacji, dzięki której wyobrażenia i idee mogą przybierać kształt intencji
poziom wykonania uzależniony jest od umiejętności i wiadomości, a to z kolei zależy od poziomu zdolności od nabytej wiedzy i sprawności
wytrwałość zależy od stopnia zaangażowania w dana aktywność a przede wszystkim od motywacji i mechanizmu woli
energia czynności jest uzależniona od stopnia emocjonalnego pobudzenia a także od pewnych stałych właściwości temperamentalnych i stopnia zaktywizowania motywacji
motywacja- specyficzna zdolność aparatu psychicznego człowieka do formułowania w umyśle projektu określonego stanu rzeczy, który ukierunkowuje czynności i wpływa na ilość energii, jaką człowiek zużywa dla realizacji danego kierunku
motywacja warunkuje realizację czynności tj. zachowań ukierunkowanych na cel
Sposoby ujmowania motywacji- przegląd historyczny
Psychologia klasyczna
zjawiska wiążące się z motywacją- przeżycie intencji wykonania jakichś ruchów, przeżycia wyborów, pobudki- zaliczono je do kategorii przeżyć woli
opis specyficznych doznań, które mogą towarzyszyć czynnościom
Wiliam James
impuls do wykonania czynności zawarty jest w każdym wyobrażeniu (czy idei) czynności
intensywność tego impulsu może być różna
szczególnie intensywne odnoszą się do przedmiotów reakcji instynktownej lub zawierają uczucia przyjemności/ przykrości, bądź takie do wykonywania, których jesteśmy przyzwyczajeni
inne idee mogą uzyskać przewagę jako rezultat specjalnego wysiłku- wysiłku woli
wola może sprawiać, że słabszy impuls zdobędzie przewagę na d silniejszym, instynktownym- towarzyszy emu zawsze uczucie wysiłku
akt woli wraża się w dominacji idei
to czy jedna z czynności nastąpi a druga nie zależy nie tylko od woli, ale także od innych czynników p. czy zjawisko znajduje się w sferze kontroli podmiotu czy nie
gdy chodzi o takie zjawiska dojście do skutku czynności zależy od stosunku między siłami pobudzającymi a hamującymi czynność
„siły napędowe”- zachowanie się ludzi w sferze instynktownej- sfera instynktów
Ujęcia „dynamiczne”
instynkt- dwojakie ujmowanie:
wg wersji mechanistycznej miał to być łańcuch odruchów uruchamianych przez jakiś bodziec zewnętrzny
wg wersji „naturalistycznej” instynkt jest celową siłą tkwią w naturze żywych organizmów
Wiliam McDougall
psychologia hormiczna
horme (grec.) dążenie, impuls
owa „celowa siła” sprawia, że zachowania mogą być zmienne. plastyczne wiodąc jednak człowieka do określonych celów
Z. Freud
psychoanalityczne ujęcie motywacji
główną siłą napędową czynności ludzi są impulsy powstające jako rezultat napięć w różnych okolicach ciała
najbardziej znaczące są napięcia powstające w sferach erogenicznych
oralnej- okolice ust
analnej- okolice odbytu
genitalnej- okolice narządów płciowych
celem jest osiągnięcie wyładowania, z czym wiąże się doznanie przyjemności a środkiem- odpowiednie przedmioty i zachowania
przedmioty katektyczne- przedmioty służące do wyładowania pierwotnych impulsów
czynność katektyczna- odpowiednia czynność wyładowująca
nie wszystkie motywy mają swe źródła w impulsach cielesnych
część z nich powstaje jako rezultat uwewnętrznienia wymagań stawianych dziecku przez otoczenie społeczne
osoby znaczące- osoby, które odegrały ważną rolę w życiu dziecka i młodego człowieka
w świetle koncepcji psychoanalitycznej dwa podstawowe źródła motywacji to:
pierwotne impulsy
lęk
kierunek motywacji jest „zadany” w naturalnych właściwościach impulsów i wymaganiach otoczenia
Koncepcja McDougalla
instynkty (skłonność) to odziedziczona czy wrodzona dyspozycja, która składa się z trzech głównych czynników
poznawczego- wrażliwość na pewne cechy otoczenia, które mają zdolność uruchamiania reakcji instynktownych
wzruszeniowego- napięcie emocjonalne skłaniające do działania w określonym kierunku
motorycznego- wrodzone „motoryczne koordynacje”
dzięki uczeniu się zakres czynników zdolnych wywołać „wzruszenie” czy popęd wzrasta
istnieje pewna skończona liczba „sił napędowych” właściwych człowiekowi, które mogą być realizowane za pomocą wielu różnych form zachowania i wzbudzane przez najróżniejsze okoliczności
pewną transformacją tego poglądu jest koncepcja, która zakłada ze człowiek ma pewna liczbę podstawowych potrzeb, które sterują jego zachowaniem
każdej z nich odpowiada określony zespół warunków wzbudzających (wg Murraya- nacisków) i określony rodzaj stanów końcowych zaspokajających potrzeby (efektów)
istnieją tez charakterystyczne dla każdej potrzeby sposoby jej zaspokajania
dwie listy potrzeb- Henry A. Murray (1938) i Abraham Maslow (1964)
Teoria „uczenia się”
Clark Hull (1943)
ujęcie behawiorystyczne odrzuca idee celu i założenia, że istnieją wrodzone tendencje czy wewnętrzne siły, które ukierunkowują zachowanie się na określone rezultaty
mechanizm uruchamiający:
składnikami tego mechanizmu są „popęd” i „nawyk”
popęd- bodźce, które pojawiają się w organizmie, gdy następują w nim zmiany niekorzystne dla jego wewnętrznej równowagi
popęd wzmaga poziom aktywności
wzmocnienie danej aktywności- jeśli dzięki aktywności organizm zetknie się z przedmiotami redukującymi popęd to nastąpi powiązanie między bodźcami wywołanymi przez aktywność, która doprowadziła do tego efektu a inną (redukcją) bodźców popędowych
celowe zachowanie istoty żywej jest wynikiem uczenia się
sytuacje skojarzone z pobudzeniem pierwotnych popędów same mogą stawać się tzw. wtórnymi popędami
bodźce, które towarzyszyły redukcji popędu (czyli wzmocnieniu pierwotnemu) same nabywają zdolności do redukcji popędu (w jakimś stopniu) stając się tym samym wtórnymi wzmocnieniami
Ujęcia poznawcze
Kurt Lewin (1890- 1947)
analiza zachowania się ukierunkowanego na cel
cele- pewien stan rzeczywistości (pewien region w polu psychicznym przedmiotu czy „przestrzeni życiowej”) mający pozytywną lub negatywną walencję
zachowanie- ruch (lokomocja) od jednego obszaru aktywności do innego
ruch jest możliwy dzięki działaniu sił psychicznych, które mają charakterystykę wektorową- kierunek, natężenie i punkt zaczepienia
region mający pozytywna walencję wywołuje przyciąganie (atrakcja)
rejon z negatywną walencją- odpychanie (repulsja)
natężenie sił psychicznych zależy od wielkości walencji oraz od dystansu od regionu mającego walencję- im mniejszy dystans tym większe natężenie sił
zależy także od stanu podmiotu- przede wszystkim od jego potrzeb
potrzeby niezaspokojone są źródłem napięcia zaspokojenie potrzeby powoduje redukcję napięcia
quasi potrzeby- system napięć wywołanych przez zadanie
zadanie- pewien fakt poznawczy
źródła motywacji nie muszą tkwić w biologicznej naturze człowieka
można ich upatrywać w sposobie ujmowania sytuacji przez jednostkę- w pewnej szczególnej konstelacji treści poznawczych
L. Festinger
teoria dysonansu poznawczego
niezgodność między treściami poznawczymi może wywoływać napięcie
różne zachowania ludzi mogą być interpretowane jako dążenie do redukcji tej niezgodności (dysonansu)
zjawisko niezgodności- dysonans- dwa przekonania są w stosunku dysonansu, jeżeli z jednego z nich wynika psychologiczne zaprzeczenie drugiego
działa ono jak kara, czyli pobudza do czynności mających na celu usunięcie go
Berlyne (1967)
teoria poznawczego konfliktu
źródłem napędu jest „zderzenie”(niespójność) pewnych treści poznawczych
aktywność jest naturalną, niezbywalną właściwością organizmów żywych
funkcję ukierunkowania aktywności pełnią struktury (organizacje) poznawcze
wyjaśnianie zachowania się ludzi wymaga badań nad tym jak człowiek odbiera, zapisuje i przetwarza informacje
George Kelly (1905- 1966)
człowiek organizuje swoje doświadczenie w formie systemu konstruktów
konstrukty- to mniej lub bardziej abstrakcyjne formy poznawcze, dwubiegunowe, za pomocą, których człowiek organizuje swoje doświadczenie
każde trzy zjawiska mogą stworzyć konstrukt w ten sposób, ze dwa znajda się na jednym biegunie a trzecie na pozostałym, definiując obszary podobieństw i różnic, do których odnosi się dany konstrukt
dzięki konstruktom człowiek formułuje przewidywania, które sprawdza w działaniu
Stanowisko psychologów radzieckich
ważna rolę odgrywają kategorie „świadomość” i „czynność”
motywacja reguluje czynności i kształtuje się w toku czynności
cechą istotną czynności ludzi jest świadomy charakter, ale czynność może być świadoma w różnym stopniu
S. L. Rubinsztejn (1889- 1960)
1940- Podstawy psychologii ogólnej
mechanizmy działania dowolnego
zaczątki działania dowolnego w potrzebach
potrzeba- odczuwany przez człowieka brak rejestrowany dzięki wrażliwości sensorycznej i uczuciowej, która stanowi pierwotne odzwierciedlenie potrzeb
odzwierciedlenie to zawiera składnik napięcia dynamicznego- dążenie
Dążenie- trzy różne formy:
Popęd
nieświadomy i bezprzedmiotowy
potrzeby organiczne
przekształca się w pragnienie
Pragnienie
określone, co do przedmiotu
wstępny elementarny proces uświadomienia motywacji- zdawanie sobie sprawy z pragnienia
przedmiot staje się celem, do którego zmierza działanie
w społeczeństwie człowiek działa dla zaspokojenia potrzeb społecznych ^^
to, co społecznie ważne nabiera znaczenie osobistego stając się źródłem tendencji dynamicznych- skłonności do wykonywanie obowiązku
pragnienie wystarcza do realizacji działania
Chęć
prawdziwy akt woli
powstaje, kiedy do znajomości celu dołącza się nastawienie na jego realizacje, przekonanie o jego osiągalności i tendencja do użycia odpowiednich środków
ukształtowanie „uświadomionego JA” czyni człowieka podmiotem własnych działań
A. N. Leontiew (1903- 1979)
rozwijał pojęcie działania
rozwój potrzeb człowieka dokonuje się dzięki działania, czyli czynnościom przedmiotowym
w toku tych czynności człowiek nie tylko opanowuje i spożytkowuje przedmiot, lecz zarazem wytwarza świat przedmiotów
tworząc nowe przedmioty człowiek tworzy nowe potrzeby
człowiek wytwarza nie tylko materialne przedmioty, ale i duchowe
potrzeba- podstawowa przesłanka motywacji
potrzeba staje się motywem dzięki zetknięciu z przedmiotem- nabiera przedmiotowych treści i staje się zdolna do ukierunkowania działań
zjawiskiem pierwotnym jest brak odpowiedniości celu i motywu
człowiek uświadamia sobie cel działania, ale na ogół nie uświadamia sobie motywów
motyw daje o sobie znać w formie reakcji emocjonalnej towarzyszącej czynności
osiągniecie celu może wywołać niezadowolenie, jeżeli mija się z motywem
polimotywacyjność czynności- ta sama czynność jest pobudzana przez różne motywy
najważniejsze z nich to te, które nadają sens działaniom ludzi- są sensotwórcze
hierarchia motywów zależy nie od ich bliskości wobec potrzeb organicznych, lecz od ich roli w nadawaniu sensu działalności- rola ta jest zmienna
ta koncepcja człowieka opiera się na filozofii marksistowskiej [;)]
Czynniki określające rodzaj (kierunek) i siłę motywacji
Ogólna charakterystyka procesu motywacyjnego
proces motywacyjny- proces regulacyjny, który steruje czynnościami człowieka tak, aby doprowadziły one do określonego efektu takiego jak:
zmiana w fizycznym lub społecznym stanie rzeczy
zmiana w sobie
zmiana własnego położenia fizycznego bądź społecznego
w wielu wypadkach efekt należy rozumieć jako pewien obszar „stanów rzeczy” a nie jako „pojedynczy punkt”
ukierunkowanie czynności na efekt dochodzi do skutku dzięki temu, że człowiek wytwarza w umyśle jego projekt, czyli formułuje cel
aktywność człowieka wykazuje ukierunkowanie, mimo iż w jego umyśle projekt nie postał- dotyczy to czynności rutynowych a także sterowanych przez wymagania i polecenia zewnętrzne
czynności motywowane mają charakter intencjonalny- sterowane są przez chęć (czy intencję) osiągnięcia określonego efektu uprzednio przedstawionego w umyśle, czyli celu
zjawiska motywacyjne- gdy wyobrażony efekt zyskuje walencję(dodatnią lub ujemną) - staje się atrakcyjny lub awersyjny
gdy pojawi się przeświadczenie, że istnieje możliwość zrealizowania efektu pozytywnego lub uniknięcia efektu negatywnego powstaje dążenie- tendencja motywacyjna, tendencja do działania
tendencja motywacyjna jest funkcją wartości celu i rozpoznania możliwości jego osiągnięcia
Von Neumann i Morgenstern; Edwards
wybór jest funkcją subiektywnie oczekiwanej użyteczności (SEU) rozumianej jako iloczyn oczekiwanej użyteczności danego kierunku aktywności i subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia danego efektu
SEU= U.PS
motywacja może być charakteryzowana przez dwie główne właściwości
Kierunek dążeń
może być opisany dwojako-
przez wskazanie celu (lub klasy celów), do których zmierza czynność
stan podmiotu (stan motywacyjny, motyw) ze względu, na który dane cele były wybierane
Siła dążenia
większa lub mniejsza zdolność do wyłączania konkurencyjnych dążeń
stopień, w jakim dano dążenie kontroluje zachowanie
tym silniejsze im trudniej skłonić człowieka do zmiany kierunku podjętej działalności
im silniejsze dążenie tym większa zdolność do wysiłku, większa szybkość i siła reakcji
nie zawsze silnym dążeniom towarzyszy podwyższony poziom mobilizacji
wzrasta on głównie w sytuacjach, gdy działanie natrafia na przeszkody, gdy nie doprowadza do spodziewanego wyniku, gdy zadanie jest bardzo trudne i gdy ma duże znaczenie dla podmiotu
mobilizacja zależy także od sposobu uruchomienia motywacji
gdy jest uruchamiana przez działanie czynników negatywnych łatwiej osiąga wysoki poziom
Mi= f (Wi, Pi)
jeżeli atrakcyjność celu (Wi) bądź przekonanie o możliwości jego osiągnięcia (Pi) są równe zeru to motywacja jest równa zeru
cechy ilościowe motywacji, czyli jej natężenie zmieniają się wraz ze zmianą atrakcyjności i przekonania o możliwości
atrakcyjność celu jest funkcja dwóch czynników:
stanu wewnętrznego charakteryzującego się „poczuciem niespełnienia” - motyw i związaną z tym gotowością do podjęcia aktywności- napięcie motywacyjne
w jakim stopniu dany cel ma zdolność do redukcji napięcia motywacyjnego- wartość gratyfikacyjna - ściślej mówiąc chodzi tu o przewidywaną- antycypowaną wartość gratyfikacyjną
kierunek i siłę motywacji wyjaśnimy za pomocą trzech głównych czynników:
motywu- napięcia motywacyjnego
antycypowanej wartości gratyfikacyjnej
przekonania o możliwości osiągnięcia celu
Motyw i napięcie motywacyjne
napięci to ma specyficzny charakter, ponieważ uwrażliwia jednostkę na określoną klasę czynników- takich, które mogą je redukować
redukcja napięcia motywacyjnego nie jest tym samym, co zmniejszenie pobudzenia
motyw może mieć charakterystykę ujemną pobudzając do unikania sytuacji, które go wzbudziły lub dodatnią pobudzając do zwiększenia kontaktów z sytuacjami, które go wzbudziły
apatia lub błogostan- podmiot nie jest gotów do podjęcia czynności (pozbawiony napięcia motywacyjnego); są to zjawiska raczej wyjątkowe
Źródła motywów
Niezaspokojenie potrzeb organicznych-
Niezaspokojenie potrzeb psychicznych- osamotnienie, odrzucenie, rozłąka
Pobudzenie wzorców afektywnych- przyjemnych bądź przykrych
Działanie czynników zakłócających czynności praktyczne czynności umysłowe- frustracja, stres, konflikt
Sformułowanie zadań
zadanie powstaje wtedy, kiedy człowiek dostrzega, że jakiś stan otoczenia odbiega od standardów przyjmowanych przez daną jednostkę
lub, że w jakimś uporządkowanym ciągu czynności brakuje jakiegoś ogniwa
np. poczucie obowiązku, poczucie niedokończenia, niezadowolenie z nieporządku
Zaktywizowanie zainteresowań
przez czynniki zewnętrzne bądź na drodze wewnętrznych procesów przetwarzania informacji
Zaktywizowanie wartości w wyniku dostrzeżenia, że jakieś cenione przez podmiot wartości są zagrożone albo, że sfera wpływów wartości może zostać poszerzona
motywy mogą być uświadamiane w różnym stopniu
motywacje różnią się nie tylko jakościowo, lecz również ilościowo- różny stopień czy wielkość napięcia motywacyjnego- większe lub mniejsze poczucie niespełnienia i związana z nim gotowość do aktywności oraz wrażliwość na czynniki treściowe związane z danym motywem
wielkość napięcia motywacyjnego- ograniczoną podstawa oszacowania dają pomiary pobudzenia lub opisy stanu subiektywnego można je oceniać biorąc pod uwagę wskaźniki pośrednie- czas deprywacji, wielkość frustracji itp.
R.A. Butler
siła motywacji poznawczej wyrażająca się częstością otwierania okienka specjalnego pomieszczenia wzrasta wraz z długością czasu, przez jaki była ona (mapa) pozbawiona bodźców wzrokowych
jeśli deprywacja trwa zbyt długo, siła motywacji dalej nie wzrasta- pojawia się zniechęcenie
Redukcja napięcia motywacyjnego
Napięcie spada, gdy:
Jednostka osiągnie cel, a cel ma właściwość redukcji motywu, czyli wartość gratyfikacyjną
czynności konsumacyjne (jedzenie, budowanie, wywoływanie podziwu, sprawowane władzy)- redukują napięcie motywacyjne, chociaż nie od razu
w początkowym etapie mogą to napięcie nawet wzmagać
Napięcie może spadać spontanicznie, jeżeli trwało bardzo długo- być może wiąże się to z rozpadem mechanizmów regulacyjnych, w których powstało lub też z ich wyczerpaniem
Napięcie podlega zmianom wskutek cyklicznych zmian zachodzących w ustroju
wewnętrzny rytm czynności życiowych może spowodować wahania ogólnego poziomu pobudzenia, które mają wpływ również na poziom napięcia motywacyjnego
Napięcie motywacyjne może być usuwane przez inne konkurencyjne silne napięcia, np. napięcie wywołane przez zagrożenie życia może stłumić napięcia związane z dążeniem do zdobycia prestiżu
Napięcie motywacyjne może być zredukowane pod wpływem jakichkolwiek bardzo silnych podrażnień i związanych z nimi gwałtownych reakcji
BRAKUJE!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!79-79
Wartość celu zależy od jego jakości
preferencje u ludzi pozwalają na uporządkowanie przedmiotów mających wartość
w układzie preferencji czasami nie jest zachowany stosunek przechodniości- tzn., jednostka daje przewagę przedmiotowi, który w świetle poprzednich porównań powinien być odrzucony
można to wyjaśnić dwojako:
w trakcie dokonywania oceny zmienił się stan napięć motywacyjnych- wzrosła wartość gratyfikacyjna przedmiotu A
proces oceny może modyfikować jej kryteria
każda para ocenianych przedmiotów może (G. Kelly) uruchamiać inne konstrukty poznawcze- ten sam przedmiot w zestawieniu z różnymi przedmiotami będzie oceniany wedle innych kryteriów
skale, na których człowiek ocenia różne przedmioty i zjawiska tworzą przestrzeń wielowymiarową
w poszczególnym akcie oceny bierze on pod uwagę tylko cześć spośród tych skal
wartość celu zależy od ubiegłych doświadczeń ze zjawiskami danej kategorii
wartość może zmieniać się w miarę powtarzania kontaktu z przedmiotem gratyfikacyjnym
zmienna taka daje się w wielu wypadkach wyrazić za pomocą krzywej w kształcie odwróconej litery U
przedmiot, o którym wiemy bardzo niewiele ma w zasadzie niską wartość
przy powtarzaniu doświadczeń występują dwa przeciwne efekty
spadek wartości przedmiotu wskutek wielokrotnych, częstych z nim kontaktów
powstanie zapotrzebowania na przedmioty danego rodzaju
jeżeli przedmiot mało znany ma jakąś cechę, której podmioty przypisuje wysoką wartość to wyobrażenie o nim może wypełnić się fantazjami zwiększającymi jego wartość gratyfikacyjną - kontakt z przedmiotem może wtedy wywołać uczucie zawodu
znaczny wpływ na wartość celu ma doświadczenie sukcesu bądź niepowodzenie przy osiąganiu go (N. Feather (1966))
wartość celu zależy od jego dostępności
im cel trudniej dostępny tym większa jego wartość istnieją dane, które wskazują ze jest to wartość liniowa
wartość celu wydaje się większa, jeżeli osiąga się go rzadko
przedmiot wydaje się tym atrakcyjniejszy im mniej osób może go osiągnąć
cele osiągane rzadko mają większą wartość ich wpływ na motywację jest modyfikowany przez to, że prawdopodobieństwo ich realizacji (Ps) jest zwykle małe
Atkinson
maksimum motywacji przypada na średni poziom trudności
wartość zależy od dystansu psychologicznego wobec celu
aby osiągnąć cel trzeba zwykle pokonać pewną odległość bądź wykonać pewną liczbę operacji, bądź odczekać przez jakiś czas
dystans między aktualnym stanem podmiotu a efektem, który ma być osiągnięty
K. Lewin, C. Hull, N. Miller
wartość przedmiotu wzrasta, kiedy dystans psychologiczny maleje
generalizacja wzmocnienia
dodatnia wartość przyrasta wolniej niż ujemna- zjawisko odpychania przez ujemne cechy celu okazuje się silniejsze w jego pobliżu niż zjawisko przyciągania przez cechy dodatnie
zależność ta nie jest liniowa
przy małych dystansach subiektywna wartość celu jest szczególnie duża
wpływ dystansu na wartość nagrody zaznacza się szczególnie wyraźnie u tych osób, u których zdolność do posługiwania się symbolami nie jest zbyt dobrze rozwinięta
ten sam przedmiot może być różnie odległy na różnych wymiarach dystansu psychologicznego
w trakcie realizacji celu może następować zmiana oceny jego wartości wynikająca stąd że zmienia się ilość informacji na temat przedmiotu do którego zmierza czynności
zmienia się także stopień odpowiedniości między celem a motywem
dany cel okazuje się bądź bardziej bądź mniej przydatny do redukcji stanu motywacyjnego
im lepiej znamy siebie i otocznie tym trafniej możemy oceniać wartość celów
są pewne czynniki wpływające na ocenę odpowiedniości, które nie zależą od ilości informacji
np. samoocena
u osób o niskiej samoocenie można zaobserwować dewaluowanie tego, co udało im się osiągnąć
atrakcyjność celu ma składnik wewnętrzny (napięcie motywacyjne) i zewnętrzny (wartość gratyfikacyjną)
składnik wewnętrzny zmienia swoje natężenie pod wpływem zmian zachodzących w podmiocie a składnik zewnętrzny pod wpływem zmian zachodzących w podmiocie (cel) a także pod wpływem zmian stosunku miedzy przedmiotem a podmiotem
Przekonanie o możliwości osiągnięcia celu- rola subiektywnego prawdopodobieństwa
aby powstała intencja podjęcia określonej działalności (dążenie do osiągnięcia określonego celu) człowiek musi mieć choćby słabą nadzieję, że cel da się osiągnąć a czynność da się wykonać
wiedza- umożliwia orientację w aktualnej sytuacji i ocenę możliwości
wiedza ta ma charakter złożony i dotyczy możliwości obiektywnych i możliwości własnych
zróżnicowanie czynników wpływających na ocenę możliwości sprawia, że w wielu sytuacjach życiowych człowiek staje wobec niepewności
niepewność ta dotyczy:
materialnych warunków działania
społecznych warunków działania
osobistych warunków działania
w sytuacjach dobrze znanych ocena tych warunków jest od razu gotowa
w sytuacjach mniej znanych lub zupełnie nowych ocena opiera się ma mniej lub bardziej rozwiniętych czynnościach orientacyjnych
ocena uzyskiwanych informacji dokonuje się pod wpływem stanów emocjonalno- motywacyjnych- lęki, pragnienia, niechęci, preferencje
wpływ na ocenę maja również pewne charakterystyczne dla osobowości dyspozycje emocjonalno- motywacyjne (np. stały poziom lęku, ufność, poziom zależności) a także pewne stałe reguły przetwarzania informacji
na proces oceny wpływ ma również atrakcyjność celu- cel atrakcyjny skłania do oceniania możliwości jako wyższych niż cel nieatrakcyjny
niepewni siebie niedoceniają możliwości osiągania atrakcyjnych celów
ludzie różnią się tym jak wielki wpływ na ich motywację wywierają informacje o możliwości osiągnięcia celu
B. Wojciszke
można wyodrębnić osoby, które systematycznie kierują się przede wszystkim wartością celu a w znacznie mniejszym stopniu możliwością jego osiągnięcia- idealiści
pragmatycy- koncentrują uwagę na możliwościach
informacje o możliwościach osiągnięcia celu są podstawą do ukształtowania się w umyśle przekonań o szansach, czyli subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia celu (Ps)
subiektywne prawdopodobieństwo trafnie odzwierciedla prawdopodobieństwo obiektywne w tych sytuacjach, w których zdarzenia są niezależne od podmiotu i sam wynik nie ma wpływu na stan podmiotu
Szereg czynników modyfikujących ocenę:
minione doświadczenia z danym rodzajem czynności i wyniki
Tolman- szczególne znaczenie ma częstość doświadczeń i pierwszeństwo oraz świeżość doświadczeń
ocena atrakcyjności celu
czy cel jest oceniany jako pozytywny czy negatywny
tendencja do przeceniania celów pozytywnych a niedoceniania celów negatywnych
tendencja taka może się nasilać u osób, które doznają wyjątkowo wiele niepowodzeń
przypadki uporczywego przewidywania niepowodzeń- przyczyna- pewne właściwości osobowości
gdy atrakcyjność celu jest szczególnie duża można się spodziewać dużego odchylenia prawdopodobieństwa subiektywnego od prawdopodobieństwa obiektywnego- tzw. myślenie życiowe
ocena szans zależy od ich wielkości
tendencja do przeceniania małych szans i niedoceniania dużych
Ocena szans a siła motywacji
szanse równe jedności nie wzbudzają motywacji, ponieważ odpowiadają sytuacji, gdy cel został już zrealizowany
dla uruchomienia motywacji konieczne jest spełnienie warunku
0 < Ps<1
zmiana subiektywnego prawdopodobieństwa jest równoważna ze zmianą dystansu psychologicznego od celu
im wyższa Ps tym większa siła motywacji
zależność ta jest modyfikowana przez pewne czynniki:
osiągnięcie celu ma dodatkowe znaczenie dla jednostki- satysfakcję- ty większą im mniejsze były szanse osiągnięcia celu
pewność rezultatu może zmniejszyć wartość celu gdyż osłabia satysfakcje z sukcesu
na stosunek do celu wpływa również ocena konsekwencji niepowodzenia
frustracja
czynnik dodatkowy- upokorzenie- tym większe im większe były szanse osiągnięcia celu
nieosiągnięcie cel pociąga za sobą dodatkowe kary
Regulacyjne funkcje motywacji
Motywacja a ukierunkowanie czynności
ukierunkowanie czynności- podporządkowanie aktywności celowi atrakcyjnemu dla jednostki ( z dodatnią walencją) lub awersyjnemu (walencja ujemna; cel ujemny)
wybór lub wytworzenie celu stanowi podstawowy warunek ukierunkowania czynności
cel może się pojawić w różnych formach- spostrzeżenie przedmiotu (czynności, sytuacji), który ma walencję, wyobrażenie, przypomnienie, wymyślenie przed podmiot
Formowanie celów
cel ma dwa aspekty
aspekt treściowy- to, co zostało wybrane bądź zamierzone
aspekt ilościowy- poziom trudności celu, poziom aspiracji
zależą od właściwości procesu motywacyjnego, motywów
na wybór celu wpływa nie tylko rodzaj motywu, ale również jego cechy ilościowe (napięcie motywacyjne)
gdy napięcie jest duże wzrasta gotowość do wyboru celów odpowiednio dużych
rozmiary celu i poziom jego trudności to nie to samo
skrzynka przeszkód- pomieszczenie, w którym przedmiot gratyfikacyjny umieszczony był pod naelektryzowaną podłogą, aby zwierze mogło się do niego dostać musiało przez nią przejść
liczba takich przejść jest proporcjonalna do czasu trwania deprywacji a także do wielkości przedmiotu gratyfikacyjnego a więc proporcjonalna do użyteczności wyniku
w miarę wzrostu napięcia motywacyjnego wzrasta zdolność do tolerowania negatywnych cech celu np. głód i pokarm^^
to samo dotyczy innych motywów
motywacja silna a zarazem trwała jest warunkiem wytrwałości w działaniu
przez dłuższy czas inne motywy nie mają wpływu na zachowanie się- odporność na zmęczenie n a pokusy
przy silnej motywacji wzrasta odporność na wygaszanie tzn. jednostka może wielokrotnie powtarzać próby osiągnięcia celu mimo niepowodzeń
przy tej samej motywacji możliwe są różne wybory ze względu na działanie różnych czynników modyfikujących takich jak:
procesy intelektualne
wytworzone nawyki- warunkujące wykonanie i hamulcowe
tendencja do zgadzania się- ujawnia się w toku badań kwestionariuszami psychologicznymi- podporządkowywanie się sugestii zawartej w konstrukcji pytania
wyraża się także w podporządkowaniu czynności bezpośrednio oddziałującym wymogom zewnętrznym
Zjawisko polimotywacyjności zachowania
motywacja ma charakter złożony- w normalnych warunkach może się pojawiać u człowieka równocześnie wiele różnych motywów i kształtować się wiele różnych dążeń
człowiek dorosły zmierza do koordynacji motywów
Wybranie celu i podjęcie czynności tworzy pewną sytuację motywacyjną, w której można wyróżnić:
Dążenie dominujące- określa wybór celu (Mid)
Dążenia lub motywy towarzyszące- wspomagają dany kierunek czynności (Mit)
Dążenia konkurencyjne- pobudzają do podjęcia czynności zmierzających do celów niedających się pogodzić z celem wybranym (Mik)
każde z tych trzech aspektów czynności może być źródłem dążeń podtrzymujących lub hamujących daną czynność (MiC)
Mi= f(md, Mit, Mik, MiC)
Mid- ma zawsze wartość dodatnią- pobudza do realizacji celu
Mit- ma także wartość dodatnią
Mik- ma zawsze wartość ujemną odwodzi od realizacji celu
MiC- może mięć wartość dodatnią lub ujemną, zmienia się w trakcie realizacji czynności
bardzo często działa nie jeden, lecz kilka motywów dominujących
polimotywacyjność zachowania- zjawisko równoczesnego działania więcej niż jednego motywu, z których każdy może być wystarczającym powodem wykonywania czynności
„zalegający” proces motywacyjny- występuje w takiej formie jak niepokój, przykrość, podniecenie, bywa przyczyną negatywnych nastrojów
ludzie różnią się tym jak wiele ważnych dla nich dążeń nie są w stanie realizować
Zmienność i stałość motywacji
motywacja zmienia się z upływem czasu
w trakcie wykonywania czynności zmienia się stan realizacji motywów
Atkinson i Birch
czynność ma pewną wartość konsumpcyjną- dzięki jej wykonaniu spada napięcie motywacyjne określonych motywów
w trakcie trwania czynności człowiek wchodzi w kontakt z nowymi sytuacjami, które mogą pobudzać nowe motywy lub tez wzmagać już istniejące
zmieniają się także możliwości- pod wpływem przyrostu własnych kompetencji, nabywania nowej wiedzy
nie można trafnie opisać motywacji człowieka zakładając niezmienność jego dążeń
dążenia- tendencje motywacyjne- ulegają ciągłej zmianie
poznawanie ludzkiej motywacji wymaga poznania zasad zmienności motywów
Procesy motywacyjne a procesy umysłowe
w wielu sytuacjach emocje i motywy są na tyle słabe, że ich wpływa na procesy umysłowe jest prawie żaden
w miarę wzrostu ich natężenia wzrasta ich modyfikujący wpływ na procesy poznawcze
Wpływ może być:
Specyficzny
procesy motywacyjne oddziałują jak czynnik selektywnie ułatwiający bądź utrudniający przebieg pewnych procesów umysłowych
prowadzi do wyolbrzymiania lub osłabiania (niedoceniania) pewnych informacji
wpływowi temu podlegają procesy poznawcze pozostające w związku znaczeniowym z danymi emocjami lub motywami
Niespecyficzny
jest konsekwencją stanu pobudzenia
wyraża się w większej lub mniejszej „sprawności” przebiegu tych procesów
Wyolbrzymianie spowodowane wpływem specyficznym przejawia się:
W spostrzeganiu- przecenianie wielkości, jasności, głośności
W procesach pamięci- ułatwianie zapamiętywania i przypominania sobie treści związanych z gratyfikacją
W zakresie zjawisk, wyobraźni i fantazji- skłonność do wyobrażania sobie tego, co jest związane z gratyfikacją
W zakresie myślenia- modyfikowanie toku myślenia tak, aby jego wyniki były zgodne z dominującym procesem emocjonalno- motywacyjnym
w pewnych wypadkach procesy motywacyjne wpływają „osłabiająco” na niektóre procesy poznawcze
dzieje się tak, gdy treść procesów poznawczych jest sprzeczna z dominującymi motywami czy emocjami
spostrzeżenia, przypomnienia, przewidywania niezgodne z tym, czego człowiek bardzo pragnie mają utrudniony dostęp do świadomości
obronność percepcyjna- trudność spostrzegania tych treści, które mogą wywołać negatywną emocję lub negatywne napięcie motywacyjne; gdy człowiek nie ma możliwości adekwatnego zareagowania na przykrą sytuację
pod wpływem silnych motywów może dochodzić do deformacji spostrzeganego materiału w kierunku zależnym od właściwości przezywanych stanów- typowe dla zmian psychotycznych (halucynacje, urojenia) ^^
Czynniki warunkujące stopień wpływu procesów motywacyjnych na procesy poznawcze
Trzy podstawowe czynniki:
Natężenie procesów motywacyjnych
gdy natężenie jest niskie spostrzeganie zjawisk a także myślenie o nich zależy głównie od naszego doświadczenia i zdolności rozumienia- od czynników należących do sfery poznawczej
przy dużym natężeniu motywów i nieokreśloności sytuacji nie wszyscy ludzie w jednakowym stopniu ulegają wpływowi czynników motywacyjnych
Stopień organizacji procesów poznawczych
im bardziej sprecyzowany jest obraz, myśl czy wspomnienie tym trudniej ulega oddziaływaniu pragnień
sprecyzowanie zależy od cechy bodźców i naszego doświadczenia
Dojrzałość osobowości
nawet silne pragnienia nie wywołują znaczniejszych deformacji obrazu świata, jeżeli człowiek potrafi zdobyć się na krytycyzm wobec swoich własnych ocen
Procesy motywacyjne a energia i sprawność działań
im większa intensywność motywacji tym większa energia zaangażowana w wykonywaną czynność
podłożem fizjologicznym różnic intensywności motywacji byłoby większe lub mniejsze pobudzenie układu siatkowatego
pobudzenie emocjonalne i intensywność motywacji to zjawiska w zasadzie identyczne
zależność między intensywnością motywacji a energią działania jest w zasadzie aż do pewnej granicy liniowa- im bardziej wzrasta intensywność motywacji tym bardziej wzrasta energia działania
po przekroczeniu pewnego poziomu intensywności może dojść do nagłego załamania wyrażającego się w całkowitej utracie sił
zależność miedzy intensywnością motywacji a sprawnością działania ma charakter krzywoliniowy- dla danego typu działań istnieje optimum intensywności, przy którym sprawność działania będzie największa
Energia działań
mobilizacja energii wzrastająca wraz ze wzrostem intensywności motywacji wyraża się głównie w takich właściwościach odpowiednich czynności jak: siła, szybkość, czas latencji, odporność na zmęczenie
F.M. Fletcher
szympans potrafi pokonać tym większy opór przy przyciąganiu wózka, na którym umieszczono kawałek banana im większy był ten kawałek ^^
wykonywanie tej samej czynności przy zwiększonym pobudzeniu emocjonalnym powoduje większe zmęczenie niż wtedy, gdy pobudzenie jest niewielkie
M. Czerpiński
u dzieci szkolnych występuje znacznie większe zmęczenie po lekcjach, na których były odpytywane niż po lekcjach, na których przerabiany był nowy materiał
C. Hull
zwierzęta biegną szybciej po bieżniach, w których przedmiot gratyfikacyjny znajduje się bliżej- gdy mniejszy jest dystans psychologiczny od celu
ludzie o wyższej motywacji wykonują więcej pracy w jednostce czasu
R.S. Schwab
zwiększenie motywacji powoduje wzrost zdolności do wykonywania męczącego ćwiczenia fizycznego [akurat]
zmniejszenie kolejnych porcji zadań tak, aby pracownik częściej doświadczał zadowolenia z zakończenia określonego etapu pracy wpływa dodatnio na ilość wykonywanej pracy i zmniejsza poziom zmęczenia
zdarza się, że ludzie, którzy są bardzo zaangażowani w realizację jakichś celów mogą dążyć do osiągania ich aż do krańcowego wyczerpania własnych sił
Sprawność działania
przy tym samym poziomie zdolności i wprawy można osiągnąć różny poziom rezultatów w zależności od aktualnego natężenia motywacji
zależność ta jest opisywana za pomocą praw Yerkesa- Dodsona
I
W miarę wzrostu intensywności motywacji czynność wykonywana jest coraz lepiej do określonego poziomu krytycznego, po czym zaczyna się pogarszać aż do zupełnej dezorganizacji.
jeśli intensywność jest mała poziom wykonania jest niski
jest niski także wtedy, gdy intensywność motywacji jest duża
fiksacja- pewne pomysły się utrwalają, mimo że nie prowadzą do pożądanych rezultatów
regresja- obniżenie się organizacji czynności do poziomu charakterystycznego dla wczesnych faz treningu w danej dziedzinie
na ogół motywacja utrzymuje się na średnim poziomie i tylko w wyjątkowych okolicznościach jej natężenia nadmiernie wzrasta
nie odnosi się to do motywacji typu lękowego związanej z pragnieniem uniknięcia niepowodzeń, nagany, wstydu
motywacja typu zainteresowanie nigdy nie osiąga takiego natężenia, że mogłaby zdezorganizować czynność
stopień pobudzenia emocjonalnego związany z realizacją określonego zadania, może być różny w zależności od rodzaju zaangażowanej motywacji
F. Allport
obecność audytorium sprawiała, że badani wykonali więcej zadań arytmetycznych, ale zarazem popełniali więcej błędów
II
Przy zadaniach prostych nawet bardzo intensywne motywy nie wywołują jeszcze poważniejszych zmian w sprawności działania natomiast przy zadaniach skomplikowanych już niewielkie pobudzenie emocjonalne może spowodować pogorszenie sprawności działania
trudność zadania zależy od cech samego zadania i od cech wykonującego je podmiotu
Diagnoza procesów motywacyjnych
Cele diagnozy
celem diagnozy może być ocena stanu aktualnego- aktualnie działających motywów, bądź trwałych mechanizmów (dyspozycji), od których zależy powstanie napięcia motywacyjnego, ocena wartości oraz ocena możliwości
pytanie p natężenie motywu da się rozłożyć na trzy bardziej szczegółowe pytania- o siłę, wielkość i intensywność procesu motywacyjnego
cel- czy określone motywy występują u badanej jednostki i jakie jest och natężenie
badania eksploracyjne- ustalenie, jakie ważne motywy mogą występować u badanych
Eksploracyjne badania nad motywacją- czynności zewnętrzne jako wskaźnik motywacji
o motywacji wnioskujemy na podstawie analizy kolejnych czynności badając wg jakich zasad są one selekcjonowane
Wskaźniki opracowane przez T. Tomaszewskiego:
Inicjatywy- wszelkie czynności nieprzewidziane przez regulamin pracy, przez wymagania roli, przepisy
Preferencje- ze względu, na jakie cechy istniejących możliwości podmiot dokonuje wyboru
Opory- wszelkie akty przeciwstawiania się wymaganiom czy naciskom zewnętrznym
Konflikty- sytuacje, w których dane osoby angażują się w zwalczanie kogoś lub przeciwstawiają się działaniom innych osób
Tendencyjność ocen lub opinii- analiza tendencyjności może ujawniać intencje danej osoby
Zasada selekcjonowania i opracowywania informacji przy przedstawianiu zdarzeń (informowaniu)
u tej samej osoby może działań więcej niż jeden motyw- zaobserwowane wskaźniki mogą się odnosić nie do jednego, lecz do kilku różnych procesów motywacyjnych
Zeznania o własnych emocjach i motywach
w wielu wypadkach nie jest możliwe dokonanie ani bezpośredniej a ni pośredniej (przy współpracy innych osób) obserwacji zachowania się badanych jednostek
wtedy jednym ze sposobów jest pytanie osoby badanej o jej intencje, pragnienia, chęci, życzenia, zamiary, cele, dążenia lub też o jej samopoczucie, doznania, stany emocjonalne itp.
człowiek tylko częściowo zdaje sobie sprawę z tego, ku czemu dąży i z jakich czyni to powodów
jego zeznania na temat własnych motywów modyfikowane są przez różne czynniki- podstawowy to potrzeba akceptacji (lub aprobaty) społecznej
bezpośrednie pytania o motywację mogą dać wiarygodny materiał wtedy, gdy są kierowane do osób dorosłych, intelektualnie wyrobionych, emocjonalnie dostatecznie dojrzałych, zainteresowanych prawdziwością rezultatów
wpływ czynników zniekształcających wypowiedzi jest mniejszy, jeśli badane motywy są silne, często występujące i jeśli dany motyw nie wywołuje silnych reakcji konfliktowych
techniki projekcyjne -TAT
na podstawie analizy danych z tego testu można oceniać aktualny stan emocjonalny jak również aktualne napięcia motywacyjne
obiektywne sposoby analizy dla różnych motywów dla potrzeb osiągnięć, potrzeby afiliacji, potrzeby władzy, dla potrzeby seksualnej
Bandura i Walters- test obrazkowy do mierzenia agresji i zależności
techniki oparte na dokańczaniu zdań
do badania motywacji nadaje się test E.French
Organizacja i kierunek procesów orientacyjnych
pod wpływem emocji i motywacji mogą zachodzić tendencyjne ich zniekształcenia
Test Rorschacha- nieokreślone plamy, w których osoba badana ma dopatrzeć się sensownych kształtów
w celu dokonywania diagnozy motywacji można też wykorzystać tendencyjność w ocenie pogladów
kliniczny wywiad diagnostyczny i pewne techniki psychoterapeutyczne dostosowane są do pełniejszego wykorzystania danych introspekcyjnych na temat motywacji i emocji
posługując się tymi technikami możemy znacznie zmniejszać wpływ czynników zniekształcających oraz wykrywać motywy, które nie są w pełni uświadamiane oraz te, których badany wstydzi się lub lęka
istnieje pewna liczba technik standardowych do badania procesów emocjonalno- motywacyjnych
np. lista przymiotników Nowlisa
Skala Jawnego Niepokoju- opracowana przez Janet Paylor - mierzy stan pobudzenia emocjonalnego oraz napięcie motywacyjne w formie niepokoju
Skala Mierzeni a Lęku Przedegzaminacyjnego - ułożona przez Mandlera i Sarasona
standardowe techniki kwestionariuszowe do mierzenia motywacji nastawione są na pomiar mechanizmów (dyspozycji) motywacyjnych a nie motywacji aktualnej
Właściwości procesów regulacji jako wskaźniki emocji i motywów
Przejawy procesów emocjonalno- motywacyjnych
Przebieg procesów pamięci
procesy motywacyjne ułatwiają zapamiętywanie związanych z nimi treści
Płynność skojarzeń
procesy motywacyjne torują drogę skojarzeniom związanym z nimi znaczeniowo i dlatego płynność skojarzeń w określonej dziedzinie będzie większa wtedy, gdy została zaangażowana odpowiednia motywacja
Wysiłek i wytrwałość
im silniejsza motywacja tym większa na ogół wytrwałość przy wykonywaniu odpowiednich czynności
Fantazja
wybór dokonany przez osobę badaną może zdradzać jej motywy
organizacja materiału percepcyjnego może być wskaźnikiem motywacji
technika „deszcz słów”- wymaga integracji materiału percepcyjnego, przy czym przypuszcza się, że najłatwiej w tych warunkach odczytywane są zdania, których treść nawiązuje do motywacji osoby badanej
Struktura wypowiedzi
Osgood
opracował kryteria za pomocą, których możliwe jest zidentyfikowanie pobudzenia emocjonalnego u osoby wypowiadającej się
pod wpływem wzrostu pobudzenia pojawi się większa stereotypowość wypowiedzi, niższy stopień jej organizacji, tematy skojarzone z dominującym motywem a także formy wypowiadania się charakterystyczne dla stanu konfliktu
Fizjologiczne wskaźniki emocji i motywacji
możliwe jest określenie treści emocji, ale dane te nie są jeszcze na tyle dokładne, aby mogły być wykorzystane do celów diagnostycznych
zmiany EEG- wzrost częstotliwości rytmów
zmiany potencjałów mięśniowych za pomocą elektromiografu EMG
zmiany ciśnienia krwi, tętna- metoda sligmograficzna
rozmieszczenie krwi- platysmografia
zmiany oddechu- rejestrowane za pomocą pneumografu
zmiany temperatury skóry i przewodnictwa skórnego- RSG- reakcja skórno- galwaniczna
zmiany biochemiczne- w składzie krwi i moczu
15